ҚАЗАҚҚА ЕШҚАШАН «елбасы» қажет емес, ӨЗ БАСЫМЫЗ БАР!

Әке­жан Қажыгелдин:

– Елде­гі қазір­гі сая­си жағ­дай­лар­ды қалай бағалайсыз?

– Халық үшін елде­гі қазір­гі жағ­дай өте қиын және қауіп­ті деп ойлай­мын. Дағ­да­ры­стың тереңді­гі ауыр болға­ны сон­ша­лық, оны қара­пай­ым төтен­ше шара­лар арқы­лы шешу мүм­кін емес.

Бірін­ші­ден, дағ­да­ры­стың себебі сыбай­лас жемқор­лық пен клеп­то­крат­тар­дың билі­гі екенін Қасым-Жомарт Тоқа­ев­тың өз басы мой­ын­да­уы керек.

Бұл үшін ол сай­ланған пре­зи­дент ретін­де орын алған оқиғаға атқа­ру­шы билік кінәлі деп баға қой­са, дұрыс бола­ды. Жыл сай­ын күшей­іп келе жатқан халы­қтың билік­ке деген сенім­сізді­гі, бар­лық дең­гей­де­гі атқа­ру­шы билік­тің аза­мат­тар үнде­уіне құлақ аспа­уы, елде не болып жатқа­ны­на назар ауда­рыл­маға­ны заң­ды нара­зы­лық тудыр­ды. Атал­мыш мәсе­ле­лер шешіл­мей, аза­мат­тар­дың билік­ке деген сені­мін қай­та­ру про­цесі басталмайды.

Екін­шісі – үлкен ұят пен ұлт­тық масқа­ра, «билік пар­ти­я­сы» деп ата­ла­тын пар­тия мен оның бас­шы­лы­ғы­ның көтеріліс кезін­де­гі мінез-құлқы. Алма­ты қала­сы­ның әкі­мі мен әкім­шілік шене­унік­тер қала мен қала тұрғын­да­рын тастап, өздеріне қауіп­сіз жер­ге тығыл­ды. Олар­ды қыз­меті­нен алып, әр минут сай­ын әре­кет­тері мен қимыл­да­рын тек­серіп, әрқай­сысы­ның жау­ап­кер­шілік өлше­мін – тәр­тіп­тік жаза­дан қыл­мыстық жау­ап­кер­шілік­ке дей­ін аны­қтау қажет. Кемесін суға баты­рып, жола­у­шы­лар­дың өлі­міне жол бер­ген капи­тан әлем­нің кез кел­ген елін­де сот­та­ла­ды. Қаза­қстан­да Алма­ты қала­сы­ның әкі­мі Сағын­та­ев бір­не­ше күн­нен кей­ін қалаға келіп, орта­лық алаң­да халық алдын­да тізе бүк­пей, лиму­зин­мен инспек­ция жасап, түк бол­маған­дай айна­лып жүрді.

Толық сая­си мән­сіздік­ті мәжіліс пен сенат­тағы «халық өкіл­дері» деп атаған­дар көр­сет­ті. Олар­ды халы­қтың көп­шілі­гі сай­ла­ды деп, билік жұрт­тың алдын­да өтірік айт­ты. Ал халық талап қой­ып, көше­ге шығып, қарақ­шы­лар мен поли­цей­лер­дің оғы­ның астын­да қалған­да, депу­тат­тар аста­на­дағы мем­ле­кет­тік күзет­шілер­дің қорғуы­на тығыл­ды. Болған оқиғаға осы мәжіліс те жау­ап­ты. Мәжілісті де тара­ту керек.

Демек, олар да атқа­ру­шы билік­пен бір­ге оқиғаға жауапты.

Мәжілісті тарат­пас бұрын «Сай­лау тура­лы заңға» өзгерістер енгізіп, мажо­ри­тар­лық сай­лау жүй­есін қабыл­даған дұрыс. Қазір­гі пар­ти­я­лық тізім – ұят тізім, Ақор­да мен Кіта­п­ха­на сауда­лап, «қуыр­шақта­ры­на» таратқан орын­дар. Қазір­гі Орта­лық сай­лау комис­си­я­сын тара­ту керек екені айт­па­са да түсінік­ті. ОСК-ның бұры­нғы мүше­лерінің ешқай­сысы сай­ла­уды бұр­ма­ла­у­ға қосқан «үлесі» баға­лан­бай­ды деп үміт­тен­бе­уі керек.

