- «Бұл «ДАТ» газетіне қалай келдің?» деп, менің мұнда 25 жылдан бері үзіліссіз жүргеніме таңырқап сұрайтындар бар.
Мен «Датқа» келмес бұрын, Алматыдағы «Тастақ» базарында арба сүйреп, күндік нәпақамды тауып, жұмыс істеп жүрдім. Ол кезде мен әлі бойдақпын, аға-жеңгеммен бірге олардың бір бөлмелі жатақханасында тұрдым. Алматыға жаңадан келген кезім, қаланы да дұрыс білмеймін.
Сөйтіп, «Тастақта» тәшкі сүйреп жүргенімде, Мәлік Мамырбаев деген жерлес досым «бос кезіңде менің қасыма келіп, компьютер үйренсеңші» деп ұсыныс жасады. Ақылын алдым, жұмысына барып жүрдім. Бірақ компьютердің не екенін де білмеймін. Ол жұмысын жасайды, мен қасында қарап отырамын. Сөйтіп жүріп, менің үйренгенім тек теру ғана болды. Оның өзін де қатырмаймын.
1998 жылы ол жоғары оқу орнына оқуға түсіп кетті. Мен болсам, қайтадан сол баяғы арбакештігімде жүрмін. Сонымен арада бірнеше ай өткен соң, әлгі досым келіп тұр. «Мен жұмысқа тұрдым, бір газет шыққалы жатыр екен, менің қасымда болғын, мен сабақта болғанда, сен сонда отырып берсең болды, ақшаны бөліп аламыз», – деді.
Сөйтіп, ол орналасқан «Дат» газетіне келдім. Ол кезде бас редакторы – Шәріп Құрақбаев (марқұм) екен. Менің жұмысым сол – досым келгенше, орнын ауыстыра тұру болды. Бір күні Шәкең шақырып алып, «екеуіңнің біреуің ғана қаласыңдар» деді. Оған дос жігіт сабағын тастай алмайды, ал мен болсам, жөндеп газет беттеуді де білмеймін. Не керек, екеумізді де жұмыстан босатты.
Бір күні көшеде «ДАТ»-тың жауапты хатшысы кезігіп қалды. «Бізге жұмысқа келесің бе, баяғы «Дат» газетіне?» – деді. Айлығын сұрап едім, тәп-тәуір екен. «Мені алмайды ғой…» дей беріп едім: «Уайымдама, қазір басшымыз басқа кісі», – деді.
«Басқа кісі» дегені – Ермұрат Бапи екенін ертеңінде жауапты хатшының ұсынысымен жұмысқа келгенде білдім. Таныстық. Ұмытпасам, дәл сол 1998 жылдың тамыз айының ортасында Рахат Әлиевтің «финпол» жендеттері «ДАТ»-та маска-шоу шабуыл жасап, редакторы Шәріп Құрақбаевқа қылмыстық іс қозғап кеткен. Бұған дейін газеттің шығуына сырттан бақылау жасап жүрген Ермұрат Бапи басшылыққа келіпті.
«Біз газетті 36 бет қылып шығарайық деп жатырмыз, бет қаттауды білесің бе? Верстальщик керек боп тұр», – деді Ерекең.
«Иә, білем…» – дедім сөзімнің соңында күмілжіп. Сондағы білетінім шамалы, бірақ жалақысы тәуір болған соң, тәуекелмен айта салдым.
«Ендеше мына бетті жасап қой, біраздан кейін келіп көрем!» – деп, Ерекең кабинетіне кіріп кетті. Ол кісі келгенше, әйтеуір басқалардан сұрастыра жүріп, бетті қаттап қойдым. Біраздан кейін Ереке келді де, жасаған бетімді қарап шығып: «Бәрекелді, ертеңнен бастап бұйрық шығады, жұмысқа кіріс!» – дегенде, төбем көкке бір-ақ елі жетпей қуандым. Сөйтіп, 1998 жылдың 20 тамызынан бастап «Датқа» бет қаттаушы болып қабылдандым. Қараша айында соттың шешімімен «Дат» жабылғанша, сол жерде жұмыс істедім.
Бізді аңдушылар көп: техникамызды түнделетіп көлікке тиеп, апта сайын орын ауыстырамыз. Редакция – бір орнында отырады, ал біз – газет қаттаушылар жасырын пәтерлерде дымымызды шығармай, газет жасаймыз. Ермұрат Бапи жетекшілікке келген соң, газет аптасына үш рет шықты. Қаттаушыларда демалыс жоқ, астыртын жұмыстың қызығына кірісіп кеттік. Жатар орнымыз да, асханамыз да – жасырын пәтерде.
