Қазақстан – қойылымдар көрсететін ӘЛДЕКІМНІҢ ОЙЫНШЫҒЫ ЕМЕС

Пар­ла­мент­тік сай­лау өткен күн­нің ертеңін­де – 20 науры­зда Қаза­қстан баспасөз

Батыр Адай­ба­ев: Билік был­ты­рғы қан­ды Қаңтар­дан ешқан­дай сабақ алған жоқ. Біз әділет­сіз сай­лау бола­ты­нын біл­дік, бірақ мұн­дай дәре­же­де бола­ды деп ойла­ма­дық. Енді көзі­міз жетіп тұр, өкініш­ке орай, сай­лау болған жоқ. Бұны әділет­ті таза сай­лау деп айтуға тілім келмейді.

Власть сде­ла­ла все, что­бы не толь­ко дис­кре­ди­ти­ро­вать выбо­ры в мас­ли­ха­ты и мажи­лис пар­ла­мен­та, но она дела­ет все, что­бы про­тест ради­ка­ли­зи­ро­вал­ся. Все идет к это­му. Неусво­ен­ные уро­ки кро­ва­во­го Кан­та­ра оста­ют­ся для нас все еще про­бле­мой. Власть не пред­при­ня­ла ника­ких попы­ток, даже наме­ка­ю­щих на некую демо­кра­ти­за­цию изби­ра­тель­но­го про­цес­са. Про­шло два часа, до сих пор отсут­ству­ют про­то­ко­лы. Это не то, что нару­ше­ние кон­сти­ту­ци­он­но­го зако­на о выбо­рах, это про­сто безобразие.

Демек, бұлар­дың қолын­да бюл­ле­тень­дер бой­ын­ша нақты нәти­же­лер бар, бірақ хат­та­мар­ды әлі рет­тей алмай отыр, оларға уақыт керек. Айта­рым сол.  Участ­кілер­дің бар­лы­ған ара­лап шықтық, ешқай­сы да хат­та­мар­ды уақы­тын­да бер­ген жоқ.

Аль­нур Илья­шев, юрист-пра­во­за­щит­ник: Я сей­час вынуж­ден высту­пать в каче­стве заме­ща­ю­ще­го спи­ке­ра Сан­жа­ра Бока­е­ва. В теку­щий момент он и Мурат Адам участ­ву­ют в судеб­ном про­цес­се с тре­бо­ва­ни­ем обжа­ло­ва­ния и отме­ны ито­гов по опре­де­лен­ным участ­кам, кото­рые демон­стри­ру­ют ано­маль­ные рас­хож­де­ния от той инфор­ма­ции, кото­рую мы полу­чи­ли. На теку­щий момент в 4‑м окру­ге по 58 про­то­ко­лам в 50 с явным пере­ве­сом лиди­ру­ет Сан­жар Бока­ев. Есть ряд закры­тых участ­ков, это воен­ные части, в кото­рых 90% лич­но­го соста­ва кур­сан­тов, воен­но­слу­жа­щих про­го­ло­со­ва­ли за кон­крет­но­го кан­ди­да­та. Ранее этот кан­ди­дат полу­чил под­держ­ку и голо­са со сто­ро­ны чело­ве­ка, кото­рый в 2019 году участ­во­вал в осуж­де­нии меня и мое­го кол­ле­ги Мара­та Турен­бе­то­ва, Сана­вар Заки­ро­вой по делу о при­чи­нен­ном мораль­ном ущер­бе пар­тии «Нур Отан». Это один из тех четы­рех соист­цов, вот она взя­ла и пере­да­ла это­му кон­крет­но­му кан­ди­да­ту, воз­мож­но, уже опре­де­лен­но­му депутату.

Здесь воз­ни­ка­ет вопрос: «Кто и с какой целью разыг­ры­ва­ет этот сце­на­рий»? Сей­час пока­жу кое-какие фото­гра­фии, сня­то сего­дня в 12:05.  Это зда­ние, в кото­ром нахо­дит­ся тер­ри­то­ри­аль­но-изби­ра­тель­ная комис­сия горо­да Алма­ты. Вы види­те, поли­цей­ская маши­на сто­ит. После суда Сан­жа­ра Бока­е­ва и Мура­та Адам я пошел узнать у пред­се­да­те­ля ТИК Калы­ко­вой Айгуль Ура­зов­ны по пово­ду резуль­та­тов. Пото­му что в преды­ду­щие выбо­ры мы уже в 4 часа утра полу­ча­ли ито­ги по горо­ду Алма­ты. Когда я посту­чал в дверь, она была закры­та. Это зда­ние Алма­лин­ско­го рай­он­но­го аки­ма­та. Полу­ча­ет­ся, аки­мат не рабо­та­ет. Вы види­те, пар­ков­ка пуста. ТИК зани­ма­ет там несколь­ко каби­не­тов пято­го эта­жа. Сего­дня рабо­чий день. Где они? Мне ска­за­ли зай­ти с обрат­ной сто­ро­ны. С тыль­ной сто­ро­ны сто­ят авто­за­ки, поли­цей­ские маши­ны. Вот такая картина. 

А на дру­гой фото­гра­фии зда­ние Алма­тин­ско­го город­ско­го суда. Бук­валь­но 20 мет­ров рас­сто­я­ние меж­ду ТИК и Алма­тин­ским город­ским судом. Мы пони­ма­ем, что в слу­чае отка­за удо­вле­тво­ре­ния иска Сан­жа­ра Бока­е­ва, да и дру­гих исков в спе­ци­а­ли­зи­ро­ван­ном адмсу­де (СМАС) недо­воль­ные резуль­та­та­ми кан­ди­да­ты будут пода­вать апел­ля­ции и пой­дут в город­ской суд. 20 мет­ров рас­сто­я­ние до ТИКа, «источ­ни­ка» этих про­блем. Может ли это быть сре­жис­си­ро­ван­ный кем-то сценарий?

