Орыс тілінен ажыраса, ҚАЗАҚ КЕДЕЙЛЕНЕ МЕ?

«Обще­ствен­ная позиция»

(про­ект «DAT» №30 (394) от 24 авгу­ста 2017 г.

 

ДАТ-сау­ал­на­ма

 

 

Жазғы дема­лыс айын­да елдің депу­тат­та­ры мен лау­а­зым­ды шене­унік­тері шипа­жай жаға­лап жүр­ген­де, пре­зи­дент Назар­ба­ев Бура­бай­да гольф алаңын ашып, теле­ар­наға бұрқы­ра­тып сұх­бат беріп таста­ды. Бұл елде пре­зи­дент­тен басқа бел­сен­ді қыз­мет атқа­ра­тын жан қал­маған-ау, сірә, дескен жұрт көп.

Пре­зи­дент­тің «Хабар» арна­сы­на бер­ген сұх­ба­тын­да Қаза­қстан­ның ғылым мен тех­ни­ка тілі болып оты­рған орыс тілі­нен ажы­ра­уға бол­май­ты­нын, орыс тілі­нен ажы­рау біздің елі­міз, халқы­мыз үшін тиім­сіз екен­ді­гін айт­ты. Өйт­кені бола­шақта елі­міз­де латын алфа­ви­ті енгізілуін кей­бір сая­сат­та­ну­шы­лар­дың «бұл орыс тілі­нен ірге­мізді ажы­ра­ту», – деп баға бер­гені себеп болған екен.

«Латын әрпіне көш­кен­де, біз орыс тілі­нен қашып кетей­ін деп жатқан жоқ­пыз. Алып-қашпа сөз­бен осы­ны кей­бір сая­сат­кер­лер айта­ды. Әсіре­се орыс тілін­де. Әлі­п­би – қаза­қтың тіліне бай­ла­ны­сты мәсе­ле. Ғылым мен тех­ни­ка­ның көзі орыс тіліне көп ауда­ры­лған. Бар­лы­ғы­нан ажы­рап қал­сақ, біз бай­ы­май­мыз, кедей­ле­не­міз», – деді.

Пре­зи­дент­тің осы сұх­ба­тын, әсіре­се латын әлі­п­биі мен орыс тіліне қаты­сты пікірін кім, қалай қабыл­да­ды? Латын қар­піне тек қана қаза­қтар көшеді деген пре­зи­дент қоғам­ды екі­ге жарған жоқ па? Осы сұрақтар­мен біздің тіл­ші­міз сау­ал­на­ма жүр­гізіп, сая­сат­кер­лер мен қоғам бел­сен­ділерінің пікірін тың­даған еді.

 

 

Жаса­рал ҚУАНЫШӘЛИН,

қоғам қай­рат­кері:

Назар­ба­ев қазақ тілін

ЖОҚҚА ШЫҒАРДЫ!

 

Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев­тың 18 тамыз күні «Хабар» агент­ті­гінің тіл­шілеріне бер­ген сұх­ба­тын­да айды аспан­нан бір-ақ шығарған «жаңа­лы­ғы», менің­ше, елін, мем­ле­кетін, ұлтын, өзін-өзі сый­лай­тын кез кел­ген қаза­қтың намысы­на тиіп, тіксін­тіп тастады!

Бұл жер­де «елба­сы» айтып оты­рған «кей­бір сая­сат­кер­лер» ресей­лік шови­ни­стер екені өзі­нен-өзі түсінік­ті, әрине. Ал егер олар әлгін­дей әңгі­мені «алып-қашпа сөз­бен», «әсіре­се орыс тілін­де» қоз­ды­рып жат­са, дәл сол орыс тілінің ота­ны – Ресей тәрізді БҰҰ-ның толы­ққан­ды мүше­сі болып табы­ла­тын Қаза­қстан латын әрпіне көшу ниеті үшін неге Назар­ба­ев­тың ауызы­мен ондай­лар­дың алдын­да бүге­жек­теп, есеп беру­ге тиіс?!

