Серікболсын ӘБДІЛДИН: Назарбаевтың қулығына ҚҰРЫҚ БОЙЛАМАЙДЫ

Биы­лғы жыл­дың наурыз айы көп­тен бері айты­лып жүр­ген билік тран­зи­тінің баста­луы­на түрт­кі болды. 

Жаңа пре­зи­дент, жаңа спи­кер тағай­ын­да­лып, Аста­на­мыз – Нұр-сұл­тан болып өзгер­ді. Тұңғыш пре­зи­ден­ті­міз билік­тің тіз­гінін Қасым-Жомарт Тоқа­евқа табыст­аған­дай бол­ды. Осы өзгерістер­дің жай-жап­са­ры жөнін­де сая­сат­тағы ақсақа­лы­мыз Серік­бол­сын Әбділ­дин аға­мы­з­бен сұх­бат­та­сып қай­тқан едік. 

– Серік­бол­сын аға, елде­гі соңғы сая­си жағ­дай­ды өзіңіз қалай баға­лай­сыз: бұл Қаза­қстан­дағы сая­си өзгерістің басталға­ны ма, жоқ әлде Назар­ба­ев мыр­за­ның кезек­ті кон­церт­тік қой­ы­лы­мы ғана ма?

– Осы сұрағы­ңы­зды бір ауыз сөз­бен қай­ы­рай­ын – бұл Назар­ба­ев­тың өзі ойлап шығарған, сце­на­риін өзі жазып, өзі іске асы­рып оты­рған кезек­ті спектаклі. 

– Назар­ба­ев халы­қ­пен келіс­пей, ойы­на кел­генін жасап, билік­ті узур­па­ци­я­ла­ды деген сұраққа қан­дай ой қосар едіңіз? 

– Ол жөнін­де мен жұрт­тың бәрі­нен бұрын айтқан­мын. 1993 жыл­дың аяғын­да Жоғарғы кеңес халық мүд­десі үшін жұмыс атқа­рып оты­рған шынайы пар­ла­мент еді. Назар­ба­ев бол­са, маңай­ын­дағы­лар­ды үгіт­теп жүріп, 360 депу­тат­тың 40 шақты­сы­на депу­тат­тық өкілет­тілі­гім­ді тап­сы­ра­мын деп айтқы­зып, қол қой­ды­рған. Марқұм Заман­бек Нұрқа­ді­ло­вті де алдап-сулап, Алма­ты­ның қала­лық және аудан­дық кеңе­стерін таратқы­зды. Кей­ін­нен сай­ланған XIII Кеңе­стің де жұмысы ұза­ққа бар­ма­ды. Оны да таратқы­зып, бар­лық билік­ті қолы­на жинап алды. Сөй­тіп, тәу­ел­сіздік­ке енді жет­кен Қаза­қстан­ның бүкіл сая­си билі­гі Назар­ба­ев­тың қолы­на тиді. Бұл – жаңағы өзіңіз айтып оты­рған билік­тің толық узур­па­ци­я­сы­ның басталған сәті еді. 

– Кеңе­стер­ді тара­ту­дағы негіз­гі көз­де­гені – өзіне бағы­ны­шты емес депу­тат­тар­дан құты­лу болға­ны ма? 

– Дәл осы­лай деп айтуға тура кел­мей­ді. Бұл жасалған амал­дар тәу­ел­сіз депу­тат­тар­дан құты­лу­дан бұрын, Қаза­қстан­ның бай­лы­ғы мен билі­гін өз қолы­на алу­дың мақ­са­ты еді. 

Одан кей­ін­гі депу­тат­тар­дың бар­лы­ғы жаңа­дан құры­лған екі пала­та­лы пар­ла­мент­ке Назар­ба­ев­тың қала­у­ы­мен тағай­ын­далған адам­дар бол­ды. Жал­пы екі пала­та­лы пар­ла­мент – Қаза­қстанға сол кез­де де, бүгін де еш қажеті жоқ орган. 

– Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев Наурыз мере­кесінің алдын­да кенет­тен мұн­дай шешім­ге қалай кел­ді деп ойлай­сыз: оған әсер еткен қан­дай жағдай?

