Мұхтар Тайжан: Халықты алдайтын ОЙЫНҒА мен қатыспаймын!

• Билік­тің бай­ла­у­ын­дағы қоғам­дық бір­ле­стік­тер мен пар­ти­я­лар алдағы пре­зи­дент­тік сай­ла­у­ға өз кан­ди­дат­та­рын бірі­нен соң бірі ұсы­нып жатыр. Ал қаза­қстан­дық оппо­зи­ция тара­пы­нан тырс еткен үн жоқ. Неге?

Осы сұраққа орай­ла­сты­рып, оппо­зи­ци­я­лық ұйым­дар мен қай­рат­кер­лер тара­пы­нан құры­лған Демо­кра­ти­я­лық күш­тер коа­ли­ци­я­сы­ның бір жетек­шісі, таны­мал қоғам қай­рат­кері Мұх­тар Тай­жан мыр­за­мен сұх­бат­тасқан едік. Алдын ала еске сала кетей­ік, сай­лау заң­на­ма­ла­ры бой­ын­ша, пре­зи­дент­тік­ке үміт­кер­лер­ді ұсы­ну мен тір­кеу про­цесі қазан­ның 11-іне дей­ін жалғасады.

– Мұх­тар мыр­за, ең алды­мен пре­зи­дент­тік сай­ла­у­ға ұсы­ны­лып жатқан кан­ди­дат­тар жөнін­де­гі ойы­ңыз қан­дай? Көп­шілік біле бер­мей­тін бел­гісіз үміт­кер­лер­дің пай­да болуы­на бай­ла­ны­сты нен­дей пікір айтар едіңіз?

– Бұлар билік­тің жақ­та­ста­ры дай­ын­дап жатқан үміт­кер­лер деп білем. Өйт­кені бұрын қоғам­да таныл­маған, тіп­ті аты-жөні естіл­ме­ген, бір­де-бір сұх­бат беріп, пікір біл­дір­ме­ген қара­пай­ым адам бір­ден пре­зи­дент­тік­ке үміт­кер бола алмай­ды. 2011 жылы Жаңаө­зен мен Шет­пе оқиға­сы бол­ды, 2016 жылы «жер мәсе­лесі» көтеріл­ді, 2019 жылы әділет­сіз сай­ла­у­ға қаты­сты қан­ша митин­гілер өтіп жатыр, ал мынау тыр­нақ­ша­ның ішін­де­гі үміт­кер­лер осы сая­си оқиға­лар­да бой көр­сет­пе­ген еді. Олар ешбір сая­сат­кер емес – қуыршақтар.

– Ал Демо­кра­ти­я­лық күш­тер коа­ли­ци­я­сы (ДКК) пре­зи­дент­тік сай­ла­у­ға бай­ла­ны­сты қан­дай шешім қабыл­дай­ды екен деп, көп­шілік қаза­қстан­ды­қтар күтіп оты­рға­ны бел­гілі. Соны­мен, ДКК қан­дай шешім­ге келді?

– Біздің коа­ли­ци­я­мы­здың ортақ құжа­ты бар. Біз қыр­күй­ек айы­ның басын­да бас­пасөз мәс­ли­ха­тын өткізіп, оны қоға­мға жари­я­ла­дық. Біз мұн­дай Кон­сти­ту­ци­яға, мерзі­мі­нен бұрын пре­зи­дент­тік сай­ла­уды өткізу­ге түбе­гей­лі қар­сы­мыз. Өйт­кені ол заңға қай­шы. Сон­ды­қтан қабыл­данған ортақ құжа­ты­мыз бой­ын­ша, бәрі­міз бұл құжатқа қолы­мы­зды қой­дық, біз мұн­дай заң­ды мерзі­мі­нен бұрын өтетін сай­ла­у­ға қар­сы­мыз. Өйт­кені бұл сай­лау демо­кра­ти­я­ны, Кон­сти­ту­ци­я­ны, заң­ды бұзу жағ­дай­ын­да өткелі отыр.

Және де пре­зи­дент Тоқа­ев мыр­за осы жыл­дың басын­да өзі халық алдын­да: «Мен Кон­сти­ту­ци­я­ны бұз­бай­мын, мен пре­зи­дент­тік мерзім­дер тура­лы ешқан­дай өзгеріс енгіз­бей­мін, бәрі бүгін­гі Кон­сти­ту­ци­яға сай болып өте­ді», – деген сыңай­мен уәде бер­ген еді. Сол уәдесін бұзып отыр. «Жігіт­тің екі сөй­ле­гені – өлгені» деген сөз бар.

