Қазақ еліндегі ислам діні ҚАЙДА КЕТІП БАРАДЫ?

«Обще­ствен­ная позиция»

(про­ект «DAT» №31 (395) от 31 авгу­ста 2017 г.

 

ДАТ!

 

Әле­умет­тік желі­де Қаза­қстан­дағы «дәстүр­лі ислам» мен уаха­бит­тік-сала­фит­тік ағым­дар ара­сын­дағы дау қозып тұр. Пікір жазу­шы­лар ара­сын­да қаза­қтың ежел­гі ұлт­тық салт-сана­сы­на қар­сы «ширк» ұра­нын көтер­ген­дер аз емес. Соған қараған­да, сала­физ­мнің сой­ы­лын соққан, содыр сөздің даб­ы­лын қаққан­дар қана­ты біразға жай­ы­лған сыңайлы.

Біз бүгін «ДАТ!» айда­ры аясын­да жур­на­лист Арман Әубәкір­дің «Мұха­меджан Таза­бе­ков­пен кез­де­су­ден естелік» деп ата­ла­тын жаз­ба­сы төңіре­гін­де туған пікір­лер­дің біра­зын жария ете оты­рып, Қаза­қстан­дағы исла­ма­ра­лық дүр­да­раз­дық жал­пы тен­ден­ци­яға айна­лып бара жатқа­нын ескерт­кі­міз келеді. Осы арқы­лы тиісті мем­ле­кет­тік меке­ме­лер қоға­мға сына­дай сіңіп бара жатқан жат діни ағым­дар­ды ауы­зды­қтау қажет­ті­гін ескертеміз.

Ақпа­рат алма­су­дың ком­му­ни­ка­тив­тік мүм­кін­ді­гі күшей­ген заман­да қоғам­да жаңа қауіп­тер пай­да болу­да. Жалған ақпа­рат тара­тып, әле­умет­тік жағ­дайы төмен, жұмыс­сыз аза­мат­тар­ды жалақы­мен қызы­қты­рып, өз қатар­ла­рын тол­ты­ру­ды мақ­сат тұтқан түр­лі «жасы­рын жар­на­ма­лар» ағы­ны әле­умет­тік желіні жай­лап бара­ды. Әсіре­се мек­теп жасын­дағы бала­лар мен сту­дент-жастар­дың елік­те­гіш екенін ескер­сек, Арман Әубәкір сияқты ұлт­шыл­ды­қты ұран еткен жігіт­тер­дің жаз­ба­сы­на құлақ түр­ген арты­қтық етпес деп ойлаймыз.

 

 

Мұха­меджан Таза­бек­пен КЕЗДЕСУДЕН ЕСТЕЛІК

 

Оқу­ды бітіріп, бір үйдің бала­ла­рын­дай болған кур­с­та­стар жан-жаққа быты­рай бастаған кез бола­тын… Бізді үне­мі дін­ге тар­тып, уағыз айта­тын қай­сы­бір кур­с­та­ста­рым бір­де мені Мұха­меджан Таза­бек­пен кез­де­су­ге алып бар­ды. «Біздің сөзі­міз­ге нан­ба­саң, біз­ден де мықты­лар­дың уағы­зын тың­дап көр» дей­ді. Келістім.

Алма­ты­дағы «Бай­қоңыр» кино­те­ат­ры­ның қасын­дағы халал кафенің вип-бөл­месіне бар­дық. Аста-төк дастар­хан жай­ы­лған. Ол кез­де теле­ви­зи­яға бей­ім кур­с­та­ста­рым­ның Бек­бо­лат Тіле­ухан мен Мұха­меджан Таза­бек тура­лы ауы­зда­ры­нан суы құрып, жер-көк­ке сый­ғы­з­бай мақтау-мадақта­уын талай естіп жүр­ген кезі­міз. Өзі­міз де әлгі «көсем­дер­дің» дін тура­лы уағы­зда­рын талай естіп, теле­фонға көшіріп алып, қай­та-қай­та тың­дай­тын­быз. Тіп­ті туған-туыс, көр­шілер­ге де қосып беріп, Мұха­меджан Таза­бек­тің «Дін-дің­ге­гі­мін» талай естіт­кенім есімде.

