Қордай қырқысы: куәгердің көзімен

• Өткен апта­да елді дүр сіл­кін­дір­ген Қор­дай­дағы қазақ-дүн­ген қақты­ғы­сы бол­ды. Бұл оқиға жөнін­де әртүр­лі пікір­лер де айты­лу­да. Бірі – бұл елдің наза­рын Айсұл­тан­нан ауда­ру ама­лы десе, екін­шілері – қыл­мыс әле­мінің сер­кесі «Серік-голо­ва­ны» қамауға алу­дың жау­а­бы деген­ге дей­ін сан қилы жора­мал­дар бар.

Бірақ қалай болған­да да, Қор­дай­да ұлта­ра­лық араз­ды­қтан қан төгіл­ді, адам өлі­мі бол­ды. Осы оқиғаға қаты­сты ақпа­рат­тың көп жағ­дай­да бір жақты беріліп жатқа­ны­на бай­ла­ны­сты сол түні оқиға орны­на барып, жағ­дай­ды өз көзі­мен көріп, құлағы­мен естіп кел­ген куә­гер­лер­ді сөз­ге тарттық.

Еркебұлан КЕНЖЕҒҰЛОВ, ҚазТАГ тілшісі: ДҮНГЕНДЕР МЕНМЕНСІП КЕТКЕН ЕКЕН…

– 7 ақпан күні кеш­кі уақыт­та әле­умет­тік желілер­де тараған виде­о­лар­ды көре сала, бір­ден оқиға орны­на шығу­ды ұйғар­дық, – деп баста­ды Еркебұлан оқиға­ның егжей-тег­жей­ін. Уақыт түн­гі 11-дің шама­сы еді. Алма­ты – Таш­кент тас жолы­на шыға сала, Қор­дай­ға қарай бет­те­ген поли­ция мен әскер­лер­дің авто­ко­лон­на­сын бай­қа­дық. Жол бойы әске­ри­лер­ге лықа толған «Камаз» көлік­тері мен авто­бу­стар тізіліп тұрды.

Алды­мен Қара­су ауы­лы­на жет­тік. Бұл түн­гі сағат 02.30-дың кезі еді. Ол жер­де көпір үстіне жедел құры­лған блок-пост­та тәр­тіп сақ­шы­ла­ры тек рұқ­сат етіл­ген адам­дар мен көлік­тер­ді ғана жіберіп тұр­ды. Блок-пост­тың айна­ла­сы­ның бәрі көлік кеп­телісі, толған қаза­қтың жігіт­тері. Поли­ция жиналған қазақ жігіт­терін ары қарай өткіз­бе­у­ге тыры­сқа­ны­мен, одан түк шық­па­ды. Тіп­ті біздің өзі­мізді сол жер­де­гі жиналған адам­дар «жур­на­ли­стер­ді жіберің­дер» деп талап еткен соң, амал жоқ, бізді пост­тан өткізу­ге мәж­бүр бол­ды. Көп ұза­май, жиналған жастар арты­мы­здан поли­ция бөгетін жарып өткенін байқадық.

– Айтып оты­рған блок-пост­та шлаг­баум неме­се көл­де­неңі­нен жол­ды бөгеп тұрған поли­ция көлі­гі, иә өзге құрал­дар бол­ды ма?

– Жоқ, біз барған кез­де еш шлаг­баум болған жоқ және жол­ды бөгеп тұрған көлік пен жолға төсел­ген кедер­гі құрал­дар­ды да байқамадық.

– Ал поли­ция жасағы­ның саны шама­мен қан­ша адам болды?

– Сырт көз­ге шама­мен жүз шақты жасақ бол­ды. Бірақ жиналған адам – қара­жа­я­уы бар, көлік­те­гілері бар, поли­ци­ядан едәуір көп еді. Сон­ды­қтан бөгет­ті еш қиын­ды­қ­сыз жарып өтті.

– Сол жиналған қазақ жаста­ры­ның ара­сын­да ішім­дік ішіп алған­да­ры бол­ды деген сөз бар. Ондай­лар назар­ларға ілік­ті ме?