Бірін­ші­ден, адам­зат тарихын­да талай халық, соның ішін­де ХХ ғасыр­дың аяғын­да өзі­міздің тіл­дес, дін­дес, тағ­дыр­лас бауыр­ла­ры­мыз – әзір­бай­жан, өзбек, түр­кі­мен де әлі­п­би өзгерт­ті, бірақ олар­дың қай пре­зи­ден­ті өйту үшін біздің «елба­сы» тәрізді Ресей­ге алаң­дап, бейне бір кінәлі болып қалған­дай ақта­лып еді? О кез­де де орыс шови­ни­стері үнсіз қал­маған, бірақ атал­мыш елдер бас­шы­ла­ры «ит үреді, керу­ен көшеді» деді де, біздің билік сияқты ұзақ ырға­лып-жырғал­май, КСРО ыды­раған бой­да әлі­п­би­лерін өзгерт­ті де жіберді.

Екін­ші­ден, егер біз­ге қазір «кей­бір сая­сат­кер­лерінің» көзі­мен осқы­ры­на қара­у­шы Ресей өз әлі­п­биіне рефор­ма жаса­уды ұйғар­са, оның толы­қтай ішкі мәсе­лесі болып табы­ла­тын бұл әре­кетін­де Қаза­қстан­ның қан­дай шаруа­сы болуы мүм­кін? Ал тіп­ті біз жақтан әлдекім­дер Ресей­де мил­ли­он қаза­қтың тұра­ты­нын алға тар­тып, «алып-қашпа сөз­бен» мәсе­ле көте­рер бол­са, бұған Кремль­дің қожай­ы­ны Путин алаң­да­у­шы­лық біл­діріп, ақта­лар ма еді? Жоқ, әрине. Не елең етпес еді, не импе­ри­я­лық өктем­дік­пен доқ көр­сетіп, зекіп тастар еді.

Үшін­ші­ден, Қаза­қстан тәу­ел­сізді­гі жари­я­ланға­лы ширек ғасыр­дан астам уақыт өтсе де, «мәң­гілік пре­зи­ден­ті­міз» Назар­ба­ев­тың оры­сқұл сая­са­ты­ның кесірі­нен күні бүгін­ге дей­ін жат тіл – бұры­нғы импе­ри­я­ның тіліне тас кене­ше жабысып алып, өз тілі­міз – қазақ тілін «қаңта­рып» қой­ған біздің билік соның арқа­сын­да қазақ халқын… бай­ы­тып жіберіп­ті ме? Егер ұлты­мы­здың бүгін­гі «Шық­па, жаным, шық­па!» жағ­дайы «бай­ы­ған­ды­қтың» көрінісі бол­са, «Ондай бай­лық әдірем қал­сын!» деген­нен басқа не айтуға болады…

Төр­тін­ші­ден, пре­зи­дент­тің «біз бай­ы­май­мыз, кедей­ле­не­міз» дегенін­де­гі «БІЗ» сөзі әдет­те­гі­дей халы­ққа емес, дик­та­тор­лық режим­нің өзіне бағы­штап айты­лған сөзі ме екен? Сірә, солай болар. Өйт­кені сонау 90-жыл­дар­дың басын­да Ком­пар­ти­я­ның бірін­ші хат­шы­сы шапа­нын «пре­зи­дент» шапа­ны­на ауы­сты­рып киген бола­шақ «елба­сы­ның»: «Еге­мен­дік өзі­міз­ге тиді, БІЗ кувейт­тік­тер­ден де бай тұра­тын бола­мыз. Араб Әмір­лі­гінің дүни­е­ге кел­ген әрбір нәре­стесінің есеп­шо­ты­на 20 мың дол­лар сал­са, БІЗ олар­дан 20 есе көп сала­мыз, өйт­кені олар­дың мұнайы ғана бар, БІЗДЕ Мен­де­ле­ев­тің 92 эле­мен­тінің бәрі бар!» – деген уәдесін тіп­ті асы­ра орын­дап, содан бері өткен уақыт ішін­де Қаза­қстан­ның бүкіл қазы­на-бай­лы­қта­рын түгел жеке­ше­лен­діріп алу, халқы­мы­зды жап­пай қанап-тонап, қай­ыр­шы­лан­ды­ру арқы­лы «Форбс»-тың мил­ли­ар­дер­лер тізі­міне ашық-жасы­рын кіріп алған жебір Назар­ба­ев­тың өзінің, отба­сы мүше­лерінің, ұры-қары айна­ла­сы­ның, жер­гілік­ті және шетел­дік сыбай­ла­ста­ры­ның, бала­ла­ры мен неме­ре­лерінің сасық бай­лы­қта­ры араб шейх­терінің бай­лы­қта­рын жол­да қал­ды­рға­ны­на қазір бүкіл әлем куә.