Әлгі кур­с­та­с­та­ста­ры­мы­з­бен, бір нан­ды бөлісіп жеген достар­мен бара-бара қарым-қаты­на­сы­мыз бұры­нғы­дай бол­май бара жат­ты. Олар­дың уағы­зда­ры бір сарын­ды. Қуа­лап кел­ген­де сол доста­ры­мыз салт-дәстүр­ді надан­дық деп тани­тын­ды­қта­рын аңғар­та­ды. Содан қызыл­кеңір­дек болып айты­сып жатқанымыз…

Сон­да атағы­нан ат үркетін, үне­мі жастар­ды иман­ды­лы­ққа тар­тып жүретін Бек­бо­лат Тіле­ухан мен Мұха­меджан Таза­бек­ті жаман­ды­ққа қимай­ты­н­мын. Шәкірт­тері олар­дың тағы­лым­да­рын дұрыс түсін­бе­ген­дік­тен, қаза­қтың дәстүрін, төл мәде­ни­етін жоққа шыға­ра­тын болар деп, үне­мі олар­ды ақтап алуға балаң көңілі­міз дай­ын тұратын.

Әлгі кафенің вип-залын­да бір топ жастар жинал­дық. Бір кез­де Мұха­меджан аға­мыз кір­ді. Аман­дық-саулы­қтан кей­ін ол кісі уағыз айту­ды баста­ма­стан бұрын «мұн­да бәрі өзі­міз бе?» деп сұра­ды. Бір-біріне қараған жастар «өзі­міз-өзі­міз…» деп бас шұлғы­сты. Ешкім «мұн­да артық адам бар еді» деп айт­па­сы түсінік­ті ғой. Әрмен қарай бел­гілі уағыз айту жұмысы баста­лып кет­ті. Ұза­ққа созы­лған уағы­здан жалғыз ұққа­ным «ақи­да­ны оқуы­мыз керек» екен. Содан біз «ада­сып» жүр екенбіз.

Мен түк біл­мей­тін кей­іп­те: «Келін­нің иіліп сәлем салуы дұрыс па?» деп сұра­дым. Мұхам­д­жан аға­мыз: «Адам Құдай­ға ғана иілуі керек, қалға­ны­ның бәрі ширк, серік қосу, ең үлкен күнәнің бірі – Құдай­ға серік қосу» деп төтесі­нен соқты.

Одан кей­ін қаза­қтың ұлт­тық аспап­та­ры тура­лы сұра­дым. Бір кез­де бақ­сы­лар­дың құра­лы болған музы­ка­лық аспап­та­ры­мыз да «надан­ды­қтың», «білім­сіздік­тің» бел­гісі екен. Баяғы ақи­да­ны оқы­маған­ның «сал­да­ры».

Қысқа­сы, сол кез­де­су­де көзі­міз ашыл­ды. Уағыз­шыл кур­с­та­ста­ры­ма «виру­стың» қай­дан келіп жатқа­нын сон­да анық көз жет­кізіп қайттым…

Арман ӘУБӘКІР

 

 

 

ҚАСҚЫРҒА қой бақты­рға­лы ОТЫРМЫЗ…

Кеше ғана аты шулы тер­ро­ри­стің постын бөлісіп оты­рған Мұха­меджан ағам­ды ұлт­тық арна­да жаңа ашы­лып жатқан діни бағ­дар­ла­маға жүр­гі­зу­ші қыл­мақ­шы екен… Бұл рас ақпа­рат па? Ұлт­тық арна бас­шы­сы Ерлан Карин аға, сіз­ге сұрақ!

ҰҚК, дін мини­стр­лі­гі, не қарап отыр­сыздар? Әлде Таза­бе­ко­втың кім екенін біл­мей­сіз­дер ме? Ол қазір өзінің хана­фит екенін айтып, халы­қты алдап отыр. «Асыл арна­да» сала­фи уағыз­шы­сы Дарын Мұба­ро­втың Мұхам­меджан­мен бір­ге оты­рған видео­сы «Ютуб­та» тұр. Мұха­меджан­ның қай­наға­сы Бек­бо­лат­тың «дарын­ды ұста­зым» деп айтқа­ны, уаха­бизм бізді құтқа­ра­тын дін деп айтқа­ны – бөлек әңгі­ме. Ол да «Ютуб­та» тұр. Имам Қанат Жұмағұ­ло­втың 2 жыл бұрын «Фейс­бук» парақ­ша­сын­да жари­я­лаған мына сұрақта­ры­на әлі күн­ге дей­ін ләм-мим деп жау­ап бер­ген жоқ. Үнсіз құты­луға тырысты.