До это­го про­зву­ча­ла фами­лия гос­по­ди­на Кари­на. Если кто не зна­ет, он еще у нас изве­стен тем, что неко­то­рые уче­ные-поли­то­ло­ги его назы­ва­ют казах­стан­ским тер­ро­ло­гом. «Тер­ро­лог» – это чело­век, кото­рый спе­ци­а­ли­зи­ру­ет­ся на изу­че­нии тер­ро­риз­ма. Соот­вет­ствен­но, он зна­ет пред­по­сыл­ки воз­ник­но­ве­ния тер­ро­риз­ма в тех или иных стра­нах. К чему это может при­ве­сти, чем это чре­ва­то для обще­ства, госу­дар­ствен­ных инсти­ту­тов и без­опас­но­сти обыч­ных граж­дан? С его ли пода­чи идет опре­де­ле­ние спис­ков, иду­щих в мажи­лис от горо­да Алматы?

Мог­ли нор­маль­но дать воз­мож­ность людям без ока­за­ния дав­ле­ния, без вклю­че­ния адми­ни­стра­тив­но­го ресур­са выбрать кон­крет­ных депу­та­тов, кото­рые будут пред­став­лять город. Тех, кото­рые в слу­чае воз­ник­но­ве­ния како­го-то недо­воль­ства, будут мас­со­во высту­пать меди­а­то­ром меж­ду госу­дар­ством и обще­ством, пото­му что у них есть реаль­ный ман­дат пред­став­лять жите­лей это­го горо­да, пото­му что за них про­го­ло­со­ва­ло боль­шин­ство. Будут ли это делать те люди, кото­рые, наби­рая менее незна­чи­тель­ную под­держ­ку в обще­стве, в то же вре­мя через адми­ни­стра­тив­ный ресурс полу­чи­ли себе депу­тат­ский ман­дат?  Как их будут слу­шать на пло­ща­ди? В этой свя­зи не хоте­лось бы, что­бы  Наурыз каким-то обра­зом был свя­зан с тра­ги­че­ски­ми для стра­ны собы­ти­я­ми, как Жел­ток­сан был свя­зан с наси­ли­ем, как Кан­тар был свя­зан с кровью.

От зда­ния Толе би, 67 бук­валь­но два квар­та­ла до места, где сей­час про­хо­дят мас­со­вые гуля­ния, свя­зан­ные с празд­ни­ком Наурыз. Уже пло­щадь пере­кры­та. Там сей­час  соби­ра­ют­ся тыся­чи людей. В кон­сти­ту­ци­он­ном законе, в АППРК про­пи­са­но немед­лен­ное рас­смот­ре­ние исков по вопро­сам изби­ра­тель­ных прав. Бук­валь­но сего­дня завер­шит­ся суд в СМА­Се, Сан­жар и Мурат поже­ла­ют обжа­ло­вать это неза­кон­ное реше­ние в город­ском суде. Туда при­дет груп­па под­держ­ки, нач­нут­ся задер­жа­ния. Что уви­дят граж­дане, кото­рые бук­валь­но нахо­дят­ся там? Уви­дят эти картинки.

К чему это может при­ве­сти после Кан­та­ра? Кто-нибудь об этом думал в Астане, в аки­ма­те Алма­ты? Мож­но же было дать воз­мож­ность людям спо­кой­но, без каких-либо инси­ну­а­ций и про­чих вещей завер­шить наш город­ской пле­бис­цит и опре­де­лить­ся с теми лица­ми, кото­рые будут пред­став­лять наш город в мажи­ли­се. Даже на изби­ра­тель­ных участ­ках до сих пор не выве­ше­ны протоколы.

В этой свя­зи, поль­зу­ясь воз­мож­но­стью, зная, видя, сколь­ко людей при­шло, мы хотим ска­зать – вы все пони­ма­е­те, что в это поме­ще­ние (зда­ние пар­тии «Ама­нат» – Ред.) люди ред­ко при­хо­дят по серьез­ным соци­аль­но-обще­ствен­но-поли­ти­че­ским вопросам.

Ува­жа­е­мые чинов­ни­ки, гла­вы госу­дар­ства и про­чие госу­дар­ствен­ные мужи, посмот­ри­те и пой­ми­те! Для того, что­бы вопро­сы были сня­ты, нам нуж­ны все про­то­ко­лы по горо­ду Алма­ты до еди­но­го. Мы сами сядем, посчи­та­ем, све­рим­ся с тем, что у нас на руках. Если есть рас­хож­де­ния по кон­крет­но­му про­то­ко­лу, участ­ку, мы будем ста­вить вопрос об отмене в судеб­ном поряд­ке, мир­но, без ору­жия, в пра­во­вом закон­ном рус­ле. Исхо­дя из это­го, будем фор­ми­ро­вать соот­вет­ству­ю­щие ито­ги вме­сте с изби­ра­тель­ной комис­си­ей, дого­во­рив­шись, что­бы не было ника­ких триг­ге­ров для каких-либо мас­со­вых беспорядков.

Бук­валь­но перед эти­ми выбо­ра­ми на про­шлой неде­ле состо­я­лось обсуж­де­ние, если даже не утвер­жде­ние «О вне­се­нии изме­не­ний в зако­но­да­тель­ство по части мас­со­вых бес­по­ряд­ков», то есть уве­ли­че­ние до 7 лет санк­ций за при­зы­вы и орга­ни­за­цию. Никто не хочет бес­по­ряд­ков, тем более в Алматы.

Может, неко­то­рые лица хотят потом высту­пить спа­си­те­ля­ми как в извест­ном про­из­ве­де­нии Дэна Бра­у­на: сна­ча­ла создать чере­ду кро­ва­вых пре­ступ­ле­ний, а потом высту­пить спа­си­те­лем, что­бы занять место Папы рим­ско­го. В нашем слу­чае, может, пре­зи­ден­та Рес­пуб­ли­ки Казах­стан кто-то метит на эту пози­цию. Нам это не нуж­но. Казах­стан – это не игруш­ка для подоб­ных людей, подоб­ных сценариев.

