Қаза­қтың қай­сар жігіті, Ала­штың аза­ма­ты Арман Шора­ев сай­ла­удан шет­тетілетін түрі бар. Аста­на қала­лық маман­дан­ды­ры­лған ауда­на­ра­лық әкім­шілік соты Қаза­қстан халқы пар­ти­я­сы­ның (ҚХП) өкілі Нұрия Бал­та­бай­қы­зы­ның «ар-намысы­ма тиді» деген ары­зы бой­ын­ша мәжіліс депу­тат­ты­ғы­на кан­ди­дат Арман Шора­евқа қаты­сты әкім­шілік істі қара­уды бастады.

Арман­ның топ­шы­ла­уы бой­ын­ша, «билік Бал­та­бай­қы­зы­ның қолы­мен мені сай­ла­удан шет­тет­кісі келетін сияқты». Дүй­сен­бі күні басталған сотқа Арман Шора­ев­пен бір­ге БАҚ өкіл­дері, 40-қа жуық аза­мат­тық бел­сен­ділер кел­ді. Ал шағым­да­ну­шы (ҚХП тізі­мі­мен мәжіліс­ке ұсы­ны­лған Нұрия Бал­та­бай­қы­зы) сотқа өзі кел­мей, «ар-намысын» адво­ка­ты арқы­лы қорға­уды шешіпті.

Бұған дей­ін әле­умет­тік желі­де ҚХП мүше­сі Нұрия Бал­та­бай­қы­зы өзінің «көсе­мі» Ермұ­ха­мет Ерті­с­ба­ев­тың Ресей жур­на­лисі, аты­шу­лы шови­нист Вла­ди­мир Соло­вьевқа бер­ген сұх­ба­ты­на бай­ла­ны­сты жазған ком­мен­та­рий­лер топ­та­ма­сын­да «Арман Шора­ев ар-намысқа тиетін сөз жаз­ды» деп, оны сотқа бер­гені тура­лы ақпа­рат таратқан еді.

Ал Арман Шора­ев­тың айтуы­на қараған­да, ҚХП төраға­сы Ермұ­ха­мет Ерті­с­ба­ев пен Вла­ди­мир Соло­вьев­тың видео-сұх­ба­ты­на бай­ла­ны­сты «бұл сатқын­дарға, комм­му­ни­стік пар­ти­яға дауыс бер­мең­дер» деген ком­мен­та­рий жазға­ны үшін Нұрия Бал­та­бай­қы­зы оны сотқа бер­ген. Арман Шора­ев осын­дай пікір жазға­нын мой­ын­дай­ды және «Азатты­қтың» тіл­шісіне бер­ген сұх­ба­тын­да өз сөзі­нен қайт­пай­ты­нын айтады.

«Ермұ­ха­мет Ерті­с­ба­ев Соло­вьевқа бер­ген сұх­ба­тын­да «орыс халқы­на тағ­зым ете­міз, Вла­ди­мир Путин­ге рах­мет» дегенін естіп, «бұл сатқын­дарға, кому­ни­стік пар­ти­яға дауыс бер­мең­дер» деп видео асты­на пікір жаз­дым. Бірін­ші­ден, Ерті­с­ба­ев басқа­рып оты­рған пар­тия ком­му­ни­стік иде­я­сын бір күн­де сатып, атын ауы­сты­рып алды. Екін­ші­ден, Ерті­с­ба­ев 30 жыл бойы Назар­ба­ев билі­гін қорғап жүріп, бір күн­де «оппо­зи­ци­я­лық» пар­тия жетек­шісі бола қал­ды. Үшін­ші­ден, Ресей про­па­ган­дисі Соло­вьевқа бер­ген сұх­ба­тын­да Путин­ге Қаңтар оқиға­сы кезін­де ҰҚШҰ (ОДКБ) күш­терін жіберіп, Қаза­қстан­ды құтқа­рып қалға­ны үшін алғыс айт­ты. Бұл да сатқын­дық. Халық пар­ти­я­сы бол­са, әуелі халы­қты ойла­май ма? Қаңтар оқиға­сын­да халық қырыл­ды емес пе? – дей­ді ол «Азаттық» тілшісіне.

Соны­мен бір­ге ақиқат­шыл аза­мат Арман Шора­ев шағым­да­ну­шы Бал­та­бай­қы­зы­ның өзі сотқа келіп, қан­дай көлем­де және қалай «зардап шек­кенін» өз сөзі­мен айтып, дәлел кел­тіруін және сот про­цесін мем­ле­кет­тік тіл – қазақ тілін­де жүр­гі­зуді сұрады.

Осы орай­да біз Арман-жігіт­тің бел­гілі жур­на­лист, «Ұлыс-медиа» пор­та­лы­ның жүр­гі­зу­шісі Самал Ибра­е­ваға бер­ген сұх­ба­тын газет­тік мәтін нұсқа­сын­да жари­я­лай оты­рып, оның аза­мат­тық ой-пікірін оқыр­ман қауы­мға жет­кі­зуді мақ­сат тұттық.

Басқа қазақ пен Бал­та­бай­қы­зын қай­дам, өз ұлты­ның ар-намысы үшін шыр-пыр болып, орыс шови­ни­стерін оңдыр­май осқы­лап жүр­ген Арман­дай асыл аза­матқа әрдай­ым ара­ша түсе­мін! Еге­мен ел болам, мүм­кін болар қатер­ден елім мен жерім­ді жан-тәнім­мен қорғай­мын деген әрбір есті қазақ Арман сияқты апай­төс аза­мат­ты қия­нат­тың құр­бан­ды­ғы­на бер­ме­уі тиіс! 

Ермұрат БАПИ

Арман Шораев: АРМАН ШОРАЕВ БОЛМАСА, билік сондай адамды ОЙЛАП ШЫҒАРУЫ КЕРЕК ЕДІ

• «МЕН НЕГЕ САЙЛАУҒА ТҮСТІМ?»

– Арман мыр­за, тура бір жыл бұрын сіз­бен сұх­бат жүр­гіз­ген екен­біз, осы бір жыл­да біраз нәр­се өзгер­ген сияқты. Осы орай­да бір жыл­да болған сая­си оқиға­лар­ды, болып жатқан маңы­зды мәсе­ле­лер­ді талқы­ла­сақ деген ниет бар. Сіз бір ман­дат­ты округ бой­ын­ша Аста­на қала­сын­да құжат­та­ры­ңы­зды тап­сы­рға­ны­ңыз бел­гілі. Қазір­гі уақыт­тағы сіздің ста­ту­сы­ңыз қан­дай – тір­кеді ме, жоқ па, неге сон­ша­лы­қты созы­лып жатыр деген заң­ды сұрақтар туын­дап отыр.

– Шыны­мен, бір жыл бір күн­дей болып өтіп кетіп­ті. Осы­дан бір жыл бұрын талқы­лаған, әсіре­се Укра­и­наға бай­ла­ны­сты мәсе­ле­лер сол айты­лған­дай дәл кел­ді. Укра­и­на біраз нәр­се­ге көзі­мізді ашты. Біздің елі­міз­ге өзгерістер керек екен, соның ішін­де мына сай­ла­у­ға бай­ла­ны­сты. Шыным­ды айт­сам, мен өзім­нің үнім­ді халық пен билік­ке жет­кі­зу үшін сай­ла­у­ға түстім, әйт­пе­се бұл ман­дат маған қажет емес. Бірақ егер біздің үкі­мет осын­дай мүм­кін­шілік беріп жат­са, сая­си рефор­ма­лар, өзгер­ту­лер орын алып жат­са, онда мен осы жолы тек қана өзім­нің бағым­ды сына­удан бөлек, билік­тің ниетін сынап көрей­ін деп, құжат­та­рым­ды тапсырдым.

Өкініш­ке орай, осы күн­ге дей­ін декла­ра­ция тек­се­ру мерзі­мі өтіп кет­ті – 15 күн бол­ды, сай­лау комис­си­я­сы­нан әлі ешқан­дай жау­ап кел­ген жоқ. Ол жер­де де нешетүр­лі заң­ды-заң­сыз жар­ты­лай әре­кет­тер бар, мысалға, фис­кал­ды орган­дар жау­ап хат­ты 5 күн­нің ішін­де жібереді.

