«Общественная позиция»
(проект «DAT» №21 (385) от 1 июня 2017 г.
Желідегі жазбалар
АнекDAT
Баяғыда бір баланы сүндетке отырғызыпты. «Әпшу көрсетші» салтымен жиналған ақшаға «Балдырған» белсебетін әперіпті. Біраз уақыт өткеннен кейін әкесі баласын сөйлетпек оймен:
– Балам, сені тағы да сүндетке отырғызайық. Түскен ақшаға дәу белсебет сатып әперемін – десе, сүндеттеудің азабынан әзер құтылған баласы:
– Әке-у, менікін кестіріп белсебет алғанша, сізді отырғызып, сыразу джип алайық та, – депті. .
• Ержан Тәліптің ФБ-парақшасынан
Тіл, мен үшін, ақпаратпен алмасу құралы. Тіл түсінісу үшін қолданылады, жауласу үшін емес! Бір тілді екінші тілден биік санау, бір ұлтты қасиетті, киелі деп, өзге ұлтты даттау – надандықтың белгісі. Әрине, ана тілін білген дұрыс. Ал «Ана тілімді білмеймін» деген адамға «сатқынсың» деп, онымен жауласу – надандық. Биліктің «разделяй и властвуй!» деген принципіне жұмыс істеп жүрген пақырдың тірлігі.
Қазақ тілі – бизнес, сауда тілі емес. Кедей-кепшіктің тілі. Билік қазақ тілін қажет етпейді. «Таза қазақ», «шала қазақ», «нағыз қазақ» деп төмендегілерді бір-біріне айдап салып, елдің назарын назарбайдың былығынан ажыратып, тіл мәселесіне матап отыр. Міне, жиырма жылдан асты: тіл, тіл дегелі. Қаншама ақша бөлінді, бөлініп те жатыр.
Гәп қайда?! Назарбайдың қыздары, күйеу балалары, немерелері, шөберелері қазақ тілінен жұрдай. Оларда қазақ тіліне құрмет деген ой мүлде жоқ! Бір-бірімізге «орысқұл», «сатқын», «мәңгүрт» деп ашынғаннан басқа не тындырдық?! Назарқұлға керегі осы!
Әрі-беріден соң, адам тілді өзі үшін керек етеді.
Ал мемлекеттің функциясы, ұлттық құндылықтарға /тіл, мәдени мұра/ қамқор болу. Сол құндылықтардың дамуына жағдай /условие/ жасау. Кезінде Масановты түтіп жеп қоя жаздаған: «Қазақ тілі ешқашан мемлекеттік тіл болмайды, ол үшін парламент қазақ тілінде заң қабылдау керек, өкімет қазақша сөйлеу керек, бүкіл келісім-шарттар қазақ тілінде жүргізілуі керек», дегені үшін. Рас! Мемлекеттік тілдің шартын айтты!
Тілді, ұлтты құрметтеу – жалған пафос пен патетикаға берілу емес. Тілге, ұлтқа, халыққа «ұлы», «дана», «қасиетті», «киелі», «құтты», «асқақ» деген сын есімдерді тізбелеп телудің астында өзін кем сезіну комплексі жатыр.
Димаштың Қытай елінде шыққан биігіне бәріміз тәнті болдық. Қазақ бүкіл дүние жүзіне танылды деп қуандық! Шын болсын. Солай болсын!
Германияда, жалпы Европада, Димашқа танымал болу қиын. Себеп?! Поп-музыкаға деген қызығушылық өте төмен. Рок-музыканың дәрежесі биік. Менің әріптестерім Димаштың даусының техникалық ерекшелігіне таң қалғанмен, әндерін жүрдім-бардым тыңдап, қанымды ішті. Мен сияқты сүйсінбеді. Кейін араласып жүрген голландиялық әріптесім:
– Сен Димаштың қазақ екенін неге айта бердің?! Саған оның ұлты сондай әсер етті ме?
– Мен өзім қазақпын… сосын шығар,.. – дедім.
– Димаш, мысалы, сол дауыс мүмкіншілігімен қытайлық әнші болса, қызығушылық болар ма еді сенде? Мақтан тұтар ма едің оны?
Сіздерге бұрдым бұл сұрақты. Жауаптарыңызды күтем.
Болат АТАБАЕВ
МЕН АЛДАНЫППЫН
1992 жылы Қазақстанда егемендік орнағанда, орысшылдар билікке келді деген едім. Билікте трансформациялар болады, орысқұлдар кетер деп жүрдім. Олармен ұдайы сөйлескенде, пікірін естігенде, көңілім сан рет түңілді. Тіл тағдырын олар маңызды демеді.