– Бұл жөнін­де әркім әртүр­лі пікір айтып отыр. Шын­ды­ғы­на кел­ген­де, осы сұрағы­ңы­зды Назар­ба­ев­тың өзіне қой­саңыз да, ол сіз­ге дәл жау­а­бын бер­мей­ді. Себебі бұл кенет­тен болған оқиға емес, көп жыл­дан бері ойлап кел­ген амал­дың тұжы­ры­мы. Мұн­дай сая­сат­тың түбі жақ­сы­лық әкел­мей­ді. Бірін­ші­ден, Назар­ба­ев билік­тен кет­кен жоқ, керісін­ше, билік­тің ең ұтым­ды жеріне барып орны­қты. Өзіне қар­сы шыққан­дар­ды жой­ып жібе­ретін билік­ті тізгіндеді. 

2014 жылы Назар­ба­ев­тың бай­лы­ғы­на ешкім қол сұқ­пау керек, өзі­нен бөлек маңай­ын­дағы туы­ста­ры­ның мүл­кіне, бан­кі­де­гі ақша­сы­на ешкім тиіс­пеу керек деген заң шықты. Осы заң­ның қабыл­да­нуы­ның өзі, еш дәлел­сіз-ақ, Назар­ба­ев­тың және оның отба­сы­ның бай екен­ді­гін көр­сетіп тұр. 

Назар­ба­ев­тың жасап оты­рған әре­кет­тері жәй сөз­бен айтқан­да – пен­де­шілік. Істе­ген істерін судай сіңіріп, бал­дай баты­ру керек. Ол уақыт­ты қажет ете­ді. Сон­ды­қтан Назар­ба­ев билік­ті өз қолын­да неғұр­лым ұза­ғы­рақ ұста­уға тыры­са­ды. Тіп­ті өзі­нен кей­ін­гі пре­зи­дент те Назар­ба­ев­тың ада­мы болуы керек. Қазір Қасым-Жомарт Тоқа­ев­тың өкілет­ті­гін 1 жылға деп ыңғай­лап отыр. Бірақ, менің ойым­ша, осы жыл­дың ішін­де сай­лау өткізіледі. Сол сай­ла­уда Тоқа­ев­ты пре­зи­дент­тік­ке өтуіне билік бар күшін сала­ды. Ал өтіп алған­нан кей­ін: «Қасым-Жомарт, саған рах­мет! Сенің жасың да келіп қал­ды, енді мына жер­ге барып оты­ра тұр, ал пре­зи­дент­тік­ті мен саған жасап бер­ген жол­мен Дариғаға бер» деп, қызын Қасым-Жомарт­тың өкілет­тілі­гі біт­кен­ге дей­ін пре­зи­дент­тік­ке ұсы­на­ды. Сон­да Тоқа­ев елді бір-екі жыл басқа­рып, қалған бес жылын Дариғаға береді. Егер мен Нұр­сұл­тан­ды жақ­сы білетін бол­сам, оның осын­дай жос­па­ры болуы ықтимал. 

– Бүгін­гі жағ­дай­да халы­қтың пікірі­мен сана­сып жатқан ешкім жоқ. Сол халық – «Әкесіне 30 жыл шыда­дық, енді қызы­на 30 жыл шыдай­мыз ба?!» деген сұрақ қоюы әбден мүм­кін ғой? 

– Сол халы­қтың біре­уі – сен, біре­уі – мен. Біз солай ойлай­мыз. Ал басқа­сы теле­ди­дар­дан: «Назар­ба­ев осы қала­ны өзі салып еді, сон­ды­қтан қала­ның ата­уы­ның өзгер­гені дұрыс! Назар­ба­ев облы­стар­дың бәрін көтеріп еді, оған көше ата­уын бер­ген­дерің дұрыс! Қаза­қтың қазақ болға­ны Нұр­сұл­тан­ның арқа­сы! Қазақ елі шека­ра­сыз еді, бәрін жасаған Нұр­сұл­тан!» – деп шулап жатыр емес пе?! Олар­ды қай­да жібері­міз?! Оның үстіне жетім-жесір­ге, көп бала­лы ана­ларға көмек бере­мін деп әре­кет­теніп жатыр. Кіш­кене қарын­да­ры той­ған­нан кей­ін сол әйел­дер­дің өздері: «Осы Нұр­сұл­тан­нан артық ешкім жоқ!» – деп шыға келеді. 