Яғни, Нұр­сұл­тан­ның «бар­лы­ғы­нан ажы­рап қал­сақ, БІЗ бай­ы­май­мыз, кедей­ле­не­міз» деген сөзі, шын­ту­ай­тын­да: «Елі­міз­ге кір­ме орыс тілін ығы­сты­рып, мем­ле­кет­тік тіл ретін­де қазақ тілін өзінің табиғи заң­ды орны­на көте­рер бол­сақ, Қаза­қстан билі­гі Ресей­дің нара­зы­лы­ғы­на ұшы­рап, бар бай­лы­ғы­нан айы­ры­лып қала­ды», – деген сөз, меніңше.

Әйт­пе­се, бесін­ші­ден, мұны Назар­ба­ев біл­ме­се де, қазір тек басқа халы­қтар­дың ғана емес, орыс халқы­ның өзінің алды­ңғы қатар­лы өкіл­дерінің көзі жетіп, мой­ын­даған бір ақиқат бар. Ол – КСРО құлаға­лы бері орыс тілінің бұры­нғы «одақ­тас рес­пуб­ли­ка­лар» – қазір­гі тәу­ел­сіз мем­ле­кет­тер­де, басқа шетел­дер­де, тіп­ті Ресей­дің өзін­де бай­ы­рғы импе­ри­я­лық үстем­ді­гі­нен айы­ры­лып, жыл өткен сай­ын қол­да­ныс аясы­ның тары­лып келе жатқан­ды­ғы. Осы­ған орай Ресей­дің ақпа­рат көз­дерін­де жари­я­ланған мате­ри­ал­дар­дың ата­у­ла­ры­на назар ауда­ры­ңыз: «Исполь­зо­ва­ние рус­ско­го язы­ка сужа­ет­ся – это объ­ек­тив­ный про­цесс», «Рус­ский мир Сред­ней Азии сжи­ма­ет­ся. За чет­верть века чис­лен­ность сла­вян в реги­оне сокра­ти­лась вдвое», «Рус­ский язык «ухо­дит» из Цен­траль­ной Азии» және т.б.

Атал­мыш про­це­стің айқын дәлел­дері ретін­де, мәсе­лен, Demoscope.ru сай­тын­да (№571–572, 14–31.10.2013) жари­я­ланған және «СЖИМАЮЩЕЕСЯ РУССКОЯЗЫЧИЕ» тақы­ры­бы­ның өзі айқай­лап тұрған А.Арефьевтің мақа­ла­сын­дағы кей­бір нақты ста­ти­сти­ка­лық деректер­ді кел­тіру­ге бола­ды (түп­нұсқа тілінде).

• Таб­ли­ца 1. Изме­не­ние доли вла­де­ю­щих рус­ским язы­ком в общей чис­лен­но­сти насе­ле­ния Зем­ли в 1900–2050 годах (оцен­ка и прогноз)
  

 

• Таб­ли­ца 3. Вла­де­ю­щие рус­ским язы­ком на пост­со­вет­ском про­стран­стве в 1990–2015 годах, мил­ли­о­нов чело­век (оцен­ка и прогноз)
  

 

• Таб­ли­ца 6. Рус­ско­языч­ное школь­ное обра­зо­ва­ние в быв­ших рес­пуб­ли­ках СССР за пре­де­ла­ми Рос­сии в 1990/1991 и 2010/2011 учеб­ных годах
  

