Ресми ақпарат Қазақстанда, әсіресе Алматы мен астанада ковидтік індеттің өршіп бара жатқаны туралы жиі-жиі және дабыл қағарлық қалыпта хабарлай бастады. Бұл жағдай шынымен-ақ індеттің етек жаюының белгісі ме, жоқ әлде коронавирусқа қарсы жаппай вакцинация жүргізудің амалы ма?
Осы және пневмонияға қатысты басқа да сауалдарға байланысты Алматыдағы Орталық клиникалық аурухананың нейрохирургия бөлімінің меңгерушісі, Шымкент қалалық №2 аурухананың бас дәрігері, жоғары санатты нейрохирург Мыңжылқы Бердіқожаев мырзаны сұхбаттасуға шақырған едік. Еске сала кетейік, былтыр маусым-шілде айларында, індет індеп бара жатқан кезде билік коронавирус пен пневмонияны ресми түрде екіге бөліп, есеп жүргізген еді. Сол бір апалас-төпелес шақта Мыңжылқы Сайлауұлы «ДАТ»-қа берген сұхбатында: «Бұл індет – коронавирустық пневмония» деп анықтама берген болатын.
– Мыңжылқы мырза, ресми органдар елге «коронавирустың үшінші толқыны» келді деп жатыр. Бұл шындыққа сай келетін хабар ма, әлде халықты вакцинаға мәжбүрлеудің амалы ма?
– Шынымен де, коронавирус індеті көбейіп жатқанын көріп отырмыз. Әсіресе Алматы мен Нұр-Сұлтанда науқастардың көбейгені анықталуда. Биылғы вирустың да сипаты өзгерген, бұрын 10-14 күннің ішінде науқастардың жағдайы нашарлап жатса, қазір 3-4 күннің ішінде бірден жағдайы күрт төмендеп, жасанды тыныс алу аппаратымен емделіп жатқандар бар. Вирустың өршіген кезеңі екпе жүргізу (вакцинация) науқанымен сәйкес келіп қалу себебінен сырт көзге халықты мәжбүрлеу сыңайы байқалуы мүмкін. Халықтың елді басқарып отырған билікке сенімсіздік танытуының сипаты болуы мүмкін, бірақ ауырып жатқан науқастардың көп екенін көріп отырмыз. Бүгінгі күні Шымкент қаласындамын, бұл жерде де ауруханадағы төсек-орындар біртіндеп толып жатыр.
– Айтпақшы, ел арасында осы вакцинаға қарсы нешетүрлі сөз бар. Ол қарсылықтың басым көпшілігі ресейлік «Спутник» екпесіне сенімсіздіктен туып жатқан сияқты. Бірақ біздің ел сырттан басқадай вакцина алдыртып жатқан жоқ. Білікті дәрігер-маман ретінде сіз халыққа қандай ақыл айтасыз? Қайтпек керек?
– Вакцинаның бірнеше түрі бар, бізге қолжетімдісі – «Спутник-V». Бұл вакцина коронавирусқа қарсы иммунитетті қалыптастыруға көмектеседі деген нақты деректер бар. Вакцина індетке шалдықпауға жүз пайыз кепілдік бермейтінін ескеруіміз керек, салдырған адам да ауруы мүмкін, алайда коронавирустық инфекция мен коронавирустық пневмония ауыр түрде өтпейді, жеңіл өтуіне септігін тигізеді. Сондықтан вакцинаны салдырған дұрыс, қолда бары – осы «Спутник-V».
Америкалық және еуропалық вакцинаның үш модификациялық түрлері бар, «Спутник-V» векторлық вакцинасы сол топқа жатады. Ал тірі емес (өлтірілген) вакцинаға қазақстандық түрін жатқызуға болады. Одан кейінгілері РНК модификацияланған – Pfizer және Moderna компаниялары шығарған вакциналар.
– Тағы да ресми хабарға қарағанда, «қызыл аймаққа» кірген облыстардың қатары артты, індетке шалдыққандар мен өлім-жітімнің саны шынымен-ақ артып барады. Бұл жағдайды былтырғы маусым-шілде айларындағы жағдаймен салыстыруға келе ме?