«Бізді «сәләф» деп жүр­ген­дер отпен ойнай­ды», – деген кісінің сөзіне келесі шар­ттар­мен ғана сену­ге болады:

1. Абай Құнан­бай­ұ­лы мен Мәшһүр Жүсіп­тің Алла­ны мекен­сіз деп сипатта­у­ла­ры – дұрыс сенім деп мой­ын­да­са, әрі Алла­ны өз бол­мысы­мен (заты­мен) аспан­да деп сенудің ада­су­шы­лық екенін қабылдаса;

2. Имам Таха­уи Алла таға­ла­ның бол­мысы шек­те­лу­ден және ағза­лар­дан пәк деп айтқан сені­мін дұрыс әрі ақиқат деп мойындаса;

3. Мұхам­мед ибн Абдул Уаһһа­б­ты адасқан деп қабылдаса;

4. ҚМДБ-ның тұғыр­на­ма­сын­да көр­сетіл­ген­дей, Имам Әбу Хани­фа­ның мәзһа­бы­на негіз­дел­ген «мату­ри­ди» сенім мек­тебін әһлу сун­на жолы деп мой­ын­дап, оны өз діни бағы­ты­на айналдырса;

5. Әрі осы айты­лған­дар­ды өз сөзі­мен БАҚ және әле­умет­тік желілер арқы­лы жарияласа.

Егер бұл талап­тар орын­дал­ма­са, онда ол кісі өзінің сала­фит екенін мой­ын­да­сын!» Қанат­тың бұл сұрақта­рын мен деген сайт­тар да жариялады.

Егер Мұха­меджан ағам таза болған­да, бұған осы уақы­тқа дей­ін қызыл тіл­ге салып айнал­шақта­май, нақты жау­ап қатар еді ғой. Осын­дай сала­фит­ті­гі бетіне шығып тұрған аты шулы адам­ды билік қалай­ша ұлт­тық арнаға діни бағ­дар­ла­ма жүр­гізу­ге шығарға­лы отыр. Ерлан аға­тай­ым-ау, кім сіз­ге ықпал етіп отыр? Неге бұн­дай қада­мға бар­ды­ңыз? Мұха­меджан­ды билік­те кім­дер қол­дап отыр?

Ол енді­гі жер­де бағ­дар­ла­ма арқы­лы өзіне ұпай жина­уға тыры­са­ды. Ұлт дәстүрі анау-мынау деп дәстүр­лі діні­міздің жана­шы­ры болып көрі­неді. Ал жастар оған сенеді. Сосын Мұха­меджан­дікі дұрыс екен деп, арты­нан ере береді. Бұлай сала­фи­лік­пен күресіп жарыт­пас­пыз. Общым, қасқы­рға қой бақты­рға­лы отырмыз.

Айгүл ОРЫНБЕК

 

 

 

 

Мұха­меджан НЕ ДЕЙДІ?

 

– Мұха­меджан мыр­за, сізді «сәлә­фит» деп айып­таған­дар­дың алдын­да ақта­лып, шар­шаған шығар­сыз… Осы­дан 2 жыл бұрын имам Қанат Жұмағұл­дың 5 сау­а­лы­на ешқан­дай жау­ап жаз­ба­ды­ңыз. Сізді айып­та­у­шы­лар­дың көбісі осы жайт­ты тіл­ге тиек етіп оты­рға­ны бел­гілі. Мүм­кін, осы 5 талап­ты орын­даға­ны­ңы­зда, ел осы­лай дау­ры­қ­пас па еді, қалай ойлайсыз?

– Қанат Жұмағұл бауы­ры­мыз – мін­бер ұстап жүр­ген, мой­ны­на үлкен жау­ап­кер­шілік арқа­лап жүр­ген имам­ның бірі ғой. Сон­ды­қтан мен имам ретін­де ол бауы­рым­ды құр­мет­тей­мін. Ал енді оның бес сұрағы­на не себеп­ті жау­ап бер­ме­генім­нің мәнін айтайын.

