Жанболат МАМАЙ: БІЗ ЕШҚАНДАЙ ЫМЫРАСЫЗ күреске шыққан адамдармыз!

Өткен апта­да қоғам қай­рат­кері Жан­бо­лат Мамай­дың демо­кра­ти­я­лық пар­тия құра­мыз деген баста­ма­сы әле­умет­тік желі­де қызу талқы­ға түсті. Бола­шақ пар­ти­я­ның бағ­дар­ла­ма­сы қан­дай бола­ты­ны, қан­дай бағыт­та әре­кет ететіні, сая­си рефор­ма­лар­ды қалай жүзе­ге асы­ру керекті­гін сұраған жұрт­пен қатар, «билік­тің жоба­сы» деп жора­мал жасаған­дар да бар. Осы сұрақтар­дың жау­а­бын Жан­бо­лат МАМАЙДЫҢ өз аузы­нан есту үшін, «ДАТ» айда­ры­ның сұх­бат алаңы­на шақырдық.

– Жан­бо­лат, сіздің сая­си пар­тия құру жөнін­де­гі қоғам­дық баста­маңыз әле­умет­тік желілер­де біраз әңгі­ме туды­рып жатқа­нын білесіз: аяқ асты­нан мұн­дай шешім­ге келуіңіздің себебі қандай?

– Иә, бұл жаңа­лық әле­умет­тік желілер­де, қоғам­да қызу талқы­ла­нып жатқа­ны рас. Бұл аяқ асты­нан қабыл­данған шешім болған жоқ. Мау­сым айын­да Ермұрат аға Бапи «ЖСДП пар­ти­я­сы­на төраға етіп, съез­де ұсы­на­мын, осы­ған дай­ын­сың ба?» деген ұсы­ныс жаса­ды. Сол кез­ден бастап, тіп­ті оған дей­ін де жан-жақты ойла­нып, өзі­ме жақын адам­дар­мен ақыл­да­сып, алдағы уақыт­та сая­си күрес жолы­на түсе­мін деп белім­ді бекем буып, дай­ын­да­лып жүр­ген едім. Сон­ды­қтан апыл-ғұпыл, асы­ғыс болған шешім деген­ге келе қой­мас. Әріп­те­стер­мен, үзең­гіле­стер­мен ақыл­да­су, пікір­ле­су біраз уақыт­тан бері жүріп кел­ді. Ойла­на келе, жаңа­дан сая­си ұйым құру керек деген ортақ шешім­ге келдік.

Дәл қазір елі­міз­де бір­де-бір оппо­зи­ци­я­лық пар­тия жоқтың қасы. Ең соңғы үміт – ЖСДП еді. 6 қыр­күй­ек­те болған пар­ти­ядағы төң­керіс қоғам­ның жылт еткен үмітін өшір­ді. Енді ол пар­ти­яға мән­сап қуған шолақ бел­сен­ділер бол­ма­са, басқа бір­де-бір дені түзу адам бара қой­мас. Барған­ның өзін­де ЖСДП тек билік­тің айда­уы­мен, айтақта­уы­мен жүретін сая­си ұйы­мға айналды.

Ал енді осын­дай жағ­дай­да не істей­міз? Қол­дан кел­се, жаңа­дан сая­си пар­тия құру­дан басқа амал жоқ. Митин­гілер­ге шығу­ды, қар­сы­лық акци­я­ла­рын ұйым­да­сты­ру­ды әрбір аза­мат­тың құқы­ғы деп санай­мын. Бірақ сол митин­гілер­ді ұйым­да­сты­ру, күшті топ­та­сты­ру үшін де ұйым керек емес пе? Қазір бар­лы­ғы­мыз жеке-жеке топ болып, быты­рап жүр­міз. Неге күш қосып, бір­лесіп, бір­ге әре­кет етпес­ке? Міне, осы бағыт­та жұмыс бастау керек деп сана­дық. Сол себеп­ті жаңа сая­си пар­ти­я­ның негізін қала­сақ деген жос­пар бар.

– Расын­да, егер сіз Ермұрат Бапи­дың баста­ма­сы­мен ЖСДП-ға төраға болып сай­ла­нып, қоғам­дағы сая­си-әле­умет­тік күш­тер­ді топ­та­сты­ра алған жағ­дай­да, елде­гі пар­ти­я­лық қаты­на­стар­да үлкен өзгерістер болар ма еді?!

