«Общественная позиция»
(проект «DAT» №33 (397) от 14 сентября 2017 г.
Жоралғы шолу
Елді біраз шығынға батырып кеткен ЭКСПО-2017 көрмесінен кейін теңге күрт құлдырап, бензиннің бағасы өсті. «Коммуналдық тарифтерді батыл көтеру» қажеттігі жөніндегі нұсқау ел президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың аузынан шықты.
Осы аптаның басынан теңге тағы да теңселе бастады. Бірақ биліктегілер бұл жағдайды елдегі экономикалық дағдарыспен емес, жекелеген өтпелі «оқиғалармен» сылап-сипағысы келеді. Мәселен, ҚР Ұлттық банкісінің төрағасы Данияр Ақышев қаржы нарығындағы теңселіске сарапшылар кінәлі деген далбаса дәлел айтады.
«ЭКСПО халықаралық көрмесі аяқталғаннан кейін немесе Ресейге салынған батыстық санкциялардан соң, теңге девальвацияға ұшырады деген болжамдар көбейіп кетті. Нарықтағы тұрақсыздыққа құмар адамдар осындай өсек тудырып отыр», – дейді бас банкир. Егер Ақышевтың жорамалы дәл солай болса, қаңқу сөзге қаңғалақтап қалатын теңгенің жағдайы шынымен-ақ мүшкіл болғаны.
Ал ҚР Ұлттық экономика министрі Тимур Сүлейменовтің осыдан бірер апта бұрын айтқан сөзінше, ұлттық валюта «еркін жүзуде» жетер жеріне жеткен екен. «Сондықтан ендігі жерде теңге тұншықса да, тереңге батып кетпейді» деген еді министр. Бірақ апта басындағы қаржы-валюталық жағдайды реттеу үшін, Ұлттық банк теңгені «тереңге тұншығудан» құтқару үшін, қор нарығынан 100 миллион доллар сатып алуға мәжбүр болғаны министрдің мығым сөзін жоққа шығарғаны анық.
Сарапшылардың пікіріне қарағанда, үкімет пен қор нарығы арасындағы бұл сауда-саттық бұдан былай да жалғаса беретін сияқты. Себебі, біріншіден, мұнайдың әлемдік нарықтағы құны тағы да құлдырай бастады. Екіншіден, үкімет үш жылдың бюджетін мұнайдың орта бағасы 340 теңге көлемінде болады деп бекітіп тастады. Ал күні кеше ғана нарықтағы доллар бағамы 340 теңгеден асып жығылды. Яғни, үкімет осы бағаны ұстап тұру үшін «доллар сатып алу дәстүрін» жалғастыра береді деген сөз.
Нарықтағы құбылыстарды бақылап отырған сарапшылардың пікіріне қарағанда, Қазақстанның төлем балансының тапшылығы ұлттық валюта бағамын қыса түседі.
«Біздің бағалауымыз бойынша, валюталық жұп доллар/теңге күз мезгілінде 325–355 аралығында болады. Оның бірнеше себебі бар – деп есептейді Forex Club компания тобының сараптама бөлімінің жетекшісі Николай Ивченко. – Біріншіден, Қазақстан төлем балансының тапшылығы ұлттық валюта бағамына қысым жасайды. Бұл капиталдың «тікелей инвестициялардың кірістері» бабы мен «портфельдік инвестициялар» баптары бойынша шетелге ағылуымен байланысты жағдай».
Осындай сарапшылық болжамдарды «жоққа шығару» үшін биліктегілер ел-жұртты алдарқатудың нешетүрлі амалын іздеп, әлек болуда. Мәселен, Экономика министрлігі бензиннің қымбаттауына Атырау мұнай өңдеу зауытында жүргізіліп жатқан жөндеу жұмыстары себеп болды деген уәж айтады. Тұтас бір елдің бензин нарығы Атырауға «байланып» қалған жағдайда, Павлодар зауытында аяқ астынан апат болса, тіптен қараң қалар түріміз бар.
Сол сияқты Ұлттық экономика министрі Тимур Сүлейменов ЭКСПО көрмесінен кейін, азық-түлік бағалары қымбаттайды деген сарапшылар пікіріне өзбек ағайындардың «шама-шама – екі қос уыс – бір кило» деген сыңаймен жауап берді. Оның айтуынша, «алдағы айда азық-түлік, керісінше, арзандауы тиіс».
Баға қалай, қандай экономикалық тетіктердің көмегімен арзандауы тиіс? Министр бұл жөнінде ешқандай уәж айта алмайды. Ал президент Назарбаев айтқандай және монополист компаниялар асыға күтіп отырғандай, берген нұсқау бойынша, «коммуналдық тарифтерді батыл көтеру» науқаны басталар болса, азық-түлік бағасы қалай арзандауы мүмкін? Электр қуаты, су мен жылудың құны артатын болса, нанның бағасы күрт өсетінін бақандай бір министрдің білмеуі – экономикалық мәңгүрттіктің белгісі екені анық.
Сырым ДАТОВ,
«D»