Пре­зи­дент Тоқа­ев жаңа сай­ла­уды жари­я­лап, халы­ққа үміт­кер­лер­ді ұсы­ну, үгіт-наси­хат жүр­гі­зу, дауыс беру про­цесін, бақы­лау және дауы­сты санау мәсе­ле­лерін аза­мат­тар­дың өздері шешу­ге және олар­дың таң­да­уы­мен келі­су­ге мүм­кін­дік беруі керек. Сон­дай-ақ оның осы жемқор ұйым­нан шығып, енді ешбір сая­си пар­ти­яға қосыл­мауы, тіп­ті олар­ды құр­маға­ны да дұрыс болар еді. Қазір­гі жағ­дай­да ол пар­ти­ядан тыс болуы керек. Бар­лық атқа­ру­шы билік бас­шы­ла­ры 90-жыл­дар­дағы­дай бей­та­рап­тық таны­тып, тек халы­ққа қыз­мет ету­ге міндетті.

Дағ­да­ры­стың тамы­ры біздің өмірі­міз­ге еніп, халы­қтың бола­шағы­на бал­та шауып, кедер­гі бол­ды. Жүй­ені өзгерт­пей, билік өкіл­дері ұлт мүд­десіне түбе­гей­лі адал қыз­мет ететініне біз ешқа­шан сене алмаймыз.

Кет­кен режим қал­ды­рған ең басты зұлым­дық, қоғам­ның қатер­лі ісі­гі – ол ЖЕМҚОРЛЫҚ.

Тек сая­сат­та ғана емес, эко­но­ми­ка­да да осы терең дағ­да­ры­сты еңсе­ру үшін, билік ең алды­мен оның бар екенін көп­шілік алдын­да мой­ын­да­уы, негіз­гі себеп­терін ата­уы, қоға­мға «емдеу бағ­дар­ла­ма­сын» жари­я­ла­уы, ол үшін аза­мат­тық қоғам­ды, бар­лық сая­си бел­сен­ділер­ді тар­туы қажет.

Билік жұмыс­шы­лар­мен өз ықпа­лын көр­сет­кен кәсі­по­дақтар, аза­мат­тық бел­сен­ділер арқы­лы халы­қ­пен диа­лог­ты бас­та­са, жур­на­ли­стер­ді қуда­ла­уды тоқта­тып, бұрын Назар­ба­ев­тар әулетінің басып алған бар­лық БАҚ-ты жабуы неме­се халы­ққа қай­та­ру­ды жария етуі керек.

Пре­зи­дент Тоқа­ев­тың дағ­да­ры­сқа қар­сы күре­сте­гі басты серік­те­стері әкім­шілік ғима­рат­тар­да оты­рған чинов­ник­тер емес, олар халы­қтың орта­сын­да жүр. Оның қазір­гі ең күшті және мүд­делі жақ­та­ста­ры қала­лар мен ауыл­дар­дың көше­лерін­де жүр. Қалың халық оның не істей­тінін мұқи­ят бақы­лап отыр!

Халық дана­лы­ғы жаңаға барар жол­да ескі кет­пен­дер жатуы мүм­кін деп үйре­те­ді. Кедер­гілер жоқ емес – бар, өкініш­ке орай, мен қазір­дің өзін­де Қасым-Жомарт Тоқа­ев сол кет­пен­нің басын басып келе жатқа­нын көріп отырмын.

Назар­ба­ев­тың «мұра­сы» сабақ ретін­де есте қалуы керек, бірақ ескерт­кі­ш­тер мен қала, көше ата­у­ла­рын­да емес. Оның «сабағы» сая­сат­кер­лер­дің есін­де, халы­қтың жүре­гін­де де ұмы­тыл­мас із қалдырды.

Басты­сы, «елба­сы» деп ұлт­ты қор­ла­уды тоқта­ту керек.

Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев­тан кей­ін қалған­ның бәрін заң­гер­лер мен тарих­шы­лар, пси­хо­лог­тар мен мәде­ни­ет­та­ну­шы­лар ұзақ уақыт зерт­те­у­ге мәж­бүр бола­ды. Бұл бар­ша­мы­зға және көр­ші халы­қтар үшін ащы сабақ бол­мақ. Қаза­қта бола­шақта ешқа­шан «елба­сы» бол­мауы керек! Әрқай­сы­мы­здың өз басы­мыз бар!