– Қазіргі таңда ауырған науқастардың саны көбейіп келе жатқаны рас. Бірақ былтырғы маусым мен шілде айындағы жағдайлар қайталанбайды деп ойлаймын. Былтырғы жағдаймен салыстырғанда, денсаулық сақтау жүйесінің дайындығы жолға қойылған. Білікті мамандар, оттегі концентраторлары да науқастарға көмегі тиетіндей, жеткілікті мөлшерде қамтамасыз етілген. Сонымен қатар науқастарды қалай емдеу керектігін дәрігерлер де, ел тұрғындары да жақсы біледі. Қандай сақтық шараларын қолдану керектігінен де хабардар.
– Осы қауіптің шегі, тоқтайтын күні бар ма? Былтырғы жағдаймен салыстырғанда, індеттің алдын алу шараларының биылғы деңгейі қандай деп ойлайсыз?
– Әрбір жағдайдың бастамасы мен бірге аяқталатын шегі де бар. Сондықтан коронавирустық инфекцияның бітетін күні бар, бұл жағдай орманды шалған қалың өртпен пара-пар: өткен жылдары өрттің де толық сөндірілгеніне куә болдық, сол сияқты індеттің де жойылар күні келеді. Былтырғы жылмен салыстырғанда, індеттің алдын алу шаралары былтырғы жылға қарағанда әлдеқайда жақсы. Бірақ халық инфекциядан шаршап, босаңсып кеткен кейпі де бар. Соған қарамастан, алдын алу шаралары тиімдірек жүргізіліп жатыр.
– Дегенмен, ел-жұрттың басым бөлігі әу бастан коронавирусқа сенбейді. Локдаун кезінде үйде отырған жұрт «бұл – саясат» деп шулады. Денсаулық сақтау министрлігі әлі күнге дейін коронавирустың қаупін халыққа дұрыс түсіндіре алмай жатқан сияқты. Тек жарнамалық негіздегі шектеу әдістерін ғана насихаттайды. Халықтың бұл індетке сенімсіздігі мен биліктің дәрменсіздігін сіз қалай түсіндіріп берер едіңіз?
– Әрбір адамның шекесіне тимейінше, вирустың қатерлі екеніне сенуі қиын. Егер нашақорлық пен ВИЧ инфекциясы тұрғысынан қарасақ, мұндай мәселе жоқ сияқты, қылмыстық іс те болмағандай, бірақ әр адам нақты бір қиындықты өзінің басына түскен кезде ғана түсінеді. Мәселен, ВИЧ инфекциясы көршілес Ресейде эпидемиялық жағдайға тап болды, миллиондаған адам жұқтырған. Нашақорлық дерт кішкентай балаларға дейін жетті, «Снюс» деген кәмпиттердің дәмін татып, оған тәуелділік артып, бас тарта алмай жатқан оқиғалар бар. Тәуелділікке мәжбүрлейтін дәрілерге сұраныс бар екенін де білеміз, ондай жағдай басына түспей, ешкім жағдайдың анық-қанығына сенбейді.
Сондықтан коронавирустық инфекцияға да сене алмай жатқандар «өзі ауырмағанның құдаймен ісі жоққа» саяды. Сенбейміз деп жүріп, өкпесі фиброз болып, туыс-таныстары, тіпті өзі де осы науқасқа шалынып жатқандар бар. Сол кезде «өкімет неге түсіндіріп айтпады, неге дұрыс емдемеді» деп, пікірлері 180 градусқа бұрылғандарды да білеміз. Үгіт-насихат жұмысы жүргізіліп, әр адамға түсіндіріліп айтылуы керек, әрбір азамат саналы түрде шешім қабылдап, сақтық шараларын орындауы керек.
– Пандемияның «үшінші толқыны» Еуропа елдерінен келіп жатыр деген ақпарат төңірегінде қандай пікір айтасыз? Мәселен, коронавирустың жаңа мутациясына қарсы ем-шараның протоколы жоқ деген қауесет бар. Осыған байланысты ойыңыз қандай?
– Коронавирустың емдеу протоколы жасалған, 1 сәуірде қайтадан қарастырылған нұсқасы шықты, мұнда барлық емдеу шаралары көрсетілген. Бұл вирустың ауыр түрі болғандықтан, дәл бүгін оны жойып жіберетін дәрі-дәрмектер жоқ. Дегенмен, вирустың салдарымен күресетін дәрілер белгілі, дексаметазон мен қан сұйылтатын антикоагулянттардың барлығы тиімді әсерін көрсетіп жатыр.