 

• Таб­ли­ца 8. Чис­ло школь­ни­ков, обу­чав­ших­ся на рус­ском язы­ке, в быв­ших рес­пуб­ли­ках СССР в 1990/1991, 2000/2001 и 2010/2011 учеб­ных годах, тыс.человек
  

 

Мақа­ла соңын­да автор мына­дай қоры­тын­ды жасай­ды: «Рус­ский явля­ет­ся един­ствен­ным из 10–12 веду­щих миро­вых язы­ков, кото­рый на про­тя­же­нии послед­них 20 лет неуклон­но утра­чи­вал свои пози­ции во всех основ­ных реги­о­нах мира, в том чис­ле в стра­нах даль­не­го зару­бе­жья, и в бли­жай­шие годы эта нега­тив­ная тен­ден­ция сохранится».

Алтын­шы­дан, бүгін­гі таң­да Ресей­дің өзі зама­на­уи ғылым мен тех­ни­ка жаңа­лы­қта­ры­на негізі­нен ағы­л­шын тілі арқы­лы сусын­дай­ды. Енде­ше қазақ халқы­на не тиім­ді – сол құн­ды­лы­қтар­ды бұры­нғы­сын­ша орыс тілін­де­гі аудар­ма­лар арқы­лы алған ба, әлде бұры­нғы «одақ­тас рес­пуб­ли­ка­лар» халы­қта­ры­ның көп­шілі­гі тәрізді тіке­лей ағы­л­шын тілі­нен игер­ген бе? Менің­ше, жау­ап айқын.

Жетін­ші­ден, «Назар­ба­ев­тың осын­ша­ма қара­пай­ым ақиқат­ты түсі­нуіне не кедер­гі?» деген заң­ды сұрақ туа­ды. Оның білі­мінің ПТУ, ВПШ тәрізді «оқу орын­да­ры­мен» шек­те­луі ме? «Ғылым док­то­ры» дәре­же­сінің, түр­лі ака­де­ми­я­лар­дың «ака­де­ми­гі», уни­вер­си­тет­тер­дің «про­фес­со­ры» атақта­ры­ның оған тек «пре­зи­дент» лау­а­зы­мы­на тір­ке­ме ретін­де ғана беріл­ген­ді­гі ме? Кремль оны Қаза­қстан бас­шы­сы етіп тағай­ын­даған кез­ден сана­сы­на әбден сіңіп қалған пато­ло­ги­я­лық оры­сқұл­ды­ғы ма? Әлде осы­ның бар­лы­ғы ма?

Сегізін­ші­ден, Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев 2006 жылы өзінің ұлы­лық дер­ті­нен (мания вели­чия) туын­даған «Қаза­қта шека­ра да, мем­ле­кет те, аста­на да ешқа­шан болған жоқ» деген, яғни қара­пай­ым логи­каға сәй­кес, «Мұның бәрін оған мен бер­дім» деген­ге пара-пар сан­ды­рағы­мен қаза­қтың бүкіл тарихын бел орта­сы­нан бір-ақ сызған бола­тын! Енді, міне, бұл аз болған­дай, ол «Орыс тілі­нен ажы­рас­ақ, бай­ы­май­мыз, кедей­ле­не­міз» деген «кемең­гер­лі­гі­мен» әлем­де­гі ең бай тіл­дер­дің бірі – ҚАЗАҚ ТІЛІН халқы­мы­зды бай­ы­туға жара­май­тын шала­жан­сар тіл орны­на қою арқы­лы, бір жағы­нан, ұлты­мы­здың №1‑ші руха­ни қазы­на­сын, екін­ші жағы­нан, елі­міздің мем­ле­кет­тік тілін ашы­қтан-ашық қор­лап, жоққа шыға­рып отыр!

 

Әбдіра­шит БӘКІРҰЛЫ,

пуб­ли­цист-фило­соф:

Біз оза шаппасақ,

КІМ ШАБАДЫ?