Бірін­ші­ден, кез кел­ген екі меке­ме бас­шы­лық дең­гей­де бір мәсе­лені келісіп, бір-бірі­мен әбден түсініп, қол қой­ы­сқан­нан кей­ін, оның төмен­де­гі қыз­мет­кер­лері ол мәсе­ле­ге бүй­ір­ден ара­ла­сып, қоғам­дық дең­гей­де сау­ал жол­да­уы – қыз­мет­тік эти­каға жат­пай­ды. Біз Дін істері коми­теті­мен, Діни басқар­ма­мен, дін­дар­лар­дың рес­пуб­ли­ка­лық дең­гей­де­гі экс­перт­тік тобы­мен және ҚМДБ-ның көп­те­ген ғұла­ма-ғалым­да­ры­мен тыңғы­лы­қты жұмыс істеп, ақыл­да­са, талқы­лай келе, мемо­ран­ду­мға қол қой­ған­быз. Бір­не­ше жыл­дан бері осы келісім­нің негізін­де нәти­желі жұмыс істеп келе­міз. Әрі ҚМДБ тара­пы­нан «Асыл арнаға» арнайы бөлін­ген маман бар. Ол арна бас­шы­ла­ры­мен және қыз­мет­кер­лері­мен қоян-қол­тық ара­ла­са жүріп, бақы­лау жасай­ды, әрі бағыт-бағ­дар береді. Біздің сенім және ғиба­дат мәсе­ле­лері­міз жай­лы мүф­ти­ятқа әрдай­ым ақпа­рат жет­кізіп, орта­дағы алтын арқау бай­ла­ны­сты жалғап оты­ра­ды. Әрі ол маман­ның рұқ­са­тын­сыз ешқан­дай діни бағ­дар­ла­ма эфир­ге шықпайды.

Елі­міз­де 3000-ға тар­та мешіт бар. Әр мешіт­тің има­мы әр тарап­тан келіп, «сенің сені­мің қалай, көзқа­ра­сы­ң­ды біл­гім келеді?» деген сау­а­лы­ма жұрт­тың алдын­да жау­ап бер деп теп­сін­се, әлгі мүф­ти­ят­тан бөлін­ген маман не үшін керек? Мемо­ран­ду­мға не үшін қол қой­дық? Бас­шы­лы­ғы­ның шеші­мі­мен келіс­пе­се, имам бауы­ры­мы­здың ортақ ісін­де қан­дай бере­ке болмақ?

Мен лау­а­зым­ды қыз­мет­кер, ал Қанат Жұмағұл бауы­ры­мыз депу­тат емес, маған ресми түр­де сау­ал жол­дап, ресми түр­де БАҚ беті­нен жау­ап күтетін…

Екін­ші­ден, оның айтып оты­рған сұрақта­ры­ның алға­шқы еке­уі Алла­ның сипат-бол­мыста­ры­на бай­ла­ны­сты мен жал­пы жұрт­тың наза­рын­да болған­ды­қтан, бұқа­ра халы­қтың алдын­да мұн­дай тақы­рып­тар­дың көтеріл­геніне қар­сы­мын. Ол – жеке­ле­ген бір ғылы­ми кітап­тар­да жазы­лып, мешіт-мед­ре­се­лер­де неме­се иман кел­тіріп, толық құл­шы­лық ғиба­дат жасап жүр­ген жамағат­тың орта­сын­да қозға­ла­тын мәсе­ле. Алла­ның есім-сипатта­рын­дағы нәзік мәсе­ле­лер мұсыл­ман, бірақ діни құл­шы­лы­ққа беріл­ме­ген адам­дар­дың ауди­то­ри­я­сын­да талқы­лай­тын мәсе­ле емес. Онсыз да дін­дар­лар­дың талас-тар­ты­сы­нан шар­шаған жұрт­тың одан бетер басын қаты­ру кім­ге керек?! Қазір­гі қоғам­дағы адам­дарға Алла­ның мекенін емес, риза­лы­ғын іздеу анағұр­лым маңы­зды. Алла­ның қай­да екені­нен гөрі, оның разы­лы­ғы мен бере­кесі қай­да екенін насиxат­тау көбірек пай­да әке­леді. Ал маған Алла­ның есім-сипатта­ры жай­лы айтып, ұғын­ды­рғы­сы неме­се таны­мым­ды таны­ғы­сы кел­се, оның реті мен жөнін әлгін­де айттым.

