- Елімізде алдағы 6‑қазанда өтетін референдум қарсаңында Атом электр стансасын салу жөніндегі бастама төңірегінде қоғамдық дау-дамай ушығып тұр. Биліктің насихатшылары мен оның тәуелсіз жақтастары атом энергетикасының болашақта ауадай қажеттілігін айтып, қоғамға аргументті ақпарат таратуға тырысса, бұл жобаға қарсылар әлемжелідегі «қақтығыс» барысында өз дәлелімен оппоненттерінің «жеке басына» дейін шығып кетті.
Осы орайда АЭС құрылысын жақтаушылардың бірі, елге етене танымал азамат, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты Ринат Заитов мырза біздің газеттің өтініші бойынша тілшімізге сұхбат берген еді.
– Ринат мырза, өз имиджіңіз әлеуметтік желіде біраз репутациялық “шығынға” ұшыраса да, Қазақстандағы АЭС құрылысын қолдап жүрсіз. Сізді мұндай шешімге итермелеуге қандай аргументтер себеп болды?
– Имиджім репутациялық шығынға ұшырады дегеніңізді түсіне алмай отырмын. Жалпы жеке басым әлеуметтік желіде немесе қоғамның алдында имидж қалыптастыратын адам емеспін. Қалай бармын, солай жүремін. Осы АЭС мәселесі бойынша штаб құрылатын кезде пікірімді сұраған еді. Энергетикалық тұрғыда бізге атом электр стансасын салу идеясын қолдайтынымды айттым. Бар болғаны осы ғана.
– Түсінбесеңіз, сұрағымды басқаша қойып көрейін: Парламенттегі бірқатар әріптестеріңіз АЭС мәселесінде жақ ашпай құтылу амалын таңдаған сияқты. Қоғам алдындағы халықшыл атағыңызға нұқсан келтірмеу үшін сізге де үндемей қалуға болар еді ғой?
– Өз ойымды қай уақытта болсын ашық айтуға дайынмын. Мүмкін әріптестерімнің арасында үндемей қалғандары бар шығар. Олардың тарапына кереғар уәж айтудан аулақпын, әркім өз пікірімізге жеке жауап береміз. Себебі, әрқайсымыз өз әрекетіміз үшін жауаптымыз деп ойлаймын.
– Ендеше, әлеуметтік желідегі АЭС-ке қарсылықты қоздырған қандай себептер деп айта алар едіңіз? Қоғамның дені билікке бірбеткей қарсы белсенділер көтерген дабыраға ілесіп кеткен жоқ па?
–Сараптап, салыстырып, барлық ресурстардағы пікірді екі жаққа жайып салар болсақ, онда ой таразысы «жоқ» дегенге теңеседі деп ойлаймын. Кейбіреулер өзіме де жеке хабарласып, айтпағанды айтты. «Неге олай ойлайсыз?» десем, «бәрі түсінікті» дейді. Бірақ ештеңе түсіндіріп бере алмайды. Бір қызығы, дабыраға ілесіп жүргендер тек осындай саяси науқандардың алдында ғана атып шығады. Бірақ күнделікті өмірде еліміздің саяси экономикасына қатысты оқиғаларға ат салысу керек кезде, көзге көрінбейді.
– Ал депутаттықтан бұрын, референдумды қолдаған қарапайым азамат ретінде АЭС-тің келешекке қажеттілігін сіз қалай түсіндіріп берер едіңіз?
– Бұл жерде депутаттықтан кейін немесе депутаттықтан бұрын деген түсінік жоқ. Еліміз энергия тұрғысынан Ресейге тікелей тәуелді екенін ескере келе, осындай тұжырымға келдім. Ал оны кім салатыны – басқа мәселе. Референдумдағы басты сұрақ: «АЭС керек пе керек емес пе?» қана болғандықтан, мен қажет деп есептеймін.
– Ринат Рифхатұлы, енді депутаттық қызметіңізге байланысты жалпы сұрақтарға көшейік. Құдай алдындағы шындығыңызды айтыңызшы: депутат болғаныңызға өкініп жүрген жоқсыз ба?.