 

Сұх­бат тура­лы анонс шыға салы­сы­мен, мәсе­ле қызу талқы­ла­на баста­ды. Ұлт­шыл­дар ә деген­нен-ақ «Бұл − қазақ тіл­ділер­ді оқша­у­лау, қазақ тілін құр­ту ама­лы» деп, өз нара­зы­лы­қта­рын жари­я­ла­ды. Негізі, олар­дың бұл «ашуы­на» елба­сы­ның өзі ықпал еткен десе бола­ды. Себебі биы­лғы көк­тем­де Н.Назарбаев «Бола­шаққа бағ­дар: руха­ни жаңғы­ру» атты мақа­ла­сын­да «руха­ни тамыр», «ұлт­тық код» тура­лы айта келе, ұлт­тық даму­ды осы тамыр­лар­мен, код­пен бай­ла­ны­сты­ра қарау керекті­гі тура­лы айтып өткен бола­тын. Сол мақа­ла­дан кей­ін бір­ша­ма «қанат­танған» ұлт­шыл­дар­дың бой­ла­ры­на қан жүгіріп, үміт­ке үміт жалғанған­дай болып еді. Дай­ын­ды­ғы жүріп жатқан «латы­нға ену» шара­сын да олар осы приз­ма тұрғы­сы­нан баға­лап, көп­шілі­гі оған қол­дау біл­діріп жат­ты. Яғни, олар елба­сы мақа­ла­сы­нан кейін:

− 25 жыл­дан бері жыр болып келе жатқан қазақ тілі мәсе­лесі рет­ке келе бастай­тын бола­ды, қазақ тілі өзіне лай­ы­қты кон­сти­ту­ци­я­лық ста­ту­сы­на қол жет­кізіп, шынайы мем­ле­кет­тік тіл­ге айналады;

− Тіл ұлт бол­мысын қалып­та­сты­ра­тын басты құрал болған­ды­қтан, оның өрісі кеңе­юі­мен қарқын­ды жүріп жатқан жаһан­да­ну әсері­нен шай­ы­лып бара жатқан ұлт­тық құн­ды­лы­қтар қай­та­дан қалы­бы­на келе бастай­ды деп үміт­тен­ген­дері жасы­рын емес еді.

Бірақ елба­сы­ның жоға­ры­дағы сұх­ба­ты­нан кей­ін ол үміт­ке селе­уке түс­кен­дей бол­ды да, ұлт­шыл­дар бір­ден атой­лап, қай­та бас көтер­ді… Мұның себебі неде? Себебі елба­сы өзінің әртүр­лі мәсе­лені қам­ты­ған жедел сұқ­ба­тын­да (уақыт тығы­зды­ғы? – Ә.Б.) ана тіл­дің көп қыр­лы аста­рын терең қам­ты­май өткенін­де сияқты. Иә, орыс тілі кезін­де КСРО-ға енген халы­қтар­дың шығар­ма­шы­лық потен­ци­а­лын мей­лін­ше қол­да­на оты­рып, ғылы­ми-мәде­ни тұрғы­да қат­ты дамы­ды. Соның арқа­сын­да ол әлі күн­ге дей­ін Қаза­қстан­да «ресми тіл» ретін­де басым­дық таны­ту­да. Ал тәу­ел­сіз мем­ле­кет­тің мем­ле­кет­тік тілі оның көлең­кесін­де қалып келеді. Міне, бүгін­де ұлт­тық намысты «түрт­кілеп» оты­рған осы мәсе­ле бол­са керек…