– ЖСДП-да болған жағ­дай жеке мені қай­рап, сая­си күрес жолы­на ашық шығуы­ма түрт­кі де бол­ды. Ермұрат Бапи аға­мыз пар­тия бас­шы­сы болу­ды ұсы­нған­да, шын­ды­ғы керек, қат­ты ойлан­дым. Пар­тия құры­л­тайы өтіп, Жар­ма­хан Тұяқ­бай төраға­лы­қтан кет­кен­де, бәл­кім, ЖСДП-да нақты өзгерістер бола ма деген үміт бол­ды. Себебі дәл осы ауыс-түй­іс­ке дей­ін бұл пар­ти­я­ны қатаң сына­у­шы­лар­дың қата­рын­да мен де бол­дым. Ал Ермұрат Бапи келіп, жастар­ды шақы­рып, маған жетек­шілік­ті ұсы­нған­да, шыны керек, мұны қоғам үшін бір мүм­кін­дік деп санадым.

Пар­тия деген Әділет мини­стр­лі­гінің қаға­зы неме­се оның мате­ри­ал­дық құн­ды­лы­қта­ры емес. Пар­тия – иде­я­лас адам­дар­дың, үзең­гілес тұлға­лар­дың сая­си бір­ле­сті­гі. Егер пар­тия қата­ры­на мықты аза­мат­тар­ды тар­тып, әділ­дік үшін күрес­кен тұлға­лар­ды топ­та­стыр­са, ол ықпал­ды сая­си күш­ке айна­ла­ры сөз­сіз. Ал тір­кел­ген пар­тия арқы­лы алдағы пар­ла­мент сай­ла­у­ы­на қаты­суға бола­ды. Егер біздің ойлаға­ны­мыз іске асқан­да, ЖСДП-ның пар­ла­мент­тік тізі­міне Қаза­қстан­дағы ең бедел­ді тұлға­лар­ды топ­та­сты­рар едік. Егер шынайы оппо­зи­ци­я­лық бағыт­тағы аза­мат­тар­дың басын қосып, олар­ды бірік­тір­ген­де, «Нұр Отан­ның» тас-талқа­ны шығар еді! Сол себеп­ті де ЖСДП-ға барып, бұл мүм­кін­дік­ті пай­да­ланғым кел­ді. Бірақ билік мұның алдын алып, аран­да­ту­шы­ла­ры, өздерінің «сек­сот­та­ры» арқы­лы пар­ти­яда төң­керіс жасады.

– Кез кел­ген пар­тия бірін­ші кезек­те – нақты адам­дар. Құра­мыз деп оты­рған пар­ти­яңы­здың жақ­та­ста­ры – сая­си әріп­те­стеріңіз жөнін­де айта кетсеңіз.

– Бұл пар­ти­я­ны құру­дың баста­ма­шыл тобы қазір дай­ын. Оның қата­рын­да бел­гілі мем­ле­кет және қоғам қай­рат­кері Төле­ген Жүке­ев бар. Ол кісінің үлкен сая­си, қоғам­дық тәжіри­бесі мол. Адал, ақ, таза адам. Кей­бір жан­дай­шап­тар «Жүке­ев – билік­тің ада­мы» деген қау­е­сет тара­тып жатыр. Біз­ге қар­сы түк тап­паған соң, осы­лай дей­ді енді…

Төле­ген Жүке­ев жоға­ры сая­си билік­тен сонау 1995 жылы, назар­ба­ев­тық жүй­енің билі­гін нығай­та­тын Кон­сти­ту­ция қабыл­данған соң, оған нара­зы­лық ретін­де елшілік қыз­мет­ке кет­кен адам. Арты­нан оппо­зи­ци­я­ның қата­ры­на қосы­лып, Алтын­бек Сәр­сен­бай­ұ­лы, Болат Әбі­лов және басқа да аза­мат­тар­мен бір­ге сая­си пар­ти­я­ның бас­шы­лы­ғын­да бол­ды. Осы уақы­тқа дей­ін Төле­ген Жүке­ев билік­тің сой­ы­лын соғып, солар­дың ығын­да бол­ды деген бір дерек бар ма?

Сосын «бұрын билік­те істе­ді» деген аргу­мент пе еді? Былай қара­саңыз, Қаза­қстан­да бүгін­гі билік­ке қар­сы шығып оты­рған аза­мат­тар­дың негіз­гі бөлі­гі – кон­тр­э­ли­та өкіл­дері. Заман­бек Нұрқа­ді­лов, Алтын­бек Сәр­сен­бай­ұ­лы, Әке­жан Қажы­гел­дин, Ғалым­жан Жақи­я­нов, Ораз Жан­до­сов, Мұх­тар Әбі­ля­зов, Болат Әбі­лов және басқа да көп­те­ген тұлға­лар­дың бар­лы­ғы жоға­ры билік­те, биз­не­сте болып, кей­ін­нен әділет­сіздік­ке төз­бей, жүй­е­ге қар­сы шыққан жоқ па? Сон­да бұл аза­мат­тар­дың бар­лы­ғын біз сызып таста­уы­мыз керек пе?