Думан Мұха­мед­кәрім, тәу­ел­сіз кан­ди­дат: Менің әріп­те­стерім бір емес, бір­не­ше дәлел­ді кел­тір­ді. Мен­де де дәлел жет­кілік­ті, бірақ әуелі Аумақтық сай­лау комис­си­я­сы­ның про­то­ко­лын қолға түсір­сек деп отыр­мыз. Олар­дың про­то­ко­лын қолға түсірей­ік, сосын біз өзі­міздің қол­дағы бар дәлел­дер­ді шыға­ра­мыз. Сол кез­де айыр­ма­шы­лық жер мен көк­тей екенін өздеріңіз­дер де түсінесіздер.

Мұның алдын­да менің қасым­да жүр­ген жақ­та­ста­рым­ды қорқы­ту, үркіту, сенім­ді өкіл­дерім­ді сатып алғы­сы кел­ген­дер бол­ды. Қазір осы жер­де ол тура­лы да айта­мыз. Мен тіке­лей эфир бары­сын­да теле­фон соға­мын, ол өзінің түрін көр­се­те­ді, қоры­қ­пай­ды. Бұл қыз бала Бақа­на­стан, ол өзінің өмірі үшін қыл­мыс­кер­лер­ден неме­се бан­да­дан емес, поли­ция қыз­мет­кер­лері­нен, Ұлт­тық қауіп­сіздік ком­ми­теті­нен қауіп­те­неді. Егер де бұл қыздың басы­нан бір тал шаш түсетін бол­са, Балқаш ауда­ны поли­ция бас­шы­ла­ры­нан көре­міз. Осы ойла­ры­ңы­зда болсын!

Біз сай­ла­у­ға сен­бей­тін бол­дық. Бас кезін­де бәрі­міз көр­дік, бәл­кім, шыны­мен де эво­лю­ци­яға бет бұрып, бұл билік өзгеріс қалай­тын шығар, бәл­кім, демо­крат­тар­ды Пар­ла­мент­ке кір­гізіп, елдің өзгер­генін қалай­тын шығар дедік? Ал енді шыны­мен қалай болға­нын көр­діңіз­дер, бар­лы­ғы­мы­здың дауы­сы­мы­зды ұрла­ды. Біз­де № 12 сай­лау окру­гі бой­ын­ша (Алма­ты облы­сы – Ред.) екі теуел­сіз кан­ди­дат­пыз, қалға­ны түгел билік­тің айдап салған­да­ры деп түсі­не­міз. Мей­ір­хан ақсақал­дың өзі осын­да, құй­рық түстесіп келе жатқан­быз, бірақ осын­дай болды.

Қазір Шиня­ки­на Аида ханы­мға теле­фон соғам. Аида, сіз кеше­гі болған деректер­ді айтып өтсеңіз…

Шиня­ки­на Аида: Сәле­мет­сіз­дер ме! Бал­хаш ауда­ны Бақа­нас ауы­лын­дағы №102 учас­кі­де сағат 17:00-ден тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы ретін­де отыр­дым. Кеш­кі сағат бесте РОВД-ның бас­шы­сы Нау­ша­ев Рус­лан кел­ді. Көп жыл­дан бері ара­ла­сып келе жатқан адам­быз.  «Уча­ст­ок­тың ішіне кіре алмай­мын, шығып кетесің бе?» – деп айт­ты. Мен видеом­ды қосып, қал­та­ма теле­фо­ным­ды салып шықтым. Сол кез­де: «Әкім­шілік­тің орын­ба­са­ры саған сәлем­де­ме айтып жатыр, екі сағатқа  уча­ст­ок­тан кетіп қал­сын», – деп айт­ты деді. Ол кісінің атын айт­пай тұрды. 

«Оры­с­ба­са­ры Нарым­бетұ­лы Бөр­хан ба?» – деп сұра­сам, «Жоқ, басқа», – дей­ді. «Басқа кім бол­сын?». «Қан­ша ала­сың?» – дейді.

«Қан­ша берей­ін деп тұр­сың?» – деп едім: «Жүз мың тең­ге», – деді. Мені сатып алмақ бол­ды. «Мен бекер­ге тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы болып дай­ын­дал­дым ба? Менің бала-шағам­ның бола­шағы осын­дай болуы керек пе? Дауы­стар­ды ұрлап алай­ын деп тұр­сы­ң­дар ма?» – деп сұра­дым. Сұрақта­ры­ма жау­ап бере баста­ды. Жібер­ген дәлел­де­мем­де айты­лған сөз­дерім­нің бәрі жазылған.

Думан Мұха­мед­кәрім: Аида, баға­на жылап тұр­ды­ңыз, өміріңіз­ге қауіп­те­нетініңізді айт­ты­ңыз. Осы жер­де айта кет­сеңіз? Мын­да жур­на­ли­стер бар, тіке­лей эфирдеміз.

Аида: Бұл ақпа­рат ауы­лға тарай­ды, мен жалғыз сіз­дер­ге емес, оны тіп­ті РОВД-ның басты­ғы­на жібер­дім. Аяқ асты маған бір­деңе болып, суға кетіп, маши­на қағып кететін жағ­дай бол­ма­сын деп, туған-туы­сқан­да­ры­ма тара­тып қой­дым. Кіш­кене қорқы­ны­шым бар, бірақ қан­ша деген­мен тәу­ел­сіздік­ке жету үшін қоры­қ­па­уға бел будым. Қоса­рым жоқ, рақмет! 

Думан Мұха­мед­кәрім: Бұл бір ғана мысал емес, қыз-жігіт­тер­дің айтып жүр­ген­дері жет­кілік­ті. Тағы бір мыр­за­ға қомақты қара­жат ұсы­нған, рұқ­са­тын алмай тұрып, ол кісі­ге теле­фон соқ­пай тұрай­ын. Егер бас­пасөз мас­ли­ха­ты аяқталған­ша келісі­мін беріп жат­са, тағы да бейне қоңы­рау соғып, оны да әшке­ре­лей аламыз.