Жал­пы, осы билік­тің істеп жатқан ісіне қараған­да, ешқан­дай жаңа Қаза­қстан бол­май­тын қазір­гі қоғам­да билік­тің орнын­да бол­сам, мен де Арман Шора­ев секіл­ді кан­ди­дат­ты тір­ке­мес едім. Өйт­кені мен сияқты шын­ды­қты тіке, жасқан­бай айта­тын, ешкім­ге тәу­ел­ділі­гі жоқ аза­мат­тар­дың пар­ла­мент­ке кел­генін олар қала­май­ды. Біздің билік мен үшін үлкен сынақ болып жатыр. Егер мені тір­ке­мей жат­са, олар­дың қолы­нан бәрі келеді, онда ешқан­дай жаңа Қаза­қстан болған жоқ, баяғы жүйе қалып, тек кло­ун­дар ауы­сты деген сөз.

– Деген­мен, сіз қазір­гі болып жатқан сая­си рефор­ма­ларға сенесіз бе?

– Жоқ, сен­бей­мін. Менің білуім­ше, Әділет мини­стр­лі­гін­де сая­си пар­ти­я­лар­ды тір­ке­у­ге 30 шақты топ­тың ұсы­нған құжат­та­ры жатыр. Бір жыл­дан асты. Соның ішін­де шынайы оппо­зи­ция бар, мыса­лы, Болат Әбі­лов, Сан­жар­дың пар­ти­я­сы бар, олар­ды бір­не­ше сыл­тау тауып, қабыл­да­май, тір­ке­уден өткіз­бей жатыр. Ешкім естіп, біл­ме­ген «Рес­пуб­ли­ка» деген пар­тия қай­дан пай­да бол­ды және оны қалай тір­ке­уден өткізді? Енді тір­кеп алып, кей­ін Орта­лық сай­лау комис­си­я­сы «олар­дың фили­ал­да­ры жоқ, депу­тат­ты­ққа кан­ди­дат ұсы­на алмай­ды екен» дей­ді. Кей­ін­нен өзінің бүлі­гін түсін­ген комис­сия «жоқ, фили­ал­да­ры бар екен» деп шықты.

Жал­пы, жаңа Қаза­қстан орны­ғып, жаңа сая­си рефор­ма­лар бола­тын бол­са, онда бүкіл жалған пар­ти­я­лар­ды тір­ке­уден алып тастап, пар­тия құруға кез кел­ген аза­матқа мүм­кін­дік беріп, қоғам­ды қай­та құру керек еді.

– Онда неге Арман Шора­ев сая­си пар­тия құрған жоқ?

– Мені ешқа­шан тір­ке­мей­ді, соны біліп, бос әуре­ге салы­нғым келмейді.

– Сіздің күшіңіз бар, халық сізді қол­дай­ды, тәжіри­бе де жетер­лік, неге сынап көрмеске?

– Осы жолы депу­тат­ты­ққа тір­ке­уден өте алма­сам, онда жаңа пар­тия дей­міз бе, қозға­лыс па – тір­ке­у­ге бар күш-жігерім­ді саламын.

– Арман мыр­за, қазір жасы­ңыз нешеде?

– Мен 52-демін.

– Дәл қазір, 50-ден кей­ін теп­се темір үзетін шағы­ңыз екен. Менің есім­де, бір жыл бұрын сіз­ден депу­тат бола­сыз ба деп сұраға­ным­да, сіз: «Мен депу­тат бол­май­мын, Сан­жар сияқты жастар бар­сын» дедіңіз. Енді қазір кан­ди­дат­ты­ққа құжат тап­сы­рған екенсіз…

– Шыны керек, сөзі мен ісінің ара­сы жер мен көк­тей мына билік­тен менің әбден көңілім қалған. Сол үшін де жаңа Қаза­қстанға қада­мы­м­ыз қан­дай – соны сынап көру үшін, сай­ы­сқа түсу­ге белім­ді бекем буып отыр­мын. Билік егер мені тір­ке­се, маған қар­сы қой­ған кез кел­ген мықты деген «қуыр­шақ» кан­ди­да­тын оңай-ақ жеңіп шыға­ты­ным­ды олар біледі. Өйт­кені мені халқым қол­дай­ды, ал мен халқы­ма сенемін.

– Яғни, қазір осы сай­ла­уды өткізіп оты­рған сая­си тех­но­лог­тар қорқақтық таны­тып отыр ма?

– Әрине! Мен ол жақты екі­ге бөле­мін: бірі – менің жақ­та­ста­рым, олар мені қол­дап тір­кей­ік десе, екін­шісі – қар­сы. Екі топ та Шора­ев тір­кел­се, оның жеңіп шыға­ты­нын біледі. Сон­ды­қтан сай­лау бары­сын­да бір шикілік жасап, бюл­ле­тень­дер­ге қаты­сты заңға қай­шы, ескі билік­тің үйрен­шік­ті теріс әре­кет­теріне баруы мүм­кін. Олар оған барғы­сы кел­мей­ді, өйт­кені Аста­на­да бұрыс іске бару қауіпті.

Халық та бұры­нғы­дай емес, өзгер­ді. Осы­дан бір жыл бұры­нғы және қазір­гі Арман­ды салы­сты­руға кел­мей­ді, көзқа­ра­сым өзгерген.

– Оның себебі неде?

– Себебі біраз нәр­се­ге көзім ашыл­ды. /Украинадағы/ соғы­ста біздің билік­тің не істеп жатқа­ны, қоғам­да болып жатқан іс-әре­кет­тер, пре­зи­дент­тік сай­лау өтті, бірақ бәрі теріс деп айтуға, әрине, аузың бар­май­ды. Өкініш­ке орай, біздің жаңа билі­гі­міз сол ескі амал-тәсіл­деріне қай­та басты. Қаңтар­дан кей­ін біздің кеңесі­міз, әңгі­ме­міз бол­ды ғой. Ол кез­де пре­зи­дент те /өткен/ наурыз айын­дағы жол­да­уын­да: «Біз­де сая­си рефор­ма­лар бола­ды, бәрі өзге­реді» деген. Бір жыл өтті, бірақ ештеңе өзгер­ген жоқ.

• «БИЛІКТІҢ ІШІНДЕ КОЛЛАБОРАНТТАР БАР»

– Өзгер­ту үшін, оны жасай­тын адам­дар керек қой.

– Баяғы сол Ақор­да­да сол Назар­ба­ев­ты қол­даған адам­дар сол қал­пын­да отыр. «Ескі гвар­дия» қозғалған жоқ. Екі-үш оли­гарх­ты зын­данға қама­ды, қалға­ны дін аман жүр. Депу­тат­ты­ққа үміт­кер болып жүр­ген аза­мат­тар да – баяғы сол Назар­ба­ев­ты мақтап жүргендер. 

Қарап отыр­саңыз, әр пар­ти­яға қаты­сты өз ком­про­ма­ты (дәлелі) бар, ішін­де кезін­де сот­талған­дар да бар. Бәрі билік­тің айтқа­ны­нан шыға алмай­ды, қай­да басын бұр­са, сол жаққа жүреді. Олар­дың мақ­са­ты – жаңа пар­ла­мент­ке, кан­ди­дат­тар­дың көңіліне кел­месін, сол баяғы айтқанға көніп, айдағанға жүретін «есек­тер­ді» қай­та­дан жинап алу. Менің білуім­ше, «Ама­нат­тың» аты­нан шығып жатқан­дар­дың 80 пай­ы­зы жасан­ды жағым­паз­дар, ал 20 пай­ы­зы, мыса­лы, Ринат­ты /Зайытов/ азғы­рып, өздеріне тар­тып жүр.

– Ринат мен­де басқа амал жоқ деген­ді айтады.

– Менің­ше, Ринат депу­тат бол­са, ол шын­ды­қты айта­ды, сон­ды­қтан ұза­ққа шыда­май­тын шығар. Енді билік­те басқа амал жоқ, егер Ринат бол­ма­са, басқа сон­дай аза­мат­тар бар, ал «Ама­нат» деген пар­ти­яға дені сау, есі дұрыс адам ешқа­шан дауыс бер­мей­ді. Өйт­кені «Ама­нат» – бұры­нғы «Нұр Отан», был­ты­рғы қан­тө­гіс­ке кінәлі осы «Нұр Отан» пар­ти­я­сы деп ойлай­мын. Осы пар­тия мүл­дем, түп-тамы­ры­мен жой­ы­лып, бас­шы­ла­ры сот­та­луы керек.

– Бай­бек сот­талған жоқ қой, қай­да жүр?