Біз Қасым-Жомарт Тоқа­ев­тан оқиға­ның тез әрі объ­ек­тив­ті зерт­те­луін күте­міз. Пре­зи­дент­тің аузы­нан «20 мыңға жуық лаң­кес» сияқты ақы­лға қоным­сыз сөз­дер айтыл­мауы керек. Халық шын­ды­қты, тек шын­ды­қты талап ете­ді. Пре­зи­дент­тің аузы­нан шыққан шын­дық поли­ци­яға да, арнайы қыз­мет­ке де, оқиғаға қаты­сы жоқтар­ды айып­тау ырқы­на еріп кет­пе­уі, жау­ап алу кезін­де адам­дар­ды мүге­дек етпе­уі және кінәлі әріп­те­стерін жау­ап­кер­шілік­тен құтқа­ру үшін қажет. Тер­ге­удің әділ жүр­гізілуін, жау­ап алу кезін­де ешкім­нің кінәсіз жаза­лан­ба­уын неме­се адам­дар­дың ден­са­улы­ғы­нан айы­рыл­мауын және де кінәсі аны­қтал­са, жау­ап­кер­шілік­тен жал­та­рып кет­пе­уін күтеміз.

Сон­дай-ақ болған оқиға­ның толық көрінісі айқын­да­ла салы­сы­мен, ол қан­ды күн­дер­де жақын­да­ры­нан айы­ры­лған жақын туы­ста­ры­мен, митин­гілер­ге қаты­сы жоқ аза­мат­тар­мен кез­де­седі деп күте­міз. Төң­керістің негіз­гі аран­да­ту­шы­ла­ры­на алданған­дар­дың ара­сы­нан қаза тапқан­дар­ды да атап өту керек деп ойлаймын.

Тоқа­ев тез ара­да қоғам­дық тәр­тіп бұзыл­маған қала­лар­дағы аза­мат­тық бел­сен­ділер­ді, бей­біт митин­гі­ге қаты­су­шы­лар­ды уақыт­ша ұстау изо­ля­тор­ла­ры мен поли­ция бөлім­ше­лері­нен бостан­ды­ққа шыға­рып, ешқай­сысы қуда­лан­ба­уы керек деген бұй­рық беруі керек. Соны­мен қатар күштік құры­лым­дар­дың аза­мат­тарға негіз­сіз зор­лық-зомбы­лық көр­се­туіне кінәлілер­дің бар­лы­ғы жау­а­пқа тар­ты­луы тиіс.

Атал­мыш іс-шара үшін Тоқа­ев өзі жеке басы­мен жауапты.

Ол аза­мат­тар­ды қорқы­ту­ды ойла­мауы керек, себебі ондай бұй­ры­қтар­ды орын­да­у­шы­ларға да, өзіне де бұның сал­да­ры қат­ты тиеді. Біз қазір­дің өзін­де көп жыл­дар бойы заң алдын­да емес, Назар­ба­ев­тың отба­сы­на, оның жеке басы­на, бала­ла­ры­на және жақын­да­ры мен неме­ре­леріне қыз­мет еткен­дер­дің тізі­мін жинап жатырмыз.

– Қаңтар оқиға­сы Қаза­қстан­дағы билік тран­зи­тіне нүк­те қоя алды ма?

– Бұл – билік тран­зи­тінің аяқта­луы. Халық бұры­нғы­дан басқа Қаза­қстанға, Тоқа­ев мыр­за да жаңа елге аяқ басты. Енді­гі қоғам әре­кет­сіздік­ке, зор­лық-зомбы­лы­ққа шыда­май­ты­нын ол біледі деп ойлаймын.

Назар­ба­ев­тан – Тоқа­евқа билік тран­зи­ті осы­лай аяқтал­ды. Назар­ба­ев­тан кей­ін­гі Қаза­қстан­да халық бұры­нғы­дай ойша өмір сүріп келеді. Қазір Тоқа­ев та сол сияқты. Бірақ енді­гі қоғам­ның заң­сызды­ққа, зор­лық-зомбы­лы­ққа, теңсіздік­ке төзу­ге ниеті жоқ екенін оның өзі де түсінеді.