– Көп бол­ды деу­ге кел­мей­ді, бірақ тура­сын айтай­ық – бірен-саран қызып алған жігіт­тер­ді бай­қа­дық. Сон­дай жігіт­тер­дің біре­уі жаны­мы­зға келіп, каме­ра­ны ұстап көріп, қаза­қтар­ды түсір­мең­дер, ар жаққа өтіп барып түсірің­дер деп «ақыл» айтты.

Қара­су­дағы блок-посты­нан өткен соң, Ауқат­ты деген ауы­лға жет­тік. Айна­ла қирап, өртеніп жатқан үйлер. Бірін­ші көр­гені­міз – қирап қалған жанар­май бекеті. Жанын­да жатқан екі адам­ның мәй­ітін бай­қа­дық. Бірақ түр­лерін көр­медік. Көше­де жастар да, тәр­тіп сақ­шы­ла­ры да жүр. Бірақ жастар­дың саны бір­ша­ма көбірек болды.

Келесі бет­те­ген ауы­лы­мыз – Масан­шы­ға поли­ция күш­тері өткіз­беді. Масан­шы­ға бара алма­сақ та, қақты­ғы­стың қан­ша­лы­қты қат­ты болға­нын Ауқат­ты ауы­лы­ның өзі­нен-ақ бай­қа­дық. Ауқат­ты – орта­сы­нан үлкен тас жол өтетін кіші­гірім ауыл екен. Жол бойы жанып жатқан үйлер мен көлік­тер. Көшенің орта­сы шашы­лып жатқан тас пен мыл­ты­қтың оқта­ры. Бір уақыт­та жол бой­ын­да жанып жатқан «КамАЗ» жарыл­ды. Ара­да жар­ты сағат өте, жанып жатқан үйлер­дің бірін­де газ бал­ло­ны атыл­ды. Соның бәрін каме­раға түсіріп жүр­гені­мізді көр­ген поли­ция қыз­мет­кер­лері бізді шет­тет­кісі келді.

– Ауыл­ды тонаған мора­дер­лер бол­ды деген сөз бар, мал айдап бара жатқан салт атты­лар бай­қал­ма­ды ма?

– Атпен жүр­ген қазақ жігіт­терін көзі­міз шал­ды, бірақ олар жиналған жастар­дың орта­сын­да жүр­ді. Мал айдаған­дар­ды көр­медік. Ауқат­ты­ның көше­лері­нен көр­ген адам саны бес жүз­ден кем емес. Ара­сын­да дүкен­ді қира­тып, мора­дер­лық жасап жүр­ген­дері де бол­ды. Жастар­дың көбінің қолын­да темір, лом, тіп­ті бал­та­мен жүр­ген­дер­ді де бай­қа­дық. Бірақ қару асы­нып жүр­ген­дер көрін­беді. Оның үстіне ауыл іші қараңғы, тек жанып жатқан үйлер­дің жары­ғы бол­ма­са, бәрін аңға­ру мүм­кін емес еді. Біз де видео­түсірілім­нің көбін көлі­гі­міздің іші­нен жаса­дық. Өйт­кені жігіт­тер­дің бірі көлі­гі­міздің есі­гін ашып: «Жур­на­лист бол­саң­дар, мына жер­ге ара­лас­паң­дар, әйт­пе­се сен­дер­дің де көлік­терің жанып кетуі мүм­кін…» – деп, сес көрсетті.

Олар­дан бөлек, сол жер­де жүр­ген поли­ция мен жер­гілік­ті әкім­шілік қыз­мет­кер­лері де біздің жұмысы­мы­зға кедер­гі кел­тір­ді. Әріп­тесім үстіне «прес­са» деген жазуы бар жилетін киіп, көлік­тен шығып, болып жатқан жағ­дай­ды каме­раға түсір­мек­ші еді, жер­гілік­ті атқа­мі­нер­дің бірі: «Сен­дер­ді мұн­да кім жібер­ді? Убе­ри­те их!» – деп, поли­ци­яға бұй­рық бер­ді. Сол сәт­те поли­ция кетуі­мізді талап етті. Амал­сыздан көлік­ке оты­рып, кет­кен сыңай таныт­тық. Бірақ біраз өтіп барып тоқтап, ары қарай­ғы түсірілім­ді көлі­гі­міздің іші­нен жүргіздік.