–Енді амал-әре­кетін жасап, оны табу керек. Менің айтып оты­рға­ным – «халы­қтық» деп аталған, «ком­му­ни­стік­тен» атын ауда­рып алған пар­тия, олар да «үнде­ме­стер­дің» про­ек­тісі. Ерті­с­ба­ев­тың: «Я кла­ня­юсь рус­ско­му наро­ду, я кла­ня­юсь Пути­ну» дегені – қай сасқа­ны? Бұл пат­ри­от­тың емес, нағыз құл­дың сөзі. Сол Ермұ­ха­мет мыр­за сақал­ды басы­мен тарих­та оры­стың қаза­ққа қастан­ды­қ­пен ашар­шы­лық жасап, Ала­штың бет­ке ұстар асыл аза­мат­та­рын қуда­лаға­нын, атып-жой­ып, соғы­ста қан­ша қаза­қты қырға­нын ұмыт­ты ма? Осы­лай­ша Қаза­қстан­да тұра­тын сепа­ра­ти­стік кол­ла­бо­рант­тар­дың (сотруд­ни­че­ство с вра­гом про­тив стра­ны в воен­ное вре­мя, доб­ро­воль­ное сотруд­ни­че­ство граж­дан окку­пи­ро­ван­но­го госу­дар­ства с про­тив­ни­ком, направ­лен­ное во вред стране в ходе вой­ны или вооруженно­го кон­флик­та) арзан дауы­ста­рын жинай­мын деп арын сатып жүр.

– Мүм­кін, бұл Ерті­с­ба­евқа біздің билік­тің беріп оты­рған тап­сыр­ма­сы шығар? Біз бәрібір Крем­ль­ге жал­тақтай­мыз, сон­дай пар­тия болу керек шығар?

– Әрине, билік кол­ла­бо­рант­тар­дың пар­ти­я­сы болу керек деп ойла­са, біз­де ұлт­шыл­дар­дың өкіл­дері пар­ла­мент­те бол­мау керек. Ұлт­шыл болу – біз­де қазір фашист болу­мен бір­дей. Біздің билік­тің ұста­ны­мы сон­дай. Өйт­кені билік­тің қақ жар­ты­сы сол Ерті­с­ба­ев сияқты кол­ла­бо­рант­тар, сепа­ра­ти­стер. Түрі қазақ болға­ны­мен, тілін мен­сін­бей­тін, қазақ екені­нен жиір­ке­нетін бейшаралар.

– Шыны­мен, қазақ екеніне намыста­на­тын­дар бар деп ойлай­сыз ба?

– Әрине, бар. Ондай­лар бол­ма­са, Ерті­с­ба­ев сияқты адам­дар­ды билік­ке жола­тар ма еді? Мыса­лы, Атба­сар қала­сын­да бір оры­стың аза­ма­ты: «Егер Ресей шабуыл жаса­са, мен Ресей­ді жақтай­мын, қолы­ма мыл­тық алып, /Қазақстанға/ қар­сы шығам, Сол­түстік Қаза­қстан – ол Ресей­дің жері» деген көк­көз­ге ешкім ешқан­дай жаза қол­данған жоқ. Істі жауып таста­ды. Оны жай­дан-жай жаба сал­май­ды, сепа­ра­тизм­ге бай­ла­ны­сты біз­де Қыл­мыстық кодек­сте нешетүр­лі бап­тар бар, оны біреу айтып отыр, қол­дап отыр. «Іштен шыққан жау жаман» деген осы. Үкі­мет­тің өзін­де осын­дай жау­лар көп. Біздің үкі­мет­те бір­не­ше жыл Ұлт­тық қауіп­сіздік коми­тетін басқарған Кәрім Мәсі­мов бүгін кім болып шықты? Дәл сон­дай сатқын­дар бүгін­де билік­тің ішін­де толып жүр.

– Яғни, біз әлі сол сатқын­дар­дан таза­рған жоқ­пыз ба?

–Жоқ. Ешқан­дай жаңа­ру болып жатқан жоғын айтып отыр­мын ғой.

– Бірақ та сон­дай 5–6 адам­ды бүкіл елдің, ұлт­тың келе­ше­гін шешетін­дей дең­гей­ге жет­кізіп қой­ған халы­қтың өзі кінәлі деп ойла­май­сыз ба?

–«Тәу­ба», «шүкір» деп, жай­ба­рақат оты­ра беретін халы­қтың да кінәсі бар.

• «ХАЛҚЫМЫЗ ТӨЗДІ ДЕ, ТОЗДЫ ДА»

– Өткен жылы сай­лау әділ бол­сын деп, көше­ге шыққан бір адам болған жоқ...

– Биыл егер сай­лау әділ өтпе­се, Алма­ты­да, Аста­на­да, Батыс пен Шығы­ста да халық көтеріледі. Бір жыл­да халық өзгер­ді, Арман Шора­ев та өзгер­ді. Халқы­мыз төзді де, тозды да. Пре­зи­дент­тің айтқан өзгерістері ешқа­шан орын­далған жоқ.

– «Халық қазір кім­ге сенерін біл­мей­ді. Арман Шора­ев былай айт­ты, Сан­жар Боқа­ев солай деді, пре­зи­дент те жаман адам емес сияқты, бірақ істері көңіл­ден шық­пай­ды» деп, халық біз­ге жаза­ды. Мұн­дай жағ­дай­ға не дейсіз?

– Сан­жар мен менің ойым, айтқа­ны­мыз бір жер­ден шыға­ды. Біз­де басқа аға­ла­ры­мыз – Ермұрат Бапи, Болат Әбі­лов, тағы басқа­лар, әріп­тесі­міз Думан /Мұхаммедкәрім/ бар. Құдай­ға шүкір, мен жалғыз емес­пін. Мені қол­дай­тын, мені жақтай­тын бауыр­ла­рым, аға­ла­рым бар, сон­ды­қтан туған ел үшін, жер үшін жаны­мыз құр­бан. «Малым – жаным­ның садаға­сы, жаным – арым­ның садаға­сы» – біздің ұста­ны­мы­м­ыз осын­дай. «Бас кеспек бол­са да, тіл кеспек жоқ» дей­ді, ешкім­нен тай­сал­май, ақиқа­тын айтып, елдің жағ­дай­ын жақ­сар­ту – біздің басты мақсатымыз.

– Біз­де ең соңғы әділ сай­лау 1999 және 2004 жыл­да­ры өтіпті…

– 1999 жылы жалғыз ман­дат­ты округ арқы­лы мен өзім Көк­ше­тау қала­сын­да сай­ла­у­ға қаты­сқан­мын. Ол кез­де жасым 34-те еді, жастау бол­дық. Мен бірін­ші тур­да 70 пай­ыз дауыс алып, жеңдім. Сол жеңісім­ді билік ұрлап алды. Қазір әрқай­сы­мы­зда смарт­фон бар, ол кез­де ешкім­де жоқ еді. Билік ойы­на кел­генін істе­ді. Дауыс беру­ге кел­ме­ген адам­дар­дың бюл­ле­тень­дерін кел­ді деп, нешетүр­лі әре­кет­ке бар­ды. Соның өзін­де де мен 70 пай­ыз алдым. Бірақ билік екін­ші турға мені жет­кіз­ген жоқ. Сон­ды­қтан біздің елі­міз­де 1990 жыл­дың басын­да ғана демо­кра­ти­я­лық таза билік бол­ды. Одан кей­ін құрыды.

Біз­де шынайы бір­де-бір пар­тия жоқ. Құруға әре­кет­тер жаса­лып жатыр, Сан­жар бауы­ры­мыз жаз­дың басын­да съезін өткізді…

– Иә, адам аз келді.

– Мәсе­ле адам санын­да емес, түсін­генім – шынайы пар­ти­яға үкі­мет ешқа­шан жол бер­мей­ді, билі­гін ешкім­мен бөліскісі кел­мей­ді. Тоқа­ев мыр­за біраз жыл Қытай­да қыз­мет­те бол­ды, тілін біледі, мүм­кін, Қытай­дың жолын таң­даған шығар, біл­мей­мін, бірақ осы жол­мен кете бер­сек, Сол­түстік Коре­яға айна­ла­мыз. Ешқан­дай өндіріс жоқ, күн­көрісі қиын, бей­ша­ра елдер­дің біріміз.