Қаза­қстан­ды дамы­ған 50 мем­ле­кет­тің қата­ры­на қоса­мын деп жүр. Ал шын­ды­ғы­на келер бол­сақ, Қаза­қстан бұры­нғы Кеңес Одағы­ның 15 рес­пуб­ли­ка­сы­ның ішін­де 14-орын­ды иеленіп отыр. Дүни­е­жүзілік рей­тинг­тер­ді жасап жүр­ген сарап­шы­лар­дың айту­ла­ры бой­ын­ша, Қаза­қстан әлем­де­гі 10 кедей елдің бірі. Жемқор­лық жағы­нан біз­дер 138-орын­да екен­біз. Ал адам­ның өмір сүру индексі бой­ын­ша 100 шақты мем­ле­кет­тің ішін­де 74-орын­да­мыз. Осы­ған қарап, «қай­дағы 50 мем­ле­кет?!» деу­ге тура келеді. 

Осы күн­де эко­но­ми­ка­мыз өсіп жатыр деп мақта­на­мыз. Пре­зи­дент­тің айтуы бой­ын­ша, біздің эко­но­ми­ка­мыз жыл сай­ын 4% өсіп отыр. Оны­сы рас, егер тең­ге­мен есеп­те­сеңіз. Ал дол­лар­мен есеп­тей­тін бол­саңыз, ешқан­дай эко­но­ми­ка­лық өсім жоқ! 2013 жыл­дан бері Қаза­қстан­ның эко­но­ми­ка­сы ілгері жыл­жы­ған жоқ, кері кетіп жатыр. Бүгін­гі сыр­тқы қары­зы­мыз мем­ле­кет­тің ішкі өні­мі­нен әлдеқай­да асып кет­ті. Ал тең­ге­мен есеп­те­ген кез­де­гі өсі­мі­міз сол тен­генің деваль­ва­ци­я­сы­на бай­ла­ны­сты болып отыр. 

Осы 2019 жылы эко­но­ми­ка­ны 5% өсіре­мін десе, осы жаз­да бола­тын деваль­ва­ци­я­ның көкесін көре­міз. Тең­ге құн­сызда­нып, оны нары­қтың баға­сы­мен есеп­теп, эко­но­ми­ка­мыз өсіп жатыр деп тағы дау­ры­ғып шыға келеді. 

Осы 4% өсім жөнін­де «Біз дүни­е­жүзілік эко­но­ми­ка­лық өсу қарқы­ны­нан алда­мыз» деп, Назар­ба­ев­тың өзі бір­не­ше рет қай­та­лап айт­ты. Ал көр­ші Ресей бол­са, оның жыл­дық эко­но­ми­ка­лық өсі­мі 2%-дың ар жақ, бер жағын құрап отыр. Ресей­дің алды­на қой­ып оты­рған мақ­са­ты – дүни­е­жүзілік эко­но­ми­ка­ның өсу қарқы­ны­на дей­ін жету. Сон­да біздің сөзі­міз бен ісі­міздің алшақты­ғы сон­дай, өзі­мізді дамы­ған 50 елдің қата­ры­на қосып, дүни­е­жүзілік эко­но­ми­ка­лық өсім­нен де асып түс­кен екен­біз. Ресей 

– Пре­зи­дент Назар­ба­ев елде­гі күр­делі эко­но­ми­ка­лық дағ­да­ры­сқа жау­ап беру­ден қашып, енді­гі жау­ап­кер­шілік­ті Тоқа­евқа ауда­ра салу­дың ама­лын жасаған жоқ па?