Пре­зи­дент өз сөзін бұзып, осын­дай Кон­сти­ту­ци­яға қай­шы сай­ла­уды өткі­зетін бол­са, ол мүл­дем ақы­лға қон­бай­тын жағ­дай деп біле­мін. Сон­ды­қтан бүгін­гі таң­дағы ортақ құжа­ты­мыз бой­ын­ша, бәрі­міздің ұста­ны­мы­м­ыз осы. Біз бұл сай­ла­у­ға біра­уы­здан қарсымыз.

– ДКК-ның мұн­дай шешім­ге келуіне басты себеп болған жөн­сіз жағ­дай­ды ата­ды­ңыз, ал коа­ли­ци­я­ның өз ішін­де­гі пікір­сай­ыс бой­ын­ша қан­дай тұжы­рым жасалды?

– Қай­та­лап айтай­ын, Кон­сти­ту­ци­я­ны, заң­ды бұзу және бір адам­ның билі­гі үшін Кон­сти­ту­ци­я­ны өзгер­ту жағ­дай­ын­да өтетін кезек­тен тыс сай­ла­у­мен келі­су­ге бол­май­ды. Демо­кра­тия деген не? Демо­кра­тия – ол заң­ды про­це­ду­ра­лар. Заң­ның алдын­да бәрі­міздің құқы­ғы­мыз тең.

Ал енді бір адам шығып: «Жоқ, менің ойым­ша, осын­дай болуы тиіс» дей­ді, пар­ла­мент оны қол­дап отыр. Әлбет­те, бұл ескі Қаза­қстан­ның іс-әре­кет­тері. Мен өз басым және біздің коа­ли­ци­я­ның құжа­ты бой­ын­ша, әрине, коа­ли­ци­ядағы кей­бір тұлға­лар­дың пікірі басқа­ша болуы мүм­кін, олар­дың еркі, бірақ ортақ құжат бой­ын­ша біз бұл сай­ла­у­ға қарсымыз.

– Деген­мен, кезек­тен тыс пре­зи­дент­тік сай­ла­удың өтетіні қыр­күй­ек айы­ның басын­да бел­гілі бол­ды ғой. Мем­ле­кет­тік кеңес­ші Ерлан Карин соңғы сұх­ба­тын­да айтқан­дай, дай­ын­да­луға жет­кілік­ті уақыт бол­ды ғой…

– Иә, бұл рет­те қоса кетей­ін, мау­сым айын­да билік елдің Кон­сти­ту­ци­я­сы­на енгізілетін өзгерістер­ді арнайы рефе­рен­дум­да қабыл­да­ды. Иә, жақ­сы, халы­қ­пен ақыл­да­сты деп айта­лық. Бірақ дәл осы сай­ла­у­ға қаты­сты өзгерістер­ді сол рефе­рен­ду­мға енгізу­ге билік­тің де мұр­ша­сы бол­ды ғой! Десе де, өзгерістер енгі­зе­міз деп ешкім айтқан емес.

Менің ойым­ша, бұл өзгерістер аяқ асты бол­ды, сон­ды­қтан халы­қ­пен ақыл­дасқан жоқ, мен­білем­ділік­ке салын­ды. Рефе­рен­ду­мға осын­дай мерзім тура­лы, уақы­ты­нан бұрын пре­зи­дент­тік өкілет­тік­ті 7 жылға созу және мерзі­мі­нен тыс сай­лау өткі­зу жөнін­де ұсы­ны­ста­рын айтып, билік халы­ққа жари­я­лаған жоқ. Сон­ды­қтан бұл баста­ма аяқ асты­нан бол­ды деп ойлаймын.

– Ал елде­гі таны­мал сая­сат­кер ретін­де, көп­шілік аузы­на қараған аза­мат тұрғы­сын­да өзіңіз қан­дай ұста­ным­да отырсыз?

