- Жас сарбаздың Маңғыстаудағы қайғылы қазасына қатысты ҚР Қорғаныс министрлігі басшылығының пікірін жұртшылыққа жеткізу үшін Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің орынбасары Шайх-Хасан Жазықбаев мырзамен газет тілшісі сұхбаттасқан еді.
– Шайх-Хасан Сатарқұлұлы, сұхбатымызды Маңғыстаудағы әскери полигонда қаза тапқан сарбазға қатысты қайғылы оқиғадан бастауға мәжбүрміз. «Жас жауынгер офицердің тапаншасынан атылған оқтан қаза болған» деген ақпарат шықты. Бұл жөнінде қандай мәліметіңіз бар?
– Біріншіден, қаза тапқан қатардағы жауынгер Марат Барқұловтың ата-анасы мен туған-туысқандарына қайғыра көңіл айтамын! Сарбазымыздың қазасы әрқайсысымыздың қабырғамызды қайыстырды.
Қайғылы оқиғаның қалай болғанын тергеу нәтижесі көрсетеді. Қазіргі таңда бұл іс Қорғаныс министрінің ерекше бақылауына алынды. Министрдің тапсырмасымен арнайы комиссия құрылып, қайғылы жағдайдың мән-жайына жан-жақты тексеру жүргізілуде. Тергеу органдарына объективті тергеу жұмыстарын жүргізу үшін барынша көмек көрсетілуде. Кінәлі адамдар Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне сәйкес қатаң жауапкершілікке тартылатын болады.
Бүгінгі күні бұл мәселе бойынша ҚР Қорғаныс министрінің атынан «Батыс» Өңірлік қолбасшылығының қолбасшысы генерал-майор Б.Артықовқа сөгіс жарияланды, Далалық оқу-жаттығу лагерінің басшысын өз лауазымынан босату мәселесі Аттестациялық комиссияның отырысында қарастырылады. Бұнымен қоса, бригада, дивизион, батальон, рота командирлері Құрлық әскерлерінің Бас қолбасшысының бұйрығымен жазаланады.
-Қазақстан әскерінде сарбаздардың қазасы жиілеп кетті деп, қоғам тарапынан наразы пікірлер туып жатыр. Сіз бұл келеңсіз жағдайлар жөнінде қандай тұжырым айтар едіңіз?
– Иә, ондай қайғылы жағдайлардың орын алуы бізді алаңдатады. Оның алдын алу мақсатында арнайы жұмыстар кешенді түрде жүргізілуде. Бұл жөнінде ақпараттық кеңістікте Қарулы күштердің беделін түсіретін материалдар да жиі кездеседі. Алайда, оның басым бөлігінде шындыққа жанаспайтын асыра сілтеу байқалады.
Әлеуметтік желілер мен ақпарат беттерінде Қарулы күштерге еш қатысы жоқ кейбір азаматтар өзгенің қайғысынан хайп іздеп, өз құзыретінен тыс тақырыпқа сын айтып жатады. Бірақ, ресми статистикалық мәліметтерге жүгінсек, бүгінгі күнде әскердегі нақты жағдай келесідей:
Қарулы Күштерде жарғыдан тыс қатынастардан орын алатын қылмыстардың саны соңғы бес жылда 32%-ға азайған, яғни 2019 жылы 34 факт тіркелсе, 2023 жылы 23-ке дейін азайған. Биылғы жылы бұл көрсеткіш бойынша тек 13 факты тіркелді;
Суицидке келетін болсақ, соңғы 20 жылда Қарулы Күштерде оның көрсеткіші де азайғанын байқауға болады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының өз-өзіне қол жұмсау есебі әдістемесіне сәйкес, 5 жыл көлеміндегі фактылер саны есепке алынатынын ескерсек, ҚР Қарулы Күштері бойынша статистика мынадай:
2003-2008 жылдары – 84 суицид;
2009-2013 жылдары – 84 суицид;
2014-2018 жылдары – 59 суицид;
2019-2023 жылдары – 45 суицид.
