ПРЕЗИДЕНТ ТОҚАЕВ маған қатысты іс жабылды десе – болды, МЕН ЕЛГЕ КЕЛЕМІН

«Тоқа­ев мыр­за халы­қтың алдын­да ресми түр­де «іс жабыл­ды, ол іс о бастан дұрыс бол­маған» десе – бол­ды. Басқа ешнәр­се қажет емес. Тіп­ті кешірім сұра­удың кере­гі жоқ. Мен ман­сап­тың ада­мы емес­пін. Осы­ны айт­са бол­ды, мен елге ора­лып, қыз­мет атқа­руға дайынмын!

Әке­жан Қажыгелдин:

• Еріксіз эми­гра­ци­яда жүр­ген экс-пре­мьер Әке­жан Қажы­гел­дин­нің бұл видеосұх­ба­ты Жаңаө­зен­де баста­лып, бүкіл елге етек жай­ған «газ толқуы­на» дей­ін шыққан еді. «Азаттық» радио­сы­ның тіл­шісі Асыл­хан Мама­шұ­лы жүр­гіз­ген бұл сұх­батқа пре­зи­дент Қасым-Жомарт Тоқа­ев­тың «Нұр Отан» пар­ти­я­сы тіз­гініне ие болуы­на және Әке­жан Қажы­гел­дин­нің елге ора­лу мүм­кін­дік­теріне қаты­сты ой-пікір­лер түрт­кі болған. Қоғам үшін бұл тақы­рып­тар қызғы­лы­қты болған­ды­қтан, Қажы­гел­дин мыр­за­ның сол сұх­ба­тын видео­дан мәтін түріне көшіріп жари­я­ла­уды жөн көрдік.

– Жақын­да тұңғыш пре­зи­дент Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев «Нұр Отан» пар­ти­я­сы­ның төраға­лық қыз­метін Қасым-Жомарт Тоқа­евқа беретін бол­ды. Бұл мәсе­ле алдағы уақыт­та пар­тия съезін­де ресми түр­де шешілетін бола­ды. Пар­тия төраға­лы­ғын бер­ген­нен кей­ін, пре­зи­дент­тің еркін­ді­гі күшейе ме?

– Қасым-Жомарт Тоқа­ев­тың еркін­ді­гі кеше де күше­юі мүм­кін еді, тек мінез көр­сет­се бол­ды. Қолын­да билік пен қуат жет­кілік­ті. Ол кісі Нұре­кеңе рақ­метін айтып, бір түн­нің ішін­де ұшаққа оты­рғы­зып, Түр­кия неме­се Араб Әмір­лі­гіне бары­ңыз, сол жақта дема­лы­ңыз, қажет бол­са келіп тұры­ңыз, мен өз сөзім­де тұра­мын, ешкім­ге тиіскіз­бей­мін, бірақ билік­тен тай­ы­ңыз, жете­ді деп айт­са – бол­ды. Бірақ оған Қасе­кең де, Нұре­кең де бара алмай отыр.

Егер рефор­ма жасай­тын бол­саңыз, оны жыл­дам жасау керек. Ешқан­дай рефор­ма 10–15 жыл жасал­май­ды. Ол рефор­ма емес. Көр­ші мем­ле­кет Қытай­ды алай­ық. Дэн Сяо­пин рефор­ма­ла­рын бес жыл­да жаса­ды. Рефор­ма­ны жаса­саң – жыл­дам жаса, жаса­ма­саң – баста­ма. Өйт­кені эко­но­ми­ка­лық рефор­ма­ның қай­та­ры­мы өте ауыр бола­ды. Ол оңай дүние емес.

Ал сая­си рефор­ма оған қараған­да жеңіл нәр­се. Көп сөз­ден гөрі кіш­кене іске бар­сақ, рефор­ма­лар­ды 18 айда іске асы­руға бола­ды. Бірақ оған жігер­лік жоқ болып тұр. Нұре­кең кет­пей, ешқан­дай өзгеріс бол­май­ды. Нұре­кең жал­тақтап, келе­ше­гім, бала­ла­рым, неме­ре­лерім не бола­ды деген ойда, себебі осы жыл­дар ішін­де жасаған жақ­сы­лы­қта­ры­мен қатар, заң бұзу­шы­лы­қта­ры да болды.