– Мен ортақ құжа­ты­мыз бой­ын­ша, ол менің де пікірім бол­ды, сай­ла­у­ға қаты­спай­мыз деген ұста­ным­да отыр­мын. Өйт­кені мен мұн­дай құжат­пен келіс­пей­тін бол­сам, мәлім­де­ме­мізді қол­да­ма­сам, коа­ли­ци­я­ның үнде­уіне өз қолым­ды қой­май­тын едім.

Қалай десек те, алдап-арбау ойы­ны­на қаты­суға бол­май­ды. Билік­пен кар­та ойна­уға отыр­дың ба, онда өз оба­лың – өзіңе. Яғни, сен қыл­мыстық әре­кет­тер­ді қол­дап, соларға қосыл­дың деген сөз. Ал халы­қты алдай­тын ойы­нға мен қатыспаймын.

– ДКК пре­зи­дент­тік сай­ла­у­ға бір­де-бір кан­ди­дат ұсы­на алма­ды деп, ертең­гі күні қоғам­ның сөзіне қала­мыз деген уай­ым жоқ па?

– Халы­ққа өтірік сөй­ле­у­ге бол­май­ды. Мынау кезек­ті кезексіз сай­лау – бұл қой­ы­лым, ол – өтірік, ол – алдау! Мұн­дай сай­ла­у­ға, әділет­сіз жары­сқа қаты­суға бол­май­ды! Өзіңіз­ге бел­гілі, қаза­қтар бәй­ге ұйым­да­сты­рған­да, оны аяқ асты­нан өткіз­бей­ді ғой. Алдын ала, жар­ты жыл бұрын халы­ққа: «Міне, күз­де осын­дай бәй­ге жары­сын өткі­зе­міз», – деп жари­я­лай­ды. Сон­да бүкіл ел алдын ала атта­рын бап­тап, өздері де күнібұрын қам­да­нып, жары­сқа дай­ын­да­ла­ды. Міне, адал жарыс осын­дай болуы тиіс.

Ал мынау «жарыс» аяқ асты­нан, шырт ұйқы­дан шошып оянған­дай, ертең өткі­зе­міз дегені бала­ның ойы­нын­дай болып тұр. Сосын бұл сай­ла­у­ға кез кел­ген қазақ қаты­са алмай­ды ғой. Ол үшін үміт­кер­дің мем­ле­кет­тік қыз­мет­те 5 жыл­дық жұмыс ста­жы болуы керек, оның үстіне оған кем деген­де 9 фили­а­лы бар рес­пуб­ли­ка­лық ұйым­дар ғана өз үміт­керін ұсы­на ала­ды. Сосын 10 күн­нің ішін­де 120 мың адам­ның қолын жинау керек…

– Иә, елде­гі 1,2 мил­ли­онға жуық сай­ла­у­шы­ның 1 пай­ы­зы­ның дауы­сын жинау керек…

– Әлбет­те, бұл да мүм­кін емес шарт. Осын­дай жасан­ды кедер­гілер арқы­лы билік тәу­ел­сіз үміт­кер­лер­ге жол бер­мей отыр. Мұны халы­ққа айқын, тура айтуы­мыз керек. Мыса­лы, спорт ойы­нын­да да келісіл­ген матч­тар өткізіледі, яғни алдын ала кім жеңетіні бел­гілі бола­ды, ондай спорт­шы да, жары­сты ұйым­да­сты­ру­шы да жау­а­пқа тар­ты­ла­ды. Өйт­кені ол – қыл­мыс. Сол сияқты халық алдын­да ар таза­лы­ғы маңы­зды. Ел-жұрт­ты алдап-арбай­тын ойы­нға біз қаты­спай­мыз. Ертең халық тағы да үміт­теніп, сеніп келеді де, тағы жеңіледі, ол халы­қтың сені­мін тап­тау болады.

– 2005 жылғы пре­зи­дент­тік сай­лау кезін­де бір-бірін мой­ын­да­май­тын сая­си күш­тер қоғам­дық және халы­қтық мүд­де үшін «Әділет­ті Қаза­қстан» қозға­лы­сы­на бірі­гіп, біре­гей кан­ди­дат ретін­де Жар­ма­хан Тұяқ­бай­ды ұсы­нған еді ғой. Бүгін­гі оппо­зи­ция пре­зи­дент­тік сай­лау қар­саңын­да не себеп­ті біра­уы­зды бола алма­ды деп ойлайсыз?