Ал вирусың мутациясы қай жақтан болса да келуі мүмкін: британдық, бразилиялық, оңтүстікафрикалық штамдар дүние жүзіне тарап жатыр, инкубациялық кезеңі әртүрлі болғандықтан, вирустың бар-жоғын анықтап айта қою өте қиын. ПТР сынамасы да анықтай алмай, науқастар айналасына ауруды тарату жағдайы орын алуы мүмкін. Бұл вирус өте күрделі, бірақ емдеу протоколы дұрыс жасалған, емдей алмаймыз деуге болмайды.
– Былтырғы бір сұхбатыңызда ПТР (полимеразды тізбекті реакция) тестілеуден өту маңызды емес деген едіңіз? Қазір ПТР тестінен өту міндетті тәртіпке айналды. Симптомы жоқтардан да ауру жұғады деген дәрігерлердің ескертпесіне сүйенсек, тесттен өту маңызды мәселеге айналды ма?
– Егер бір-біріне жақын қарым-қатынаста болған 100 адам ауырып, оның біреуінен ғана коронавирустық инфекция анықталатын болса, қалғандары да осы індетті жұқтырған деп айтуға болады. Бүгінгі күні жеделреспираторлық вирус инфекцияларының азайғанын көріп отырмыз, оның бір себебі – қазір жеке бастың гигиенасын сақтау шаралары жақсарған, сондай-ақ адамдар маска (бетперде) киюді дағдыға айналдырды. Сондықтан вирустың әрі қарай таралуы бәсеңдеді, бірақ біртипті симптомдармен жаппай ауыратын болса, онда барлық адамды ПТР тестіден өткізбей-ақ, диагнозды клиникалық жағынан қоюға болады. ПТР сынамасының маңыздылығы – вирустың әрі қарай тарап кетуін тоқтатуға арналған құралдың бірі. Ауырған адам болса, оның диагнозын рентген немесе компьютерлік томография көмегімен де қоюға болады.
– Қазақстандағы денсаулық сақтау жүйесінің биылғы пандемияға дайындығы қай деңгейде деуге болады? Тағы да қапы қалып жатқан жағдайымыз жоқ па?
– Дайындық деңгейі жоғары деуге болады, вакцина салу үрдісі дер кезінде үлгермей қалды. Оның үстіне халық та вакцинаға сенімсіздік танытуда. Әркім өз еркімен барып вакцина салғызып, сақтық шараларын сақтайтын болса, вирустың таралуын да ертерек тоқтатуға қол жеткізуге болады. Қапы қалғанымызды немесе қалмағанымызды шамамен үш айдан кейін ғана білетін боламыз.
– Дегенмен, әлеуметтік желіде денсаулық сақтау министрі А.Цойды қызметінен кетіру жөнінде талап қойылып жатыр. Пандемияның кесіріне тек қана салалық министр жауапты ма, әлде себебі жоғары билікке барып тіреле ме?
– Бұл сұрағыңыздың саяси астары бар екен… Саланы басқаруға қай министр келсе де, оңай болмайды. Бұл мәселеде тек медициналық қана емес, әкімшілік шаралар кең көлемде қолданылып жатыр. Оның бірінші мақсаты – вирус инфекциясынан ел азаматтары қырылып қалмасын деген ниет, екінші жағынан – әлеуметтік саланың жағдайы күрт нашарлап кетті, кіші және орта бизнеске залалы тиіп, кәсіпорындар жабылып жатыр. Сол себептен елдің наразылығын түсінуге болады, бірақ вирустан жаппай өлім-жітім жағдайы орын алған жоқ, сырттан бақылап отырғандар керісінше ой түюі әбден мүмкін.
– Денсаулық сақтау министрлігі былтыр 1400 дәрігер мен 1700 медицина қызметкері тапшы екенін мәлімдеген болатын. Бір жылдың ішінде вирусолог, инфекционист, пульмонологтар, т.б. дәрігер-мамандар тапшылығы азайды ма?