Біздің бәрі­міз рес­пуб­ли­ка­ны қалай құтқа­ра­мыз, оны қалай жаңғыр­туға бола­ды деген таң­да­удың алдын­да тұр­мыз. Біз бәрі­міз, соның ішін­де жур­на­лист ретін­де сіз­дер де Назар­ба­ев­тың қан­ды мұра­сы­нан (енді объ­ек­тив­ті түр­де айта ала­мыз) аулақ болуы­мыз керек. Ел бола­шағы­ның қалай дами­ты­ны да өзі­міз­ге бай­ла­ны­сты. Тоқа­ев­тың қазір­гі жағ­дайы бұрын ескі совет­тік режим құлаған кез­де­гі Назар­ба­ев сияқты.

Әрине, сая­си бола­шақ – халы­қтың, іші­на­ра пре­зи­дент Тоқа­ев­тың да қолында.

Біз сая­си дағ­да­ры­сты бастан өткеріп жатыр­мыз және оны әкім­шілік емес, сая­си жол­мен еңсе­ру керек. Билік бұры­нғы қателік­терін қай­та­лай ала­ды. Бірақ халық тағы 30 жыл күт­пей­ді. Қаза­қстан­дағы халық көтерілістерінің ара­лы­ғы қысқа­рып барады.

– Назар­ба­ев­тың дәуірі аяқтал­ды деген пікір­лер айты­лу­да. Бұл жай­лы көзқа­ра­сы­ңыз қандай?

– Оның дәуірі аяқта­луы енді басталды.

– «ОДКБ»-ның көме­гі Қаза­қстан­ның әлем­дік, оның ішін­де­гі Батыс әле­мінің алдын­дағы беделіне қалай әсер етеді?

– Тоқа­ев­тың осы ұйым­нан көмек сұра­уға мәж­бүр болуы бұры­нғы сая­си режим дағ­да­ры­сы­ның тағы бір нақты дәлелі.

Үкі­мет пен оның наси­хат­та­у­шы­ла­ры Назар­ба­ев­тың эко­но­ми­ка­сы дамы­ған мем­ле­кет құр­ды деп қан­ша­ма сай­ра­са да, ерік-жігері азат, қоғам­дағы көзі ашық аза­мат­тар бұл сөздің аста­ры бос дау­ры­қ­па екенін айтып жүр­ді, ақы­ры олар­дың айтқа­ны дұрыс болып шықты. Hазар­ба­ев құрған мем­ле­кет­тің сапа­сы қағаз қорап­тан күшті емес болып шықты.

– Сіз­ге қазір­гі билік тара­пы­нан елге қай­ту тура­лы ұсы­ныс неме­се шақыр­ту кел­ді ме? Егер билік тара­пы­нан сая­си қыз­мет неме­се кеңес­шілік қыз­мет ұсы­ныл­са, Қаза­қстанға қай­тып келу ойы­ңы­зда бар ма?

– Мен өтірік пен сатқын­дық әлі жой­ыл­маған жүй­енің бір бөлі­гі болғым кел­мей­ді. Деген­мен, өз халқым­мен бір­ге өткен қан­ды оқиға­ның қасіретін еңсе­ру­ге әрқа­шан дай­ы­н­мын. Және де халық сенім біл­дір­ген үкі­мет­те неме­се Назар­ба­ев режи­мінің зардап­та­рын еңсе­ру және жаңа мем­ле­кет құру үшін арнайы құры­лған ресми комис­си­яда болуға да дай­ын екенім­ді айта ала­мын. Бір топ маман­дар­мен бір­ге өз басым Қазақ елінің бүкіл эко­но­ми­ка­сын сауы­қты­ру және жаңғыр­ту бағ­дар­ла­ма­сын дайындадым.

Ең алды­мен ол бағ­дар­ла­ма­да ел бай­лы­ғын көп­шілік­тің мүд­десі үшін қай­та бөлудің бүкіл меха­низ­мін қай­та қарау жол­да­ры көр­сетіл­ді. Зей­не­тақы­лар, әле­умет­тік жәр­де­мақы­лар, шәкір­тақы­лар, жеңіл­детіл­ген неси­е­лер, халы­ққа муни­ци­пал­дық тұрғын үй беру – мұның бәрі 2050 жылға қарай емес, биыл­дың өзін­де бір­ден айтар­лы­қтай өсуі керек. Назар­ба­ев­тар әулеті­нен шыққан шене­унік­тер мен мил­ли­ар­дер­лер­дің заң­сыз табыст­а­рын осы мақ­сат­тарға бағыттаймыз.