– Неге біра­уы­зды бола алма­дық? Біз, міне, демо­кра­ти­я­лық коа­ли­ци­я­ны ұйым­да­стыр­дық қой, бұл біра­уы­здық емес пе? Бір құжатқа бәрі­міз қолы­мы­зды қой­дық. Қай­та­лап айта­мын: біз бүгін­гі таң­да мұн­дай сай­ла­у­ға қар­сы­мыз, өйт­кені ол – алдау.

Ал 2005 жылғы сай­лау деп айтып оты­рға­ны­ңыз, ол кез­де кез кел­ген аза­мат сай­ла­нуға құқы­ғы бар еді. Ол кез­де қазір­гі­дей шар­ттар болған емес, мыса­лы, үміт­кер 5 жыл­дық мем­ле­кет­тік қыз­мет­те болуы тиіс деген, 10 күн ішін­де 120 мың қол жинау, тек рес­пуб­ли­ка­лық ұйым­дар арқы­лы ғана үміт­кер­лік­ке шығу деген талап бол­ма­ды. Ол кез­де әрбір аза­мат өзін ұсы­на ала­тын­дай мүм­кін­дік бар еді, заң демо­кра­ти­яға жақын бол­ды. Сосын бақы­ла­у­шы­лар барып, сай­ла­уды бақы­лап оты­ра­тын еді. Қазір кез кел­ген бақы­ла­у­шы бара алмай­ды, тек қана аккре­дит­те­уден өткен бақы­ла­у­шы ғана бақы­лай ала­ды. Қазір­гі сай­ла­уды бұры­нғы­мен салы­сты­руға да бол­май­ды. Бүгін­гі сай­ла­уды мүд­делі топ­тар­дың алдын ала келісіл­ген, уәжі өза­ра айқын­далған ойы­ны деп айтуға болады.

– Егер бұл сай­ла­уда Тоқа­ев мыр­за 7 жылға пре­зи­дент болып сай­ла­на­тын бол­са, өзі уәде бер­ген сая­си өзгерістер­ді бастай­ды деген сені­міңіз бар ма?

– Жоқ, мен­де ондай сенім жоқ! Себебі, егер Тоқа­ев­та мұн­дай ниет бола­тын бол­са, онда мына сай­лау­сыз да өзгерістер жаса­уға бола­тын еді. Тоқа­евқа бүгін­гі таң­да эко­но­ми­ка­лық, сая­си рефор­ма­ны жүзе­ге асы­руға ештеңе кедер­гі емес, билік түгел­дей соның қолын­да, пар­ла­мент ол кісінің аузы­на қарап отыр. Жаса рефор­ма­ны, екі жыл­дан кей­ін Кон­сти­ту­ци­яға сәй­кес сай­ла­удан жеңіп шыға­сың, өйт­кені сен елге керек рефор­ма­ны енгі­зетін бол­саң, ертең халық сені қол­дап шыға­ды. Ал қазір, менің­ше, осы сай­ла­удан кей­ін ешқан­дай рефор­ма бол­май­ды, керісін­ше, қысым көбей­еді. Өйт­кені Тоқа­ев мыр­за дик­та­торға айна­луы мүм­кін. Себебі 7 жылға таққа оты­рған адам «ертең мен келесі сай­ла­удан жеңіліп қалуым мүм­кін» деп ойлан­бай­ды. Ол билік­ке толық ие бола­ды да, оппо­зи­ци­яға, еркін басы­лы­мға қысым­ды күшей­туі әбден мүм­кін. Әрине, менің ойым қате бол­са, қуанамын.

– Айт­пақ­шы, Тоқа­ев мыр­за кенет­тен кезек­тен тыс пре­зи­дент­тік сай­лау өткізу­ге неге құмар бола қал­ды? Пре­зи­дент реван­ши­стік күш­тер­дің билік­ке төн­діруі мүм­кін қатер­дің алдын алды деген­дей пікір айтып жатқан жеке­ле­ген сая­сат­та­ну­шы­лар­дың сөзіне қосы­ла­сыз ба?