Қара­пай­ым халы­қтың іші­нен шығып, билік­ті сынап жүр­ген аза­мат­тар­дың қата­ры соңғы кез­дері ғана толы­ғып келеді. Оның өзін­де олар­дың қолын­да қар­жы­лық мүм­кін­ді­гі жоқ, сая­си, басқа­ру­шы­лық тәжіри­бесі аз. Осы аргу­мент­тің өзі-ақ Төле­ген Тілекұлы­на жабы­лып жатқан жала­ның негіз­сіз екенін көрсетеді.

Одан бөлек, біздің қата­ры­мы­зда бел­гілі жур­на­лист Сер­гей Дува­нов бар. Ол халы­ққа бел­гілі тұлға, оны таны­сты­ру­дың өзі артық. Прин­ципшіл, ешқа­шан билік­тің ығы­на жығыл­май­тын, ақты – ақ, қара­ны – қара деп айта­тын аза­мат. Оны билік­пен келі­седі, соларға қыз­мет ете­ді деу – нағыз ақы­мақтың ісі.

Баста­ма­шы­лар қата­ры­на құқық қорға­у­шы Ғалым Ағе­ле­уов, жур­на­лист Әсел Жаңа­ба­е­ва қосыл­ды. Біраз жастар, түр­лі сала­да қыз­мет ететін маман­дар бар. Біз пар­тия құру­ды жари­я­лаған соң, қосы­луға ниет біл­дір­ген бел­гілі аза­мат­тар шығып жатыр. Жақын­да олар да өздерінің пози­ци­я­сын ашық біл­дір­мек. Қаза­қстан­ның түк­пір-түк­пірі­нен хабар­ла­сып, қол­дау біл­діріп жатқан аза­мат­тар қан­ша­ма. Таяу ара­да, егер қар­жы­лық мүм­кін­дік­тер бол­са, облы­старға шығып, сол жақтағы бел­сен­ділер­мен кез­деспек­піз. Егер бізді бас салып қуда­лап, репрес­си­яға ұшы­рат­па­са, біз 40 мың емес, 100 мың қол­да­у­шы жина­уға дайынбыз.

– Иә, сөз жоқ, сіздің пар­тия құру жөнін­де­гі баста­маңы­зды қол­да­у­шы­лар аз емес, деген­мен скеп­тиктер де бар: мәсе­лен, назар­ба­ев­тық авто­ри­тар­лық транс­фор­ма­ция жағ­дай­ын­да сая­си пар­ти­я­ның көме­гі­мен Қаза­қстан­ды өзгер­ту мүм­кін емес деген пікір­ге қар­сы не айтар едіңіз?

– Ондай пікір­лер­ді де естіп жатыр­мын. Арнайы дай­ын­далған «тролль­дар фаб­ри­ка­сы» біздің елде де бар екенін біле­мін. Солар­дың көп­шілі­гін біздің баста­маға қар­сы пай­да­ла­нып, ақпа­рат­тық шабуыл­дар жасап жатыр. Олар­дың мақ­са­ты – қоғам­дық күш­тер бір ұйым­ның төңіре­гіне бірі­гіп, күшей­іп кет­пе­сін деген ой.

Сая­си күрес – ауқым­ды, кешен­ді жұмыс. Митин­гілер­ге шығу, сая­си тұтқын­дар­ды қорғау, бала­ма заң жоба­ла­рын дай­ын­дау, халы­қтың көзін ашу, шын­ды­қты жет­кі­зу, үгіт-наси­хат жұмыста­ры­мен айна­лы­су – бұл сая­си күре­стің бір бөлі­гі ғана. Оны түгел­дей бір адам не бол­ма­са шағын бір топ атқа­ра алмай­ды. Естеріңіз­де, 2009 жылға дей­ін елде 4 бір­дей оппо­зи­ци­я­лық сая­си пар­тия бол­ды. Олар­дың айна­ла­сы­на қан­ша­ма бел­сен­ділер, аза­мат­тық қоғам өкіл­дері, жур­на­ли­стер топ­та­сты. Бар­лы­ғы жиы­лып, митин­гі­ге шыққан кез­дері бол­ды. Қазір соның бірі жоқ. Ал енді осын­дай кез­де елде жаңа сая­си пар­тия құра алсақ – бұл біздің емес, бүкіл қоғам­ның жетісті­гі, жемісі бол­май ма?!