• «БІЗДІҢ ЖЕРІМІЗ РЕСЕЙДІҢ ОККУПАЦИЯСЫНДА»

– Оның үстіне, көріп отыр­сыз, Орал­дағы әуе­жай­дың 49 пай­ы­зын ресей­лік оли­гар­хқа сатып жібергенбіз.

–Мұның бәрі – елі­мізді Ресей­дің оңтүстік феде­ра­тив­тік окру­гіне айналдыру.

– Енді Қаза­қстан­ды басы­нған оры­стар Укра­и­на­дан кей­ін Қаза­қстан да соның кебін киеді деген сөз­дер естіліп жүр. Бұл мүм­кін бе?

– Окку­па­ци­ядан қорқуы­мыз керек, қазір­дің өзін­де біз Ресей­дің бір губер­ни­я­сы сияқты күн кешіп отыр­мыз. Өйт­кені Бай­қоңыр түгел Ресей­дің құзы­рын­да және сол жер­де­гі қаза­қтар­ды көп ақша ұсы­нып, соғы­сқа азғы­рып жатыр. Қаза­қтың нәре­сте­леріне Ресей­дің пас­пор­ты беріліп жатыр. Дәл сон­дай При­озерск деген жер бар, ол жер­де де Ресей­дің үлкен әске­ри база­сы бар. Алма­ты­ның маңын­да да Ресей­дің сон­дай үлкен база­сы бар, «РВСМ» дей­ді. Дәл сон­дай Қоста­най­да да бар, 5–6 база бар, сон­ша поли­гон бар. Сон­ды­қтан біздің жері­міздің үштен бір бөлі­гі заң­ды түр­де Ресей­дің окку­па­ци­я­сын­да. Бір­не­ше жылға келісім­шар­тпен жалға алған.

– Онда бізді басып алу­дың да кере­гі жоқ екен ғой. Тілі­міз онсыз да – орыс, теле­ди­дар­дағы хабар­дың 80 пай­ы­зы да орыс тілін­де. Менің таңқалға­ным, Орал­дағы әуе­жай­дың келісім­шар­ты жасалған­да, қоғам бел­сен­ділері үнде­ген жоқ, халық тара­пы­нан нара­зы­лық та бай­қал­ма­ды, бір-екі адам жаз­ды, оған елең еткен ешкім бол­ма­ды, жазы­лған күйі қал­ды, ұмытылды.

– Мен сіз­ге айтай­ын, осы­дан 5 жыл бұрын біздің елі­міз­де көп өзгерістер бола­ды, Ақор­да­ны билеп оты­рған аза­мат­тар билі­гі­нен бір күн­де айы­ры­ла­ды деп ешкім ойлаған жоқ. Осы­дан бір жыл бұрын бәріне ақыл үйретіп жүр­ген Нығ­ма­ту­лин қазір қай­да? Өзінің көлең­кесі­нен қорқып, тығы­лып жүр. Қазір­гі Ақор­да­да оты­рған аза­мат­тар да алды-артын ойлаға­ны дұрыс. Бәрі уақыт­ша. Сол Орал әуе­жай­ын оры­старға сатқан аза­мат­тар сатқын болып, біздің әділ сот­тың үкі­мі­мен 20–30 жылға түр­ме­ге оты­ра­ды. Соны ұмыт­пау керек. Қазір әмірі жүріп тұр, пре­мьер-министр бол­сын, тағы басқа­лар ертең­гі күні иттен ілгері, адам­нан кей­ін болып қал­май­тын күн­дерін ойлаған­да­ры жөн.

– Біздің көке­лері­міз көп ойла­на бер­мей­ді ғой, шамасы?

– Менің инту­и­ци­ям мықты – жақын­да біздің елі­міз­де оң өзгерістер бола­ты­ны­на еш күмәнім жоқ. Сол үшін жұмыс жасай­мыз. 52 деген жас – нағыз жігіт­тің жасы, елде­гі әділ­дік үшін әрі­ден күресіп жүр­генім­ді халқым біледі. Елдің әл-ауқа­тын өзгер­тіп, жақ­сар­туға бар күші­мізді сала­мыз, аман­дық бол­са. Серік­те­стерім, жақ­та­ста­рым да күн­нен-күн­ге көбей­іп жатыр, егер сая­си жүйе біз­ге қар­сы тұрған күн­де де заң­ды түр­де өзгерістер­ді мойындатамыз.

• «ТЫСУҒА ДА, ШАБЫСУҒА ДА ДАЙЫНБЫЗ»

– Был­тыр халы­қтың Қаңтар­дан кей­ін­гі бел­сен­ділі­гі өте жоға­ры бол­ды, қазір егер бай­қа­саңыз, ол бәсең­де­ген сияқты. Келі­сесіз бе?

– Жоқ, халық оян­ды. Ұлт­тық намыс жыл­дан-жылға оянып, күшей­іп келеді. Біздің билік неге қазақ тіліне жол бер­мей жатыр? Оларға қаза­қтың бір­тұ­тас ұлт болып қалып­та­суы қажет емес. Осы­лай шашы­рап жүр­гені ыңғай­лы. Неге? Өйт­кені билік жүй­есін­де елдің қамын, бола­шағын ойлай­тын жана­шыр жоқ, әркім­нің ойлаға­ны өз қал­та­сы, қара басы­ның қамы, оты­рған орнын биз­неске айнал­ды­рып отыр. Сон­ды­қтан біздің елі­міз Сол­түстік емес, Оңтүстік Коре­яға ұқса­уы тиіс.

– Таң­да­на­тын жәйт, Қаңтар­да қан­ша­ма адам­ның қаны төгіл­ді, енді билік­те­гілер есін жиып, ары оянып, ойла­нып, елдің қамын айта­тын, ең бол­ма­са мәжілісте­гі сай­ла­уды шынайы өткі­зетін шығар деген үміт өз басым­да болған. Бірақ қазір де ести­тінің сол – бір оли­гарх кет­ті, орны­на басқа­сы кел­ді дей­ді. Қаңтарға қаты­сқан өрім­дей жас бала­лар­ды 15 жылға сот­тап жібер­ді, Тараз­да сол Қаңтар­да аты­лып кет­кен 6 жігіт­ті сот кінәлі деп шешті. Содан кей­ін соңғы кез­дері жур­на­ли­стер­ге жаса­лып жатқан шабуыл­дар өршіді, мұны қалай түсі­ну­ге болады?

– Бұл – қаза­қтың жау­ла­ры­ның жасап жатқан қастан­ды­ғы. Про­ку­ра­ту­ра бол­сын, сот бол­сын, соларға бұй­рық беріп жатқан шене­унік­тер­дің өз ұлты­на, халқы­на сатқындығы.

– Халы­қты жап­пай басу үрдісі баста­лып кет­пе­ді ме? Сіз мұны сезесіз бе, әлде мен қате­ле­стім бе?

– Мен түр­ме­ден, басқа­дан қорқа­тын­дар­дан емес­пін. Менің қасым­дағы әріп­те­стерім де сон­дай, менің­ше, еш оң өзгерістер бол­ма­са, халық енді үнде­мей қал­май­ды. Халық Жел­тоқ­сан­да шықты, солар­дың ұрпағы, міне, Қаңтар­да шықты және бұл тек Алма­ты­да емес, мың­даған адам Аста­на­да да алаңға шықты. Сон­ды­қтан олар­дың еңсесін басуға, әсіре­се жастар оған көн­бей­ді. Менің 4 балам бар, осы ұрпағы­мыз үшін жан пида. Егер баяғы жар­тас – сол жар­тас, өзгер­мей­тін бол­са, аты­суға да, шабысуға да дайынбыз.

– Ал өзгерістің бірін­ші қада­мы – ол мәжілістің сай­ла­уы деп санай­сыз ба?

– Ешқан­дай өзгеріс бол­май­ды, «қуыр­шақ пар­ти­я­лар» басым түседі, «Ама­нат» кем деген­де 60–70 пай­ыз дауыс ала­ды. Ал «қуыр­шақтар» жаңа демо­кра­ти­я­лық заң­дар­ды қабыл­дай алмайды.

– Бірақ сіз бір ман­дат­пен мәжіліс­ке бара­сыз ғой.

–Иә, барам да жеңем, оған күмән жоқ. Оны билік те біліп отыр. Бірақ біздің заң­дар бой­ын­ша, сай­ла­у­ға екі-үш күн қалған­да, сыл­тау тауып, тізім­нен алып тастай­ды. Өйт­кені олар­дың ресур­ста­ры бар, ойы­на кел­генін істей­ді ғой.