– Мен ондай пікір­ге қосы­ла алмай­мын, өйт­кені бұры­нғы және бүгін­гі жүйе – бар­лы­ғы бір жүйе. Назар­ба­евқа адал, жан­та­ла­сып, бар күшін салып жұмыс істе­ген шене­унік­тер ешқай­да кет­кен жоқ. Олар бүгін де сол билік­тің басын­да отыр. Үкі­мет, әкім­дер, пар­ла­мент, сот – бәрі сол бұры­нғы­лар. Ешқан­дай жаңа адам­дар­ды мен көріп тұрған жоқ­пын. «Баяғы жар­тас – бір жар­тас» болып тұр. «Жаңа Қаза­қстан» – бос сөз, ескі жүйе сол күй­ін­де қалды.

Егер Тоқа­ев мыр­за шыны­мен де рефор­ма­ны жүзе­ге асы­ра­мын десе, ол халы­ққа жақын бола­тын еді, халы­қтың орта­сын­да жүр­ген аза­мат­тар­ды өзіне тар­тар еді. Ал елі мен жеріне адал жігіт­тер бол­са, шынайы рефор­ма енгі­зей­ік деп жұмы­лар еді, ел қамы­на кірі­сер еді. Бірақ қасын­дағы­лар сол бұры­нғы «Нұр Отан», қазір­гі «ама­нат­ты­қтар», Назар­ба­ев­тың көмек­шілері. Ал мынау – «Ойбай, реван­штық күш­тер­ден қорқа­ды, сол үшін кезек­тен тыс сай­ла­у­ға бара жатыр!» деген теріс пиғыл­дан туған сөз, ол қитұрқы сіл­те­ме, сыл­тау ғана.

– Егер Қаза­қстан­ның төңіре­гін­де­гі күр­делі гео­са­я­си жағ­дай­ды қапер­ге алар бол­сақ, дәл осы кезең­де сай­лау өткі­зу қажет пе еді?

– Ол да қитұрқы амал­да­ры­ның бірі. Өйт­кені егер сенің мем­ле­кетің, елің мықты бол­сын деп шынайы қала­саң, онда сен шынайы демо­кра­ти­я­ны орна­туың керек. Бай­қа­саңы­здар, біз­де­гі бүгін­гі сай­ланған әкім­дер кім? Дик­та­ту­ра­лық билік­тің өкіл­дері! Укра­и­на­да, мыса­лы, шынайы сай­ланған пре­зи­дент, үкі­мет, әкім­дер қалай өте қуат­ты, жауыз агрес­сорға төтеп беріп жатыр. Олар демо­кра­тия дик­та­тор­лық елден әлдеқай­да күшті екенін көрсетті.

Ал дик­та­тор­лық Ресей елі Укра­и­на­дан халық саны үш есе көп бола тұр­са да, қазір жеңіліс тауып жатыр. Неге? Өйт­кені дик­та­ту­ра қашан да бол­са, демо­кра­ти­яға төтеп бере алмай­ды. Бұл айқын мәсе­ле. Дик­та­ту­ра­да жемқор­лық бар, ал жемқор­лық бар жер­де эко­но­ми­ка да, әскер де әлсіз болады.

Сон­ды­қтан біздің пре­зи­ден­ті­міз Тоқа­ев мыр­за Қаза­қстан­ды күшей­тем, сыр­тқы күш­тер­ге төтеп беру үшін елі­міз мықты бол­сын деп қала­са, онда ол адал сай­лау өткі­зуі керек. Пар­ла­мент­ті, пре­зи­дент­ті, әкім­ді халық сай­ла­уы керек.

Мыса­лы, жер мәсе­лесі бүгін­ге дей­ін неге шешіл­мей жатыр? Өйт­кені әкім­дер сай­лан­бай­ды – тағай­ын­да­ла­ды. Әлбет­те, мұн­дай әкім­дер халы­ққа жақын бол­май­ды, халы­қтың мұң-мұқта­жын ойла­май­ды. Ал әкім­дер­дің, депу­тат­тар мен үкі­мет­тің шынайы сай­ла­нуы қалып­та­са­тын бол­са, біздің ел әлдеқай­да күшті болар еді.

– Мерзі­мі­нен бұрын сай­лау өткізу­ге елде­гі дағ­да­рыс тығы­ры­ғы­на тірел­ген әле­умет­тік-эко­но­ми­ка­лық жағ­дай себеп болған жоқ па?