Ал асы­лын­да мен – Қаза­қстан ғұла­ма­ла­ры ара­сын­да, экс­перт­тік топ­тың жина­лы­ста­рын­да неме­се Дін істері коми­теті мен Діни басқар­ма­дағы біл­гір маман­дар­дың оты­ры­ста­рын­да өзім­нің ақи­да­ма-сені­мі­ме қаты­сты Абай, Шәкәрім, Мәшһүр Жүсіп, Ясса­уи баба­ла­ры­ма бай­ла­ны­сты ұста­ным-пікір­лерім­ді айтып және ол көзқа­ра­сы­ма қол­дау тауып, сол негіз­де жұмыс істеп жүр­ген адам­мын. Ал одан Қанат Жұмағұл бауы­рым xабар­сыз бол­са, мен не үшін айып­ты болуым керек. Қат­ты қызы­ғу­шы­лық таныт­са, білетін­дер­ден сұрап алсын. Сұрағы­сы кел­ме­се, өзі­ме жолықсын.

Үшін­ші­ден, Мұхам­мед ибн Абдул Уаһһаб менің бір зерт­теу объ­ек­тім емес. Оның үстіне мен терең тео­ло­ги­я­лық тар­ты­старға маман­данған жан емес­пін, ақын­дық, руxа­ни қабілеті­ме сай қоғам­дық негіз­де ағар­ту­шы­лы­қ­пен айна­лы­сып жүр­ген адам­мын. Мүм­кін, ол кісі мұсыл­ман әле­мін­де таны­мал адам шығар, ал мен оның араб дүни­есі үшін жазы­лған кітап­та­рын Қаза­қстанға әкеліп наси­хат­та­удың қате екенін айту­дан ешқа­шан жалы­ққан емес­пін. Қара­пай­ым қазақ ара­б­тан шыққан абыз түгілі, Абай­ды толық түсініп алса, талай бақыт­тың кіл­тін қолы­на ұстар еді.

Төр­тін­ші­ден, «ҚМДБ ұстанған сенім мек­тебін әһли сүн­нет емес» деп ешқа­шан айтқан емес­пін. Сол себеп­ті «Асыл арнаға» толық жау­ап­ты адам ретін­де мен «Матру­ди мек­тебі» деген бағ­дар­ла­ма­ны ашып, ол жер­ге Риза­бек Бат­таұ­лы, Ерсін Әмі­ре сияқты ұста­здар­дың ақи­да­лық сабақта­рын бер­гізіп отыр­мын. «Матру­ди адасқан» деп есеп­те­сем, айғай­ла­тып атын қой­ып, арнайы бағ­дар­ла­ма ашпас едік. Тариxтағы баба­ла­ры­мы­здың тыр­нағы­на таты­май жүріп, тыр­таң­дау кім­ге керек?! Сон­ды­қтан көрініп тұрған амалға қара­май, әртүр­лі күмәнға бері­лу – ол менің про­бле­мам емес, қисын­сыз жер­ден сау­ал жол­дап, ала­ша­пқын боп жүр­ген адам­ның проблемасы.

Ең соңын­да «осы айтқан­да­рым­ды БАҚ-қа жари­я­ла­са», – деп­ті. Мен Қаза­қстан­дағы ойын ашық айта­тын тұлға­лар­дың қата­рын­да­мын. Ешқа­шан БАҚ-тан ешнәр­сені жасы­рған емес­пін. Небір қисын­сыз сұрақтарға қысыл­май жау­ап беріп келе­мін. Соңғы он жыл­дағы сұх­бат­та­рым­ды оқы­ған жан мен жай­лы толы­ққан­ды мәлі­мет таба алады.

– Арман Әубәкір есім­ді жур­на­лист өзінің «Фейс­бук» парақ­ша­сын­да сіздің «Қазақ келін­дерінің иіліп сәлем беруі – ширк» деп айтқа­ны­ңы­зды жазған бола­тын. Осы­ны сіздің өз аузы­ңы­здан есті­гені­міз дұрыс болар. Жур­на­лист Арман Әубәкір­дің сөзі қан­ша­лы­қты рас?