– Тура үсті­нен шығып отыр­сыз! Қазір эко­но­ми­ка­ны түзе­ту оңай шаруа емес. Біздің ішкі өнім­ді есеп­тей­тін бол­сақ, оның үлесін­де нағыз эко­но­ми­ка мүл­де аз. Өңдеу өндірісі жағы­нан 1990 жыл­мен салы­сты­рған­да, 93%-дың көр­сет­кі­шін­де­міз. Ауыл шару­а­шы­лы­ғы­ның жар­ты эко­но­ми­ка­сын жоғал­тып алдық. Біздің өсіп оты­рға­ны­мыз – мұнай мен газ­дың арқа­сы. Ондағы көр­сет­кіш 135% бол­са, өңдеу өндірісі бой­ын­ша 1990 жылғы көр­сет­кіш­ке жете алма­дық. Өзге үле­стер күн­делік­ті қыз­мет көр­се­ту мен сауда айна­лы­мы­ның арқа­сын­дағы көр­сет­кіш. Шын мәнісіне кел­ген­де, бүгін біз өндіріс, тау­ар шыға­ру деген ұғым­ды әлдеқа­шан жоғал­тқан мем­ле­кет­піз. Киіп оты­рған киі­мі­міз бен жеп оты­рған тамағы­мы­здың басым бөлі­гі шетел­дікі. Сол себеп­тен, эко­но­ми­ка­ны көте­ру­ге шама­сы жет­пей­тінін Назар­ба­ев­тың өзі де жақ­сы түсініп оты­рған­ды­қтан, бұл мәсе­лені Тоқа­евқа ысы­ра салды. 

Назар­ба­ев пре­зи­дент болып сай­ланған­да, Қаза­қстан өзге мем­ле­кет­тер­ге бір тиын қары­зы жоқ ел еді. Ал қазір жал­пы сыр­тқы қыры­зы­мыз 200 млрд дол­ларға жақын­дап қалды. 

– Енді­гі кезек­те елдің әле­умет­тік-эко­но­ми­ка­лық жағ­дай­ы­на, халы­қтың әл-ауқа­ты­на жау­ап беру­ге кім мін­дет­ті: Назар­ба­ев па, Тоқа­ев па?

– Біздің билік – өзін-өзі басқа­ру­мен әлек болып жүр­ген билік. Назар­ба­ев бастаған билік эко­но­ми­ка­ны да басқа­ра алмай отыр. Тек құр сөз. Бір нәр­сені айтқан­да дұрыс айта­ды да, бірақ соны қалай іске асы­ру керекті­гін өздері біл­мей­ді. Эко­но­ми­ка дегені­міз мініп жүр­ген, оңға бұр­саң – оңға, солға бұр­саң – солға бұры­ла қоя­тын көлік емес. Эко­но­ми­ка деген өте күр­делі жүйе, оны бақай­шағы­на дей­ін жақ­сы білетін маман­дар басқа­ру керек. Ал ондай адам­дар Назар­ба­ев­тың жанын­да жоқ! 

– Өзіңіз біз­де­гі кәсі­би, білік­ті эко­но­ми­стер деп кім­дер­ді атай аласыз? 

– Мен білетін эко­но­ми­стер­дің бар­лы­ғы Назар­ба­ев­тың аяғы­на жығы­лып жүр. Олар­дың атта­рын атағым да кел­мей­ді. Өзім эко­но­мист болған­ды­қтан, билік­те­гі эко­но­ми­стер­ге деген нара­зы­лы­ғым таудай. Бірін­ші болып өтірік­ті соққан эко­но­ми­стер соци­а­лизм капи­та­лизммен бәсе­ке­ле­стік­ке шыдай алмай қира­ды дей­ді. Ол бос сөз. Мәсе­ле соци­а­лизмде емес, мәсе­ле сол кез­де Кеңес Одағын басқарған Ком­му­ни­стік пар­ти­я­ның бас­шы­ла­рын­да. Эко­но­ми­ка бірін­ші кезек­те басқа­ру жүй­есіне бай­ла­ны­сты. Соци­а­лизмде дұрыс басқар­саң, одан артық жүйе жоқ. Оның дәлелі тек Кеңес Одағы ғана емес, қазір­гі Қытай, Вьет­нам және тағы басқалары.

Мына нары­қтық эко­но­ми­ка­ны басқа­ру­дың өзі халы­ққа мүм­кін­дік беру­мен тығыз бай­ла­ны­сты. Ал біз­де оның бәрін бір адам қолын­да ұстап отыр. Бұған қоса, эко­но­ми­ка­ны дұры­стай­ын деп ынта­ла­нып, халы­ққа адал қыз­мет жасағы­сы келіп жүр­ген ғалым­дар да бол­май тұр. 