Газеттің бір тиражы – 35 мың, аптасына 105 мың тираж шығарамыз. Сол бір шыққан 35 мыңды газет таратушылар түнделетіп, жүргелі тұрған пойыздар мен «питактарда» тұрған «Камаздарға» тиейді. Облыс орталықтарында келген тиражды күтіп алып, оны оқырманға жеткізетін, ары қарай аудандарға жөнелтетін арнайы адамдар болды. Олар да жасырын жұмыс істеді.
- Менен бүгінде «Бақытгүл Мәкімбай апайыңсыз қалай жүрсің?» деп сұрайтындар да бар. Жүрегім қанжылап отырып, апайымның жоқтығы жанымызға батып жүргенін айтып беремін.
Арада бір апта өткенде Бақытгүл апайыммен таныстым. Ерекең еркелетіп, «Бақан», «Бақаш», «Бақалөк» деп атайтын апайым менен бір жетіден кейін жұмысқа кіріпті. Ол кезде біздің компьютерлік орталық журналистерден бөлек отырамыз. Қауіпсіздік үшін редакция кеңсесі бөлек болатын: біз қаланың бір шетінде, олар басқа шетінде болды. Редакция журналистері біздің қайда отыратынымызды білмейтін.
Бір күні Ермұрат ағамыз: «Қатталған беттерді алып кел» деген соң, редакцияға келдім. Бақыт апайыммен, Ғалымжан Мұқанов, Құмарбек Қыбыраев, Айгүл Омарова сынды мықты журналистермен сонда – редакцияда таныстым.
Сөйтіп жүргенде, соттың шешімімен газетке 500 миллион теңге айып салынып, Шәріп ағаға қылмыстық іс қозғалып, қараша айының соңында «Датымызды» жауып тынды.
Арада 5-6 ай өткеннен кейін, «СолДАТ» газеті ашылды. Ол газеттің «солдат» – «әскер» емес, «сол – бағы ДАТ» екенін бүгінгі ұрпақ білмес, бірақ 25 жыл бұрынғы оқырман бірден білді. Алғашқы нөмірден бастап 25 мың тиражбен шықтық.
Бақыт апайыммен осы тұста етене араласып кеттік. Ол мені өзінің бауырындай көріп, мен оны өзімнің апайымдай қатты сыйлап, аралас-құралас болып кеттік.
Бастан қаншама қызықты да қиын күндер өтті ғой. Осы «СолДАТ»-та жүргенімде 1999 жылы мен үйленіп, отбасын құрдым. Жолдасым Шығыстың Тарбағатайынан болды. Ерағам – Зайсаннан, Бақан апайым – Ақсуаттан, Тарбағатайдың екі қапталындағы көршілес аудандар. Сондықтан мені Бақыт апай «күйеу» деп те еркелетіп қоятын. Осы «СолДАТ»-та жүріп, ең бірінші қызым дүниеге келді. Оны перзентханадан шығарып алған да – осы аға-апайларым болатын. Атын Құралай деп Әкежан Қажыгелдин қойған. Қызымды «СолДАТ»-тың қызы дейміз.
Бақытгүл апай екеуімізді ұрып-соғып, қол-аяғымызды скотчпен байлап, редакцияны түгелдей көз алдымызда тонап кеткен де кез болды. 2002 жылдың 21 мамырында редакциямызға қарақшылық шабуыл жасалды. Сол күні «Таң» телеарнасының фидерін (тарелкасын) снайпер атып кеткен еді, Ерекең соған байланысты митингіге кеткен. Мен жұмысқа әдетте жай киіммен барушы едім, сол күні бір тойға баратындай болып, костюм-сым киіп алғам. Ол кезде Байзақов пен Тимирязев көшелерінің қиылысында жеке пәтер жалдап жұмыс жасайтынбыз. Ол редакцияны Ерекең, Бақытгүл апайым, мен және Зейдрахым деген (бүгінде марқұм болып кетті) компьютерші жігіт қана білетін. Төртеумізде төрт кіліт бар. Біздің қайда жұмыс жасайтынымызды тіпті авторларымыздың өздері де білмейтін. Құпиялық үшін редакцияның мекенжайы газетте жазылмайтын.