Олар нені түсін­бей отыр? Мен жуыр­да бір билік өкілі­мен кез­дескен­де айтқам: сен­дер Арман Шора­ев бол­ма­са, сон­дай адам­ды ойлап шыға­ру­ла­рың керек еді. Өйт­кені ресей­лік депу­тат­тар бол­сын, оның экс-пре­зи­ден­ті бол­сын, қаза­ққа, Қаза­қстан­ның жеріне қаты­сты қан­ша­ма ауыр сөз­дер айт­ты, ал біздің не депу­тат­та­ры­мыз, не басқа­сы оларға жау­ап қай­та­рып, ешкім сес көр­сетіп оты­рған жоқ.

Менің­ше, билік осы жолы әсіре­се аудан­дық, қала­лық, облы­стық мәс­ли­хат­тарға жалғыз ман­дат­пен сай­ла­нып жатқан адам­дарға, халы­қтың қала­у­лы­сын сай­ла­у­ға жол беруі керек еді. Өйт­кені пре­зи­дент өзі Ақор­да­сын­да оты­рып, аудан, облыс, қала­лар­да әкім­дер­дің не істеп жатқа­нын бақы­лай алмайды.

Ал егер шыны­мен тәу­ел­сіз депу­тат­тар отыр­са, мыса­лы, кезін­де Аста­на­ның мәс­ли­ха­тын­да отыр­са, ЛРТ сияқты жоба­ларға, әлгі мил­ли­ард­тар­ды жеп қой­ған тағы басқа жоба­ларға жол бер­ме­уші еді. Әр аудан, әр облыс орта­лы­ғын­да өз жерім, өз қалам деп оты­ра­тын сон­дай пат­ри­от­тар сай­лан­са, әкім­дер­дің жұмысын, бюд­жет­ті қадаға­лау тіп­ті жеңіл болу­шы еді. Оны әлі түсін­бей келеді, оларға бәрі тәу­ел­ді болу керек. Осын­дай ұста­ным жал­пы билік­ті тығы­ры­ққа тірей­ді. Соны түсін­бей отыр. Ерте ме, кеш пе, билік өзін-өзі осы­лай жеп қояды. Ескі жүйе қалай ыды­ра­ды, осы жүйе де солай болады.

• «НАЗАРБАЕВТАР ӘЛІ КЕТКЕН ЖОҚ»…

– Иә, халық ара­сын­да, жур­на­ли­стер ара­сын­да әңгі­ме бар, қазір жаңа Қаза­қстан құру қиын болып жатыр, өйт­кені ескі Қаза­қстан­дағы күш­тер әлі кет­кен жоқ, олар­дың сая­сат­та, эко­но­ми­ка­да әлі де үлесі бар, сон­ды­қтан да бұның бәрі оңай емес дей­ді. Жал­пы, біз­де қазір Назар­ба­ев­тар­дың ықпа­лы бар ма?

–Билік­тің қимыл-қозға­лы­сы­на, ісі мен сөзінің сәй­кес кел­ме­уіне қараған­да, бар шығар. Екін­ші­ден, жал­пы өзгеріс жасау оп-оңай нәр­се. Кезін­де Саа­ка­шви­ли екі айда бүкіл поли­ция жүй­есін өзгерт­ті. Мына Париж қала­сы­на бірін­ші барға­ным­да шошы­ғам: сол күні фут­бол­дан бір матч болып жатыр екен, фанат­та­ры бір көшенің фонарь, вит­ри­на­ла­ры­ның тас-талқа­нын шығар­ды. Мен Фран­ци­яда тағы рево­лю­ция баста­лып кет­ті ме деп ойла­дым. Олар­да мұн­дай жағ­дай екі жұма­да бір рет қай­та­ла­на­тын нәр­се екен. Фанат­тар көше­мен өте­ді, оларға ешкім тиіс­пей­ді, атпай­ды, өлтір­мей­ді. «Луи Витон» өзінің жыл­дық бюд­жетін­де Париж қала­сын­да қан­ша ойын клу­бы бар, 30–40 па – сон­ша мәр­те тере­зе әйне­гін ауы­сты­руға бюд­жет жос­пар­лап қояды екен. Ол жер­де поли­ци­я­ларға қару-жарақ қол­да­нып, оқ атуға тый­ым салы­нған, тек қана рези­на дубин­ка­лар бар, сосын жарақат­та­май­тын резің­ке оқ атады.

Біз­де 2011 жылы Жаңаө­зен­де де сон­дай резің­ке оқ қол­дан­са, ешкім өлмес еді. Сон­ды­қтан біз­де заң бой­ын­ша демон­стра­ция кезін­де поли­ци­я­ларға суық қару қол­да­нуға тый­ым салу керек. Жарай­ды, қират­сын, ол үшін кісі өлтір­мей, жау­а­пқа тар­туға бола­ды ғой.

Маған бір поли­цей айт­ты: егер тер­ро­ри­стер бол­са ше? Айна­лай­ын, тер­ро­ри­стер­мен айна­лы­са­тын кісілер бар, өздерің бар­сы­ң­дар. Қазір былы­қта­ры шығып жатыр, сол тер­ро­ри­стер­ге поли­ци­я­лар қару сатқан. Мұн­дай сатқын жүй­ені түп-тамы­ры­мен ауы­сты­ру керек. Саа­ка­шви­ли соны жаса­ды. Тби­ли­си­де қазір әр жұма сай­ын Саа­ка­шви­лиді, тағы басқа­лар­ды қол­дап митин­гілер өте­ді. Ешкім­ді өлтіріп жатқан жоқ. Дәл солай біз­де де жаса­уға болар еді, бірақ билік үне­мі өлім­мен қорқы­тып оты­ру­ды әдет­ке айнал­ды­рған. Біздің елі­міз­де жар­ты жыл, бір жыл сай­ын рефор­ма өткізіп, адам­дарға, биз­неске бостан­дық бер­се, жарқы­ра­тып, жаңар­туға болар еді. Қазір біз екін­ші Сол­түстік Корея болып отырмыз.

– Тоқтай тұры­ңыз, алда 7 жыл бар, бәл­кім, бәрі өзгеріп шыға келер?!

– Жеті жыл­дың өзі дұрыс емес, тым ұзақ. Жеті жыл­да тағы да екін­ші «елба­сы» қай­та­ла­нуы мүм­кін. Алты жыл­дан соң қасын­дағы­лар айта­ды: Қасе­ке, сіз сон­дай ғұла­ма­сыз, қазақ халқы сіз­сіз өмір сүре алмай­ды, тағы да Кон­сти­ту­ци­я­мы­зға өзгеріс енгізіп, сізді тағы бір 7 жылға сай­лай­ық деп.

– Ондай бола қоймас…

–Неге? Біз­де Кон­сти­ту­ци­я­ны өзгер­ту жеңіл маши­на­ның дөң­ге­ле­гін өзгерт­кен­мен бір­дей. Біз­де 5–6 адам бүкіл қаза­қтың тағ­ды­рын шешіп отыр. Солар Қасе­кеңе барып айт­са, жыла­са, Қасе­кең жарай­ды деп келі­се салуы әбден мүмкін.

 Жал­пы 4 не 5 жыл­да билік ауы­сып оты­руы керек. Аме­ри­каға жететін демо­кра­тия жоқ. Олар­да 4 жыл­да бір рет ауы­сып оты­ру үрдіс­ке айналған. Одан Аме­ри­ка құлаған жоқ, дамып бара­ды, кезін­де Кен­не­диді атып таста­ды, Аме­ри­ка құла­ды ма, ештеңе болған жоқ.

– Оны былай түсін­діреді: қазір Назар­ба­ев­тар әлі кет­кен жоқ, әлі қысым бар, өте қиын, сон­ды­қтан да аяққа нық тұрып алу керек, кадр­лық шешім­дер­ді өзгер­ту үшін, кем деген­де 7 жыл керек деген сияқты. 30 жыл болған жүй­ені біз бір күн­де өзгер­те алмай­мыз дейді.

– Отыз жыл қалып­тасқан қисық жүй­ені түзе­ту үшін, 30 жастағы жігіт­тер билік­ке келуі керек.

– Жастар билік­ке келіп жатыр ғой, көріп отыр­сыз, қан­дай жас мини­стр­лер жүр.