– Құдай алдындағы шындық деген арттықтау болар. Халық алдындағы шындығымды айтайын. Өкінетін тұстарым өте көп, оны жасырмаймын. Бірақ халыққа берген уәделерімді орындау үшін шама-шарқымша жұмыс істеуге міндеттімін. Бір жақты айтуға болмайды, өкінетін жерім де бар, өкінбейтін тұстарым да жеткілікті. Бір білерім – қазаққа пайдам тимесе, зияным тиіп жатқан жоқ.
– Бұл сұрақтың жауабын сұрап отырғаным:
Парламенттегі санаулы ғана батыл да өткір депутатты қоғам өз бауырына тарта алмады ғой, бұл қоғамдық кілтипанның себебі неде? Қарапайым қазақи тілмен айтқанда, депутаттар нашар болды ма, әлде қоғам саяси сауатсыз ба?
–Қоғам өз бауырына тарта алмады деген пікіріңізбен келіспеймін. Мысалы, VII шақырылым мен VIII-ніңарасында үлкен айырмашылық бар. Қоғамдық қабылдауларға толассыз адам келеді, барлық сын-пікірлер мен өкпе-наз бізге айтылады. Демек, халық бізден нәтиже шығатынына сенеді. Саясатқа қатысы жоқ, тіпті шығармашылық жағынан да осындай пікір айтатын адамдар көп болған және бола береді.
– Дегенмен атқарушы билік пен мемлекеттік органдар сіздің және басқа да әріптестеріңіздің депутаттық сауалдарына қаншалықты құлақ асуда?
–Атқарушы билік біздің әр сауалымызға бұлтарып, алып-қашпа жауап бергісі келеді. Мен ғана емес, менің әріптестерімнің де сауалдарына бірден құлақ асып, орындап кетеді деп, өтірік айта алмаймын. Бірақ өздерінің әрбір сауалын басынан бастап, орындалғанша жұмыс істеуге дайын бірқатар депутаттардың бары қуантады. Мысалы, Ермұрат Бапи, Абзал Құспан, Бақытжан Базарбек, Дәулет Мұқаев.
Жақында маған түскен шағымдардың бәрін министрлікке апарып бердім. Өте көп шағым түсті. Меморган оның шешімін табуы керек.
Министрлер бізді тыңдап отырғанын көрмедім. Депутаттардың айтқанын керісінше істеп жатыр. Осы сессияда қалай жұмыс істейтінін көреміз. Бір жыл бойы «жарайды» деп, көңілге қарағанымыз дұрыс болмады. Бәлкім, біз оларды тыңдата алмай отырған шығармыз.
– Айтпақшы, Парламент былтыр қабылдаған Активтерді қайтару жөніндегі заңның орындалу барысына көңіліңіз тола ма?
– Активтер жөнінде масс-медианың сұрақтарына жауап беруден шаршадым. Бұл заңның орындалуына депутаттардың әсер ету механизмі мен тетіктері жоқ. Әу баста бұл заң қабылданатын кезде, біз ұтылып қалдық. Біздің ұсынысымыз бойынша, Активтерді қайтару жөніндегі үкіметтік комиссия бірінші кезекте Парламенттің құзіретімен құрылып, одан кейін тікелей Президентке бағынышты болуы керек еді. Бірақ заң жобасын талқылау жұмыс тобының отырысында дауыс беру кезінде 7:8 дауыс қатынасымен ұтылып қалдық.
– Депутат мырза, егер жуық болашақта сізге атқарушы биліктен құзырлы қызмет ұсынылса, мандат пен лауазымның қайсысын таңдайтын едіңіз?
– Жоқ, мен шығармашылықпен айналысқым келеді. Бұл мандатқа тек халыққа берген уәдемді орындау үшін келіп отырмын. Сондықтан, уәдемді орындап кетсем деген ғана тілегім бар. Қандай да бір қызметке барсам деген ниетім де, мақсатым да жоқ.
– Ринат мырза, осы сұхбатта біздің сұрағымыздан тысқары тағы қандай мәселе қозғалуын қалар едіңіз?