Енді мәсе­ле­ге басқа қыры­нан қара­лық: ұзақ жыл­дар бойы Қаза­қстан­да «қазақ тілін үйре­ну» деген бағ­дар­ла­ма жүру­де. Кезін­де оған 5 млрд тең­ге ақша бөлініп, оның қомақты бөлі­гін өзге емес − өз қаза­ғым «үптеп» кетіп, айдай әлем­ге масқа­ра бол­мап па едік? (Бас­пасөз­де ол тура­лы жазыл­ды да!). Соған қара­ма­стан, «тіл сын­ды­ру» кур­ста­ры әлі күн­ге дей­ін жалға­су­да, қара­жат та бөлі­ну­де. Бірақ нәти­же аз. Ең қызы­ғы − тіл­ге кел­ген­де қаза­қтіл­ділер үлкен толе­рант­тық таны­тып, ешбір қара­жат­сыз-ақ орыс және ағы­л­шын тіл­дерін тез үйреніп ала­ды екен. Енде­ше жазуы­мыз латы­нға өтуіне қара­ма­стан, осын­дай дарын­ды бала­ла­ры­мыз тұрған­да − «орыс тілін жоғал­тып алар­мыз» деп қауіп­те­ну­ге еш негіз жоқ деп ойлай­мыз. Ал, керісін­ше, оры­стіл­ділер мем­ле­кет қан­ша ақша шығар­са да – қазақ тілін үйре­ну­ге еш құлы­қ­сыз болып оты­рға­ны! Мыса­лы, жаңа­дан сай­ланған мини­стр­лер­ді алай­ық: олар жыл сай­ын мін­бер­ден «бір жыл­да үйре­не­мін» деп аямай уәдесін береді де, келесі жылы тағы да сол сөзін қай­та­лап тұра­ды! Ақы­ры соңын­да сол – тіл үйрен­бе­ген қал­пы − басқа жұмысқа ауы­сып құты­ла­ды… Сон­да олар үшін қазақ тілі алын­бас қамал болға­ны ма? Өзге тұр­мақ, өз қазақ мини­стріне «алдыр­май­тын» бұл нет­кен «асау» тіл еді соншалық?!.

Әрине, ауы­зды құрғақ шөп­пен сүр­те бер­мей­ік − биы­лғы оқуға түсу­ге тест тап­сы­рған­дар­дың 70% жуы­ғы қаза­қтіл­ділер бол­ды. Бұл − елі­міз­де қазақ тілінің бір­тін­деп күш алып келе жатқа­нын біл­діреді. Олай бол­са, ғылым-білім­ді дамы­ту бағы­ты да мем­ле­кет­тік тіл­ге қарай бет бұруы тиіс қой? Елба­сы­ның өзі де өткен­де­гі мақа­ла­сын­да «Әлем­де­гі үздік ғылы­ми еңбек­тер­ді, оқулы­қтар­ды қазақ тіліне сапа­лы ауда­ру қажет» деп талап қой­ға­нын қалай ұмытамыз?

Осы тұрғы­да тағы бір ой айта кету­ге тура келіп тұр: «Латы­нға көшу» қызу талқы­ла­нып жатыр. Ондағы «иә» мен «жоқ» деген пікір­та­ла­стың дені (пікір қай­шы­лы­ғы) түп­кілік­ті мағы­на­сын­да бір мәсе­ле­ге келіп тіре­летін сияқты, ол − ұлт­тық тұта­стық! Енді мәсе­ле­ге осы тұрғы­дан қара­сақ − стра­те­ги­я­лық мақ­сат үшін латы­нға көш­кен дұрыс. Бірақ бұл жағ­дай­да бір­лік пен тұта­стық үшін не маңы­зды екенін дәл аны­қтап алға­ны­мыз жөн.

Біздің қоғам­да билік­тің кез кел­ген рефор­ма­сы­на сенім­сіздік­пен қарау бар, ол − оның «өз қыз­метінің» жемісі! Бірақ қоғам­да неге әре­кет-жігер жоқ, «өз күнін өзі көріп жатқан» халық әйтеуір…