– Әрине, өтірік. 14 жасым­нан қолы­ма дом­бы­ра алып, елдің орта­сын­да келе жатқан­ды­қтан, мен көп адам­дар­мен кез­де­се­мін. Арман­мен де сон­дай бір оты­рыс болған шығар. Анық есім­де жоқ. Қай орта­да бол­са да, ұлт­тық мәде­ни­ет, дәстүр­лі өнер жай­лы сөз қозғап жүретіні­міз рас. Асы­лы­мыз бен жасы­ғы­мы­зды әңгі­ме қыла­мыз. Мен айтыс сахна­сы­нан кет­келі 15 жыл­дай уақыт бол­са, осы сұраққа жылы­на 1–2 рет мін­дет­ті түр­де жау­ап бере­мін. Себебі жур­на­ли­стер сұрай­ды. Аны­ғы, еш жер­де, еш уақыт­та сәлем салу­ды – ширк, дом­бы­ра – харам деген­ді айтқан емес­пін. Себебі ондай үкім беретін ғұла­ма, ғалым емес­пін. Халал, xарам деген үкім­ді Алла­ның аты­нан тек қана муф­ти­ят неме­се мүф­ти береді…

Ал Айгүл (Орын­бек) қарын­да­сы­мы­здың сөз­дері ұлтқа жана­шыр сипатта болған­мен, шын­ды­ққа жана­спай­тын тұсы көп. Сон­ды­қтан пост­та­рын­дағы мәтін­ге қат­ты мән беріп жүр­ген жоқ­пын. Дау­сы жуан шығып жатқа­ны­мен, жолы жіңіш­ке қарын­да­сым ғой. Мені басқа нәр­се алаң­да­та­ды, басқа нәр­се ойландырады.

Осын­дай қара­көз­дері­міздің толық зерт­те­ме­ген, өзіне айдай айқын бол­маған тақы­рып­тар­мен жүй­кесі шар­шап, жұр­тқа жан айқай­ын жет­кі­зе алмай, жабы­ғып жүр­геніне біз, еркек­тер кінәлі­міз-ау. О заман­да бұ заман, қазақ қыз бала­сын қашан қоғам­ның талқы­сы­на тастап қой­ып еді?! Бай­ғы­здай ұлы­тып, бақа­дай шула­тып дау­ры­ққан дау­лы іске қыз бала­сын жұм­сап па еді? Бор­бай­ла­тып шапқы­зып, боз інген­дей ыңы­ран­тып, боқ­та­саң да қайт­па деп жаға жыр­ты­сқан жан­жал­дың басы­на апа­ру­шы ма еді? «Қылыш қынын жоғалт­са, қол кеседі, қыз қылы­ғын жоғалт­са, жол кеседі!»

Мәсе­ле Айгүл­де емес, мәсе­ле шешетін еркек­тің азай­ға­нын­да, мәмі­ле жасай­тын ердің майдаланғандығында…

Qamshy.kz

 

 

 

Таза­бе­ко­втің ӨТІРІГІ

 

 

Айгүл Орын­бек бастап (шым­кент­тік адво­кат, бло­гер, қоғам бел­сен­дісі – Ред.), кеше­гі Арман­ның жаз­ба­сы қоштаған мәсе­ле­ге Мұхам­меджан ағам жау­ап беріп­ті. Оқып оты­рып, қаным басы­ма шапшыды.

Аға­тай-ау, мен мынау құлағым­мен сол сөз­деріңізді анық есті­ген едім ғой. «Музы­ка – харам, сәлем салу – ширк» деп соққа­ны­ңы­зда, не дері­мізді біл­мей, біраз пікір­та­ласқа да барып қалған едік. Бізді арнайы сіз­бен кез­де­су­ге апарған Murat Yeszhan, Рус­лан Жел­ді­бай­лар­дың көзі тірі… «Аға, дәл осы сөзді айтқан жоқ деп Алла­ның алдын­да солар куәлік етсін». Сосын Arman еке­уміз-ақ бұ өмір­де өтірік­ші болай­ық. Бізді сіз­дер­дің орта­ла­ры­ңы­здан алшақтатқан осы бір оқиға екенін жоға­ры­да аты аталған жігіт­тер анық біледі…

Қай­та­лап айта­мыз, ол «естелік­ті» жазу­дағы мақ­сат – жастар­ды діни ағым­дар­дан сақтан­ды­ру ғана. Ал оны бір-екі сайт­тан басқа­сы рұқ­сат­сыз-ақ парақ­шам­нан көшіріп басып жат­ты. Оған несіне қар­сы болай­ын? Ел біл­сін, тани бер­сін діни тұлға­ла­ры­ның ұста­ным­да­рын. Біл­ген, сезген қауіп­ті айт­пай қалу – Құдай алдын­да да, адам алдын­да да күнә, сатқын­дық деп есептеймін.