Біз жақ­сы түсініп отыр­мыз: қан­ша­ма қол жинап, бар­лық жұмысты атқар­сақ та, Ақор­да мен «Кіта­п­ха­на» айла-амал­дар­ды тауып, пар­ти­я­ны тір­ке­ме­удің жолын жасай­ды. Бірақ қазір­гі заман бұры­нғы­дан өзге­рек. Егер осы пар­ти­я­ны тір­ке­туді халы­қтың өзі талап етіп, билік­ті мәж­бүр­ле­у­ге дей­ін бар­са, әрине, жағ­дай басқа­ша болады.

Бұл бір жағы­нан бүгін­гі қоғам­ның жағ­дай­ы­на сынақ бол­мақ. Сая­си күре­сті, қоғам­дық қыз­мет­ті жүй­е­леп, бір ұйы­мға бірік­ті­ре ала­мыз ба, жоқ па? Осы сұраққа жау­ап табы­ла­тын про­цесс бол­мақ. Одан кей­ін бұл пар­ти­я­ны құру­дың өзі үлкен сая­си жұмыс. Қан­ша­ма аза­мат­тар­мен кез­де­се­міз, мәсе­ле­лер­ді талқы­лай­мыз. Қан­ша­ма халы­қты оятып, сая­сатқа көңілін бұра­мыз. Тіп­ті тір­ке­ме­ген күн­нің өзін­де біз жұмысы­мы­зды жалға­сты­ра бер­мек­піз. Кезін­де «Алға» пар­ти­я­сы неше жыл тір­кел­мей жүр­ді. Сол сияқты тір­кеу басты мәсе­ле емес. Негіз­гі шаруа – сая­си күрес, елде демо­кра­ти­я­лық рефор­ма­лар, өзгерістер жаса­уға түрт­кі болу.

– Ал сіз құра­тын пар­ти­я­ның билік­пен қан­дай да бір өтпе­лі жағ­дай­да ымы­раға баруы мүм­кін бе?

– Біз ешқан­дай ымы­рас­ыз күрес­ке шыққан адам­дар­мыз! Әрине, бұл жер­де билік бізді осы бастан репрес­си­яға ұшы­ра­туы мүм­кін. Бірақ егер олар мұн­дай әре­кет­ке бар­са, халық біз­ге қорған бола­ды деп сене­міз. Ымы­ра­шыл­ды­қтың арты не болға­нын жақ­сы біле­міз. Бұл билік­ке ешқан­дай сенім жоқ. Сон­ды­қтан билік­пен келі­су­ге біз бармаймыз!

– Сіздің бұл баста­маңы­зға күдік кел­тіру­шілер­дің көп­шілі­гі аты­шу­лы «ДВК» мен Мұх­тар Әбі­ля­зо­втың жақ­та­ста­ры екенін аңға­ру қиын емес. Деген­мен, бүгін­гі таң­да билік­тің басын ауыр­тқан сақи­наға айналған бұл қозға­лы­сқа көзқа­ра­сы­ңыз қан­дай болып қалмақ?

– Сая­си пар­тия құра­ты­ны­мыз тура­лы мәлім­де­ме жасаған­да, бір­ден айт­тық: бүгін­гі сая­си жүй­е­ге қар­сы күресіп жүр­ген аза­мат­тар мен ұйым­дар­дың бар­лы­ғы да біздің одақ­та­сы­мыз деп. Мұх­тар Әбі­ля­зов көп жыл­дан бері бүгін­гі билік­ке қар­сы күресіп жүр­ген аза­мат. Оның ұйы­мын «экс­тре­ми­стік» деп таны­ға­нын біз кезін­де айып­та­дық. Себебі олар шын мәнін­де экс­тре­мизм­ге не тер­ро­ризм­ге үндеп жүр­ген аза­мат­тар емес. Олар өткі­зетін митин­гілер­дің бар­лы­ғы бей­біт түр­де өту­де. Сон­ды­қтан Әбі­ля­зо­втың жақ­та­ста­рын қуда­ла­у­ға біз түбе­гей­лі қар­сы­мыз, олар­ды қыл­мыс­кер санамаймыз.

Біздің ұста­ны­мы­м­ыз – бүгін­гі билік­пен күресіп жүр­ген аза­мат­тар мен ұйым­дарға қар­сы шық­пай­мыз, сына­май­мыз. Біз тек қана билік­пен күресіп, сая­си режим­нің былы­ғын аша­мыз. Ал күдік кел­тіру­шілер­ге айта­ры­мыз: өзі­міздің адал, ашық екені­мізді алдағы уақыт­та көр­се­те­міз. Біз тек қана мәлім­де­ме жасап үлгер­дік, бола­шақта үлкен жұмыс күтіп тұр.