Сол түні ұялы бай­ла­ныс дұрыс жұмыс жаса­маған­ды­қтан, біз Қырғыз­стан­ның роумин­гісіне көшіп, редак­ци­я­мен хабар­ла­сып, ақпа­рат жіберіп тұр­дық. Масан­шы­ға өте алмай­ты­ны­мы­зға көзі­міз жет­кен соң, бір­не­ше сағат­тан кей­ін Қор­дай­ға кел­дік. Ауру­ха­на­ны тауып алып, жапа шек­кен­дер тура­лы мәлі­мет алғы­мыз кел­ді. Ауру­ха­на­ның алдын­да көп­те­ген қазақ жігіт­тері жүр­ді. Ара­сы­нан бір жігіт келіп, қауіп­сізді­гі­міз үшін бұл жер­ден кет­сең­дер дұрыс бола­ды деп ескертті.

– Қақты­ғы­сып жүр­ген дүн­ген ұлт өкіл­дерін көр­дің­дер ма?

– Жоқ, барған­нан кет­кен­ге дей­ін бір­де-бір дүн­ген­ді бай­қа­ма­дық. Көше­де есті­ген әңгі­ме­лер­ге сүй­ен­сек, олар ерте­ректе үйлерін тастап, қашып кет­кен екен. Үлгер­ме­ген­дері под­вал мен жер­төле­лер­ге жасырынған.

– Көше­де­гі жігіт­тер­дің айтып жүр­ген сөзін есту­ге, сұх­бат­та­суға мүм­кін­дік бол­ды ма?

– Ол жер сұх­бат ала­тын­дай емес. Адам­дар ашу­лы. Сөз­дері де сон­дай. «Ауқат­ты мен Масан­шы­ны басып алдық, енді Алма­ты­дағы «Ялян» база­рын басып ала­мыз» деген сөз­дер айты­ла бастады.

– Бүгін­де сол түн­гі оқиға­лар әдейі ұйым­да­сты­рыл­ды, көше­де­гі жастар­ды әлдекім­дер басқа­рып жүр­ді деген пікір­лер айты­лып жүр…

– Ондай жағ­дай көзі­міз­ге түс­кен жоқ. Керісін­ше, «үйді өрте­мең­дер» деп, тоқтау айтып жүр­ген­дер­ді көр­дік. Бұл жағ­дай­да түн­гі уақыт пен қараңғы­ның рөлі көп бол­ды, күн­діз бол­са, ондай­ға бар­мас па еді?

– Поли­ция қыз­мет­кер­лерінің іс-қимыл­да­ры­на қан­дай баға беру­ге болады?

– Өкініш­ке орай, тәр­тіп сақ­шы­ла­ры сал­бырт­тық таныт­ты. Бүлік­шілік­тің көбі поли­ция кел­мей тұрып баста­лып кет­кен. Олар ерте­рек кел­ген­де, көп нәр­сенің алдын алуға болар еді. Тіп­ті Қор­дай­ға тиіп тұрған Отар әске­ри бөлі­мінің сар­ба­з­да­рын алып кел­ген­де, зардап­тың көле­мі мұн­дай бол­май­тын еді деген ойда­мын. Өзіңіз қараңыз, біз осы жағ­дай тура­лы әле­умет­тік желілер­ден хабар­дар болып, Алма­ты­дан енді шығып жатқан поли­ци­ядан бұрын кел­дік. Ал оларға ақпа­рат біз­ден де бұрын бар­ды ғой.

Бірін­ші кезек­те поли­ция саны­ның жет­кіліксіз болға­нын айту керек. Поли­ция бір­не­ше ауы­лға бір­ден бақы­лау орна­та алма­ды. Таңғы сағат 5–6 кезін­де Алма­ты жақта көр­ген поли­ци­я­ның қосым­ша күш­тері Ауқат­ты­ға енді жет­кен. Әншей­ін­де біздің поли­ция кіші­гірім пикет­тер мен митинг­тер­ге лез­де жетіп келеді. Ал Қор­дай­да өздерінің осын­дай төтен­ше жағ­дай­ларға еш дай­ын емес екенін айқын көрсетті.