Ал енді мені «тәңір­шіл» деген­дер­ге айта­ры­мыз, бүкіл қазақ дәстүрі – бағ­зы түрік­тік дүни­е­та­ным­ның сарқын­шақта­ры. Ал ежел­гі дүни­е­та­ным­ның алтын қазы­ғы қазақ дәстүр­лерін­де бол­са, мен ғана емес, дәстүрін ұмыт­паған бүкіл қазақ әлі күн­ге тәңір­шіл болға­ны емес пе? «Тәңір­шіл­дік­тің» қазақ дәстүрі­нен өзге жоралғы­сы бар ма екен, айтып беріңіз­дер­ші?! Ислам кел­ген­де, локаль­ды араб дәстүрі­мен кей­бір эле­мент­тер ортақ­та­сып, син­тез­ге түсті. Бірақ төл мәде­ни­еті­міздің қай­нар­ла­ры сақтал­ды. Өйт­кені өзгеріс­сіз қал­пын­дағы араб дәстүрі біздің ұлт­тық ерекшелі­гі­мізді жой­ып қана қой­май­ды, шару­а­шы­лық мәде­ни­еті­міз­ге мүл­де қабыспай­тын­ды­ғы ата-баба­ла­ры­мы­зға жақ­сы мәлім болатын…

Қазақ дәстүр­лерінің терең мәні ерте­де­гі түр­кілік дүни­е­та­ным­дар­мен аста­сып жатыр. Бай­ы­рғы түр­кілік ұғым­да­ры, туыс халы­қтар этно­ло­ги­я­сын зер­де­ле­ме­сек, қазақ дәстүрінің көп­те­ген сыр­ла­ры бей­мәлім күй­ін­де қала бер­мек. Марқұм­ның жетісін, қырқын беру, жыл­дық асын өткі­зу, тағы басқа шара­лар­дың бәрі түрік халы­қта­рын­да, қала бер­ді күл­лі туы­с­тас көшпе­лілер­де кез­де­седі. Қазақ дәстүрі мен түрік халы­қта­рын­дағы этно­гра­фи­я­лық ортақты­қтар біз­де қалып­тасқан көп­те­ген діни дог­ма­ти­ка­лық ұғым­дар­дың күлін көк­ке ұшырады.

Иә, ислам­нан алған жақ­сы құн­ды­лы­қта­ры­мыз да бар, ұлт­тық түп-тамы­ры­мы­здан жоғал­тқа­ны­мыз да жетер­лік. Сон­ды­қтан біз тәңір­шіл­дік пен ислам­ның үйлесі­мін­де­гі елміз, түсінік­ті жал­пақ тіл­мен айтқан­да, ұлт­тық дәстүр­ді сақтаған ислам дінін­де­гі зай­ыр­лы жұрт­пыз! Осы­ның өзін жоғал­тып алмай­ық енді…

Қанат ӘБІЛҚАЙЫР

 

 

 

Comments

 

Ерлан ТӨЛЕУТАЙ,

әнші-саз­гер: ҚОРҚАҚ АДАМ – ҚҰДАЙШЫЛ

Ешкім­нің алдын­да ақтал­ма, Арман­жан! Аққа құдай жақ! Уаһа­б­тық ми-бат­паққа былға­нып, әсіредін­шіл­дік түне­гіне батқан­дар сенің қазақ дүни­е­та­ны­мын қорғап, ашы­нған жанай­қай­ы­ң­ды бәрібір есті­мей­ді. Өйт­кені олар­дың көкірек көзі уаһа­бизм түне­гі­мен тұм­ша­ланған. Түбін­де әсіредін­шіл­дік түне­гін сер­піп тастар бір заман келеді, сон­да сені дат­тап жатқан соқыр сенім иелерінің аузы­на құм құй­ы­ла­тын бола­ды. Олар­дың құдай атын жамы­лып айтқан нәжіс сөз­дерін көңіліңе алма. Өнер­сіз иттің қолы­нан келері құдай­дың атын жамы­лып, ит тір­шілік кешу. Көкірек­терін­де сәу­ле бол­маған соң, құдай олар­дың сана­сын қай­тіп нұр­лан­дыр­сын? «Қорқақ адам – құдай­шыл», – деген Мәшһүр Жүсіп атаң. Бұлар – солар.