–Ора­ло­вты айтып отыр­сыз ба? Назар­ба­ев­тың қолын сүй­іп жүр­ген бала­ны министр етіп қой­ға­ны – әбден ұят нәр­се. Сол бала­ның құр­да­ста­ры, 30 жастағы көзі ашық, көкіре­гі ояу, мықты, намысты жігіт­тер біз­де жоқ емес – бар. Соларға қия­нат жаса­лып жатыр. Бұл жағым­паз­дар­дың жүй­есі болған соң, ол үйрен­шік­ті жағдай.

– Ринат­пен де жақын­да сұх­бат жаз­дым, Ринатқа «сатқын­сың» деп жатқан­дар бар. Бірақ Ринат бар­да – тіл мәсе­лесін, ұлт­тық құн­ды­лы­қтар­ды жоқтай­тын, осы мәсе­лені көте­ретін бір адам бары­ның өзі көңіл­ге жұба­ныш. «Пар­ти­я­ның айтқа­ны бұрыс бол­са, көнесіз бе?» деп сұра­дым, «жоқ» деп отыр.

– Ринат бауы­ры­ма риза болға­ным бар: біздің бір әріп­тесі­міз: «Қай кан­ди­датқа дауыс бересіз, Шора­евқа ма, әлде Жол­жақ­сы­но­вқа ма?» деп сау­ал­на­ма жасап­ты, сон­да Ринат Арман аға­ма дауыс бере­мін деп жазған. Ерік Жол­жақ­сы­нов – «Ама­нат­тың» аты­нан маған қар­сы қой­ған бала­ма­сы. Ринат­тың өзі «Ама­нат­тың» мүше­сі. Міне, осын­дай пара­докс бар… Билік өзіне-өзі көр қазып отыр.

• «ТҰРҒЫНБАЕВ ПЕН ӘБІЗ НЕГЕ ЖАУАПҚА ТАРТЫЛМАДЫ?»

– Тағы да Қаңтарға бай­ла­ны­сты сұра­сам: қаруға қаты­сты Ерлан Тұрғын­ба­ев жай­ын­да жазыл­ды, Қаңтар кезін­де Ішкі істер мини­стрі болған ол кісі ешқан­дай жау­а­пқа тар­ты­лған жоқ, қыз­меті­нен боса­тыл­ды – болды.

– Сол кез­де пре­зи­дент мыр­за­ға «20 мың лаң­кес Алма­ты­ға шабуыл жасап жатыр» деп айтқан кісі – Ерлан Тұрғын­ба­ев. Сол жалған ақпа­ратқа сүй­еніп, пре­зи­дент мыр­за­ның қисық шеші­мі – «ОДКБ»-ны шақы­рға­ны. Сол Тұрғын­ба­ев­тың кесірі­нен біздің жері­мізді басқа елдің әскер­лері тап­та­ды. Сон­ды­қтан сатқын ретін­де ол да жау­а­пқа тар­ты­лып, түр­ме­де оты­руы керек. Егер оны оты­рғы­з­ба­са, онда соның орнын­да оты­рған аза­мат­тар да бола­шақта қазақ мәсе­лесіне қолын бір сілтейді.

– Самат Әбіш те жау­а­пқа тар­ты­лған жоқ, себебі неде?

– Бәрін сот­тау керек. Кәрім Мәсі­мо­втың қасын­да жүріп, оның істе­ген әре­кет­терін біл­меді деген­ге мен сенбеймін.

– Арман мыр­за, Қаңтар не үшін бол­ды, Қаңтарға кінәлі кім? Соның ара-жігін ашып алған­нан кей­ін ғана келесі қада­мға басу керек еді ғой, асы­ғы­стық болған жоқ па? Қаңтар­дан кей­ін екі ай өте сала, «екін­ші Рес­пуб­ли­ка» болып кет­тік, одан кей­ін рефе­рен­дум өткіздік, қателі­гі­міз, менің­ше, осы жер­де. Қаңтар­дан кей­ін бір жыл уақыт ішін­де есі­мізді жиып, бәрін сара­лап, кім­нің кінәлі, кінәсізін аны­қтап алу керек еді ғой. Билік неге асы­ғы­стық жасады?

– Ол билік­тің алдам­шы қимыл­да­ры, рефе­рен­дум – өтірік, одан еш жаңа­лық болған жоқ. Одан кей­ін өткен пре­зи­дент­тік сай­лау – ол да жалған. 95 пай­ыз елі­міздің халқы қаты­са алма­ды, себебі кемін­де 5 жыл мем­ле­кет­тік қыз­мет­те болуың керек. Ал біз­де ауыл­да жүр­ген кере­мет биз­не­смен­дер, ортан қол­дың сала­сын­дай бел­ді жігіт­тер қаты­са алма­ды. Бұл аза­мат­тар­дың кон­сти­ту­ци­я­лық құқы­ғын шек­теу. Сон­ды­қтан бұл сай­лау тағы да өтірік­ке сену.

– Менің сұрай­ын дегенім: асы­ғы­стық болды…

– Иә, әдейі жаса­ды. Әйт­пе­се билік біледі: мынау Укра­и­на­да болып жатқан соғы­стың нәти­же­сін­де Ресей­дің эко­но­ми­ка­сы қазір де ыды­рап жатыр. Оның ызға­ры біз­ге де тиеді, халық кедей­лене береді. Мыса­лы, мына сай­ла­уды да тез­детіп неге жыл­дың басын­да өткізіп жатыр? Өйт­кені жаз­да өткіз­се, жазға дей­ін халы­қтың жағ­дайы әбден нашар­лап, шырқау шегіне жетуі мүм­кін. Тағы баға­лар көтеріледі, жұмыс­сыздық, т.б. Егер Путин­нің сөзі­нен аса алмай жүр­сек, біз де санк­ци­яға ілі­гуі­міз әбден мүм­кін. Қазір де Ресей­ге санк­ци­я­ны айна­лып өту­ге біздің үкі­мет көмек­тесіп жатыр. Халық Укра­и­наға көмек­тесіп жат­са, билік Ресей­дің сөзін сөй­леп отыр.

– Басқа таң­дау жоқ сияқты, амал да жоқ.

–Иә, билік­тің басқа ама­лы жоқ. Тез­детіп сай­лау өткізіп, «қуыр­шақта­рын» пар­ла­мент­ке оты­рғы­зу керек. Бұл жер­де ең үлкен қателік неде? Қаңтар­дың алдын­да, жар­ты жыл бұрын Маңғы­стау халқы­ның аты­нан сай­ланған депу­тат­тар сол баты­стың пар­ла­мен­тін­де отырса,олар пре­зи­дент­ке бол­сын, пре­мьер­ге бол­сын қар­сы шығар еді. Ал бұл жер­де ешқан­дай үн болған жоқ, соның сал­да­ры­нан халық көше­ге шығуға мәж­бүр бол­ды. Дәл солай биы­лғы 19 науры­зда мына жүйе өзінің «қуыр­шақ» кан­ди­дат­та­рын сай­лай­тын бол­са, олар да аузы­на құм құй­ы­лған­дай, үнде­мей оты­ра­ды, сосын халық көше­ге қай­та­дан шыға­ды, бұл жолы халы­қты басу қиын болады.

– Сон­ды­қтан бір ман­дат­тық бой­ын­ша беріл­ген 30 пай­ы­зға жоқ деген­де есі дұрыс 29 адам депу­тат бол­са, жақ­сы болар еді.

– Билік­тің мақ­са­ты – кел­тір­меу. 29 оры­нға 29 «Ама­нат» пар­ти­я­сы­ның неме­се басқа жасан­ды үкі­мет пар­ти­я­ла­ры­ның өкіл­дері келуі керек.

– Сіз сай­ла­у­ға қаты­сты үндеу жасаған екен­сіз, сіздің сөзіңіз­ше, сай­ла­удан кей­ін біздің жағ­дай бұдан да күр­де­ле­неді деген болжам айт­ты­ңыз. Неге?

– Тоқа­ев мыр­за өткен күз­де айт­ты, сен­дер диван­да оты­рған экс­перт­сің­дер, қол­да­ры­ң­нан ештеңе кел­мей­ді деп. Сол сөзіне, шыны керек, мен қат­ты намыстандым.

– Сіз ол сөзді өзіңіз­ге қабыл­да­ды­ңыз ғой?