– Ал жер­гілік­ті тұрғын­дар­дан мән-жай­ды сұра­с­ты­рып білу­ге мүм­кін­дік бол­ды ма?

– Иә, жер­гілік­ті жер­де­гі сөз­ге қараған­да, осы жағ­дай­дың түбі терең­де жатқан сияқты. Ауқат­ты, Масан­шы ауыл­да­ры қалың дүн­ген­нің қоны­станған жері екен. Жер­гілік­тілер­дің айту­ла­ры бой­ын­ша және көзі­міздің жет­кені – дүн­ген­дер мен­мен­сіп кет­кен екен. База­рға барып, сауда жасаған қаза­қтарға «алсаң – ал, алма­саң – кет» дей­тін көрінеді.

Оқиғаға ең негіз­гі түрт­кі болған мәсе­ле – дүн­ген жігіт­тер­дің жазы­қ­сыз қари­я­ны ұрып, тәр­тіп сақ­шы­ла­ры­на бағын­ба­уы бол­ды. Егер поли­ция беті­мен кет­кен­дер­ді сол жер­де саба­сы­на түсіріп, дереу тоқтатқан­да, осын­дай­ға дей­ін бар­мас еді. Бәрінің айтып оты­рға­ны бір түй­ін – егер поли­ция тәр­тіп­ке бағын­баған дүн­ген­дер­ді бір­ден тоқтатқан­да, ештеңе бол­мас еді. Бірін­ші кезек­те әле­умет­тік желілер­де тарап кет­кен видео­да 4–5 жігіт­ке шама­сы жет­пей жүр­ген поли­ция қыз­мет­кер­лері кінәлі деп отыр. Бұған дей­ін де осы­ған ұқсас жан­жал­дар болып тұрған екен.

– Бұл өзді­гі­нен кенет өрбі­ген қақты­ғыс бол­ды ма, әлде сырт­тан ықпал жасаған үшін­ші бір күш бол­ды ма, қалай ойлайсыз?

– Жағ­дай­ды қоз­ды­рған күш болған сияқты деп ойлай­мын. Өйт­кені жер­гілік­ті билік өкіл­дері «ұсталған 47 адам­ның үше­уі қамал­ды, қалған­да­рын босат­тық» деп мәлім­деді. Әле­умет­тік желілер­ге тараған виде­о­лар біл­ме­стік­пен, әлде қасақа­на, аран­да­ту үшін жасалған әре­кет пе, алды­мен осы­ны аны­қтап алу қажет. Сон­да сіздің сау­а­лы­ңы­зға жау­ап табы­ла­ды деп ойлаймын.

– Жал­пы, аза­мат ретін­де Қор­дай оқиға­сы­нан қан­дай қоры­тын­ды түйдіңіз?

– Бірін­ші кезек­те, қаза­қстан­дық поли­ци­я­ның осын­дай оқыс оқиға­ларға дай­ын еме­сті­гіне көзім жет­ті. Құдай сақ­та­сын, бірақ ертең осын­дай жағ­дай­лар үлкен мас­шта­б­та қай­та­ла­нып жат­са, поли­ция түк те істей алмай қала­ды. Масан­шы мен Ауқат­ты сияқты кіші­гірім ауыл­дарға шама­ла­ры жет­пе­ді. Жол­дан дұрыс өтпе­сең, кіші­гірім жол ере­же­сін бұз­саң бол­ды, айып салуға дай­ын тұра­тын поли­ция тала­бы­на бағын­бай қой­ған 3–4 дүн­ген жігітінің алдын­да абы­р­жып қал­ды. Әрине, поли­ци­яға бағын­бай, сес көр­сет­кен дүн­ген­дер­ден де кінә кет­ті. Деген­мен, көше­де жүр­ген жігіт­тер­дің талай­ы­ның айтқа­ны – поли­ция дәл сол уақыт­та дүн­ген­дер­ді саба­сы­на түсір­ген­де, біз қақты­ғы­сқа шық­пас едік деген сөз.