Қаза­қстан эко­но­ми­ка­сы 90-жыл­дар­дың аяғын­дағы­дай тез қарқы­н­мен қай­та дами бастаған­да ғана жалақы­ның өсуі арқы­лы нәти­же болуы ықти­мал. Ол үшін елі­міз­ге қомақты шетел инве­сти­ци­я­сын тар­ту қажет. Бірақ бұл үшін аза­мат­тар­дың билік­ке деген сені­мін қай­та­рып қана қой­май, инве­стор­лар­дың елге деген сені­мін қал­пы­на кел­ті­ру өте маңызды.

Назар­ба­ев­тың әулеті мен сыбай­ла­ста­ры­ның сырт­та жасы­ры­лған бай­лы­ғын шетел­дік­тер жер­ле­стері­міз­ден де артық біледі. Сыбай­лас жемқор­лы­ққа қар­сы нақты күре­сті – қолға, ұрланған капи­тал­ды елге қай­та­ру­ды өз мой­ны­мы­зға алма­сақ, рефор­ма­лар шыны­мен бастал­ды деген­ге ешкім сен­бей­ді. Мұның бәрі әлі де қабыл­да­уға бола­тын заң бой­ын­ша ашық түр­де жаса­луы керек, сон­да ғана халық жаңа билік бұры­нғы билік­тің бай­лы­ғын бөлісіп жатыр деген ой бол­мас үшін, нақты түр­де тек ұлт мүд­десі үшін жаса­лып жатқа­нын біледі.

Баты­ста клеп­то­крат­тар мен жемқор­лар сатып алған вил­ла­лар, яхта­лар, сарай­лар мен қонақүй­лер аук­ци­он­дар­да нақты бағаға алы­нған. Олар­дан түс­кен қара­жат бар­лық аза­мат­тар­дың өмірін жақ­сар­ту үшін әле­умет­тік қор­ларға жіберіл­се; Батыс банк­терін­де­гі есеп­шот­тар­дан мил­ли­ард­таған қар­жы өнер­кәсіп пен ауыл шару­а­шы­лы­ғын жаңғыр­туға жұм­сал­са; соңғы 25 жыл­да табиғи шикі­затты өндіру­ден алы­нған табыс: мұнай, уран, поли­ме­талл, мыс және т.б. – бұл қара­жат­тың бар­лы­ғы қазір­гі және бола­шақ ұрпақтың зей­не­тақы қоры­на түсуі керек.

Атал­мыш эко­но­ми­ка­лық бағ­дар­ла­ма­ның тар­тым­ды­лы­ғы мына­да: жемқор қазақ шене­унік­терінің шетел­де­гі бар­лық есеп­шот­та­рын, олар­дың жыл­жы­май­тын мүлік­тері мен Батыс ком­па­ни­я­ла­рын­дағы үле­стерін біліп, тер­геп, елге қай­та­ру. Бұл бай­лы­қты бұғат­тау мен қай­та­ру тетік­терін тәжіри­белі заң­гер­лер мен сая­си кеңес­шілер әзір­ле­у­ге дайын.

Бүкіл әлем қаза­қстан­дық рефор­ма­тор­ларға көмек­те­су­ге де, қара­жат­ты қатаң халы­қа­ра­лық бақы­ла­у­мен Қаза­қстан халқы­на қай­та­руға да дай­ын. Назар­ба­ев­тың Швей­ца­ри­ядағы есеп­шот­та­ры­нан АҚШ билі­гі тәр­кілеп, қазақ бала­ла­ры­на көмек ретін­де жіберіл­ген қара­жат не болға­нын біле­міз. Бірақ бұл мил­ли­он­дар­ды өзіне жұм­са­удан ұял­май­тын Дариға Назар­ба­е­ва үле­стіруді өз мой­ны­на алды.

– Сұх­ба­ты­ңы­зға рақмет!

