- Бәрін айт та, бірін айт – сонымен Қасым-Жомарт Тоқаев сайлауда кімді жеңді? Бес «қуыршақты» жеңді деу – ел-жұрттан ұят. Біздегі ел-жұрт түгілі, Еуропа мен Америка күліп жатыр. Әлемдегі дамыған демократиялық елдердің бірде-бір басшысы жеңіске жеткен президентке құттықтау жолдамады. Құттықтаған – сол баяғы авторитарлық билік – Ресей және Орталық Азия елдері.
Жекелеген беделді сарапшылар сайлау таза өткен жағдайдың өзінде Тоқаев бәрібір 60 пайыздан кем дауыс алмайтын еді деп жатыр. «Қуыршақтардың» фонында бұл да сәуегейдің айтатын сөзі емес – айдан анық жәйт еді.
Еуропадағы қауіпсіздік пен ынтымақтастық ұйымының (ЕҚЫҰ – ОБСЕ) адам құқығы және демократиялық институттар мен адам құқықтары бюросының (ДИАҚБ) сайлауды бақылау миссиясы Қазақстанда өткен кезектен тыс президент сайлауын бәсекесі болмады деп санады. Бұл жөнінде ұйымның арнайы мәлімдемесінде едел-жедел айтылды (қаз-қалпында):
«Іс басындағы президент барлық парламенттік партиялар атынан ортақ кандидат тәрізді сайлауға түсті, бірақ оған шын мәнінде бәсекелес болған жоқ. Байқаушылардың сөзінше, негізгі бостандықтары мен құқықтарының шектелуіне байланысты азаматтардың саяси процеске толық мәнде қатысуы бұрынғыша айтарлықтай шектеліп отыр. Тәуелсіз кандидаттардың президенттікке түсуіне рұқсат етілмейтіні, олардың білімі, туған жері, мемлекеттік қызметте немесе сайланбалы органда жұмыс істеген тәжірибесі туралы талаптар Қазақстанның ЕҚЫҰ алдындағы міндеттемелері мен өзге де халықаралық стандарттарға сай келмейді», – деді «ОБСЕ»-нің арнайы бақылау миссиясы.
Қысқасы, сайлауды бақылаушы негізгі еуропалық ұйым «бұған дейінгі берген ұсыныстарымыз орындалмады, Қазақстандағы сайлау заңдылықтарының нормативтік-құқықтық базасы халықаралық стандарттарға сай емес» деді.
Бұлай деудің тасасында сайланған президенттің халықаралық дәрежедегі легитимдік құзіреті тұр. Ендігі жерде Тоқаев дамыған қай елге сапарлап барса да, осы бетке басу алдынан шығады да отырады. Оның үстіне «ОБСЕ» миссиясының мәлімдемесін АҚШ та толық мақұлдады.
Бір қызығы – осы «бетке басуға» Орталық сайлау комиссиясы емес, ҚР Сыртқы істер министрлігі жауап берді. Президенттік плебисцит мәселесіне сол президентке бағынышты министрліктің жауап бергені таңданарлық жәйт.
Ал енді «болары – болып, бояуы сіңген» соң, сайлаудан «сыбаға» болып қалған осы олқылықтың орнын қалай толтырамыз? Ұзаққа созбай айтар болсақ, оның ең басты жолы – таққа тағы қонған Тоқаев мырза үшін елде түбегейлі саяси реформалар мен халық 30 жыл күткен өзгерістердің өзегін жасау.
Қазақшалап айтқанда, «бетке басқанды к…тке қыстыру» қажет болады. Басқаша болғанда, жеті жылғы құзіретте қадір қалмайды.
Ермұрат БАПИ