Құрал МЕДЕУОВ, қоғам белсендісі: Қордайлық қазақтардың АШУ-ЫЗАСЫ СҰМДЫҚ

– Құрал мыр­за, Қор­дай­ға барып қай­тқан екен­сіз: қан­дай көр­ген-біл­геніңіз бар?

– Алды­мен 7 ақпан күні кеш­ке қарай әле­умет­тік желілер­де тарай бастаған виде­о­лар­ды елмен бір­ге көр­дік. «Уат­сап­тағы» «Алаш арлан­да­ры» деп ата­ла­тын топ ішін­де осы жағ­дай­ды талқы­лап, «әншей­ін­де пат­ри­от­сы­ң­дар, мына жағ­дай­да неге бұғып отыр­сы­ң­дар, жау кет­кен соң, қылы­шы­ң­ды боққа шап» деген сөз­дер айты­лған­нан кей­ін, Қор­дай­ға шығуға бел будық. Сөй­тіп, уағ­да­ласқан жігіт­тер түн­де­летіп, Қас­ке­лең көпірінің астын­да жина­ла­тын болып келістік. Ары кет­се, он шақты жігіт бара­тын шығар­мыз деген ойда бол­дым. Сөйт­сем, көпір маңын­да екі жүз­дей жігіт жүр. Оған дей­ін қан­ша­ма­сы кетіп қалға­ны бар. Сол жер­де­гілер­дің айту­ла­ры бой­ын­ша, біз­ге дей­ін отыз шақты лық толы көлік Қор­дай­ға қарай шығып кет­кен екен.

– Поли­ция мен әске­ри­лер жасағы қор­ша­уға алған Масан­шы­ға кіре алды­ңы­здар ма?

– Үш сағат өте оқиға орны­на біз де жет­тік. Көп адам барға­ны­мен, Масан­шы жаққа бәрі өте алма­ды. Біз мін­ген көлік «Газель» болған­ды­қтан, поли­ция авто­бу­ста­ры колон­на­сы­ның ара­сы­на кіріп кетіп, кедер­гілер­ден өтіп кеттік.

Негіз­гі дүр­бе­лең Масан­шы мен Ауқат­ты деген екі ауыл­да болған. Біз барған ауыл Ауқат­ты бол­ды. Ауы­лға кіре салы­сы­мен, көше бой­ын­да жанып жатқан он шақты көлік­ке көзі­міз түсті. Бір ерекшелі­гі – өрт­ке оранған көлік­тің бәрі бірінің арты­на бірі тізіліп тұр. Кей­ін сұрап біл­гені­міз­де, ол көлік­тер ауы­лға бірін­ші болып жет­кен қазақ жігіт­терінің көлік­тері екен. Алда­ры­нан дүн­ген­дер шығып, қару қол­данған. Сон­да бұры­лып үлгер­ме­ген жігіт­тер көлік­терін тастап қашуға мәж­бүр болған.

Мына бір нәр­се­ге жеке тоқталғым келіп отыр: көп­шілік бірін­ші болып шабуыл­даған қаза­қтар деп ойлап жүр. Олай емес, қақты­ғы­сты бірін­ші болып бастаған – дүн­ген­дер. Қару­ды да бірін­ші қол­данған­дар және көлік­ті бірін­ші болып өрте­ген­дер де дүн­ген­дер бол­ды. Қаза­қтар көп болып жина­лып, жау­ап ретін­де екін­ші барға­нын­да, дүн­ген­дер­дің көлік­тері­мен қоса үйлерін де жағып жібер­ген. Тағы қай­та­лап айта­мын, қол­да­ры­на бірін­ші қару алған дүн­ген­дер бол­ды. Қазақ бол­са, соған жау­ап берді.

– Оқиға орнын көз­бен көріп қай­тқан соң, сіз­де қан­дай ой қалыптасты?

– Қазір қоғам­дағы пікір екі­ге жары­лып тұр. Кей­біре­улері дүн­ген­дер­дің жігіт­терін ұрға­ны, үйлерін өрте­ген­дері дұрыс емес, қаза­қтар­ды­кі жабай­ы­лық бол­ды деп жүр. Сон­да дүн­ген­дер­дің істе­гені жабай­ы­лық емес па дегім келеді.