– Скеп­тиктер­дің ойы бел­гілі: «Пар­тия құру деген баста­ма­ның өзі бүгін­гі әділет­сіз заң­дар­ды мой­ын­дап, билік­тің өзіне ыңғай­ла­сты­рып жасап алған ойын шар­тта­рын қабыл­да­удың көрінісі» деген пікір­мен келіс­пе­у­ге болмас…

– Бүгін­гі заң­дар­ды ешкім де мой­ын­дап жатқан жоқ. Сон­ды­қтан бірқа­тар заң­дарға өзгеріс енгі­зуді де талап етіп отыр­мыз. «Сая­си пар­ти­я­лар тура­лы», «Сай­лау тура­лы», «БАҚ тура­лы», «Бей­біт шеру­лер мен митин­гілер тура­лы» заң­дар­дың бар­лы­ғы­на түбе­гей­лі өзгерістер енгі­зу қажет. Тіп­ті Қаза­қстан­да жаңа Кон­сти­ту­ция қабыл­дау керек деген ойда­мыз. Сол жол­да біз бары­мы­зды салып, елде демо­кра­ти­я­лық рефор­ма­лар жүр­гі­зуді талап етеміз.

Ал енді бұл ойын шар­тта­ры­на көніп оты­ра­мыз деген бос сөз. Себебі біз айт­тық: тір­ке­се де, тір­ке­ме­се де, біз өз қыз­меті­мізді жалға­сты­ра бере­міз. Бірақ қажет­ті про­це­ду­ра­лар­ды өте­міз. Құры­л­тай да өткі­зе­міз, қол да жинай­мыз. Ал содан кей­ін тір­ке­ме­се, халы­ққа, халы­қа­ра­лық ұйым­дарға жүгінеміз.

Түк істе­мей, «авто­ри­тар­лы елде ештеңе құрыл­май­ды», «қолы­мы­здан ештеңе кел­мей­ді» деп оты­ра беру – үлкен қателік! Егер ондай ұста­ным­мен өмір сүр­сек, алдағы 10–20 түгілі, 50–60 жыл­да да түк өзгер­мей­ді. Демо­кра­ти­я­ны ешкім табаққа тар­тып, алды­мы­зға алып кел­мей­ді. Демо­кра­тия үшін күре­су керек, сая­си тар­ты­сқа түсіп, жеңіс­ке ұмты­лу керек. Онсыз демо­кра­ти­я­лық өзгерістер бол­май­ды. Осы­ны түсі­ну қажет. Егер сіз айтқан қисы­нға сал­сақ, өткен пре­зи­дент сай­ла­у­ы­ның да қажеті жоқ еді. Ол да билік­тің заңы­мен, сце­на­рий­і­мен ұйым­да­сты­ры­лған жоқ па? Бірақ бақы­ла­у­шы­лар­дың, қоғам­дық күш­тер­дің арқа­сын­да билік өз алаңын­да тас-талқан болып жеңіл­ді. Өзі ұйым­да­сты­рған сай­ла­уда өзі ұтыл­ды. Мұн­дай­ды көз алды­мы­зға еле­сте­ту мүм­кін бе еді? Егер Қоса­нов табан­ды­лық таны­тып, сай­ла­у­шы­ла­ры­ның дау­сын қорғаған­да, не болар еді? Дәл қазір басқа елде, демо­кра­ти­я­лық Қаза­қстан­да өмір сүріп оты­рар ма едік?! Сон­ды­қтан бар мүм­кін­дік­ті пай­да­ла­нып, қол­дан кел­ген­нің бар­лы­ғын жасап, өзгеріс күнін жақын­да­та беруі­міз керек.

– Осы орай­да, мүм­кін, «көшенің» потен­ци­а­лын пай­да­ла­на оты­рып, бірін­ші кезек­те сая­си ойын шар­тта­рын өзгер­тіп алып, тек сосын ғана пар­ти­я­лық додаға ара­ла­су керек деген сая­си ради­кал­ды пікір­ді жоққа шыға­ра ала­сыз ба?