Жақын­да Вашинг­тон­да біз­ге қаты­сты әңгі­ме қозғал­ды. Тәу­ел­сізді­гі­міздің 30 жыл­ды­ғын атап өтіп жатқа­ны­мы­зда, АҚШ Кон­гресін­де мем­ле­кет­тік емес ұйым­дар жетек­шілерінің қаты­суы­мен үлкен оты­рыс болып өтті. Сол оты­ры­ста менің пікірім­ді біл­гілері келіп, сөз бер­ді. Мен: «Бұл біз үшін өте қиын күн. Еге­мен­дік алған күн болға­ны­мен, осы­дан он жыл бұрын Жаңаө­зен­де қан­тө­гіс бол­ды. Оны ұмыт­пай­мыз. Сон­ды­қтан бұл күн – қаза­қстан­ды­қтар үшін екі түр­лі», – деп ойым­ды жет­кіздім. Одан бөлек Арон Ата­бек­тің ақы­рғы түс­кен фото­су­рет­терін көр­сет­тім. «Қараңы­здар, Совет үкі­меті кезін­де дис­си­дент болып, қуда­ланған адам. Қолы­мы­зға еге­мен­дік тиген­нің өзін­де 16 жыл абақты­да оты­рып шықты. Түр­ме­ден шыққан түрін қараңы­здар, конц­ла­герь­ден шыққан секіл­ді. Осы­дан екі апта бұрын (Кон­гре­сте­гі кез­де­су уақы­ты­на бай­ла­ны­сты айты­лып отыр – «Д») бұл кісі қай­тыс бол­ды. Осы­ны көріп оты­рып, Қаза­қстан­дағы демо­кра­ти­я­ны талқы­лаңыз, Қаза­қстан қай бағыт­та дамып жатқа­нын талқы­лаңыз», – дедім. Осы­ны көріп оты­рған /конгресмен/ Смит мыр­за «мына үкі­мет өзгер­мей­тін сияқты» деген ойын біл­дір­ді. Мен: «Айна­лай­ын Смит мыр­за! Сіз мені қол­даға­ны­ңы­зға 24 жыл бол­са да, мен әлі шет­те жүр­мін. Қай күні мен елге ора­лып, сая­си өмір­ге қосы­лып, жұрт қата­ры­на тұрған­да, Қаза­қстан шынын­да да өзгеріс­ке бара жатыр деп айта ала­сыз. Оған дей­ін басқа­ның бәрі құр сөз», – деп ашық айттым.

– Сіздің Қаза­қстан­нан кет­кеніңіз­ге 24 жыл бол­ды. Елден кетер­ден бұрын сіз­ге «Пара­сат» орденін бер­ді. Сол орден­ді тақты­ңыз ба?

– Иә, орден­ді пре­зи­дент­тің өзі тақты. Бұл 1998 жыл­дың наурыз айын­да болды.

– Бірін­ші орден тағып, артын­ша қуда­лаға­ны қалай?

– Бұл өзі бір қызық әңгі­ме. Қай жер­ге бар­сам да, бірін­ші сұрақ осы. «Пре­мьер-министр мыр­за, рефор­ма жаса­ды­ңыз, сіз неге халы­қтың ара­сын­да емес­сіз?» деп жиі сұрай­ды. Бірақ жағ­дай­дың қалай болға­нын іштей бәрі біліп отыр. Бұл сұрақты маған емес, бүгін­гі билік­те­гілер­ге қою керек. Қасым-Жомарт­тың өзі менің қара­мағым­да қыз­мет атқарған. Еке­уміз бір­ге қан­ша­ма ел ара­лап, қан­ша­ма шар­ттарға қол қой­ып, елге қан­ша­ма инве­сти­ция тарт­тық. Осы жағ­дай­ды Нұре­кең қызға­нып, менен кей­ін бір­де-бір пре­мьер-мини­стр­ді сыр­тқа жібер­меді. Олар­дың дең­гейі тек ТМД мем­ле­кет­тері­мен ғана шек­тел­ді. Бұл – «мен ғана жүруім керек, мені ғана тануы керек» деген қызғаныш.