Ұрлық деген масқа­ра бол­ды! Бүкіл әле­умет­тік желі, бүкіл әлем көріп отыр­ды. Осы жер­де басқа да тәу­ел­сіз кан­ди­дат­тар бар, сіз­дер­дің де сай­лау учас­кілеріңіз­де көз­деріңізді бақы­рай­тып тұрып ұрлаған­дар бар емес пе? Бір кісі мені­мен бір емес, бір­не­ше дерекпен бөлісті. Олар­ды осы бас­пасөз мәс­ли­ха­ты­на шақыр­дым, айта­тын жаға ұста­тар­лық жағ­дай жет­кілік­ті. Билік­тің алға шыға­рып қой­ған кан­ди­дат­та­ры джип­пен, тағы да авто­бу­спен адам­дар­ды алып келіп, мың жер­ден дауыс ұрла­са да, біз өзі­міздің дауы­сы­мы­зды бер­медік, өйт­кені халық бұл жолы дауыс беру­ге бар­ды. Сай­ла­у­ға мен де, осы жер­де­гі аза­мат­тар да, халық та сен­ді. Өмірі дауыс беру­ге, сай­ла­у­ға бар­ма­дым деген аза­мат­тар бар­ды. Осы­дан бір сағат бұрын ғана мен өзім­нің бес минут­тық видео-үнде­уім­ді жари­я­ла­дым. Соның астын­дағы пікір­лер­ді оқып көр­сеңіз­дер: «Әкесінің аузы мұн­дай сай­ла­удың, енді сай­ла­у­ға бар­мас­пын!» дей­ді. Сіз көзіңіз­бен көр­геңізді айтып өтіңізші?

– Кеше Іле ауда­ны бой­ын­ша Қараой ауыл­дық окру­гын­да орна­ласқан № 387 уча­ст­ок­та сон­дай өрес­кел заң бұзу­шы­лы­қтар бол­ды деп айта ала­мын. Әкім­шілік­те жұмыс атқа­ра­тын қыздар екі уча­ст­ок­тан дауыс бер­ді, соны біз әшке­ре­ледік. Ондай жағ­дай­ды тағы бір тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы әшке­ре­леді. Мен сол кісіні ортаға шақы­рай­ын. Бұл жер­де әкім­дер­дің қаты­сы бол­ды. Біздің шта­б­та Айсау­ле Жұма­ба­е­ва деген тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы­мы­зға Меж­ду­ре­чин­скінің әкі­мі теле­фон соғып, сыр­тқа шақы­рған. Біз­де бүкіл дета­ли­за­ци­я­сы, қан­ша минут, не жай­лы сөй­лес­кені бар. Кеше ол арна­да жарияланды.

– Есі­мім Нұр­жан Баға­ша­ров бола­ды. Бұған дей­ін сай­ла­у­ға сен­бей­тін­мін, қаты­спай­ты­н­мын. Соңғы рет 2000-жыл­дар­дың басын­да қаты­сқан шығар­мын, одан бері қаты­сқан емес­пін. Бірақ был­ты­рғы жағ­дай­лар­дан соң, пре­зи­ден­ті­міз жаңа­дан сай­ланған­нан кей­ін, аздап сенім пай­да бол­ды. Сол сенім­мен осы сай­ла­у­ға қаты­сып көрей­ік дедім.  № 12 округ бой­ын­ша өзін-өзі ұсы­нған Қазы­бек­би Бүй­текұ­лы аға­мы­здың сенім­ді бақы­ла­у­шы­сы бол­дым. Көзім­мен көр­ген заң­сызды­қты айтай­ын. Әкім­шілік­тің қызда­ры алды­мен бір мек­теп­те дауыс бер­ді, сосын  № 386 уча­сто­кқа барып, тағы да дауыс бер­ді. Бәрін видео­фик­са­ци­яға жазып, акты, про­то­ко­лын тол­ты­рып, тір­кеп алдық. Сотқа енді беріледі.

Думан Мұха­мед­кәрім: Мұн­дай заң­сыздық тек қана Алма­ты облы­сы неме­се Алма­ты қала­сын­да ғана болған жоқ. Батыс Қаза­қстан­нан Лұқ­пан Ахме­дь­я­ро­втың түс­кенін білесіз­дер, ол жақтан тағы бір адам түсті. Бұл кісі жеңіспен келе жатып, аяқ асты­нан ұтыл­дым деп жатыр екен. Лұқ­пан­ның өзіне сөз берейік.

Лұқ­пан Ахме­дь­я­ров: Батыс Қаза­қстан облы­сын­да кеше­ден бері айқай болып жатыр. Өйт­кені біздің бақы­ла­у­шы­лар­дың, сенім­ді өкіл­дер­дің мәлі­меті бой­ын­ша, дауы­стар­дың көбін мен жинап келе жат­сам да, түн­гі сағат бір­де оппо­нен­ті­міз өзінің жаңағы­дай мәлі­метін шыға­ра баста­ды. Біздің бақы­ла­у­шы­лар бол­маған учас­кілер­де менің оппо­нен­тім ұтып шықты, айыр­ма­шы­лық күмән туғы­за­тын­дай тым үлкен болып көрін­ді. Дауыс ұрлан­ды, өйт­кені бәсе­ке­лес кон­ку­рен­ция болып, бақы­ла­у­шы­ла­ры­мыз оты­рған учас­кілер­де дауы­стар­дың айыр­ма­шы­лы­ғы аз бол­са, бақы­ла­у­шы­лар бол­маған учас­кілер­де менің оппо­нен­тім­де 600–800, мен­де – шама­мен 13 дауыс. Осын­дай үлкен айыр­ма­шы­лық болған­ды­қтан, біздің де күмәні­міз көп. Тағы бір дәлел – кей­бір уча­ст­ок­тар­да дауыс санаған­да, біздің бақы­ла­у­шы­ла­ры­мыз жоқ болып кетті.

Думан Мұха­мед­кәрім: Бұл билік шыны­мен өзгеріс­ке бара­ды деп үміт­тен­ген­біз. Күл­кілі заң­да­ры көп, сол заң­дар­ды өзгер­тіп, қазақ қоға­мы­ның құқы­ғын қорғай­тын заң­дар­ды жасай­мыз ба, соған қол ұшы­мы­зды бере­міз бе деп үміт­тен­ген­біз. Алай­да бұлар «қазан­шы­ның өз еркі, қай­дан құлақ шығар­са» деп, өз біл­ген­дерін жасап отыр. Бұлар бүкіл қазақ елінің дәу­летін 150 оли­гарх пен билік­те­гі екі шалға жақын адам­дар­дың қолы­на ұста­тып қой­ды. Енді, міне, дауы­сы­мы­зды ұрлап, бәрі­мізді тыр жалаңаш жіберіп отыр.