Нұр­гел­ді ӘБДІҒАНИ, Abai.kz

Алаңға шық­па­сын десең, ХАЛЫҚПЕН СӨЙЛЕСЕ БІЛ

• Газеті­міздің өткен санын­да жари­я­ланған ҚР экс-пре­мьері Әке­жан Қажы­гел­дин мыр­за Вадим Борей­ко­ның «Гипер­Бо­рей» Ютуб-арна­сы­на бер­ген сұх­ба­ты­ның («Жағ­дай­ды өзгер­ту үшін, пре­зи­дент­ке мүм­кін­дік берей­ік» – «ДАТ», 03.02.2022 ж.) соңы.

– Пре­зи­дент Тоқа­ев қазақ тіл­ді блог­тар мен әле­умет­тік желілер­ді көреді деп сене­мін. Жал­пы­ға ортақ бір мәсе­ле бар – халы­қтың бірі­гу себебі. Бірі­гудің ұйтқы­сы: ұрланған бай­лы­қты қай­та­ру, жер­ді сат­пау, Қытый­ға қар­сы нара­зы­лық. Қараңыз, қаза­қта әкетіп бара жатқан қорқы­ныш жоқ, тек алпа­уыт мем­ле­кет Қытай­дан үрей­лі, атқа­ру­шы билік бұл елге баяғы­да саты­лып кет­кен деп ойлай­ды. Бұлай ойла­уды доға­ру үшін, атқа­ру­шы билік жасы­рын әре­кет­тер­ді тоқта­тып, халы­қ­пен ашық сөй­ле­суі керек.

Егер менің сұх­ба­тым­ды мұқи­ят қара­саңыз, екі апта бұрын айтқан­мын: жақ­сы жаңа­лы­қтың бірі – Назар­ба­ев­тың кет­кені, екін­шісі – Тоқа­ев­тың кел­гені. Өйт­кені ол Назар­ба­ев емес. Мен осы­лай екеніне сен­гім келеді.

Үшін­шісі – халы­қтың өзгер­гені, сіз бұл жөнін­де мені­мен дау­лас­пай­тын шығар­сыз. 2019 жыл­дың мау­сы­мы­нан, халық сай­ла­удың нәти­же­сіне қар­сы шыққан­нан бастап, бұл сон­ша­лы­қты күт­пе­ген жағ­дай бол­ды, халық жап­пай нара­зы­лы­ққа шыға­ды деп ешкім ойла­маған. Сол халы­қтың ішін­де бол­ды­ңыз, мен сізді бұрын­нан бақы­лап жүре­мін. Мыса­лы, қал­ды­қтар­ды өңдеу салы­ғы­ның (утиль­с­бор) артуы­на нара­зы­лық сұй­ық газ баға­сы­ның өсуіне қар­сы­лы­қтан бұрын бастал­ды. Жағ­дай шилені­се бас­та­са да, билік оған мән бер­меді. Бұны үйрен­шік­ті жағ­дай сияқты санады.

Алма­ты­дағы және елде­гі Қаңтар оқиға­сы бүкіл елге де, оппо­зи­ци­яға да күт­пе­ген жайт бол­ды, осы­лай бола­ты­нын бір­де-бір пар­тия, бір­де-бір бір­ле­стік біл­ген жоқ. Бірақ бұл нара­зы­лы­қтың түбірін­де қал­ды­қтар­ды өңдеу салы­ғы­ның артуы­на нара­зы топ пен халы­қты өз құқы­қта­рын талап ету­ге шақы­рған жер­гілік­ті кәсі­по­дақ бар. Жай ғана әле­умет­тік, эко­но­ми­ка­лық мәсе­ле сая­си талап­тарға ұла­сып кетті.

Менің әріп­тесім Тоқа­ев оты­рған Аста­на қала­сын мен ешқа­шан «Нұр-Сұл­тан» деп есеп­те­ген емес­пін. Билік бол­са, халы­қтың қала­у­ы­на немқұрай­лы­қ­пен қарап, отпен ойнаған­дай бол­ды. Халы­қты болжап білу мүм­кін емес. Олар кезін­де жер­ді сату­дан бас тар­тқы­зды. Міне, тағы шықты, енді қашан шыға­ты­ны бел­гісіз. Ал халық алаңға шық­пау үшін, олар­мен кез­десіп, сөй­ле­суі керек, бұл өте маңызды.

• Видео-сұх­бат­тың мәтінін дайындаған –

Тана­көз ҚАЙЫРГЕЛДІ, «D»