– Пре­мьер-мини­стр­лік­тен өзіңіз кет­тіңіз бе, әлде сізді кетір­ді ме?

– Әрине, өзім кет­тім. Бірақ оның бір­не­ше себебі бол­ды. Шынын айту керек, о баста Нұре­кең қат­ты қол­да­ды. Біздің Каби­нет­тің баста­ма­сы өте екпін­ді бол­ды. Біздің коман­да­мы­здың қолы­нан іс келетініне көзі жет­ті. Алай­да 1996 жыл­дың соңын­да ел ісіне Назар­ба­ев­тың отба­сы ара­ла­сып кет­ті. Естеріңіз­де бол­са, үлкен халы­қа­ра­лық тен­дер­ге «Маңғы­ста­у­мұ­най­газ» шыға­рыл­ды. Ондай дең­гей­де­гі тен­дер­дің жұмысы­на үкі­мет қана емес, дүни­е­жүзілік банк /Әлемдік банк/ те қаты­са­ды. Осы жұмыс аясын­да тен­дер­ді жүзе­ге асы­ра­тын екі коми­тет құрыл­ды. Бірі – мем­ле­кет­тік мен­шік, екін­шісі – Жеке­ше­лен­ді­ру коми­теті деп атал­ды. Бұл жұмысқа шетел­ден шақы­ры­лған заң­гер­лер мен сарап­шы­лар да жұмылдырылды.

Бір күні аяқ асты тен­дер­ге шыққан «АМОКО», «ТЕХАКО», «ШЕЛЛ» секіл­ді алпа­уыт ком­па­ни­я­лар тен­дер­ден шет­тетіліп, ешкім біл­мей­тін, бел­гісіз, индо­не­зи­я­лық шағын ғана ком­па­ния жеңіс­ке жете­ді. Сол күні кеш­ке таман «Хабар» теле­ар­на­сы бас­пасөз мәс­ли­ха­тын өткізіп, әлгі ком­па­ни­я­ны жар­на­ма­ла­ды. «Бұлар мықты, тәжіри­белі, капи­тал­да­ры үлкен, Индо­не­зия пре­зи­ден­ті Сухар­то­ның отба­сы­на жақын адам­дар» деп айтыл­ды. Сара Алпы­сқы­зы­ның /Н.Назарбаевтың әйелі/ ойын­ша, ол ком­па­ния шетел пре­зи­ден­тінің жаны­нан бол­са, үлкен, қуат­ты кор­по­ра­ция болып сана­ла­ды екен. Ағы­л­шын­ша айтқан­да, осы жағ­дай ең бірін­ші триг­гер болды.

– Сіз үкі­мет­ті басқарған кез­де Қаза­қстан­да өте үлкен жеке­ше­лен­ді­ру рефор­ма­сы жүр­ді. Қаза­қстан­ның жоғарғы билі­гін­де оты­рған шен­ділер­дің көп­шілі­гі мем­ле­кет мен­ші­гін жеке­ше­лен­діріп алды деген сөз көп айты­ла­ды. Осы істің басы-қасын­да жүріп, өзіңіз бір нәр­сені жеке­ше­лен­діріп алды­ңыз ба? Қолы­ңы­зда мүм­кін­дік бол­ды. Қазір шетел­де жүр­ген Әке­жан Қажы­гел­дин қан­дай ақшаға өмір сүріп жүр деген сұрақ жиі айтылады.

– Уақыт деген өте бір қаси­ет­ті дүние, көп нәр­сенің ар жағын да, бер жағын да ашып береді. Әке­жан Мағ­жанұ­лы Қажы­гел­дин­нің қолын­да ешқан­дай өндіріс те, актив­тер де жоқ. Тіп­ті пәтерім де жоқ. Мен елге бара­тын бол­сам, қай­та­дан пәтер сұраймын.

Үкі­мет­те біз­ден кей­ін қолы­нан іс келетін адам болған емес. Оған дәлелім көп. Біздің Каби­нет­тің бағ­дар­ла­ма­сы мүл­де басқа­ша бола­тын. Естеріңіз­де бол­са, «голу­бые фиш­ки» атты бағ­дар­ла­ма­сы бол­ды. Мыса­лы, «Маңғы­ста­у­мұ­най­га­з­дың» 40 пай­ы­зы шетел­дің үлкен кор­по­ра­ци­я­сы­на өтуі керек еді.