Бұл жерде айта кететін жәйт, жоғарыда айтып өткен көрсеткіштің 10%-ға дейіні ғана мерзімді әскери қызметші, қалғаны офицерлер мен сержант келісімшарт бойынша әскери қызметшілер болып табылады. Тексеру жұмыстарының қорытындысына сүйенсек, суицидтің негізгі себептері бұл несиелік қарызға бату, құмар ойынға құштар болу (лудомания) және отбасылық ұрыс-керістің салдары екендігі анықталған.
Сондай-ақ, әскери қызметшілердің жалпы қаза болу фактылері әртүрлі себептерге байланысты орын алатынын ескеруіміз керек. Мәселен, әскер қатарында жүріп, сырқаттан қайтыс болатындар бар. Енді бірі қызметтен тыс уақытта жол-көлік оқиғасы салдарынан қаза болып жатады. Жалпы қаза болғандардың 90 пайыздан астамы әскери қызмет өткерумен байланысты емес екенін айтып өткен жөн.
Әрине, бейбіт замандағы әрбір адам шығыны орны толмас өкініш, қайғы. Біз де сарбаздардың туыстары мен жақындары секілді олардың өміріне алаңдаймыз. Сол себепті кез келген оқиғаға мұқият тексеру жүргізіліп, кінәлі болған әскери басқару органдарының бірінші басшыларына қатаң тәртіптік және кадрлық шешімдер қабылданады.
-Жалпы, әскердегі осындай келеңсіз жәйттер қоғам мен армияның арасына сына қағып, елдің қауіпсіздігін қорғау, жастарды әскерге шақыру мәселесіне залалын тигізуде деп айта аласыз ба?
– Қандай жағдай болса да, Отанды қорғау еліміздің әрбір ер азаматының міндетті борышы деп түсінуіміз қажет. Әлемдегі геосаяси жағдайдың тұрақсыздығын ескере отырып, еліміздің әр сүйем жерін қорғауға кез келген уақытта дайын болуымыз керек. Менің де үміт артқан екі ұлым бар. Үлкен ұлым ел қатарлы бір жыл мерзімді қызметте болып, Отан алдындағы азаматтық борышын атқарды.
Армия – адамның психологиялық әл-ауқатына айтарлықтай әсер ететін өте күрделі өмірлік жағдайлардан тұратын ерекше әлеуметтік организм екенін ұмытпауымыз керек.
Сондай-ақ бүгінгі жастардың дүниетанымының ерекшелігін айтып өткен жөн. Жаңа технологиялар заманында телефон-гаджеттерге тәуелді болудың әсерінен жастардың психологиялық әлсіздігін байқауға болады. Әскердің қатал регламентіне көшу жастарды тәртіпке, төзімділікке, ата-ананы қадірлеуге, Отан алдындағы жауапкершілігін сезінуге үйретеді. Сол себепті бұл жерде олар уақытты босқа өткізбей, әскери борышты өтеу құрметті міндет деп қабылдауы тиіс.
Халқымызда «Ер – елінің қорғаны» деген сөз бар. Батыр бабаларымыздың даңқты дәстүрінен үлгі алатын қайсар да өжет, қиындықтан тайсалмайтын өршіл ұрпақ тәрбиелеу – әрбіріміздің ортақ міндетіміз!
-Ата-аналар баласын әскери борышын өтеуге жібермеудің неше түрлі амалын жасайтынын білеміз. Жалпы Қарулы күштердің қоғамдағы бедел-берекетін арттыру үшін қандай мемлекеттік шаралар қажет деп ойлайсыз?
– Жоғарыда айтып өткенімдей, әлеуметтік желілердегі кейбір азаматтардың шындыққа жанаспайтын ақпарат таратуы қоғамда дүрбелең туғызып, ата-аналарды алаңдатады. Қоғамда әскерге деген көзқарасты өзгертіп, Отан алдындағы жауапкершілікті сезінетін ұрпақ тәрбиелеуіміз керек.
Бүгінде әскердің беделін көтеріп, тартымдылығын арттыру мақсатында мемлекет тарапынан бірқатар кешенді шаралар жасалып жатыр.