Мен өз басым бұған көне алмай­мын, қасым­дағы кан­ди­дат­тар мені қан­ша­лы­қты қол­дай­ды, қол­да­май­ты­нын біл­мей­мін. Бірақ бүкіл елде­гі тәу­ел­сіз 120 кан­ди­датқа, оның артын­да тұрған халы­ққа, мың­даған ада­мға үндеу тастағым келеді. Біз үнсіздік сақтап қал­мауы­мыз керек. Диван­нан тұрай­ық, осы жолы көше­ге шығып, үні­мізді шыға­рып, бей­біт шеру жаса­ма­сақ – біт­тік. Енді 30 жыл осын­дай жүйе оты­ра­тын бол­са, біз бәрі­міз түр­ме­де шіриміз.

Мен біле­мін, сөзі­ме жау­ап бере­мін, бұлар мені 15 тәулік­ке алдын­да бір қамаған, енді 30 тәулік­ке қамауы мүм­кін. Ал сенат­тың кеше­гі қабыл­даған жаңа заңы­на сәй­кес, тәр­тіп­сіздік жасаған­дар 7 жыл­дан 15 жылға дей­ін сот­та­ла­ды. Түр­ме­де шірі­сем, шіріп өлей­ін. Атып кет­сең­дер, атып кетің­дер, мен сен­дер­ден қоры­қ­пай­мын! Бүкіл қазақ елін көше­ге шығуға шақырамын!

Мұрат Мұха­мед­ха­нов, тәу­ел­сіз кан­ди­дат: Пред­се­да­тель Рес­пуб­ли­кан­ско­го сою­за вете­ра­нов бое­вых дей­ствий на таджик­ско-афган­ской гра­ни­це и воен­ных кон­флик­тов, заре­ги­стри­ро­ван кан­ди­да­том в депу­та­ты мажи­ли­са Пар­ла­мен­та по одно­ман­дат­но­му тер­ри­то­ри­аль­но­му изби­ра­тель­но­му окру­гу № 11 Алма­тин­ской области.

Ува­жа­е­мые жур­на­ли­сты, хотел бы обра­тить­ся к вам с тем, что я 10 лет  не ходил на выбо­ры, нигде не участ­во­вал, не верил прав­де, пото­му что пони­мал, что побе­дит пар­тия того чело­ве­ка, кото­ро­го и назна­чит руко­вод­ство стра­ны. Пове­рив в новый Казах­стан, сам решил участ­во­вать непо­сред­ствен­но кан­ди­да­том в депу­та­ты мажи­ли­са Пар­ла­мен­та. Участ­во­ва­ли наши вете­ра­ны бое­вых дей­ствий на таджик­ско-афган­ской гра­ни­це, были дове­рен­ны­ми лица­ми по Алма­тин­ской обла­сти, а имен­но город Куна­ев, Тар­гар­ский, Енбек­ши­ка­зах­ский, Раиым­бек­ский, Кеген­ский, Уйгур­ский районы.

Ува­жа­е­мые дру­зья, мы с вами пре­крас­но зна­ем, что совсем недав­но про­изо­шли Кан­тар­ские, Жана­о­зен­ские собы­тия, когда погиб­ли граж­дане Казах­ста­на, и это – горе для все­го казах­ско­го наро­да. Как участ­ник бое­вых дей­ствий хотел бы ска­зать, что мы зна­ем, отку­да нача­лись бое­вые дей­ствия. Дело в том, что в 1992 году 30 семей с Нагор­но­го Кара­ба­ха пере­еха­ли в Душан­бе, и кто-то пустил слух, что 30 семей полу­чи­ли без­воз­мезд­но квар­ти­ры. Народ под­нял соци­аль­ный вопрос, кото­рый пере­рос в воору­жён­ный кон­фликт. В этой войне погиб­ло 100 000 граж­дан­ско­го насе­ле­ния, 100 000 про­пав­ших без вести, 56 000 вдов, 27 000 сирот.

Счи­таю, у нас сего­дня идёт без­об­ра­зие на изби­ра­тель­ных участ­ках по все­му Казах­ста­ну. Под­ки­ды­ва­ют бюл­ле­те­ни, голо­са.  Здесь рядом со мной нахо­дит­ся вете­ран бое­вых дей­ствий Қал­дан Өре­ба­ев, кото­рый это запротоколировал.

Қал­дан Өре­ба­ев: Мен Шон­жы­дағы № 11 округ­та Мұрат Мұха­мед­ха­нов мыр­за­ның бақы­ла­у­шы­сы бол­дым. Билік ойла­ры­на кел­ген­ді жасап жатыр. Акты жаса­тып, жаңағы жер­де­гі адам­ды жұмыс орны­нан босатқы­здым. Комис­си­ядан шыға­ру­ды талап етіп, оны Мұха­мед­ха­но­вқа жет­кіздім. Заң­сыздық тек қана Алма­ты облы­сын­да ғана емес, бар­лық жер­де жүріп жатыр.

Мұх­тар Тай­жан: Құр­мет­ті әріп­те­стер, қазір сіз­дер­ге сөз берей­ін деп отыр­мын. Жур­на­ли­стер­дің де сұрақта­ры болуы мүм­кін, бірақ одан бұрын мен халқы­мы­зға алғы­сым­ды біл­діре­мін. Халық біз­ге сеніп, сай­лау учас­кілеріне бар­ды, дауы­ста­рын шын ниеті­мен бер­ді.  Кей­бір бел­сен­ділер тіп­ті бай­қа­у­шы болып, түні бойы сол жер­де тұрды.