«ДВК» болды, олардың да тіл мәселесіне суықтығын біліп, бармадым. Сөйтіп, 25 жылдан астам уақыт өтті. Енді билік мемлекеттік тілге бетбұрыс жасайтын түрі жоқ сияқты, керісінше, қаладағы қазақ орыстанып барады. Ендігі орысшылдар Путиннің ықпал агенттері ме деп ойлаймын. Орысшыл қазақтар геосаяси конъюнктура солай деп рәсімделмеген партия құрды және астыртын жұмыс жүргізеді. Орысшылдар Қазақстанды Ресейдің провинциясына айналдырып барады. Кремльдің саяси технологтары қазақ тілін шөктіретін нені ойлап тапса, соны Қазақстан министрлері орындай бастайды. Олар – Ресейдің ықпал агенттері, өз әрекеттерін Нұрекеңмен де келіспейді.
Көп министрлер, әкімдер, департамент басшылары, теледидар басшылары тікелей Кремль технологтарымен жұмыс істейді. Олар біздегі жағдайды қадағалап, инспекция жасайды екен. Бұндай жағдай Ресейдің Украинаға кірерінің алдында болған. Қырым мен Шығыс Украинаның екі облысының ІІМ-нің жергілікті бөлімшелерінің 90 пайызы Ресей әскерінің басқыншылығына қарсы әрекет жасамаған. Солай болар, қара да тұр.
Мен алданыппын.
Әзімбай ҒАЛИ
АҒЫЛШЫН ТІЛІ АНА ТІЛІНЕН ДЕ АРДАҚТЫ МА?
Ана тілін үйрене алмаған бала ағылшын тілін қалай үйренбек?
Иә. Қазақстан тәуелсіздік алса да, ана тілін білмейтін, түсінбейтін балалар бар екен. Өкініштісі, олар – зейнеткерлер емес, тәуелсіздік ұрпағы, балалар ғой…
Осы күні Қарабалық ауданындағы (Қостанай облысы – Ред.) мектеп оқушыларының 5-6 пайызы ғана мемлекеттік тілде білім алады, есесіне ұлты қазақ балалардың 80 пайызынан астамы өзге тілде білім алуды жөн көрген. 6-7 жыл бұрын республикалық «Қазақ» газетінде «Мемлекеттік тілдегі мектептер: 20 жылда не өзгерді?» деп жар салған едік. Өзгергені шамалы, тіпті түк те өзгермеген десе болады. «Баяғы жартас – сол жартас» екен. Қарабалықтың шетінде орналасқан қазақ мектебінде небәрі 200 оқушы ғана оқиды, ал орталық көшелерде орналасқан орыс тілінде білім беретін №1 орта мектептегі 673 оқушының 271 (шамамен 40%) – ұлты қазақ балалар болса, дәл сондай №2 орта мектепте оқитын 430 баланың 28%-ы (134 оқушы) ұлты қазақ балалар да өзге тілде білім алуды жөн санаған. Бұған ата-аналар мен балалар кінәлі емес, мектеп те кінәлі емес делік. Бұған бәріміз де жауапты, бәріміз де кінәлі емеспіз бе?
Бұрын Кеңес үкіметі тұсында ауданымызда қазақ тілінде білім беретін төрт мектеп бар еді. Ол мектептерде 1000-ға жуық бала оқитын. Ол үкімет құлаған соң, өткен ғасырдың 90-жылдары аудан мектептері қабырғасынан мемлекетік тілде білім беретін сыныптар да ашылған еді, тіліміз тіріліп кетер деді ме екен – тұншықтырды. Қазақ сыныптарының ашылуынан жабылуы тез болды. «Кризис келді, ақша үнемдеуіміз керек, кейін аша жатармыз» деген желеумен орыс тілінде білім беретін мектептердегі қазақ сыныптарының бәрін дерлік жауып тындық. Осылайша, мемлекеттік тіл мәртебесін алған ана тіліміздің қолданысын кеңейту ісі аяқсыз қалды.
Аудандық білім бөліміне сұрау салып, жауап хат алдым. Кейін бөлім басшысының орынбасары Сәуле Бақытқызымен сөйлестім. Балаларын ана тілінде емес, өзге тілде оқытуға ана-ананың конституциялық құқы екенін айтты. Бірақ сөз арасында С.Бақытқызы қазақ сыныбына беріп, бала қазақша оқи алмай, түсінбей, оған орыс тілінде білім алған ата-анасы да көмектесе алмай, балаларын қазақ мектебінен «суырып алып», орыс мектебіне беріп жатқанын тілге тиек етті.