Бүгін­гі жағ­дай­да сіз айтып оты­рған жау­ап­кер­шілік ешкім­де жоқ. Менің ойым­ша, Тоқа­ев – ар-ұяты бар жігіт. Сон­ды­қтан ол халы­ққа жағ­дай жаса­уға тыры­са­ды. Бірақ оның қолын қағып, жұмыс істе­те ме, әлде істет­пей ме деген мәсе­ле тағы бар. 

– Енді сіз Қасым-Жомарт Тоқа­ев­ты Қаза­қстан­ның пре­зи­ден­ті ретін­де қабыл­дай ала­сыз ба?

– Бұрын­да­ры бол­са, қабыл­дар едім… Жал­пы, 30 жыл­дан кей­ін анау бол­ды, мынау бол­ды деген был­жы­рақ сөз. Мәсе­ле өз уақы­тын­да жасалған істе, нәти­же – жақ­сы ұйым­да­сты­ры­лған ұжым­да ғана бола­ды. Бір адам­ның қолы­нан бәрі келеді деген тұжы­рым – қате. Қасым-Жомарт өзінің жаны­на алыс-беріс­ке қолы былған­баған, адал аза­мат­тар­ды топ­та­сты­ра алса, онда жау­ап­кер­шілік­ті өзінің мой­ны­на ала ала­ды. Егер қолы қағы­лып, билік өзім­де деп, Назар­ба­ев оған жол бер­мей жат­са, онда ешнәр­се өзгермейді. 

– Тоқа­ев пре­зи­дент болар алдын­да Назар­ба­ев жаңа үкі­мет­ті тағай­ын­дап қой­ған­ды­қтан, сол үкі­мет­пен жұмыс істе­у­ге мәж­бүр. Осы тұрғы­дан қараған­да, өзі тағай­ын­да­маған үкі­мет­пен жұмыс істеу Тоқа­евқа қалай болар екен? 

– Әрине, мәж­бүр­лік бір жағы­нан қыс­са, екін­ші жағы­нан, оның әр қада­мын бағып жүретін тың­шы­ла­рын қой­ып қояды. Сөй­тіп, Қасым-Жомарт­тың оты­рға­ны – опақ, тұрға­ны – сопақ жер­лерін тауып алып, қолы­нан қағып оты­ра­ды. Жал­пы, Нұр­сұл­тан­ды мен жақ­сы білетін бол­сам, ол өзі­нен ақы­лы асып кет­кен, өзі­нен артық нәти­же­ге жететін адам­дар­ды жақтыр­май­ды. Ол Қасым-Жомарт­ты пре­зи­дент қылып тағай­ын­даған соң, жағ­дай­дың бір­ден түзеліп кет­кенін қала­май­ды. Мен мұны Назар­ба­ев­пен үзең­гілес болып, оны жақ­сы білетін­дік­тен айтып отырмын. 

Қазір біз Назар­ба­ев­тың өтірі­гіне ғана сеніп отыр­мыз. Егер Назар­ба­ев пре­зи­дент ретін­де 8–10 жылын атқа­рып, о бастағы заң­да көр­сетіл­ген­дей, оры­нын босатқан­да, қазір­ге дей­ін бір­не­ше пре­зи­дент­ті көріп, олар­дың жұмысы­на салы­сты­ру жүр­гізу­ге мүм­кін­ді­гі­міз болар еді. Ондай мүм­кін­дік біз­де әзір­ше жоқ. 

– Тоқа­ев мыр­за­ның жеке сая­си-аза­мат­тық тұлға­сын қалай бағалайсыз?

– Тек жақ­сы баға бере­мін. Оның қажет­ті тәжіри­бесі бар. Пре­зи­дент Назар­ба­ев­тың маңай­ын­дағы адам­дар­дың ара­сын­да Қасым-Жомарт­тың шоқты­ғы биік азамат. 

– Дәл осын­дай сая­си интри­га­лық ауыс-түй­іспен, бүкіл­ха­лы­қтық сай­лау өткіз­бей-ақ Дариға Назар­ба­е­ва­ның пре­зи­дент ата­нып кетуі мүм­кін бе?