–Иә, пре­зи­дент мыр­за­ның маған да жол­даған сөз­дері шығар. Жарай­ды, онда біз­ге диван­нан тұрып, сол пар­ла­мент­ке өтіп, сол пар­ла­мент дива­ны­нан өз пікірі­мізді айтуға мүм­кін­дік беріңіз деп, міне, амал жасап отыр­мыз. Бір өкіні­штісі – пре­зи­дент былай десе, жанын­дағы нөкер­лері кері жұмыс жасап жатыр.

• «БИЛІК БІЗДЕН НЕГЕ ҚОРҚАДЫ?»

– Қазір «Фейс­бук­ты» ашсаң, бәрі депу­тат, бло­гер, ақын, жазушы…

–Бұл біздің халы­қтың демо­кра­ти­яға әбден сусаға­нын көр­се­те­ді. Жал­пы, пар­ла­мент­ке 30 пай­ыз емес, керісін­ше, 70 пай­ыз бір ман­дат­тық округ­тен өту керек. Қазір 70 пай­ыз – сол Ақор­да­ның пар­ти­я­ла­ры. Ондай пар­ла­мент­тен жөн­ді нәти­же шыға­ды деп ойла­май­мын. Мен болай­ын, Сан­жар, не Мұх­тар Тай­жан бол­сын, үше­уміздің бүкіл пар­ла­мент­ке не зия­ны­мыз тиеді, үкі­мет неге қорқа­ды? Біз Қаза­қстан­ның жау­ла­ры­мыз ба, кезін­де сот­тал­дық па, нені бүл­дір­дік – соны біл­мей­мін. Қаза­қта «Дос жыла­тып, дұшпан күл­діріп айта­ды» дей­ді, сол пар­ла­мент­те жыла­тып айтар 5–6 адам отыр­са, өздеріне халық алдын­да абы­рой болар еді…

– «Ақ жол­дың» аза­ма­ты Әбіл­да­ев­тың айтқан сөзіне таң қалдым.

–Сол пар­ти­яда біздің әріп­тесі­міз Қаз­бек Иса қазақ тілі, қаза­қтың дәстүрі деп ұран­да­тып отыр. Мен Иса­ны сынға тар­тып оты­рған жоқ­пын, жал­пы, Әбіл­да­ев еке­уі бір пар­ти­яда қалай жүр? Бұл жер­де үзең­гіле­стер, бір ортақ ойға беріл­ген адам­дар оты­руы керек. Оның үстіне Назар­ба­ев қыз­меті­нен кет­кен­де, еңіреп жылаған Перу­а­шев мыр­за отыр. Сен егер оппо­зи­ци­я­лық пар­ти­я­ның төраға­сы бол­саң, сенің ең басты қар­сы­ла­сың – «Нұр Отан­ның» төраға­сы қыз­меті­нен кетіп жатыр. Ол жер­де сен қырық нар­ды бауы­здап, той жаса­уың керек қой! Ал сен еңіреп отыр­сың. Ол қан­дай оппо­зи­ция? Өтірік, жасан­ды, жалған оппо­зи­ция. Біз­де нағыз оппо­зи­ци­я­лық пар­тия жоқ…

– Жасан­ды сая­сат­та­ну­шы­лар да пай­да бол­ды…

– Дәстүр­лі бұқа­ра­лық ақпа­рат құрал­да­ры­на мен тура­лы ашық теріс пікір жаза алмай­ды. Өйт­кені мен оны жоққа шыға­ра­мын, жау­а­пқа тар­та­мын, сон­ды­қтан амал­сыздан ано­ним­ді арна­ларға жаза­ды, өзіңіз­ге де жазған. Бірақ мен оны құлағы­ма да қыстырмаймын.

– Ано­ним­дік арна­ларға сен­беу керек, бірақ біз сон­дай жалған ақпа­ратқа құштар болып барамыз…

– Жири­нов­ский мыр­за айтып еді: «Любое поми­на­ние в СМИ, кро­ме некро­ло­га – это пиар» деп. Сон­ды­қтан мен, керісін­ше, қуа­на­мын, жаман­дап жат­са, ол жер­де менің атым, тегім бар, сон­ды­қтан шыны­мен де бұл пиар. Біз­де Теле­грам-каналға жазы­лған 80 пай­ыз адам­дар­дың өзі де ақ пен қара­ны ажы­ра­та алатындар…

Сосын мына жур­на­ли­стер­ге шабуыл­дың артын­да да Ресей­дің агент­тері тұруы әбден ықти­мал. Көр­ші мем­ле­кет­ке жаңа Қаза­қстан, мықты ақпа­рат құрал­да­ры қажет емес.

• «ОДКБ ИМАНҒАЛИҒА АБЫРОЙ ӘПЕРМЕЙДІ»

– ОДКБ-да оты­рған Тасмағам­бе­тов­ке Лука­шен­ко дәріс оқы­ды. Өзіңіз көр­діңіз, жау­а­бын да қай­тар­ды­ңыз. Лука­шен­ко­ның айтқа­ны Путин­нің сөзі ме, әлде өз ойы ма?

–Қазір­гі таң­да Лука­шен­ко өзінің қара басын ойлап отыр. Оның Укра­и­на­дағы соғы­стың алдын­да Соло­вьевқа айтқан: «Мы, Воло­дя, за 3–4 дня возь­мем Киев» деген болжам-сәу­е­гей­і­нен не шықты? Ол өзінің қағи­да­сы­на сеніп, ресей­лік әске­ри­лер­ге шабуыл жаса­уға мүм­кін­дік бер­ді. Енді, міне, бір жыл өтті, Ресей­дің шаруа­сы біт­кен­ді­гін және Ресей біт­се, Бела­русь­тың да жәйі бел­гілі екенін түсініп отыр. Ол қара басы­ның пай­да­сын ойлап, заң­сыз пре­зи­дент бол­ды, бірақ мен үшін ол пре­зи­дент емес. Ол өзін жар­на­ма­лаған­ды жақ­сы көреді, мен кезін­де өзі­мен кез­де­стім де. КТК-ны басқа­рып жүр­ген­де, бір топ жур­на­лист Бело­рус­си­яға барған­быз. Сон­да Лука­шен­коға бір сұрақ қой­саң, 40 минут жау­ап беретін нағыз мыл­жы­ң­ның нақ өзі екенін көрдім.

– Ал біз ОДКБ-дан шыға­тын күн туа ма? Оған Тасмағам­бе­то­вты төраға сай­лап қой­ды.

– ОДКБ-дан біздің шығуы­мыз керек. Оны жасап жатқан таза Путин­нің әре­кеті, қаза­қтар­ды өзінің орби­та­сын­да қал­ды­ру үшін, осы біздің Иманға­ли Тасмағам­бе­тов арқы­лы қай­та­дан жақын­да­ту. Жал­пы, бұл әре­кет Име­кеңе ешқан­дай абы­рой әкелмейді.

«ОДКБ»-дан біз бас тар­та­мыз. Қазір­дің өзін­де Арме­ни­я­ның пре­зи­ден­ті мен қорға­ныс мини­стрі «біз ОДКБ-дан шыға­мыз» деді. Өйт­кені оның аты таудай болға­ны­мен, заты сәй­кес емес. Әзір­бай­жан бауыр­ла­ры­мыз да күл-пар­ша­сын шығар­ды. Ол жер­де Ресей­дің әске­ри база­сы тұр ғой, оны да тырп еткіз­ген жоқ. Сон­ды­қтан Арме­ния жар­ты жыл­дың ішін­де ОДКБ-дан шығып кете­ді деп ойлай­мын. ОДКБ-ның ішін­де бір-бірі­мен соғы­сып жатқан мем­ле­кет­тер бар – қырғыз бен тәжік бауыр­ла­ры­мыз. Егер бір-бірін атқы­лап, өлтіріп жат­са, бұл қан­дай қоғам, қан­дай серік­те­стік?! Сон­ды­қтан, ең бірін­ші, агрес­сор, фашист Путин­нің режи­мі­мен біз­ге бір окоп­та болу – ең үлкен қателік.

– Ресей мен Укра­и­на ара­сын­да болып жатқан соғыс қашан аяқта­луы мүм­кін? Қазір Ресей ядро­лық қару қол­дан­са, АҚШ біз де қол­да­на­мыз деп айтып жатыр, бұл не сұмдық?