Мен жер­гілік­ті қор­дай­лық қаза­қтар­мен сөй­ле­стім. Олар­дың дүн­ген­дер­ге деген ашу-ыза­сы сұм­дық. Адам біре­уді бостан-босқа жек көр­мей­ді. Мысалға, дүн­ген­нің дүкеніне кір­сең, өздеріне арзан бағаға сата­ды да, біздің қаза­ққа қым­бат баға­ны айта­ды екен. «Масан­шы мен Ауқат­ты ауыл­да­ры­ның дүн­ген­дерінің көбі Алма­ты­ның «бара­хол­ка» база­рын­да сауда жасай­ды. Әбден бай­ып, ақша­ның арқа­сын­да Қырғыз­стан­нан өздеріне қару жет­кізіп алған. Дүн­ген­нің әр үйін­де бір-бір қару­дан бар. Біздің қазақ қару алса, көп ұза­май поли­ция ол қару­ды тауып ала­ды. Ал дүн­ген­нен қару тауып алып­ты деген­ді есті­меп­піз» деп отыр жер­гілік­ті қаза­қтар. Сол түні қол­да­ры­на бірін­ші қару алып шыққан – дүн­ген­дер болған. Қаза­қтар сол үшін қашқан алға­шқы­да. Көлік­тің ішін­де оты­рған бір қазақ жігіті дүн­ген­нің оғы­нан өлген. Оның бәрін біз жақ­сы біліп отырмыз.

Біз ауы­лға кір­ген кез­де поли­ция жасағы бізді кәдім­гі бір қыл­мыс­кер­ді ұстаған­дай бол­ды. Жер­ге жатқы­зып, қолы­мы­зды қай­ы­рып, қал­та­мы­зды тін­тіп жат­ты. Тіп­ті қал­там­дағы жолға алып шыққан ақшам­ды сыпы­рып кетіп­ті. Мініп барған «Газель­ге» өзі­мізді қамап қой­ды. Оның кіл­тін алып кет­кен. Бізді босатқан­ның өзін­де де, кілт­сіз ол көлік­ті от алды­ра алма­дық. Жүр­гі­зу­ші­міз – Құдаб­ай деген досым. Оны жалғыз қал­ды­ра алма­дым. Оны көше­де кіл­тін іздеп жүр­ген жері­нен ұстап алып кет­ті. Сөй­тіп, көлі­гін күзетіп қал­дым. Түн­де көлік­ке поли­ци­я­ның арнайы жасағы­ның жігіт­тері келіп: «Дүн­ген­дер­ге ұста­лып қал­ма, олар аямай­ды» деп ескер­тіп кет­ті. Кім­нің – кім екенін осы­дан-ақ біле беріңіз. Таңға қарай поли­ция азай­ып, ауы­лға дүн­ген­дер келе баста­ды. Әйел­дер өртен­ген үйлерін көріп, еңіреп жылап жүр. Көшенің бойы толған мыл­ты­қтың гиль­за­ла­ры, шашы­лған тас. Көше­де сұм­дық шай­қас болған екен.

– Дүн­ген­дер­ге қаты­сты жер­гілік­ті тұрғын­дар­дың ойы қан­дай екен?

– Мен одан да дүн­ген­дер­дің өздері тура­лы айтып өтей­ін. Ашы­ғын айту керек, дүн­ген­дер қаза­қтар­ды жек көреді. Біз­ге қазақ тілі керек емес, орыс тілін біл­сек бол­ды деп ашық айта­ды екен. Түсін­генім – бұлар өздері қаны бұзық халық екен. Дүн­ген­дер жуас деген бос сөз. Негізін­де бұлар ислам­ды қабыл­даға­ны бол­ма­са, кәдім­гі қытай. Бұның бәрі бір күн­де баста­лып кет­кен жоқ. Бұрын­нан келе жатқан жағ­дай. Сон­ды­қтан Қор­дай­дағы қаза­қтар­дың ашу-ыза­сы бекер­ден-бекер емес. Қазақ өзі­нен-өзі бірін­ші болып ешкім­ге тиіс­пей­ді. Табиға­ты­мыз сондай.