Түске таман есікті ашып, Бақытгүл апайым кіріп келді. Ерекең де келіп қалар деп, шай жөндеуге кірісіп кетті. Мен компьютерімді шұқылап отырмын. Бақытгүл апайым да көңілді, ол кісі де мен сияқты тойға келгендей, әдемі көйлегін киіп, шашын сәндеп алыпты.
Содан не керек, сөйтіп отырғанда, есікті тырсылдатып, біреу кілтпен ашып жатыр. Апайым: «О, міне, Ерекең де келді!» – деп есікке қарай жүрді.
Сөйтсек, Ерекең деп жүргендер басқа жігіттер болып шықты. Апайым есікке жақындай бергенде, маңдайдан бір-ақ ұрып, шалқасынан түсірген ғой. Мен айналып үлгергенше, біреуі мені де шалқамнан түсірді де, тездетіп бетімді костюміммен бүркеп тастады. Содан мені ұра бастады. Оны көрген апайым ызаланып, әлгілерді боқтай жөнелді. «Оған тимеңдер, нелерің бар, ол жай ғана компьютерщик», – деді. Олар ұрып жатыр: «Сендерге ескерттік қой, арттарыңды қысыңдар деп!» – біреуі мені одан сайын ұруда. Содан қол-аяғымды скотчпен орай бастады. Апайымды диванға отырғызып қойды. Костюмнің саңлауынан апайымның аяғын көрдім.
Содан апайым орысшалап: «Пусть ваш Назарбаев сгниёт!» дегені сол еді, біреуісі тұрды да, мынаны алып кетші деп бұйрық берді. Екіншісі келіп апайымды жерге құлатты да, екінші бөлмеге шашынан сүйрей жөнелді. Апайымның тұрпаты да ірі ғой, анау малғұндар шашынан сүйрегенде, апайым шыңғырып жіберді. Содан мен «өлген жеріміз осы ғой» деп ойладым. Ішімнен апайым неге өйтіп айта қалды екен, соған ызаланып, енді бұлар өлтіріп қоймаса болды деймін. Бір-екі минутта апайымның үні шықпай қалды. Мына сұмырайлар өлтірді ғой деп ойладым. Содан олар компьютерлерді, газеттің түгел архивтерін, документтерін сыртқа таси бастады. Менің қалтамдағы жолға деген ақшамды, қолымдағы неке жүзігімді, не бар – соның бәрін тып-типылдай сыпырып алды. Арасы 5 минутта бөлмені тап-таза қылды ғой. Шықты да, есікті сыртынан іліп кетіп қалды.
Содан мен қолымды әрең дегенде шешіп, екінші бөлмеде жатқан апайыма жүгірдім. Қарасам, апайымның да қол-аяғын аузына дейін скотчпен орап тастапты. Байлаудың бәрін шешіп, Бақыт апайымды босатып алдым. Апайым бірден телефонды бер, Ерекеңдерге звандаймын дейді. Бірақ қарақшылар жұмыс телефонға дейін сыпырып кеткен ғой. Ол кезде сотовый деген бізде жоқ. Сумкасын қарап еді, сумкасы пустой ғой, помадасына дейін алып кеткен.
Апайым одан сайын жылайды. «Не болды, апай?» десем: «Оңбаған сорлылар, саған пәтерақысын төлесін деп, көршіден қарызға ақша алып едім, соны да алып кетіпті» дейді. Сол кезде қарасаңызшы, өзі таяқ жеп жатса да, маған деп алып келген ақшаны алып кетіпті!» деп мені ойлап, жылап отыр ғой. «Ой, апай, қойыңыз енді, өзіміз аманбыз, соған шүкіршілік!..» – дедім.
Содан не керек, астына жүгіріп түстік. Ондағы ойымыз – митинг өтіп жатқан жерге, Ерекеңе тезірек жетуіміз керек, журналистерге барып, болған бар жағдайды айтқымыз келді.
Сөйтіп көшеден көлік тоқтата бастадық, бірақ қалтамызда көк тиын жоқ. Дегенмен, бір такси тоқтады, жүргізушісіне сол жерге барғанда, ақшаңды береміз дедік. Сонымен салып ұрып, митинг өткен жерге келдік. Гүлжан Ерғалиева апайымыз бізді көріп, жанымызға жетіп келді де, жүргізушіге ақшасын төлеп, бірден Ерекеңе телефон шалды. Ермұрат аға бізден мән-жайды естіп-білген соң, лезде пресс-конференция өткізді. Полиция қызметкерлері мен жедел жәрдем қызметкерлерін шақыртты. Бақытгүл апайымызды шұғыл түрде емханаға алып кетті де, мені № 12 қалалық емханаға апарды. Бірақ артымнан полиция қызметкерлері бірге келді. «Сенен түсініктеме аламыз, қазір осы емханадан шыққан соң, бөлімшеге барамыз», – деді.