Думан Мұха­мед­кәрім: Кез кел­ген өрке­ни­ет­ті, сана­лы мем­ле­кет­те халы­қтың 51%-ы бар­ма­са, сай­лау өтпей­ді. Тәу­ел­сіз кан­ди­дат­тар шыққан­ның өзін­де біздің № 12 сай­лау окру­гі бой­ын­ша тұрғын­дар­дың 10–15% ғана барып дауыс бер­ді. Қалған 85% қаты­сқан жоқ. Солар­дың дауы­сын ұрлап алып, біз­ге қар­сы қой­ып отыр. Қан­ша сатқын­дық, қан­ша ұрлық жаса­ды? Егер басқа өрке­ни­ет­тің заңы­мен есеп­те­сек, бұл сай­лау өткен жоқ, өйт­кені халы­қтың 10–15% ғана барған. 

Тұр­да­ли­ев Қанат: Я кан­ди­дат в мажи­лис по № 5 изби­ра­тель­но­му окру­гу. Сего­дня могу сме­ло ска­зать, что это – пар­тия воров и мошен­ни­ков. Аль­нур отси­дел за то, что назвал их мошен­ни­ка­ми. Они вору­ют голо­са у наро­да, исполь­зу­ют их, дела­ют вбро­сы в инте­ре­сах сво­ей пар­тии. Они укра­ли 30 лет, хотят украсть ещё 5 лет. Нуж­но рас­пу­стить пар­тию экс­тре­ми­стов, вооб­ще выгнать с поли­ти­че­ско­го поля.

Когда мы будем менять зако­ны, изме­нить Уго­лов­ный кодекс в части уси­ле­ния ответ­ствен­но­сти за фаль­си­фи­ка­ции? Учи­те­ля без­на­ка­зан­но это дела­ют, они зна­ют, сего­дня по зако­ну за это пола­га­ет­ся толь­ко штраф. Это тяж­кое пре­ступ­ле­ние про­тив роди­ны, стра­ны. Оно долж­но при­рав­ни­вать­ся как изме­на родине, вплоть до пожиз­нен­но­го сро­ка надо давать, что­бы никто даже не думал о фаль­си­фи­ка­ции, пото­му что вору­ют голо­са, чьи-то мне­ния, чью-то соб­ствен­ность, интел­лек­ту­аль­ную соб­ствен­ность, надеж­ду и под­ры­ва­ют веру.  Поэто­му я при­со­еди­ня­юсь к при­зы­ву Дума­на, при­зы­ваю всех сего­дня собрать­ся, выра­зить про­тест пре­ступ­ной вла­сти. Она не оправ­да­ла надежд, нико­гда уже не оправ­да­ет. Мы не долж­ны им давать вре­мя, уже сего­дня нуж­но поста­вить этот вопрос перед всем наро­дом Казах­ста­на. Всех при­зы­ваю пря­мо сего­дня выхо­дить на пло­щадь, на митинг.

Аль­нур Илья­шев: Ува­жа­е­мые спи­ке­ры, еще раз повто­рюсь отно­си­тель­но ответ­ствен­но­сти за орга­ни­за­цию мас­со­вых бес­по­ряд­ков. Ситу­а­ция тако­ва, что уже сего­дня начи­на­ют празд­но­вать по горо­ду Наурыз. Это мас­со­вые гуля­ния. Кто-то может упо­тре­бить алко­голь, потом слу­чай­но могут кого-то толк­нуть, и может начать­ся ситу­а­ция, кото­рую никто из нас не захочет.

В сосед­нем зда­нии – штаб Инги Иман­бай, она супру­га Жан­бо­ла­та Мамая. Вы зна­е­те, за что он сидит, в чем его обви­ня­ют. Про­сто хотел про­ве­сти мир­ный митинг, его задер­жа­ли, в ито­ге сей­час на него веша­ют жиз­ни погиб­ших людей. Пред­ла­гаю эти момен­ты оста­вить на потом. Сей­час нуж­но полу­чить резуль­та­ты выбо­ров, про­ана­ли­зи­ро­вать их. Если есть фаль­си­фи­ка­ции, то в рам­ках зако­на при­влечь винов­ных лиц к ответ­ствен­но­сти. Есть ста­тьи Уго­лов­но­го кодек­са по это­му поводу.

Фаль­си­фи­ка­ция – это ОПГ, пото­му что круп­ные фаль­си­фи­ка­ции дела­ют в соста­ве орга­ни­зо­ван­ных пре­ступ­ных групп. Избир­ко­мы, состав, все спис­ки раз­ме­ще­ны. Каж­до­го чле­на избир­ко­ма допро­сить, если есть рас­хож­де­ния меж­ду про­то­ко­ла­ми, кото­рые есть у нас, у наших наблю­да­те­лей и теми, кото­ры­ми они опе­ри­ру­ют, тогда спро­сить, от кого полу­чил ту или иную коман­ду. И вот здесь в рам­ках зако­на, мир­но, без ору­жия, мы смо­жем эти вопро­сы отре­гу­ли­ро­вать. Если это не будет про­ис­хо­дить, мож­но как-то ина­че ста­вить вопро­сы. Но сей­час ещё раз хочу предо­сте­речь. У меня и дру­гих при­сут­ству­ю­щих нет цели, тем более инте­ре­са и даже наме­ре­ний, что­бы про­ли­лась кровь. 

Аты-жөнін аны­қтай­мыз: Осы­дан 36 жыл бұрын елім-жерім деп шыққан сту­дент жастар­дың бірі – Жел­тоқ­сан арда­гері­мін. Бүгін­гі күн­де Алма­ты қала­сы бой­ын­ша № 2 қала­лық мәс­ли­хатқа үміт­кер­мін. 26 сай­лау учас­кесі бол­ды, сон­дағы кет­кен ұрлық – жаңағы айтқан­да­ры­ңы­здың дәлелі. Оның бәрін көріп, мұғалім­дер­дің мына­дай әре­кет­ке барға­ны­на қат­ты налы­дым. Біздің бола­шағы­мыз – бала­ла­ры­мыз, жаста­ры­мыз, бүгін­гі мек­теп оқу­шы­ла­ры. Жаста­ры­мы­зды тәр­би­е­леп оты­рған мұғалім­дер­дің осын­дай ұрлы­ққа, ұры-қар­лы­ққа барға­ны бар­лық видео­да жүр. Кеше Бәй­кен деген жел­тоқ­сан­шы таңғы сағат алты­ға дей­ін отыр­ды, біре­уін төрт­те жедел жәр­дем алып кет­ті, осын­дай келеңсіз жайт­тар бол­ды. Мен есеп­теп отыр­дым, көп бол­са 300, кей жер­лер­де 100 адам кел­ді. Соны жоға­ры білім­ді мұғалім­дер таңғы алты­ға дей­ін есеп­те­ді. Біз ертең­гі бола­шағы­мы­здың тәр­би­есін кім­ге тап­сы­рып отыр­мыз?  Айтқым кел­гені осы.