– Әбден мүм­кін! Назар­ба­ев­тың қулы­ғы­на құрық бой­ла­май­ды. Ол өз басы­на қаты­сты дүниені өте мұқи­ят жасай­ды. Ол жағы­нан мой­ын­да­уы­мыз керек: Назар­ба­евқа жететін­дей сая­сат­кер кем­де-кем. Сол себеп­тен ол келесі сай­ла­уда Қасым-Жомарт­ты пре­зи­дент қылып сай­лап алып, жаңа айтып өткенім­дей, «Қасе­ке, менің саған жасаған жақ­сы­лы­ғым осы. Енді келісіп жұмыс жасай­ық», – деп, Дариға­ны сай­лау­сыз-ақ пре­зи­дент жаса­уға мүм­кін­ді­гі бар. 

– Елде жасан­ды түр­де бол­сын, сая­си билік­те өзгерістер болып жатқан кез­де пар­ла­мент­ті тарқа­тып, жаңа­дан сай­лау өткі­зу қажет деп ойла­май­сыз ба?

– Біз­де пар­ла­мент­тің бар-жоғы халық үшін бәрібір. Егер жаңа пар­ла­мент­ке, осы­ған дей­ін тағай­ын­даған­дай, өз адам­да­рын кір­гі­зетін бол­са, ол сай­ла­у­ға бекер шығын жасап, халы­қтың ақша­сын құр­ту­дың еш жөні жоқ. Сол себеп­тен қазір­гі­дей пар­ла­мент­тің келіп-кетері жоқ болған­ды­қтан, сай­лау өткі­зудің өзі орын­сыз деген пікірдемін. 

– Аста­на қала­сы­ның ата­уы өзге­руіне бай­ла­ны­сты не айтар едіңіз?

– Бұл сұрақтың жау­а­бын ерте­ректен бастай­ын. О баста мен елі­міздің аста­на­сын көшіру­ге қар­сы болған­дар­дың бірі­мін. Онда да Назар­ба­ев­ты мұқа­тай­ын деп қар­сы болған жоқ­пын. Халы­қтың ақша­сы­на басқа жер­ден аста­на жаса­удың ешқан­дай қажет­тілі­гі жоқ бола­тын. Сол кез­де­гі Қаза­қстан­ның 14 млн халқы үшін бір аста­на – Алма­ты жет­кілік­ті еді. Осы мәсе­лені Жоғарғы кеңес бекітіп бер­сін деп ұсы­ныс жасаған­да, күн тәр­тібіне де қабыл­дат­пай қой­ған­мын. Сол пікірім осы күн­ге дей­ін өзгер­ген жоқ. Аста­на­ны салу үшін 10 трлн тең­ге қар­жы жұм­сал­ды. Осы ақша­ны эко­но­ми­ка мен әле­умет­тік жағ­дай­ды түзе­у­ге жұм­саға­ны­мы­зда, айтып жүр­ген 50 мем­ле­кет­тің қата­ры­на әлдеқа­шан кіріп кетер едік. Аста­наға кет­кен ақша – суға ағып кет­кен ақша­мен бір­дей. Аста­на­да халы­ққа пай­да­сын әкеліп оты­рған өндіріс нысан­да­ры жоқ. Біздің көріп жүр­гені­міз – билік оты­ра­тын әкім­шілік ғима­рат­тар, спорт пен мәде­ни­ет кешен­дері. Олар­дан эко­но­ми­ка­лық тұрғы­дан еш пай­да жоқ, тек қана шығын. 

Аста­на өзін-өзі ақта­ды, бюд­жет­ке ақша құй­ып отыр деп жүр­гені­міз – бос сөз. Әрине, Аста­на­дан салық көп жина­ла­ды. Оның себебі – шикі­зат кәсі­по­рын­да­ры­ның өндірісі басқа аймақтар­да болға­ны­мен, кең­се­лері Аста­на­да орна­ласқан. Ол кең­се­лер­ді басқа қалаға көшір­сең, түсіп оты­рған салы­қты сол қала да жинап бере алады. 