– Ол пікір­дің де жаны бар. Пар­тия құр­май, ұйым жасақта­май, бір­ден көше­ге шақы­руға да бола­ды. Бірақ бір адам шақыр­са қалай, тұтас ұйым­ның өкіл­дері шығып, шақыр­са қалай бола­ды? Бір адам шақыр­са, халық көп шыға ма, сая­си ұйы­мға бірік­кен үлкен оппо­зи­ци­я­лық күш митин­гі­ге шық­са, дүм­пу зор бола ма? Бір адам­ды билік оп-оңай қамап тастай­ды. Ал тұтас сая­си ұйым­ның мүше­лерін қамап тастау жеңіл шаруа емес. Сая­си пар­тия – кез кел­ген қар­сы­лы­қтың орда­сы, орта­лы­ғы бол­мақ. Орны­ғып, күші­мізді жинап, бір­лесіп алған соң, әрине, біз де өз сөзі­мізді айта­мыз. «Көшенің» потен­ци­а­лын жақ­сы түсініп, біліп отыр­мыз. Адам­дар­дың көңіл-күй­ін, пікірін де көріп, зерт­те­дік. Әле­умет­тік желілер­дің мүм­кін­ді­гін пай­да­ла­ну­ды ұмыт­пай­мыз. Себебі қар­сы­лы­қтың потен­ци­а­лы дәл осы әле­умет­тік желі­де шоғырланған.

– Қаза­қстан­дағы аза­мат­тық қоғам­ның дамуы­на тұсау болып оты­рған авто­ри­тар­лық жүй­енің жасан­ды заң талап­та­ры дәу­рен құрып тұрған шақта демо­кра­ти­я­лық пар­ти­я­ны мем­ле­кет­тік тір­ке­уден өткі­зе ала­ты­ны­ңы­зға сенім­дісіз бе?

– Иә, «Алға» пар­ти­я­сы­ның тағ­ды­ры солай бол­ды – тір­кел­меді. Аны­ғы – тір­кет­пе­ді. Себебі пар­ти­я­ны тір­кеу – мини­стр­лік­тің құзіретін­де емес, жоға­ры билік­тің, бүгін­гі назар­ба­ев­тық «Кіта­п­ха­на­ның» қолын­дағы шаруа. Бірақ біз пар­ти­я­ны тір­ке­ту үшін қолы­мы­здан кел­ген­ше күре­стің бар­лық түріне шыға­мыз. Бүгін уақыт өзгер­ді. Аза­мат­тар­дың бел­сен­ділі­гі, әле­умет­тік желілер­дің, сіз айтқан «көшенің» потен­ци­а­лы жоға­ры. Осы себеп­ті біздің де шынайы оппо­зи­ци­я­лық пар­тия құруға мүм­кін­ді­гі­міз бар деп санаймын.

– Нарық жағ­дай­ын­дағы Қаза­қстан­да пар­тия құру және оның жұмысын жүр­гі­зу қомақты қар­жы­ны талап ете­ді. Сая­си алаңға биз­нес өкіл­дері кел­мей­ін­ше, бұл мәсе­ле шешіл­мей­тініне де көз жет­ті. Ал сіз пар­ти­я­ның қар­жы­лық әріп­те­сті­гін қалай шешуді ойла­сты­рып отырсыз?

– Иә, бұл біз үшін ең күр­делі мәсе­ле. Дәл қазір біз кіші­гірім кең­се аштық. Ол Алма­ты қала­сын­да, 8‑ықшамаудан, 4 «а» үй, 405-каби­нет­те орна­ласқан. Шағын ғана жер­де бір­не­ше адам отыр­мыз. Бізді қол­дай­тын аза­мат­тар осы жер­ге келуіне, біз­бен пікір алма­суы­на бола­ды. Одан бөлек, мен жеке теле­фо­ным­ды берей­ін: 8−702−169−59−29. Сіз­дер­дің газет­теріңіздің таны­мал­ды­лы­ғын пай­да­ла­нып, бізді қол­дағы­сы келетін аза­мат­тар­ды шақы­рғым келіп отыр.

Ал енді қар­жы­ға бай­ла­ны­сты айт­сам, біз­ге қол­да­уын біл­діру­ге дай­ын аза­мат­тар жоқ емес. Олар Қаза­қстан­ның аза­мат­та­ры, осы елде тұра­ды, орта және шағын кәсіп­кер­лер. Пар­тия құра­мыз деген мәлім­де­ме­ден соң тағы да бір­не­ше адам хабар­ла­сып, аз-маз көмек­терін беру­ге дай­ын екенін айт­ты. Осы­лай­ша, там-тұм­дап қар­жы жинап жатыр­мыз. Біздің кең­се­міз­де бір­не­ше адам ерік­ті түр­де қыз­мет ету­де. Облы­старға шыққан­да да сон­дай аза­мат­тар­ды іздей­міз. Қомақты қар­жы­ны талап ететін­дей біз­де әзір­ге шығын жоқ. Ақпа­рат­тық сала­дағы жұмысты әле­умет­тік желі­де жасап жатыр­мыз. Менің өзім­нің табыс көзім – «Поли­тон­дағы» және бірқа­тар жоба­лар­дағы қыз­метім. Бар­лы­ғы ашық, бел­гілі дүние. Әзір­ге біре­у­ге ақша төлеп, қыз­мет қыл дей­тін­дей тала­бы­мыз жоқ.