Неге шетел­дік? Өйт­кені мұнай­ы­мы­зды шетел­дік нары­ққа жет­кі­зу үшін, біз­ге жаңа құбыр­лар мен жаңа тех­но­ло­ги­я­лар қажет еді. Шетел­дің инве­сти­ци­я­сы керек бол­ды. Шетел болған­да да, біз былай жасағы­мыз кел­ді, ол тура­лы Нұре­кеңе сан мәр­те айт­тым. Шетел бол­са да, алы­стан бол­сын. Алы­стан кел­ген капи­тал келе­шек­те қауіп әкел­мей­ді. Көр­шілес үлкен мем­ле­кет­тер­ден сақ болу керек. Олар­дан алыс жүр­гені­міз дұрыс. Себебі мүм­кін бола­тын кон­фликт /конфликт потенциалов/ деген нәр­се мем­ле­кет­ке қауіп төн­діреді. Қалған 10%-ы халы­ққа тиесілі болу керек. Ал 50%-ын зей­не­тақы қор­ла­ры­на беру­ге дай­ын бол­дық. Бағ­дар­ла­ма­мыз да дай­ын еді. Алай­да 1999 жылы жағ­дай өзгер­ді. Ораз Жан­до­сов бір сөзін­де айтып еді: «Бүгін үкі­мет­те жүр­ген мини­стр­лер­дің көбі – мил­ли­ар­дер» деп. Ол қай­дан кел­ген капи­тал? Міне, осы­ның бәрі 25 жыл ішін­де болған жағдай.

Мен шетел­де жүріп, қыз­мет жасап, салық төлей­мін. Әле­умет­тік сақтан­ды­ру құжа­тым да бар. Меди­ци­на­лық қыз­мет ала­мын. Мен­де ешқан­дай мил­ли­он да, мил­ли­ард та, кең­се де, мер­се­десім де, жеке мен­шік ұшақ та жоқ. Қара­пай­ым, білі­мі бар, тәжіри­бесі мол азаматпын.

– Қазір­гі таң­да не жұмыс істейсіз?

– Негіз­гі жұмысым – эко­но­ми­ка сала­сы бой­ын­ша сарап­та­ма­лық кеңес беру. Қаза­қстан­нан кет­кен соң, «Баку – Джей­хан» жоба­сы­ның бірін­ші моде­ра­то­ры болған – мен. Швей­ца­ри­яда жүр­генім­де АҚШ мем­ле­кет­тік депар­та­мен­ті мені шақы­рып, ірі мұнай ком­па­ни­я­ла­ры­ның басын қосып, моде­ра­тор­лы­қты ұсынды.

– Ол кез­де сіз сырт­тай сот­талған кезіңіз емес пе?

– Мені қалай сот­таға­ны, кім­дер­дің куә­гер болға­ны, қан­дай айып­тар тағы­лып, қан­дай дәлел­дер кел­тіріл­гені бел­гілі дүние. Рахат Али­ев 2009 жылы мені­мен жол­да­стық орнат­пақ болып, көп хабар­ла­сып тұр­ды. Жиі сөй­ле­стік. Маған бер­ме­ген қағаз­да­ры жоқ. Үлкен шама­дан­мен құжат­тар әкеп бер­ді. Сон­дағы мені қуда­лау бой­ын­ша Рахат­тың айтқа­ны: «Маған коман­да кел­ді, мен орын­да­дым. Бірақ сіздің ісіңіз 3 минут­та қай­та қара­ла­тын мәсе­ле, өйт­кені ар жағын­да ештеңе жоқ. Мыса­лы, сіздің Каби­нет­тің кепіл­дік бер­ген жар­лы­ғын біз жоқ қылдық».