Мәселен, мерзімді әскери қызмет өткеру кезеңінде жауынгерлік және мемлекеттік-құқықтық даярлықта жоғары нәтижеге қол жеткізген азаматтарға тегін оқуға арналған мемлекеттік гранттар беріліп жатыр.
Қорғаныс министрлігінің екінші деңгейдегі банктердің мерзімді әскери қызмет өткеру кезеңіне «кредиттік каникулдар» беру жөніндегі бастамасын іске асыру сәтті жалғасуда. Соның арқасында алты мыңға жуық әскерге шақырылушы несиелік демалысты пайдалана алды. Бұл жұмыстар алдағы уақытта да жалғаса береді.
Бұдан бөлек, Еңбек Кодексі мен «Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы» Заңға бірқатар түзетулер енгізу көзделген. Атап айтқанда, әскери қызметке шақыруға немесе келісімшарт бойынша әскери қызметке кіруге байланысты оқуды аяқтағаннан кейін жұмысқа міндеттеуді тоқтатуға, алты ай қызмет еткен мерзімді әскери қызметшілердің келісімшарт бойынша әскери қызметке кіруіне, әскери қызметтен өткен жеке тұлғаларға бастапқы әскери дайындық пәнінен сабақ беруге мүмкіндік берілетін болады.
Сонымен бірге, Қарулы Күштерде Президенттің мерзімді қызмет сарбаздарының экономиканың нақты секторында талап етілетін жұмысшы мамандықтарын алуы жөніндегі тапсырмасы іске асырылып жатқанын да атап өткен жөн.
Мемлекет басшысы биылғы Жолдауында «Жұмыстың көзін тапқан байлықтың өзін табады» деген халық даналығын тілге тиек етті. Осыған орай еліміздің бәсекеге қабілетті экономикасы мен үдемелі ілгерілеуін қалыптастыру мақсатында Президент жұмысшы кәсіптері мен түрлі сала мамандарының беделін дәйекті түрде арттыру қажет екенін қадап айтты.
Бүгінде еліміздің жастарын кәсіптік бағдарлау мен оқыту жүйесінде Қарулы Күштер айтарлықтай рөл атқарып жатқанын сеніммен айтуға болады. Әскерде мерзімді қызмет сарбаздары мамандық алуға, экономиканың нақты секторында қажетті ауыр жүк көліктерінің жүргізушісі, экскаваторшы, тракторшы, дизельші-электрик, байланысшы және т.б жұмысшы мамандықтарын игеруге толық мүмкіндік алды.
Сонымен бірге, әр сарбаздың амандығы үшін барлық буындағы командирлердің жауапкершілігін күшейту жұмыстары жалғаса береді.
Офицерлер мен сержанттар әскери ұжымдарда жарғылық емес қарым-қатынастарға жол бермеу бойынша тұрақты түрде жұмыс жүргізеді, анонимді сауалдар, сауалнамалар жүргізеді, қоғамдық пікірді зерделейді.
Құқық бұзуды азайту үшін сарбаздарды туыстарымен және жақындарымен бейнебайланыспен қамтамасыз ететін «Отбасымен бейнеқоңырау» жобалық сервисі іске қосылды. Барлық бөлімшелерде командирлердің сарбаздардың ата-аналарымен қарым-қатынасы үшін әлеуметтік чаттар жұмыс істейді.
Барлық казармаларда бейнебақылау жүйелері, әскери полицияның тірек пунктері және психологиялық жеңілдету бөлмелері жұмыс істейді, күн сайын әскери полиция қызметкерлері мен медициналық персоналдың қатысуымен тексерулер жүргізіледі.
Осы шаралардың барлығы әскери ұжымдардағы моральдық-психологиялық ахуалды жақсартуға, жеке құрамның көңіл-күйі мен әскери қызмет жағдайын реттеуге ықпал етеді.
Біздің басты мақсатымыз Қарулы күштер сапын толықтырған әрбір жасты батыр бабамыз Бауыржан Момышұлы айтқандай, «Ел дегенде езіліп, жұмылып қызмет ететін» нағыз ел қорғаны етіп тәрбиелеп шығару болмақ.
Дина ӘДІЛ,
«D»