– Мамандар тапшылығы әлі де бар. Бұл тапшылық пандемия кезінде одан сайын күшейе түсті, бір жылдың ішінде мыңдаған маман-дәрігерлер шетелге миграцияға кеткенін естіп отырмыз. Бұл тапшылықтың орнын толтыра алмаймыз, барлық мамандарды –вирусология, пульмонология, инфекциялық аурулар бойынша оқытып, сертификат беріп дайындады, бірақ олар кәсіби инфекционист, пульмонолог емес, олар – коронавирустық инфекциямен күресу үшін жедел дайындалған мамандар. Соғыс кезінде бір-екі айдың ішінде ұшқыштарды дайындаған сияқты, пандемия кезіндегі тапшы мамандарды дайындау барысын сонымен салыстыруға болады.
– Билік былтыр басталған алғашқы карантиннен қандай сабақ алды деп ойлайсыз? Бүгінгі күні эпидемияны жеңу үшін қандай қателіктерді ескеру қажет?
– Былтырғы карантиннен кейін биліктің сабақ алғанын көзіміз көріп отыр: локдаунның жеңіл түрін енгізу тәжірибесі, ауруханаларды қажетті жабдықтармен қамтамасыз етуде де жақсы нәтиже бар. Дегенмен мутациялық штамм тез тарайтындықтан, сырт көзге қабылданып жатқан шаралар тиімсіз болып көрінуі мүмкін. Былтырғымен салыстырғанда, індетпен күрес тиімдірек жүргізіліп жатыр деуімізге болады.
– Өзіңіз дәрігерлік қызметіңізді Шымкент қаласына ауыстырған екенсіз: бұл өзгерістің мәні неде? Сізді біреулер Шымкентке шақырды ма, жоқ әлде солай қарай кетуге мәжбүр болдыңыз ба?
– Мен әлі де Алматы қаласында «Совмин» ауруханасындағы қызметімді сабақтастыра жалғастырып жатырмын. Сол жердегі орталық нейрохирургия бөліміндегі жетекшілік орнымдамын. Шымкент қаласының әкімдігінің жеке өтініші бойынша осы қалаға ауысып келгенімнің де өзіндік себебі бар. Бірінші кезекте – осы өңірдегі инсультке қарсы емдеу әдістерін әлемдік деңгейге көтеру. Екіншісі – нейрохирургиялық көмекті аумақтарға қолжетімді ету бағдарламасының бірінші сатысы деуіме болады. Ондай бағдарлама бұрыннан бар, өзімнің алдыма қойған жеке мақсаттарымның бірі – осы инсультке қарсы және нейрохирургиялық көмекті халқымызға қолжетімді ету.
Үшіншісі – бұл өңірден көрші мемлекеттерге барып емделетіндердің легі бар, сол лекті тоқтатып, науқастарды өз елімізде емдеп, бюджетке келіп құйылатын қаржыны көбейтіп, бюджеттен шетке кетіп жатқан қаражатты азайту. Сырттан емделуге келетін науқастардың қатарын көбейту. Мұны – медициналық туризм дейміз. Нейрохирургия мен инсультке қарсы емделу қызметін жоғары деңгейге жеткізетін болсақ, еліміздегі медицина саласы сырт елдерді де тартып, қызығушылықтарын арттыратын еді. Сондықтан медициналық туризмді белгілі бір деңгейде дамытуға үлесімді қосу үшін де Шымкент қаласына ауысып жатырмын.
– Иә, өзіңіз айтқандай, сіздің Шымкентке ауысуыңыздың астарында коммерциялық туризм бағытына басымдық берілген деген бейресми ақпаратқа айтар пікіріңіз қандай?
– Медициналық туризмді сан-саққа жүгіртіп, әртүрлі мағынада айтуға болады. Алайда бұл қызмет белгілі бір деңгейде дамитын болса, халыққа жасаған сауапты ісіміз болар еді. Сол сауапты істің бір бөлігінде шеттен келетін науқастарға көмегіміз тиіп жатса, бұл адамзатқа жасалған үлкен қызмет болар еді. Науқастардың алдында өзіміздің медицинамыздағы нейрохирургиялық көмекті жоғары деңгейге жеткізуіміз керек. Сол кезде ғана ел-жұрт сенім артып, Шымкент өңірі, Түркістан облысында ғана емес, сонымен бірге көршілес мемлекеттерден де науқастар емделуге келеді деген жоспарымыз бар, үмітіміз де үлкен!