– Ал поли­ци­я­ның жұмыс әре­кетіне қан­дай баға берер едіңіз? Олар қаза­қтарға қырғи­дай тиді деген сөз бар ғой…

– Тура­сын айтай­ын, мен қаза­қстан­дық поли­ци­я­ны жақтай­тын­дар­дың қата­рын­да жоқ­пын. Бірақ поли­ция қыз­мет­кер­лерін жер­ге дома­ла­тып жүр­ген дүн­ген­дер­ді көр­ген­де, қат­ты намыстан­дым. Поли­ци­я­ның жұмысы­на қат­ты нара­зы­мын. Қал­там­дағы ақша­ны ұрлап кет­кені, одан қал­са, көлі­гі­міздің кіл­тін алып кет­кені, біз­ге сон­ша­лы­қты дөрекі сөй­ле­гені жаны­ма бат­ты. «Қазақ жігіт­тері намысқа тыры­сып келіп тұр ғой» деген ой олар­дың баста­рын­да мүл­дем жоқ! Кон­фор­мизм­ге жұты­лған­дар шетінен.

Бұдан бөлек қазақ тіл­ді және орыс тіл­ді қаза­қтар­дың таным дең­гей­інің бір­дей емес екеніне тоқталғым келіп тұр. Орыс тіл­ді қаза­қтар нағыз қаза­қтың жан дүни­есіне терең бой­лай алмай­ды екен. Оған да көзім жет­ті. Орыс тіл­ділер, Ержан Тұрғым­бай бол­сын, Мұх­тар Әбі­ля­зов бол­сын, басқа­сы бол­сын, бір-бірінің аузы­на түкіріп қой­ған­дай: Қор­дай оқиға­сы бой­ын­ша қаза­қтар­ды жаман­дап отыр. Қаза­қтар­ды­кі дұрыс емес дей­ді. Сон­да дүн­ген­дер­дікі дұрыс па?! Мыса­лы, кеше ғана Қор­дай­ға барып кел­ген Тоғ­жан Қожа­ли­е­ва­ның пікірін сұра­саң, бар­лы­ғы­на қаза­қтар кінәлі болып шыға­ды. Оның айтуын­ша, дүн­ген­дер­дің көбі бала­ла­рын қазақ мек­теп­теріне береді екен, бәрі қаза­қ­ша сөй­лей­ді екен, қаза­қтар өзі­нен-өздері келіп олар­дың мүлік­терін өртеп­ті, таспен ұрып­ты. Орыс тіл­ділер­дің осын­дай жаң­сақ пікірі жанға қат­ты батады.

Жер­гілік­ті халық бекер­ден-бекер ашы­нған жоқ. Осы­ны неге түсін­бей отыр­мыз?! Адам не іздеп бар­са, соны көреді. Мыса­лы, шетел­де қашып жүр­ген Ержан Тұрғым­бай өзінің видео­сын­да айтып отыр: қаза­қтар­дың мәде­ни­еті төмен екен­ді­гі бай­қал­ды деп. «Гер­ма­ни­яға босқын болып кел­ген ара­б­тар қызда­рын зор­лап, ұрлық жасап жатыр. Бірақ немістер оларға қар­сы көтеріліп, олар­ды қырып жатқан жоқ» дейді.

Маған сал­са, немістер өзінің қызын зор­лаған кім бол­са, ол бол­сын, жан­да­рын шыға­ру керек еді. Кім бол­ма­сын, өз мем­ле­кетін­де қожай­ын болуы шарт. «Жаман үйді қонағы билей­ді» деп ата­ла­ры­мыз бекер айт­паған. Қаза­қстан­дағы өзге ұлт өкіл­дері бұл жер­де­гі негіз­гі мем­ле­кет құра­у­шы ұлт – қазақ екенін мой­ын­да­у­ла­ры керек. Біздің әдет-ғұр­пы­мы­зға, тілі­міз­ге, заңы­мы­зға құр­мет көр­сет­се – болға­ны. Одан басқа ешнәр­се қажет емес.

Сұх­бат­тар­ды ұйымдастырған –

Аза­мат ШОРМАНХАНҰЛЫ,

«D»