– Укра­и­на жеңеді, алды­мы­здағы жар­ты жыл, 9 айдың ішін­де бүкіл окку­па­ци­яға ұшы­раған тер­ри­то­ри­я­лар қай­та­дан өз иесіне қай­та­ры­ла­ды. Олар өздерінің туған жерін қорғап жатыр және Укра­и­на­ны қазір кім қол­дап отыр, оның серік­те­стері кім? Әлем­де­гі 100-ден аса мем­ле­кет Укра­и­на­ны қол­дап отыр, соның ішін­де мен дей ала­тын АҚШ бастаған мем­ле­кет­тер бар.

Ресей­мен кім серік­тес болып отыр? Сол­түстік Корея, Иран, Вене­су­э­ла. Сон­ды­қтан қай­сар Укра­и­на халқы жеңеді, өйт­кені ол өзінің туған мекенін қорғап отыр. Қазір Ресей мем­ле­кетінің бүкіл қар­жы­сы АҚШ-тағы Техас шта­ты­ның бюд­жеті­нен де төмен. АҚШ-тың Қорға­ныс бюд­жеті бүкіл Ресей­дің бюд­жеті­нен көп. Токио қала­сы­ның бюд­жеті бүкіл Ресей бюд­жеті­нен жоға­ры, кім­мен соғы­сқы­сы келеді? Ресей баяғы импе­рия, супер дер­жа­ва, супер мем­ле­кет емес, ол кәдім­гі шалғай­да жатқан бір үлкен жер, қару­ла­ры да жоқ. Тек про­па­ган­да­мен мила­ры уланған мил­ли­он­даған тұрғы­ны бар, ХХІ ғасыр­дың бұл соғы­сын­да Укра­и­на мін­дет­ті түр­де жеңеді. Укра­и­на­да зама­на­уи тех­но­ло­гия да, қара­жат та, жаңа цифр­ланған қару да бар. Ресей ыды­рай­ды, жеңіледі.

• «МАШКЕВИЧ, АМАН ТҰРҒАНЫҢДА ЕЛІҢЕ ҚАЙТ!»

– Гео­са­я­си жағ­дай оңай емес, үкі­мет­ке де оңай болып жатқан жоқ. Қазір­гі эко­но­ми­ка­лық жағ­дай­да біз, Қаза­қстан, қан­дай қадам­дар жаса­уы­мыз керек?

– Қаза­қстан­да қазір 80%-дай эко­но­ми­ка мем­ле­кет­тің құзы­рын­да, «Самрұқ-Қазы­на», тағы басқа­ның бәрін мем­ле­кет шешеді. Мем­ле­кет ең жаман, ең нашар мене­джер. Жал­пы сол 70% кіші және орта биз­не­сте болу керек, оли­гарх­тар­да емес, ортаң қол­ды және одан кіші биз­неске тара­ту керек.

Ал біз­де әлі де сол бұры­нғы соци­а­лизм жүй­есі­нен қалған эко­но­ми­ка. Бәрін мем­ле­кет өзі қадаға­лау керек және біз­де стра­те­ги­я­лық жүй­е­лер басқа елдің мен­ші­гін­де. Мыса­лы, «Қаза­қстан темір жолын» алы­ңыз, Ресей­де «РЖД» дегені бар, бірақ ол мем­ле­кет­тік меке­ме болып қал­ды, еш жеке­ше­лен­діру­ге ұшы­раған жоқ.

Ал біз­де «КТЖ» бір­не­ше бөлік­ке бөлініп, локо­ма­тив – бір мен­шік­ке, вагон­дар – басқа­сы­на саты­лып кет­кен, біз­де тек жол­дар ғана қал­ды. Қазір кей­бір оңбаған­дар­дың кесірі­нен бүкіл біздің локо­мо­тив­тер, вагон­дар көр­ші агрес­си­я­лық Ресей­дің мен­ші­гіне өтіп кет­ті. Дәл сон­дай қуат беру жүй­е­лері, стра­те­ги­я­лық объ­ек­тілер де шетел­дер­дің иелі­гін­де, соның ішін­де көбін Ресей­дің биз­не­смен­дері сатып алған. Бәрін қай­та­ру керек, әсіре­се қуат көз­дерін. Екі­ба­стұз­дағы жағ­дай­ды қараңыз, Кле­ба­но­вты Қаза­қстан­ның аза­ма­ты деп айтуға аузың бар­май­ды, онда бір­не­ше елдің пас­пор­ты бар. Кле­ба­нов Ресей­де­гі Ани­си­мов деген оли­гарх­тың серік­тесі, қолшоқпары.

Осы Кле­ба­нов Қаза­қстан­дағы уран­ды меке­ме­лер­ді арза­нға сатып алып, Ресей­дің «Роса­то­мы­на» сатып, ойы­на кел­генін істеп отыр. Қаза­қстан бола­шағы­ның құны оған бір тиын. Жал­пы, Маш­ке­вич бол­сын, Кле­ба­нов бол­сын, заң бой­ын­ша біз­де қос аза­мат­ты­ққа тый­ым салы­нған, егер олар осы­лай ашық түр­де заң­да­ры­мы­зды бұзып жүр­се, Қаза­қстан­ның аза­мат­ты­ғын тар­тып алу керек. Қаза­қстан­дағы дүние-мүл­кін де ұлт мен­ші­гіне ауда­рып, үкі­мет­ке қай­та­ру керек. «Маш­ке­вич, Изра­иль­дің аза­ма­ты­сың ба, аман тұрға­ны­ң­да, намысың бол­са, еліңе барып, тір­лі­гіңді жаса, Қаза­қстанға жола­ма!» деу керек қой. Тоқа­ев айтып еді – 162 адам Қаза­қстан­ның бүкіл эко­но­ми­ка­сын ұстап тұр деп. 162 адам көп емес, бәрінің басын қосып, бір бөл­ме­ге жиып, ұрлаған­да­ры­ң­ның 90%-ын Ұлт­тық қорға қай­та­ры­ң­дар, сон­да ғана осы жер­ден шыға­сы­ң­дар, ал ұна­са, оты­ра берің­дер деп, қамап тастау керек. 10–15 жыл оты­рар­сың, бәрібір тәу­беңе келіп, қай­та­руға тура келеді. Мен таңқа­ла­мын, неге сон­дай әре­кет жасалмайды?

– Бір-екі рет биз­не­смен­дер­мен кез­де­су­де осы мәсе­ле айты­лған сияқты. 

– Бәрі де кинокомедия.

– Маш­ке­вич Тоғ­жа­нов­пен құшақ­та­сып, жай­ба­рақат жүр. Сон­ды­қтан да біз­ге сырт­тан жау кере­гі жоқ, біз бәрін өзі­міз бере сала­мыз, қал­та­мы­зға бір­деңе сал­са, сата сала­мыз, осы­лай­ша бір­дің кесірі мыңға тиіп жатыр.

– Енді осы ара­мы­здағы сұх­бат­ты ел естіп, көріп отыр. Бауыр­ла­ры­мыз, ағай­ын­дар, көп­шілік ойла­нып, осы­дан бір нәти­же шыға­ра­ды деген үміт­те­міз. Өзгерісті жасай­тын бөтен емес, ол – сіз бен біз, өзіміз.

– Жал­пы келе жатқан сай­ла­у­ға қаты­сты айта­тын үнде­уіңіз, қоса­ры­ңыз бар ма?

– «Болған жігіт бол­дым демес, бол­дым десе, болған емес» дей­ді. Мен енді даны­шпан емес­пін, ауыл­да өскен қара­пай­ым қара дома­лақ бала­мын. Ең басты­сы – біздің елі­міз­де соңғы 20 жыл бол­маған сай­лау өткелі тұр. Менің өтіні­шім – әр адам аз уақы­тын қиып, сол сай­ла­у­ға бір адам­дай қаты­сып, үн қос­сақ, міне, өзгеріс осы­дан баста­ла­ды. «Жұмы­ла көтер­ген жүк жеңіл» дей­ді, мен өзім үшін үгіт­теп жатқан жоқ­пын. «Мен» дей­тін тәу­ел­сіз кан­ди­дат­тар бар, егер тәу­ел­сіз депу­тат­тар пай­да бол­са, сол кез­де ғана сая­си бәсе­ке­ге жол ашыл­мақ. Елде өзек­ті про­бле­ма көп, бір кісі­дей атса­лы­сай­ық деп халы­қты сай­ла­у­ға шақы­рғым келеді.

Видео-сұх­бат­ты жүр­гіз­ген Самал Ибра­е­ва, Ulysmedia.kz

 Газет­тік мәтінін ықшам­дап дай­ын­даған – Алма Жақ­сы­лы­ққы­зы, «D»