– Қаза­қстан­ның бүгін­гі жағ­дайы «либе­рал», «соци­а­лист», «демо­крат» неме­се «ұлт­шыл» болып, сан түр­лі пар­ти­я­лар­дың сай­ла­у­шы­лар дауы­сы­на тала­са­тын кезең­нен әлі тым алшақ екені түсінік­ті. Қазір­гі шешетін негіз­гі мәсе­ле – бір­тұ­тас күш болып, авто­ри­тар­лық жүй­енің тамы­рын үзіп, демо­кра­ти­я­лық даму про­цесіне бет бұру. Бұдан маңы­зды нәр­се жоқ. Осын­дай жағ­дай­да билік­тің тех­но­лог­та­ры про­те­стік алаң­ды бөл­шек­теу үшін, қоғам­ды пар­ти­я­лық пәтер­лер­ге бөліп жібе­руді мақ­сат тұтып отыр деген пікір­ге қан­дай алып-қоса­ры­ңыз бар?

– Біз бір­ден бар­лық күш­тер­ге үндеу жаса­дық: бірі­гей­ік, бір­ге болай­ық деп. Осы күн­дері бақы­ла­у­шы­лар тобы­мен де, «Рес­пуб­ли­ка» қозға­лы­сы­ның жетек­шілері­мен де, «Оян, Қаза­қстан­мен» де, аза­мат­тық қоғам өкіл­дері­мен де кез­де­стік. Олар­мен түсіністік­ке келіп, «бөлі­нетін, сай­ла­у­шы­лар­дың дауы­сы­на тала­са­тын жағ­дай жоқ, бір­ге болай­ық» деген мәміле­ге кел­дік. Сон­ды­қтан бүгін­гі жағ­дай­да, авто­ри­тар­лы режим тұсын­да, бөлі­нетін, жан-жаққа быты­рай­тын, әр жаққа тар­та­тын жағ­дай­ы­мыз жоқ. Мақ­са­ты­мыз бір. Егер бар­лы­ғы­мыз бірі­гуі­міз керектей жағ­дай бол­са, мін­дет­ті түр­де бас қосамыз.

Бірақ пар­ти­я­ның көп­ті­гі бір­лік­ке кесірін тигі­зеді деген­ге қосыл­май­мын. 2008 жыл­да­ры Болат Әбі­лов бастаған «Азат» пар­ти­я­сы бар­лық сая­си күш­тер­ге үндеу жасап, бір пар­ти­яға қосы­лай­ық, бірі­гей­ік деген бола­тын. Сол кез­де ком­му­ни­стер мен «алға­лы­қтар» бірі­гудің қажеті жоқ, бір пар­тия бол­сақ, бізді тез құр­та­ды, әртүр­лі сая­си ұйым­да бол­сақ, билік­тің қуда­ла­уы қиын деген аргу­мент кел­тір­ген еді. Одан кей­ін «Азат» пен ЖСДП бірі­гіп, «Ком­му­ни­стік пар­тия» мен «Алға» бұл про­це­стен сырт қалды.

Ал қазір кей­біре­улер «әртүр­лі пар­ти­я­ның кере­гі жоқ, бір ұйым­да болай­ық» деп айта­ды. Өз басым Бел­ла Орын­бе­то­ва жетек­шілік ететін «Рес­пуб­ли­ка­ның», «Оян»-дықтардың, бір-бір сая­си пар­ти­яға айналға­нын қалай­мын. Көп пар­тия бол­сын, сая­си өмір қызып, қаза­нын­да қай­най­тын­дай жағ­дай туын­да­сын. Оның зия­ны жоқ деп санай­мын. Көр­ші Қырғыз­стан­да дәл қазір 200-ден астам тір­кел­ген пар­тия бар. Оның 20 шақты­сы бел­сен­ді түр­де сая­си өмір­ге ара­ла­сып отыр. Ал біз­де «Нұр Отан­нан» басқа сая­си пар­тия жоқ. Қалған­да­ры оның фрак­ци­я­ла­ры. Ал бұл тыны­штық бұзы­лып, сая­си өмір тіріл­се, бұл қоға­мға қажет про­цесс емес пе?