Негізі осы Аста­на­ны Назар­ба­ев өзі үшін салып оты­рға­нын бұрын­нан сезген­мін. Ол Түр­ки­яға барып кел­ген соң, олар­дың аста­на­сы өзгер­ген, біз де аста­на­мы­зды қай жер­ден сал­сақ бола­ды деп, мені­мен ақыл­дасқан еді. Мен: «Ататүрк аста­на­сын ерік­кен­нен Анка­раға көшір­ген жоқ, ол бас­шы болып, рефор­ма­лар жасай­тын уақыт­та Стам­бул­да рево­лю­ция бол­ды. Сон­ды­қтан Анка­раға қашып келіп, оны аста­на жаса­ды. Ал сіздің қаша­тын еш себебіңіз жоқ, қиын-қыстау заман­да аста­на­мы­зды көші­ру рет­сіз» деп, біраз тоқтатқан едім ол кісіні. Бірақ Жоғарғы кеңе­сті тарқа­тып жібер­ген­нен кей­ін, өз ойын бәрібір жүзе­ге асыр­ды. Марқұм Әбіш Кекіл­ба­ев төраға­лық жасап оты­рған уақыт­та туған күніне сый­лық жасаған­дай, Жоғарғы кеңе­стің қаулы­сы­на қол қой­ды­рып алды. 

Біз бол­сақ ол кез­де жұмыстан қуыл­дық. Сон­дағы біз­дер­дің бар ойлаға­ны­мыз – жұмысы­мы­здың ілгеріле­уі, зай­ыр­лы мем­ле­кет құру, адал­ды­қтың үстем­ді­гін орна­ту еді. Тіп­ті бір кез­дері: Укра­и­на­ның сол уақыт­тағы бас­шы­сы Куч­ма тым үлкен еңбе­кақы ала­ды екен, біздің пре­зи­дент­тің айлы­ғы қан­дай деген сөз­дер айты­ла баста­ды. Сол кез­де мен Нұре­кең­мен келі­се оты­рып, сіздің аты­ңы­зды қорғау үшін, пре­зи­дент пен мини­стр­лер­дің еңбе­кақы­сын Жоғарғы кеңе­стің төралқа­сы тағай­ын­да­сын деген ұсы­ныс жаса­дым. Ондағы көз­де­генім – өзі би, өзі қожа болған­ды­қтан, пре­зи­дент үлкен еңбе­кақы алып отыр деген сөз тума­са екен дедім. Адам­ның пен­де­шілі­гінің кесірі­нен бұның бәрі кей­ін­нен дала­да қал­ды. Жоғарғы кеңес тара­тыл­ды. Жал­пы, басқа­ру жүй­есін жақ­сы білетін адам­дар­дың бәрі қуы­лған кезең – сол жыл­дар еді. Сөй­тіп, бірін­ші пре­зи­дент­тің маңай­ын­да қулық-сұм­ды­қтың адам­да­ры топ­та­сып, солар­дың зама­ны орнықты. 

Ал Аста­на­ның жаңа ата­уы­на келер бол­сақ, Назар­ба­ев аста­на­мы­зды түбін­де өз аты­мен қой­ып кету үшін өзгерт­ті. Ол айдан анық, күн­нен жарық нәр­се. 1994 жылы Жоғарғы кеңес аста­на­мы­зды көшіру­ге рұқ­сат бер­ген уақыт­та Назар­ба­ев­тың түп­кі мақ­са­тын жұр­тқа айтқан­мын. Сол айтқа­ным, міне, орын­да­лып жатыр. Аста­на­ның ата­уы­нан бөлек, тіп­ті Әнұран­ның автор­лы­ғын өзіне жаз­ды­рып, о дүни­е­де жатқан адам­дар­дың еңбе­гін де өзіне ием­деніп алды емес пе! Әрине, Назар­ба­ев қала­ны салғы­зды, бірақ ол үшін өзінің бір тиы­нын да жұм­саған жоқ. Аста­на халы­қтың тері мен қаны­на салы­нған қала. Ал енді Нұр-сұл­тан ата­уы­ның қан­ша­лы­қты сақта­ла­ты­ны – келе­шек ұрпақтың еншісінде. 

– Cұх­ба­ты­ңы­зға рах­мет, аға! 

Аза­мат ШОРМАНХАНҰЛЫ,

«D»