Сонда бұл қалай болғаны? Бала өз ата-анасының, ата-бабасының, көршісінің, досының, сыныптасының тілін, өзін мәпелеп өсірген Отанының тілін жарытып түсінбесе, күнде теледидардан, радиодан «қақсап» тұрған тілді ұқпаса, шығып жатқан газет-жорналдарды оқи алмаса, түсінбесе, ол Қазақстанда ешкім сөйлемейтін тілді – ағылшын тілін қалай меңгермек? Ана тілін үйрене алмаған, ана тіліндегі мәтінді түсінбейтін балаға ағылшын тілін «арқалатып», оны «сәпсем» мәңгүрт етіп қоймаймыз ба? Өз анасын құрметтеп үйребеген жан өзгенің анасын құрметтей алмайтын сияқты, өз ана тілін құрметтемегеннен патриот шыға қояр ма екен? Ана тілін түсінбейтін балаға ағылшын тілін «үйтіп-бүйтіп» үйретерміз-ау, сонда ол жастар кейін елімізде тұрақтамай, шетел асып кетсе, тіл үйретуге шашқан қыруар ақшамыз суға тастағандай болмай ма? Бұл жағдай тек Қостанай облысында ғана емес екенін ескеруіміз керек.
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін мектепке барған азаматтардың бәріне мемлекеттік тіл мәртебесі бар қазақ тілін үйренуді міндеттеу керек емес пе? Үкіметіміз мемлекеттік тілді үйренуге барлық жағдай жасап жатқанда, азаматтардың тіл үйренбеуі ақылға қонбайды.
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні: тым болмаса мемлекеттік тілде білім беру, тәрбиелеу ісін тиянақтап алмай, ағылшын тілін мектепке енгізу, ағылшын тілінде жекелеген пәндерді оқыту талабы ертерек деген сенімдемін.
Төлен РАМАЗАНҰЛЫ
БІЗДЕ БӘРІ «чики-чики»…
Кешелі-бері «Фейсбукте» нешетүрлі мақтау қағаздардан көз тұнады. Біздің еліміздегі білімге деген бумның жарқын көрінісі осы грамоталар болып тұрғаны шындық.
Менің де немерелерімнің үшеуі мектепте оқиды. Кешкілік «ел алып жатқан қатты қағазды менің сусликтерім де алған шығар» деп, үйлеріне бармаймын ба? О тоба, бізге бір грамота бұйырмапты! «Жұрттың баласының бәрі – «одаренный», менің балаларым қалай «бездарный» болып қалды?!» деп түнімен ұйықтай алмай шықтым!
Шынында да, қалай «одаренный» болуға болады? Үлкен немеремді футбол ойнауға баулығанмын ғой үш жасынан. Қазір он бірде. Кеше тағы да доп қуып кетіпті. Бұл не қылған фанатизм екенін түсінбедім. Сабақ туралы әңгіме айта қалсам, баяғыда айтқан өз сөзімді өзіме айтады: «Роналдуға мұғалімі ылғи ұрысады екен: «Сен адам болмайсың. Аштан өлесің. Білімге ұмтылмайтын адамның оңғанын көрген жоқпын». Ал сол Роналду қазір әлгі мұғаліміне ай сайын мың доллар беріп тұрады. Міне, футболдың құдіреті!».
Қазір осы сөзді немереме айтқаныма қатты өкінемін. «Көресіңдер, «Реалда» ойнап, бәріңді мен асыраймын әлі» деп бөскенді әбден үйреніп алды.
Иә, оның грамота алмағанын ішім бірден сезген. Ал екінші немеремнен үмітім зор еді. Екі пәннен «4» алып қалыпты. Грамота жоқ. Аздап «без настр» отыр. Оны менен бұрын бірінші сыныпты сөктей «үшпен» бітірген інісі жұбатып үлгерді: «Сол құр қағазды қайтесің, Жаник! Мұғалімдер балаларды алдай береді қағаз таратып. Одан да атам сияқты ақша берсе ғой… Иә, ата?».
«Не дерімді білмей қалдым» дегеннің нағыз өзі болды. Балам бір оқпен екі қоянды атып алып тұрғанын қарамайсың ба? Ағасын да жұбатты. Мені де «косякқа» кіргізіп тұр. Енді осындай балаларды қалай «бездарный» деп айтасың? Айта алмайсың! Тек грамотамыз жоқ болғаны болмаса, бізде бәрі «чики-чики»!
Шархан ҚАЗЫҒҰЛ