Оны менің атым­нан басқа­ша жазып алып, сотқа береді. Бұл қол­дан жасалған іс бол­ды. Сон­ды­қтан біздің үкі­мет оны ешқай­да бере алма­ды, өйт­кені өтірі­гі ашы­лып қала­ды. АҚШ пен Ұлы­бри­та­ния да менің ісім­ді сұратқан. Өйт­кені мен сол жақта тұрып жат­тым. Ақы­рғы рет бұл істі 2016 жылы Ита­ли­я­ның бас про­ку­ро­ры сұрат­ты. Алай­да Қаза­қстан істі бер­мек тұр­мақ, жау­ап та қай­ыр­ма­ды. Ол жөнін­де Ұлы­бри­та­ни­ядан алған құжа­тым бар.

– Қаза­қстан соты­мен сырт­тай сот­талған­нан кей­ін де «Назар­ба­ев­пен бір­не­ше мәр­те сөй­ле­стім, тіп­ті елге келіп кет­кем» деп айт­ты­ңыз. Қаза­қстанға қалай кел­діңіз және сізді неге тұтқын­да­маға­ны тура­лы ашық айты­ңыз­шы. Назар­ба­ев­пен теле­фон­мен сөй­ле­стіңіз бе, әлде кез­де­стіңіз бе?

– Ең бірін­ші рет мен оған АҚШ мем­ле­кет­тік депар­та­мен­ті­нен теле­фон шал­дым. Вашинг­тонға келіп кетуін сұра­дым. Ол кез­де Буштың орын­ба­са­ры Арми­ти­дж деген адам бол­ды. Сол кісі: «Үлкен қыз­мет­те­гі таны­мал Бей­кер мен Том­бранд сіз­бен /Назарбаевпен/ сөй­лескісі келеді» деді. Бей­кер әлі тірі, ал Том­бранд 2021 жыл­дың басын­да қай­тыс бол­ды. Ол кезін­де АҚШ-тың бас про­ку­ро­ры қыз­метін атқарған. Буштың отба­сы­лық адво­ка­ты, Пен­силь­ва­ния шта­ты­ның губер­на­то­ры болған.

Ол кісі маған: «Сіз ком­про­мис­ке баруға дай­ын­сыз ба, әлде Назар­ба­ев­ты жек көресіз бе?» деп тура­сын сұра­ды. Мен келіс­сөз­ге әрқа­шан да дай­ын екенім­ді айт­тым. Сөздің қысқа­сы, келесі күні мен Қаза­қстан­ның елшісі Қанат Саудаб­а­ев­пен кез­де­стім. Одан кей­ін Қауіп­сіздік кеңесінің хат­шы­сы Болат Өте­мұра­тов­пен жолы­қтық. Соны­мен не АҚШ-та, не Еуро­па­да кез­де­сетін болып келістік. Көп уақыт өтпей, /Назарбаевпен/ кез­де­суі­міз Пари­жде өтті. Бір бөл­ме­де оты­рып, үш жарым сағат әңгімелестік.

– Сіз – сот­талған­сыз, ол кісі – Қаза­қстан пре­зи­ден­ті. Сот­талған адам­мен пре­зи­дент­тің кез­дескені қалай болды?

– Мәсе­ле осы­да. Сот­талға­ным­ның баға­сы – осы. Бұл сая­си әре­кет. Сая­сат­та керек кез­де бәрі ұмы­ты­ла­ды. Керек бол­са – кез­де­седі. Бірақ одан кей­ін Нұре­кең мені шетел­де тұра бер­сін деген болуы керек…

– Осы сот­тың шеші­мін өзгер­тіп беріңіз деп сұра­ма­ды­ңыз ба?

– Назар­ба­ев­пен кез­дескен­де маған айтқа­нын оның көзі тірісін­де ашық айту керек. Мен көп жыл үнде­мей жүр­дім ғой, сұраған екен­сіз – айтай­ын. Ол кісінің ең бірін­ші айтқа­ны: «Әке­жан, біз саған қар­сы жасаған әре­кеті­міз артық болған екен. Кешір! Олай жаса­мау керек еді…» – деді. Мен ол кісі­ге былай дедім: «Өткен-кет­кен­ді көп талқы­ла­май­ық, болар іс – бол­ды. Келе­шек­ті ойлай­ық, соны талқылайық».