Сосын пар­ти­яға мүше болу – митин­гі­ге шығуға тый­ым сала­ды деген түсінік жоқ қой. Олар бір-біріне кереғар, қай­шы дүни­е­лер емес. Жал­пы, оппо­зи­ци­я­ның тарихы­на үңіл­сеңіз, бар­лы­ғы бір ұйы­мға бірі­гіп, бір пар­ти­яда жүр­ген кез­дері болған емес. Тіп­ті оның кере­гі де жоқ. Ресей оппо­зи­ци­я­сы­на қараңыз: бар­лы­ғы бір пар­ти­я­ның ішін­де отыр ма? Жоқ. Мәсе­ле – ортақ құн­ды­лы­қтар­да, ортақ мақ­сат­та. Егер сол ортақ құн­ды­лы­қтар­ды қорғау керек бол­са, мін­дет­ті түр­де бірі­ге­міз. Бір­ге бола­мыз. Ал бар­лы­ғы бір күн­де бірі­ге салып, бір ғима­рат­тың ішін­де оты­ру – шарт емес.

– Жуы­қта пре­зи­дент Тоқа­ев өз жар­лы­ғы­мен өзінің өкілет­ті құзы­ретін назар­ба­ев­тық Қауіп­сіздік кеңесі­мен бөліс­кені бел­гілі бол­ды. Мәсе­лен, Қауіп­сіздік кеңесінің келісі­мін­сіз бірқа­тар жоға­ры лау­а­зым­ды тұлға­лар­ды Тоқа­ев­тың жеке өзі тағай­ын­дай алмай­тын сая­си жағ­дай қалып­та­сты. Бұл жағ­дай­ды сіз қалай бағалайсыз?

– Пре­зи­дент­тік билік­ке кел­гелі бері Тоқа­ев­ты «жиһаз» дей­тін­дер бар. Сол «жиһаз­дық» қал­пы­нан тан­бай, өзінің қолы­на де-юре беріл­ген билік­ті де-факто күш­ке айнал­ды­ра алмай оты­рға­нын көр­се­те­ді бұл. Өткен­де Назар­ба­ев­тың эфир­ге шығып, елде «қос билік жүй­есі жоқ» дегені­нен аңғарға­ным – Қауіп­сіздік кеңесінің төраға­сы билік­ті әлі де уысы­нан шығар­май, шығарғы­сы кел­мей, өзі билеп-төстеп оты­рға­нын көр­сет­кісі кел­ді. Онсыз да бақы­ла­у­ын­да ұстап оты­рған Тоқа­ев­ты тіп­ті төмен­детіп, бар­лық маңы­зды тағай­ын­да­у­лар­ды Назар­ба­ев­пен кеңе­сетін­дей етіп жасау – бар билік кім­нің қолын­да екенін анық көрсетті.

Тоқа­ев­тың қол-аяғы тұса­у­лы, құзы­ретін­де нақты билі­гі жоқ «қуыр­шақ» бас­шы екенін көріп отыр­мыз. Енді­гі сұрақ – Тоқа­ев осын­дай шара­сыз күй­де, қолы­нан түк кел­мей, пре­зи­дент­тік орын­ды «жылы­тып» оты­рған адам ретін­де кете ме, әлде тарих­та өзінің орнын ойып алып, мінезін көр­се­те ала ма? Қазір­гі қарқы­ны­на қараған­да, оның бұған ада­ми, сая­си ерік-жігері жет­пей­тін тәрізді.

Егер бір сіл­кініп, халы­қтың жағы­на шық­са, Тоқа­ев­тың өзгеріс жасай­тын мүм­кін­ді­гі бар. Былай қараған­да, пре­зи­дент­тің Қауіп­сіздік кеңесінің төраға­сы­мен ақыл­да­са­тын, бар­лық тағай­ын­да­у­лар­ды кеңе­сетін жағ­дайы жоқ. Пре­зи­дент – сай­ланған, халы­қтың дау­сы­мен билік­ке кел­ген тұлға. Әрине, фор­мал­ды түр­де бол­сын. Ал Қауіп­сіздік кеңесінің төраға­сы бар болға­ны қол­дан жазы­лған заң­мен ойла­сты­ры­лған қыз­мет. Сон­ды­қтан пре­зи­дент­тің, егер қала­са, Қауіп­сіздік кеңесін тара­тып жібе­ру­ге де құзы­реті бар. Бірақ оған адам­ның күш-жігері, мінезі болуы керек. Әзір­ге Тоқа­ев­тан ондай батыл­ды­қты көре алмай отырмыз.

– Енде­ше іске сәт, Жан­бо­лат мыр­за! Сая­си күрес жолын­дағы баста­маға сәт­тілік тілейміз!

Бақыт­гүл МӘКІМБАЙ,

«DAT»