– Мақсатыңызға жетіңіз, Мыңжылқы мырза, үмітіңіз ақталсын!
Бақытгүл МӘКІМБАЙ,
«D»
Айтпақшы
ТАҒЫ БІР МЫҚТЫ Шымкентке ҚОНЫС АУДАРДЫ
Бұл жолы денсаулық сақтау саласының жолы болды. Дарынды дәрігер, мықты нейрохирург Мыңжылқы Бердіқожаев келді Шымкентке!
Мыңжылқыны өткен жылдан бері қызғалдақ-қалаға шақырып жүрміз. Былтыр басталған келіссөз бүгін сәтті аяқталды.
Бердіқожаев – атақты «Совминканың» нейрохирургия бөлімінің жетекшісі. Мыңжылқыны бүкіл Қазақстаннан іздеп келеді. Консультациясына кезекке тұрады. Тіпті бір-бірінен естіп, Қырғызстан мен Өзбекстаннан да науқастар Мыңжылқыны іздеп келеді. Шетелдіктерге жасалған әр отасы 20 мың долларға бағаланады. Ол қаржы елге келеді, денсаулық саласына келеді.
Қазір қаржы науқастың ізінен жүреді. Егер науқастар Оралдан немесе Семейден ота жасау үшін Шымкентке келетін болса, қаржы да Шымкентке келеді.
Шымкенттің әкімдігі медицина туризміне де көп көңіл бөліп отыр. Бұл енді басы ғана. Санаулы жылдардан соң халықтың көбі Шымкентке келіп емделетін болады. Қазір мемлекеттік-жеке меншік әріптестік арқылы Шымкентте 1000 төсек-орындық суперзаманауи, сервисі 5 жұлдызды қонақүйдей аурухана салу жұмыстары жүргізілуде. Іске қосылған соң, Түркия немесе Кореяға емделуге баратындар аттың басын Шымқалаға бұратын болады.
Жалпы, Шымкент қаласының денсаулық сақтау саласының алдында тұрған міндет мынадай: қаладағы ауруханалардың бір бөлімі болса да, республикалық дәрежеде қызмет көрсете алуы тиіс. Біздің №1 аурухана – трансплантология бойынша, №2 аурухана – нейрохирургия бойынша маманданған саласының Қазақстандағы «нөмір біріншісі» болуға тиіс.
Медицина туризмін дамыту үшін, мамандарымыз мықты болуы керек. Ал мықтыларды Шымкентке шақыру оңай емес.
Қала әкімі Мұрат Әйтенов айтқандай, Шымкент – астана болмаған алғашқы және әзірше жалғыз республикалық қала. Алматы 70 жыл Қазақстанның астанасы болды. Алматыға заманында бүкіл Кеңес кеңістігінен мамандар келді, қаржы құйылды, қаланы көтерді.
Нұр-Сұлтан қаласы соңғы 24 жылдан бері бой түзеп келе жатыр. Еліміздің түкпір-түкпірінен жастар ағылды. Елдің астанасына ақша тарту да, адам тарту да қиын емес. Табиғи түрде тартылады.
Ал облыс орталықтары мен Шымкент сияқты астана болмаған қалаға Нұр-Сұлтан мен Алматыдан мамандарды шақырып көріңіз…
Сол үшін Шымкентке келген әр мықтыға қуанамыз, жетістік көреміз.
Мықтылар ғана қалаларымызды мықты қалаларға айналдырады, мықтылар ғана елімізді мықты етеді. Мықты болу үшін, әр адамның өз саласындағы компетенциясы жоғары болуға тиіс. Бір сөзбен айтқанда, сөздің емес, істің адамы болуы керек. Қазақстанды қарқынды дамыту үшін, асылы қолынан іс келетін адамдар қажет.
Шымқаланы шынайы республикалық қалаға айналдыру стратегиясы жалғасын табады. Өз салаңыздың нөмірі біріншісі болсаңыз, Шымкентке беттеңіз!
Шыңғыс МҰҚАН