Ертең шақыр­са да бар­май­мын. Ол үшін ресми түр­де халы­қтың алды­на шығып: «Ол қате болған іс, ол іс қай­та қара­лып, жабыл­ды» деп айтуы керек. Рахат Али­ев­тың айтқа­ны бой­ын­ша, маған қаты­сты ешқан­дай құжат жоқ. Істің бәрі баяғы­да өртеніп кеткен.

– Қаза­қстанға қай­тып ора­лу ойы­ңы­зда бар ма?

– Әрине! Қаза­қ­пыз ғой!

– Сіз елге ора­лу үшін не қажет? Сот шеші­мі шығу керек пе, әлде Касым-Жомарт Тоқа­ев кешірім жасау керек пе?

– Жоқ! Тоқа­ев мыр­за халы­қтың алдын­да ресми түр­де «іс жабыл­ды, ол іс о бастан дұрыс бол­маған» десе – бол­ды. Басқа ешнәр­се қажет емес. Тіп­ті кешірім сұра­удың кере­гі жоқ. Мен ман­сап­тың ада­мы емес­пін. Осы­ны айт­са бол­ды, мен елге ора­лып, қыз­мет атқа­руға дайынмын!

– Қаза­қстан­дағы абы­рой­ы­ңыз қан­дай деп ойлайсыз?

– Сая­си тұрғы­дан абы­рой­ды тек­се­ру үшін, тек сай­лау қажет. Жары­сқа шығып, оны ұтсам, абы­рой бар деген сөз. Ұтыл­сам – жет­кіліксіз. Басқа әңгі­ме жоқ. Халы­қтың алды­на шығып жүз­дескен соң, халық өз баға­сын береді. Сая­си тұрғы­дан алған­да, мен тәжіри­бесі мол адам­мын. Мен сая­сат­кер­мін деп жүр­ген аза­мат­тар­мен бір­ге халы­қты жинап көрей­ік, сол кез­де кім­нің беделі қан­дай екенін көре аламыз.

– Кезін­де сізді ресей­шіл пре­мьер-министр деп көп айта­тын. «Егер Ресей біз­ге есі­гін ашпа­са, тере­зесі­нен секіріп түсе­міз» деген сөзіңіз бар еді. Сіз ресей­шіл­сіз бе, әлде өзгеріп, батыс­шыл бол­ды­ңыз ба?

– 1994 жыл, ол кез­де эко­но­ми­ка­мы­здың 95 пай­ы­зы Ресей­мен бай­ла­ны­сты еді. Ара­мы­зда 7500 шақы­рым ортақ шека­ра­мыз бар. Кеше – Ель­цин, бүгін – Путин, ертең – Ива­нов, Сте­па­но­втар болар. Осы­ны ескер­мей­тін бол­сақ, бәрі­нен айы­ры­ла­мыз. Бұл – есеп. Екі үлкен алып – Қытай мен Ресей­дің орта­сын­да тұр­мыз. Дәл сол кез­де эко­но­ми­ка­мыз осы елдер­мен бай­ла­ны­сты бол­ды. Жоқ деп бәрін жауып тастаға­ны­мы­зда, мұнай­ы­мы­зды да сата алмас едік. Құбыр­лар­ды қан­дай күшпен сал­дық? Аме­ри­ка­ның күші­мен. Мен АҚШ-қа ресми түр­де барып /пре­мьер-министр кезінде/, Горр­мен сөй­ле­стім. Оны үгіт­те­ген соң, біз­ге көмек жаса­ды. Ол Чер­но­мыр­дин­мен /Ресей үкі­метінің бұры­нғы төраға­сы – «Д»/ қыз­мет­те­стік жаса­ды. «Чер­но­мыр­дин – Горр – Қажы­гел­дин» деген комис­сия бол­ды. Біз үше­уміз басы­мы­зды қос­паған­да, ал Ресей қыр­сы­ғып, бұры­лып кетіп қалған­да, біз­де құбыр да бол­мас еді.

– Сіз салып кет­кен құбыр әлі күн­ге дей­ін тұр. Қаза­қстан Ресей­ге әлі күн­ге дей­ін тәу­ел­ді ме?