– Елі­міздің әле­умет­тік-эко­но­ми­ка­лық аху­а­лын жақ­сар­ту үшін, біз­ге нағыз эко­но­ми­ка­лық рефор­ма керек еді. Ал оны біз, мыса­лы, уәде етіл­ген соңғы 9 айдың ішін­де көр­медік. Өйт­кені жаңа эко­но­ми­ка­лық сая­са­тын кім өткі­зеді? Жаңа адам­дар, жаңа чинов­ник­тер өткі­зеді. Ал Тоқа­ев мыр­за сол бұры­нғы Назар­ба­ев­тың көмек­шілерін ұстап отыр ғой. Олар өздері орнатқан жүй­ені қалай жой­мақ­шы? Керісін­ше, бұл жүй­ені олар қорғай­ды, оны біз көріп отыр­мыз. Сон­ды­қтан Тоқа­ев­тың шынайы рефор­маға ешбір ниеті жоқ деп білем.

– Негізі, қазір құры­лу үстін­де әре­кет етіп жатқан және тір­ке­у­ге құжат жол­даған пар­ти­я­лар үшін бұл сай­лау жақ­сы сая­си тәжіри­бе алаңы болар еді ғой. Бұл мүм­кін­дік неге еске­русіз қалды?

– Бұл бір қитұрқы әре­кет, өйт­кені бүгін­гі пар­ти­я­лар тура­лы заң қағи­да­ты өзгер­меді. Мыса­лы, бұрын 1000 адам­ды сен бір жер­ге жина­уың керек. Пар­ти­я­ны құруға құқы­лы бола­ды деген «жаңа» нор­ма­ны мына­лар: жоқ, 1 мың адам емес, 700 адам­ды жина­саң – жет­кілік­ті деп жазды.

Бірақ 700 бен 1000-ның айыр­ма­шы­лы­ғы өте шама­лы. Өйт­кені 700 адам­ды тізім бой­ын­ша жинау керек делік. Мыса­лы, біз той өткіз­ген­де шақы­рған қонағы­ң­ның 30 пай­ы­зы бәрібір кел­мей қала­ды ғой. Неге? Себебі әр адам­ның әртүр­лі себебі болуы мүм­кін – ауы­ра­ды, жұмыс бабы­мен деген­дей. Сон­ды­қтан дәл осы 700 адам­ды бір оры­нға жинау – мүм­кін емес шарт. Сосын 700 адам­ды бір жер­ге жина­уға мүм­кін­дік беретін үлкен зал­дар түгел билік­ке қарай­ды. Кім бұған рұқ­сат береді?

Ерлан Карин ауыз­ша айта береді: «Жоқ, біз сая­си рефор­ма­ны өткізіп жатыр­мыз, міне, 30 пай­ы­зға санын қысқарт­тық, 1000 емес, 700 адам жетіп жатыр» деп. Ол, әрине, күл­кі шақы­ра­ды. Көр­шілес Қырғыз­стан­да пар­тия ашу үшін 5 адам жет­кілік­ті, дик­та­тор­лық Ресей­де 50 адам­мен пар­тия аша­ды. Ал біз­де неге осы 700 адам­ды бір жер­ге жина­уы­мыз керек?

Сон­ды­қтан мұн­дай жағым­сыз әдет­пен жүре беретін бол­сақ, ешқан­дай адал жол­мен қалып­тасқан пар­ла­мент біз­де бол­май­ды. Тек сол баяғы қуыр­шақ пар­ти­я­лар оты­ра береді. Сон­ды­қтан бұл – қитұрқы сыл­тау. Жағ­дай осын­дай қалып­та қала бер­се, адал пар­ла­мент­тік сай­ла­удың ешқан­дай бола­шағы бол­мақ емес. Мыса­лы, жаңа тәу­ел­сіз пар­ти­я­ны ашуға ешқан­дай заң­ды негіз бен мүм­кін­шілік жоқ.

– Деген­мен жуы­қта Әділет мини­стр­лі­гінің өкілі тір­ке­лу про­цесіне кіріс­кен үш пар­ти­я­ның баста­ма­шы­лық құжат­та­ры қабыл­дан­ды деген хабар­ла­ма тарат­ты. Енде­ше бұл пар­ти­я­лар тура­лы нен­дей пікір айтар едіңіз?