Емханаға кірген кезде есіме жолдасымның үйді торуылдап жүрген бөтендерді көрдім дегені есіме түсіп кетіп, отбасымды уайымдаумен болдым. Не де болса, тездетіп үйге жетуім керек деп ойладым. Сөйтіп орнымнан тұрдым да: «Менің еш жерім ауырып тұрған жоқ…» – деп, полиция қызметкерлерімен бірге «РОВД»-ға бардық. Сол жерге сағат кешкі 4-5 кездері барған адамды түнгі сағат 11-лер шамасында үйіме әзер жіберді. Түннің ортасында тездетіп Абай көшесінің бойына келдім, қалтамда көк тиын жоқ. Бағыма орай, 19-троллейбус келе жатыр екен, бірақ ішінде адамдары жоқ. Соған қол көтеріп едім, тоқтай қалды. Оларға да жағдайдың бәрін түсіндіріп, қалтамда ақшам жоқ екенін айтып едім, біз паркке кетіп барамыз, отырып ал деді. Олар Рысқұлов – Петров қиылысындағы парктеріне барады екен, мені Райымбек – Петров қиылысына дейін жеткізіп тастады.
Үйіме келсем, дарбазаның есігін үй иесі ашты. Қап, бұл кісі менен пәтерақыны сұрайтын болды десем, мені ұрып кеткенін олар теледидардан көріпті. Пәтерақымды кешіретінін айтып, асты-үстіме түсті. Сонымен үйіме келіп отбасымның аман екенін көрген соң, «уһ!» деп демімді алдым ғой. Міне, осындай да жағдайлар болған еді.
- Соңғы кездері «бұл газеттен неге кетпейсің, бала-шағаң өсіп келе жатыр, тірлік жасамайсың ба?» деген сөзді де жиі естимін. Бірақ «кету» менің еркімнен тыс мәселе екенін кімге түсіндіруім мүмкін?
Осы соққыдан кейін Ерекең бізді 1 айға демалысқа жіберді. Себебі газет жасайтын компьютерлерді Рахаттың бандиттері тонап әкеткен. Бақытгүл апай болса емханада жатыр. Содан мен отбасымды алып, ауылға кеттім. Шешем ол кезде тірі болатын, барлық болған жағдаятты естіпті. «Балам, осы қиын газетті тасташы, басқа да жұмыстар бар ғой…» деген сыңайлы ойын айтты.
Бірақ мен сол қарақшылық шабуылдан кейін өзімді одан сайын батылдырақ сезіндім бе, білмеймін, әйтеуір газеттен кету туралы ойыма да алмадым. «ДАТ»-ты тастап кетсем, қоғамға сатқындық жасағандай болатын сияқты сезімнің күйін кештім…
Кейіннен тағы бірде мені бір топ белгісіз жігіттер тепкілеп, соққыға жығып, қаланың сыртына апарып тастаған екен. Екінші күні Ермұрат аға мен Бақан апай полиция арқылы мені тауып алып, Алматы облыстық ауруханасына жатқызды. «Развилкадағы» емханада 1 ай емделдім. Жағымды сындырды, басыма соққы алғаным бар, миым шайқалған… дегендей.
Оның бәрі өткен шақпен кетсін делік.
Дегенмен, барлығы өтті-кетті ғой, енді, міне, «ДАТ»-тың 25 жылдық мерейтойына да жеттік. «Дат» газеттер жобасын 25 жыл басқарып келе жатқан Ер-ағама тек жақсылықтар тілеймін! «Біздің де ауылда той болады…» деуші едік, міне, сол тойға да жеттік. Ерекең Парламент мәжілісінің депутаты болды. Тек өкініштісі – осы күнге жете алмай кеткен Бақытгүл апайымның жаны жаннатта болсын. Бақытгүл апайымның ыстық алақанын, басымнан иіскеп: «Құлыным-ай!» дейтін жылы сөздерін қатты сағынып жүрмін…
Кенжетай АЙТБАКИЕВ,
«ДАТ» газеттер жобасының жауапты хатшысы,
«ДАТ-Общественная позиция» газеті бас редакторының міндетін атқарушы