– Біз мұнай­ды Ресей арқы­лы – Баты­сқа, Қытай арқы­лы – Шығы­сқа шыға­ра­мыз. Басқа жолы­мыз жоқ. Бүгін­гі жағ­дай сон­дай. Сон­ды­қтан осы көр­шілері­міз­бен дұрыс қарым-қаты­нас жасау керек бол­са да, мем­ле­кет­тік, ұлт­тық келе­ше­гі­мізді сатуға бол­май­ды! Ол кез­де бұны жасау қолы­мы­здан кел­ді, енді қалай бола­ты­нын көре­міз. Қытай­дың ықпа­лы­ның өсіп келе жатқа­ны, тіп­ті мінез көр­сетіп оты­рға­ны маған ұнамайды.

Қытай­да тұрып жатқан өзі­міздің қаза­қтар­ды ел ретін­де қол­дап оты­руы­мыз керек. Қытай­мен сөй­лес­кен­де: «Біз көр­шілес ел болған­ды­қтан, ара­мы­здың жақ­сы болға­нын қалай­мыз. Бірақ сіздің елде­гі біздің ағай­ын­дар­дың жағ­дайы дұрыс болуы тиіс. Олай бол­ма­са, ара­мыз салқын­дай­ды» деу керек. Өзі­міз мінез көр­сет­пе­сек, жағ­дай өзгермейді.

– Көр­шілес Ресей де, Қытай да демо­кра­ти­я­лық мем­ле­кет болып санал­май­ды. Осы жағ­дай­да Қаза­қстан­да демо­кра­тия орна­ту мүм­кін бе?

– Әбден мүм­кін! Неге Оңтүстік Коре­я­да бола­ды, ал біз­де бол­май­ды? Неге Гон­конг­та, Тай­ва­нь­да бол­ды, ал біз­де болмайды?

– Осы күн­дері Қаза­қстан­да Тәу­ел­сіздік­тің 30 жыл­ды­ғы ата­лып өту­де. Жоға­ры лау­а­зым­ды адам­дар­дың біра­зы­на Қасым-Жомарт Тоқа­ев орден­дер беріп жатыр. Осы­ны көре тұра, қан­дай сезім­де болдыңыз?

– Мем­ле­кет болған соң, орден­мен мара­пат­тау да бола­ды. Олай бол­са, орден­ді Бер­гей Рысқа­ли­евқа неге тақ­пай­ды? Маш­ке­вич­ке тақты, қазақ мем­ле­кеті үшін ол не істе­ді, не жақ­сы­лық жаса­ды? Неше жыл бойы облы­сты көтер­ген Аслан Мусин қай­да қал­ды? Неге шетел­дік­тер­ді мара­пат­тай­ды?! Олар сон­ша­ма не жасады?

Осы­ны көріп оты­рып, мұн­дай мара­пат­та­у­лар­дың кере­гі жоқ сияқты. Бұл мара­пат­та­у­лар­ды екінің біріне тап­сы­рып, баға­сын төмен­детіп жібер­ді. Мыса­лы, Бауы­р­жан Бай­бек не жаса­ды?! Ол басқа­рып оты­рған пар­тия елі­мізді қан­дай жетістік­тер­ге әкел­ді?! Қарап тұр­саң, елде­гі қиын­шы­лы­қтың бәрі осы пар­ти­ядан шығып тұр. Қан­тө­гіс болған­да, пар­тия үнде­меді. Сая­сат­кер­лер­ді атып тастаған­да, пар­тия үнде­меді. Бұл пар­тия тек сай­ла­у­ға ғана қатысады.

Жаңа сіз айт­ты­ңыз: пар­тия билі­гін Тоқа­евқа беретін бол­ды деп. Ол пар­тия Тоқа­евқа тек сай­ла­удың алдын­да қажет, мынау біздің үміт­кер деп айту үшін ғана қажет. Басқа еш керекті­гі жоқ. Бұл пар­тия – түк­ке тұр­май­тын нәрсе.

– Уақыт бөліп, біз­ге сұх­бат бер­геніңіз­ге көп рақмет!

– Өздерің де аман болы­ң­дар! Елге сәлем айтыңдар!

Сұх­бат­тың мәтінін дайындаған –

Аза­мат ШОРМАНХАНҰЛЫ,  «D»