Мади­на Көке­та­е­ва: Ува­жа­е­мые казах­стан­цы, я выдви­га­лась в 4‑м окру­ге. По нару­ше­ни­ям всем понят­но, что про­изо­шло, поэто­му мы тре­бу­ем поса­дить пред­се­да­те­ля Цен­траль­но­го изби­ра­тель­но­го коми­те­та Нур­ла­на Абди­ро­ва и аки­ма горо­да Алма­ты Ербо­ла­та Доса­е­ва за то, что они про­во­ци­ру­ют народ, осо­бен­но в Алма­ты.  У нас самый демо­кра­тич­ный город и бла­го­да­ря наблю­да­те­лям в пря­мых эфи­рах более 1000 дока­за­тельств фаль­си­фи­ка­ции. Над кабин­кой голо­со­ва­ния сто­я­ли каме­ры. Где тай­на голо­со­ва­ния, где про­ку­ро­ры, кото­рые долж­ны были реа­ги­ро­вать? Уволь­не­ние чле­нов изби­ра­тель­ных комис­сий недо­ста­точ­но, соглас­но зако­но­да­тель­ству долж­но быть уго­лов­ное нака­за­ние до четы­рех лет. Поче­му про­ку­ро­ры сей­час молчат? 

Казах­стан пока­зал все­му миру, что пре­зи­дент­ская фор­ма прав­ле­ния и пред­ста­ви­тель­ная демо­кра­тия неэф­фек­тив­на в наше вре­мя. Толь­ко пря­мое наро­до­вла­стие, когда по всем вопро­сам люди сами будут при­ни­мать реше­ния. То, что сего­дня про­изо­шло – пока­за­тель­но для все­го мира. Сей­час ОБСЕ при­зна­ют выбо­ры неле­ги­тим­ны­ми, неспра­вед­ли­вы­ми, но это ниче­го не зна­чит. Кро­ме это­го объ­яв­ле­ния ника­ких дей­ствий от ОБСЕ не про­ис­хо­дит. Поэто­му казах­стан­цы, кото­рые сей­час нахо­дят­ся в залож­ни­ках у вла­сти и за копе­еч­ную зар­пла­ту идут на фаль­си­фи­ка­ции, долж­ны осо­знать, какую стра­ну вы оста­ви­те сво­им детям?

Поэто­му я при­зы­ваю в апре­ле собрать­ся воз­ле Адми­ни­стра­ции пре­зи­ден­та в Астане на «Мәң­гілік ел». Этот дом мини­стер­ства как «Сте­на пла­ча», все туда ходят, а резуль­та­та нет. Даже прось­бы, кото­рые попа­да­ют лич­но помощ­ни­кам, сотруд­ни­кам адми­ни­стра­ции, они не име­ют даль­ней­ше­го про­дол­же­ния. Сама адми­ни­стра­ция пре­зи­ден­та пол­но­стью кор­рум­пи­ро­ва­на, все судеб­ные иски бес­по­лез­ны, все судьи зави­си­мы от вла­сти. Поэто­му лич­но при­зы­ваю 6–7 апре­ля собрать­ся перед Адми­ни­стра­ци­ей пре­зи­ден­та и под­нять эти вопро­сы. Выра­жаю огром­ную бла­го­дар­ность всем неза­ви­си­мым наблю­да­те­лям за то, что вы в исто­рии оста­не­тесь людь­ми, кото­рые попы­та­лись в этой стране сде­лать жизнь луч­ше для сво­их же детей.

Ану­ар: Асса­ла­у­маға­лей­кум! «Кәрі иттер жаңа тіс­ке үйрен­бей­ді» дей­ді. Көп сөз – боқ сөз. Бол­ды ғой, бәрін қуу керек!

Мей­ір­хан Әбді­ма­нап: Мен № 12 сай­лау окру­гы бой­ын­шы үміт­кер ретін­де сай­ла­у­ға қаты­стым. Маңы­зды бір мәсе­лені айтай­ын – 9 наурыз күні ОСК төраға­сы Әбдіро­вті сотқа бер­ген бола­ты­н­мын. Тіке­лей Жоғарғы сотқа тір­келіп, арыз бер­дім, сағат 17:42-де элек­трон­дық пошта­мен бар­ды. Оған дей­ін мен көп­те­ген адам құқы­ғын қорғау ұйым­да­рын, заң­гер­лер­ді шақы­рған бола­ты­н­мын, бірақ ешқай­сысы үн қос­паған­нан кей­ін, өз тілім­мен жеке жазған­мын. Басын­да маған бір­не­ше жау­ап кел­ді, 3 сәуір күні қара­ла­ды деді. Әрине, сотқа сенім жоқ,  бірақ мен мін­дет­ті түр­де күре­сті жалға­сты­ру керек деп ойлаймын.

Балық басы­нан шіриді, олар билік­тің тап­сыр­ма­сын орын­дап жатыр. Біз­де қолы­мы­зда дәй­ек жоқ болған­нан кей­ін, Әбдіро­вті тіке­лей қыл­мысқа тар­ту керек. Оған қан­дай айып тағуға бола­ды? Олар облы­стық, одан кей­ін округ­тік сай­лау комис­си­я­ны­на өздерінің нұсқа­у­ла­рын жібе­реді. Үміт­кер­лер тұр­мақ, мәжіліс, мәс­ли­хат­тың құқы­ғы бұзы­лып жатыр. Мәжіліс (кан­ди­да­ты­на) тие­селі – 950 000 тең­ге, мәс­ли­хатқа – 350 000 тең­ге, көп­шілі­гіне әлі күн­ге дей­ін бөлін­ген жоқ. Кәдім­гі таза дис­кри­ми­на­ция жүріп жатыр. Ол ақша­ны қай­да жібер­ді, неге ақша бөлінбейді?