Уаһа­б­тар­ды отба­сы­ла­ры зардап шек­кен­дер ғана тани­ды, Арман. Сосын бір­лі-жарым көкіре­гі ояу­лар ғана олар­мен күре­седі. Ал жал­пы қазақ қоға­мы қалың ұйқы­да. Қазір араб – арбап, қытай қап­та­са да, селт етей­ін деп оты­рған қазақ жоқ. Әне­угүні уаһа­б­тар­ды қорғап, осын­да қылқы­нып өліп қала жаз­даған ақын аға, ғалым апа­ла­ры­ң­ды көр­дің ғой. Алпы­сқа кел­ген­ше айтар сөзін біл­ме­ген олар­дың ақын­ды­ғы­нан, ғалым­ды­ғы­нан не қай­ыр?! Міне, ғалым, ақын деген­дері­міздің түрі осы – сөл­ке­бай бер­се, сөй­лей беретін.

 

Болат АТАБАЕВ,

театр режис­сері:

Әфса­на. Үш дін­дәр: мұсыл­ман, хри­сти­ан және иуда­ист Шыңғыс­ханды өз сенім­деріне кір­гі­зу мақ­са­тын­да жолға шыға­ды. Шыңғыс­хан үш күн бойы үше­уін құр­мет­пен тың­дап, төр­тін­ші күні шақы­рып алып:

– Мұсыл­ман, сен алла жалғыз дей­сің бе? – деп сұрайды.

– Иә, хан ием, алла жалғыз!

– Хри­сти­ан, сен гос­по­ди боже мой жалғыз дей­сің бе?

Хри­сти­ан:

– Иә, мой повелитель.

– Иуда­ист, сенің де құдай­ың жалғыз ба?

Иуда­ист:

– Иә, Шыңғыс­хан батырым!

– Егер құдай жалғыз бол­са, онда үше­уің үш жақта бір-біріңді жаман­дап, не іздеп жүр­сің­дер?! Демек, мәсе­ле құдай­да емес, өздерің­де! Мен Тәңірім­мен қалам! Аулақ жүрің­дер! – деп, үше­уін шыға­рып жіберіпті.

 

Абзал Құс­пан,

заң­гер:

Көп адам қазір уаха­бизм тема­сы­на ара­лас­пай, «сен тиме­сең, мен тимен, бады­рақ көз» прин­ци­пін ұста­нып оты­рған жәйі бар. Кей­бірі маған «осы тақы­ры­пқа сенің ара­ла­са­тын жөнің жоқ» деген пікір білдіруде.

Керісін­ше, бұл – заң­гер­лер­дің тема­сы нағыз. Қала бер­ді жал­пы елдің бола­шағы­на алаң­да­у­лы әр аза­мат­тың ара­ла­суы шарт. Егер біз әңгі­ме қылып оты­рған дін адам­да­ры өздері­мен-өздері діни рәсім­дерін атқа­рып жүр­се – бір сәрі, олар жастар­мен жұмыс жасап, солар­дың сана­сын ула­уда. Қазір ата сал­ты­мы­зды тәрк еткен, ару­аққа құран бағы­штау, жеті нан тара­ту десе, сені жын көр­ген­дей бола­тын жастар шоғы­ры пай­да бол­ды. Алды Сири­яда ашық соғы­ста жүр.

Бұл мем­ле­кеті­міз­ге қауіп пе? Қауіп. Енде­ше бұл неге дін адам­да­ры­ның ара­сын­дағы тар­тыс дең­гей­ін­де қалуы керек? Қай­та­лап айта­мын, Қаза­қстан­ның бола­шақта зай­ыр­лы ел болып қалуы неме­се Ауған­стан, Иран сияқты діни дог­маға ұры­нған елдер қата­ры­на қосы­луы – күні ертең.

 

Айқар­ма­ны дайындаған –

Бақыт­гүл МӘКІМБАЙ

• Пікір­лер ықшам­да­лып алынды