– Мен бұл пар­ти­я­лар­ды біл­мей­мін, жетек­шілерін таны­май­мын. Олар бұры­нғы сая­си өмір­ге ешқа­шан қаты­спаған, сон­ды­қтан, менің­ше, бұл жасан­ды пар­ти­я­лар­ды жасан­ды билік әдейі жасап қой­ғанға ұқсай­ды. Бүгін­гі пре­зи­дент­тік сай­ла­у­ға қаты­сып оты­рған жасан­ды үміт­кер­лер секіл­ді пар­ти­я­лар да сон­дай жасанды.

– Мұх­тар мыр­за, ал сіздің құры­л­тай­шы­лық баста­маңы­з­бен құры­лып жатқан пар­ти­я­ның бүгін­гі бета­лы­сы қан­дай? Тір­ке­лу­ге үміт бар ма?

– Егер заң бүгін­гі­дей бола­тын бол­са, тір­ке­лу неғай­был бол­мақ. «Сая­си пар­ти­я­лар тура­лы заң­ды» талқы­лау неме­се ашық түр­де ортақ талқы­ға салу деген болған жоқ қой. Мені, басқа­лар­ды пар­ла­мент талқы­ла­у­ға шақы­рған жоқ. Соған қараған­да, бүгін­гі билік жаңа пар­ти­я­ларға жол бер­гісі кел­мей­ді. Тоқа­ев­тың өзі де, Ерлан Карин де жаңа пар­ти­я­ларға жол бер­гісі жоқ. Әйт­пе­се бізді де шақы­рар еді, біз өзі­міздің ұсы­ны­ста­ры­мы­зды айтар едік. Соған қараған­да, жаңа тәу­ел­сіз пар­ти­я­ларға мына билік оң көз­бен қара­май­ды. Енді менің пікірім дұрыс па, бұрыс па – оны бола­шақ көрсетеді.

– Қаңтар оқиға­сы­нан кей­ін елден қашқан билік өкіл­дері реван­ши­стік пиғыл­мен пар­тия құрып, пар­ла­мент­ке өту­ге әре­кет жаса­уы мүм­кін бе? Бұл орай­да қан­дай қатер­лер бар деп ойлайсыз?

– Қашқан кім­ді айтып отыр­сыз? Өйт­кені Болат Назар­ба­ев – елде, Дариға Назар­ба­е­ва – елде, Тимур Құлы­ба­ев – елде, Самат Әбіш – елде, Қай­рат Саты­бал­ды 6‑ақ жылға сот­тал­ды. Кім­ді айтып отыр­сыз? Олар­дың пар­ти­я­сы бүгін­гі «Ама­нат» деп білем. Бұры­нғы «Нұр Отан». Оларға жаңа пар­ти­я­ны ашу­дың не қажеті бар? Жасан­ды плю­ра­лизм көр­се­ту үшін, бәл­кім, бір­не­ше пар­тия ашы­ла­ды. Бәл­кім, олар­дың мүд­де­лері қорға­лып жатыр, олар­да ешқан­дай про­бле­ма жоқ, сон­ды­қтан олар бүгін­гі билік­пен ешқан­дай бәсе­ке­лес емес, ол – бір билік, бір жүйе.

– Мұх­тар мыр­за, осы сұх­бат­та біздің сұрақтар­дан басқа тағы қан­дай мәсе­ленің қозғалға­нын қалай­сыз? Қосым­ша айта­ры­ңыз бол­са, мархабат!

– Маған хабар­ла­сып, сұх­бат­та­суға шақы­рға­ны­ңы­зға рақ­мет! Мен «ДАТ» газетіне, Ермұрат Бапи­ге, «ДАТ»-тың бар­ша жур­на­ли­стеріне тек қана сәт­тілік тілей­мін. Анда-сан­да осы­лай бай­ла­ны­сқа шығып, ойы­мы­зды бір талқы­ға салып жүрей­ік. Аман­шы­лық бол­сын! Түбі бәрібір халық жеңеді, оны ешқан­дай билік, ешқан­дай дик­та­тор­лық жүйе алдай алмайды.

– Сіз­ге де осы ашық сұх­ба­ты­ңыз үшін көп рақ­мет! Ел мүд­десі үшін атқа­рып жүр­ген істеріңіз­ге сәт­тілік тілейміз!

Сал­та­нат БӘУЕН,

«D»