300 000 тең­ге бро­шю­раға бөлі­ну керек бола­тын. Мен үш апта бұрын келісім­шарт жаса­дым, ал олар ақша бөл­ген жоқ. Мен сотқа бер­ген­нен кей­ін, бір­не­ше минут­тан кей­ін 300 000 тең­гені ғана аударған. 10‑ы күні (бро­шю­ра­ны) басты, 11‑і күні қолға алдық. Сон­да үгіт-наси­хатқа бір апта ғана уақы­ты­мыз бол­ды, олар үш апта уақы­ты­мы­зды ұрлап алды. Бұл дис­кри­ни­ма­ция ма? Дискриминация.

Одан кей­ін, мен шығып оты­рған аудан – Ала­та­удың шыңы­нан бастап, Балқаш көлінің жаға­ла­у­ы­на дей­ін. 500 кило­метр­ден астам жер, ол үлкен тер­ри­то­рия, кіші­гірім мем­ле­кет­тің тер­ри­то­ри­я­сын­дай. Ал жанар-жағар май­ға 200 000 тең­ге ғана бөлін­ген, оған да көн­дік. Бірақ ол келісім­шарт бой­ын­ша бел­гі­лен­ген қар­жы осы күн­ге дей­ін бөлін­ген жоқ, нешетүр­лі сыл­та­у­лар айта­ды. Соңын­да счет-фак­ту­ра дей­ді, ол төлен­ген­нен кей­ін жазы­ла­тын нәрсе.

Сон­дай нешетүр­лі амал­дар­ды, сыл­та­у­лар­ды не қыла­ды? Оның басын­да кім тұр? Әбдіров! Осы­ған қосы­лып, сот про­цесін бастау керек. Соны талап ету керек. Бас про­ку­ра­ту­раға, Кон­сти­ту­ци­я­лық сотқа, жал­пы бар­лық заң орган­да­ры­на осы­ны біз айтуы­мыз керек. Ең басты­сы – біз сотқа беруі­міз керек. 

Ал нәти­же­сі қалай бола­ды? Ол басқа мәсе­ле. Мен осы­ған бәрін шақы­ра­мын. Осы мен бастаған істі аяқ­сыз қал­дыр­мау керек. Дискриминация!

Одан басқа мен оған қан­дай айып тап­тым? «Ама­нат» пар­ти­я­сы бір­не­ше облы­стар­да үгіт-наси­хат­ты рұқ­сат беріл­ген уақыт­тан ерте бастап кет­ті ғой. Неге ол пар­тия ешқан­дай жаза­ға тар­тыл­май­ды? Сотқа беріп жатқан кан­ди­дат­тар неге қосыл­май­ды? Бұл да бар. Оны да қолға алу керек.

Үшін­ші­ден, жабық учас­кілер, оны да мен жазған­мын. Ол неге жабық учас­кі бола­ды? Мен сай­ла­у­ға түсіп оты­рған учас­кі­де 7 жабық учас­кі бар. Іле ауда­нын­да әске­ри бөлім­де бақан­дай – 4, Жам­был ауда­нын­да әске­ри бөлім­де – 2, Қара­сай ауда­нын­да – 1 жабық учас­кі. Ал Алма­ты­да қан­ша­ма? № 11 сай­лау учас­кісін­де бар­лы­ғы жабық учас­кілер бар. Осы­ның бәрі дис­кри­ми­на­ция. Ол жер­де 18–21 жас ара­сын­дағы сай­ла­у­ға құқы­ғы бар жастар ғой. Олар неге үгіт наси­хат инфор­ма­ци­я­сын біл­ме­уі керек? Неге ол жер­ге тәу­ел­сіз бақы­ла­у­шы­лар бар­мауы керек? Олар коман­дир­дің бұй­ры­ғы­мен дауыс беріп, кан­ди­дат өткізіп, үлкен қыл­мыс жаса­ды. Соның бәрінің басын­да оты­рған Әбдіров бірін­ші кезек­те орны­нан алы­нуы керек, одан кей­ін үсті­нен қыл­мыстық іс қозғау тиіс.

Думан Мұха­мед­кәрім: Әлгін­де ғана мен бүкіл халы­қты көше­ге шығуға шақы­рғам. Өздеріңіз естідіңіз­дер, оны қоя тұрай­ық. Наурыз кезін­де адам шығы­ны болуы мүм­кін дедік. Шын­ды­ғы­на кел­ген­де, билік қара­май­ды – бес жастағы бала ма, сек­сен­де­гі ақсақал ма, жоқ әлде дүкен­ге бара жатқан адам ба? «ОДКБ»-ны алып келіп, «таз ашуын тыр­на­дан ала­ды» деген­дей, қырып таста­уы әбден мүмкін.

Бірақ мен айтқа­ным­нан қайт­пай­мын, бүкіл елде­гі 120 кан­ди­дат дай­ын оты­ры­ңы­здар. Билік­тің жасап бер­ген спек­такль сай­ла­у­ы­ның нәти­же­сін көрей­ік. Про­то­кол­да­рын алай­ық, өзі­міздің про­то­кол­да­ры­мы­з­бен салы­сты­рай­ық, сосын ар жағы не бола­ты­нын айтамыз.

Өз басым тағы да қай­та­лай­мын, бұл билік­ті, бұл қазақ елін эво­лю­ция өзгерт­пей­ді, өйт­кені олар­да сана жоқ, тек қана – революция!

Сон­ды­қтан дай­ын болы­ңы­здар, бүкіл кан­ди­дат­тар ақыл­да­са келе, бір күн­ді бел­гілеп, бір апта­ның төңіре­гін­де, егер қамап таста­ма­са, атып таста­ма­са, өзім бірін­ші болып алға шыға­мын. Оған 100% cенім­ді болыңыздар!

• «ND» ютуб-арна­сын­да тіке­лей эфир­де көр­сетіл­ген бас­пасөз мәс­ли­ха­ты­ны­ның газет­тік мәтінін дайындаған –

Мей­ір СЕЙТҚАЗЫ,

«D»