Менің­ше, ұлт­ты бірік­тіретін латын емес, басқа емес − кәсіп­кер­лік бола­тын сыңай­лы. Кәсіп­кер­лік – білім­ді, ғылым­ды қажет ететін, бос сөзді доға­рып, нақты іске жұмыл­ды­ра­тын, халы­қтың еңсесін көтеріп, өзіне «мен кім­мін?» деген сұрақты қой­ғы­за­тын, сөй­тіп діни ради­ка­лизм­ге («дін тоқты­қта» деген қазақ сөзін еске алай­ық), басқа да жаман қылы­қтарға (мыса­лы, жағым­паз­дық, өтірік және т.с.с.) тосқа­уыл қоя­тын, билік шене­унік­терін заң аясын­да қыз­мет ету­ге мәж­бүр­лей­тін бір­ден-бір жол, бағыт болай­ын деп тұр. Себебі кәсіп­кер­лік халы­қты туы­стық-рулық, қауым­да­стық-елдік-халы­қтық-мем­ле­кет­тік тұрғы­да ұйы­сты­ра оты­рып, Тәу­ел­сіздік­тің бір­ден-бір кепіліне айна­ла­тын ішкі қуатқа ие!

Міне, осын­дай аза­мат­тар­ды тәр­би­е­леу − қазір­гі ұлт­шыл­дар­дың, зия­лы­лар­дың басты мін­деті деп біле­мін! Ал мың­даған адам­дар үшін, халық үшін латын алфа­ви­ті де, кирил­ли­ца да − осы мақ­сатқа жету жолын­да еш тосқа­уыл бола алмайды!

Оның бәрі біздің халы­қтың басы­нан өткер­ген жағ­дай­лар − құқай емес!

Сон­ды­қтан «қаза­қтар ғана латы­нға көшеді екен, қалған­да­ры өз біл­ген­дері­мен жүре береді екен» деген пікір­мен келі­су­ге бол­май­ды. Біз бүгін 70% бол­сақ, ертең 90% бола­мыз. Оның үстіне латын­ды да, кирил­ли­ца­ны да игер­ген, үш, төрт, бес тіл­ді мең­гер­ген біз − қаза­қтіл­ділер оза шап­паған­да – кім шаба­ды! Өтпе­лі дүние деген осы!

 

 

Айбо­лат БӨКЕНОВ,

бло­гер:

Екі әлі­п­би­ге

ҚАРЫҚ БОЛАМЫЗ

 

Латы­нға көшу бір жағы­нан дұрыс. Туел­сіздік алдық деген 26 жыл­да халы­қты латы­нға көшу­ге дай­ын­дау керек еді. Яғни, халқы­мы­здың жар­ты­сы­нан көп­шілі­гін қаза­қы­лан­ды­ру керек еді ғой. Қазір ата­сы қазақ, ана­сы қазақ, қаза­қтың кей­бір қара дома­лақ бала­сы ана тілін біл­мей­ді. Оған кім кінлі?

Ал орыс тілін біл­ме­сек, кедей болып қала­мыз деген не сөз? Туел­сіздік алға­ны­мы­зға 26- жылға аяқ бастық деп, бөр­кі­мізді аспанға ата­мыз. Сөйт­кен күн­нің өзін­де сол елге лі туел­ді секіл­деніп жүр­міз. Күні кеше­гі «Эйр Аста­на­да» туын­даған дау – соның бір себебі. Қазақ елін­де қазақ тілін талап еткен­дер­ге айып­пұл сал­ды. Бүгін ріп, ертең тіл, арғы күні қазақ керек бол­май қал­ма­сын. «Өзге тіл­дің брін біл, өз тіліңді құр­мет­те» демек­ші, өзі­міздің ана тілі­мізді құр­мет­те­мей­ін­ше, ұшпаққа ұшпай­мыз деп білем.

Пре­зи­дент­тің сөзі­нен ұққа­ны­мыз – Қаза­қстан­да екі әлі­п­би бола­ды екен. Орыс тіліне жабысып алған менедж­мент кири­ли­ца­ны латын әлі­п­биі­мен қатар алып жүру­ге ықы­лас таны­туы екіта­лай. Қаза­қстан­да үш мил­ли­онға жуық орыс диас­по­расы тұра­ты­нын ескер­сек, кири­ли­ца­дан ауы­сқы­сы кел­мей­тін­дер­ді қай­те­міз? Орыс тілі бай­ыт­са, ең алды­мен қазақ бай болар еді.

Сау­ал­на­ма­ны дайындаған – 

Бақыт­гүл МӘКІМБАЙ,

«D»