– Кейбір мемлекеттік органдардың жұмысы туралы айтқым келеді.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жыл сайынғы халыққа Жолдауында астын сызып тұрып айтатын тапсырмаларының бірегейі – «ашықтық пен әділеттілік». Бірақ, сол мақсатты іске асыруға Үкімет мүшелері мен өзге мемлекеттік органдар мардымсыз жұмыс жасап отырғанына күн сайын көзіміз жетеді.
Парламент Мәжілісі халықпен тікелей байланыста болғандықтан, жұма сайын жұрттың арызын тыңдап, өтініштерін қабылдайды. Бізге өтініш айтып келушілердің басым көпшілігі – белгілі бір ведомство басшысының қабылдауына кіру. Себебі өңірлердегі және алып мегаполистердегі шолақ белсенді, орташа деңгейдегі қызметкерлердің «өзімбілемдікке» салып, заң бұзуы азаятын емес. Оған мысалымыз да, дәлеліміз де жетіп-артылады.
Бұған тоқтау қоятын Бас прокуратура, Жоғарғы Сот пен министрлердің есігі әділет іздеген халық келгенде, бір ашылған емес. Бұл қалай? «Естуші Үкімет» қағидатын ұстануды тапсырған Мемлекет басшысының сөзі ескерілуге де татымағаны ма? Заң тілімен айтқанда, ҚР ӘРПК 90-бабының 1‑тармағына сәйкес, мемлекеттік органдардың басшылары және олардың орынбасарлары тиісті мемлекеттік органның басшысы бекітетін қабылдау кестесіне байланысты, айына кемінде бір рет азаматтарды және заңды тұлғалардың өкілдерін, оның ішінде осы органдардың қызметкерлерін жеке қабылдауды жүргізуге міндетті. Өкініштісі – сол. Бұл заңдарды орындауда мемлекеттік органдар салғырттық танытып отыр. Сонда, жалғыз баласы жаламен сотталған ана, жарының жұмбақ қазасы, жылдап тергелмеген әйел, әскердегі ұлы мүгедек болып қалған әке, кәсібінен заңсыз айырылған кәсіпкер, жалғыз баспанасы алаяқтарға қолды болған отбасы, сот шешімін орындата алмай жүрген жәбірленушілер т.с.с. мыңдаған
қорғансыз халық әділдікті қайдан таппақ? Қазақта: «Байды құдай ұрарда – байлығына мас болар, Биді құдай ұрарда – бұқараға қас болар» – деген ескерту бар. Осының кебі келіп тұр!
– Одан бөлек, сізді тіл жанашыры ретінде білеміз. Қазіргі қазақ тіліңің жағдайына көңіліңіз тола ма?
– Қазір қоғамдағы ең үлкен проблема – тілдің айналасында. Қарапайым мысал: тұтынушы бір жерге келеді де «сен неге маған мемлекеттік тілде қызмет көрсетпейсің?» дейді. Міне, осыдан дау шығып, қоғам шулайды. Өйткені Конституциядан басқа жерде мемлекеттік тілдің мәртебесі анықталмаған. Оны көтергіміз де келмейді. Сондықтан заңда нақты жазылуы керек. Кез келген Қазақстан аумағындағы орындаушы және сатушы бірінші кезекте мемлекеттік тілде қызмет көрсетуге міндетті деп жазу керек. Бұл жайт менің намысыма тиеді.
– Әріптестеріңіздің арасында да бір ауыз қазақша сөйлемейтін депутаттар толып жүр ғой…
– Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан Халқы Ассамблеясының сессиясында «Әркімнің патриоттық деңгейімемлекеттік тілге деген құрметімен өлшенеді» деп, анық айтқан. Бәлкім, Евгений Кочетовқа, Роман Склярға, Ринат Зайытовқа да кешірілетін шығар. Бірақ атасының аты Әміре, өзінің аты Азамат, әкесінің аты Біржан, өзінің аты Ержан деген азаматтарға Мәжіліске келіп, шүлдірлеп тұрған жараспайды. Иә, басында екі сөйлем қазақша айтып, артында екі сөйлем қазақша айтып, өтірік мүсіркеп, біздің мемлекеттік тілімізді қорлап жүргендер де бар.
Одан кейін, өткенде көрген шығарсыздар: біздің үш мыңға жуық қазақтың Дубайда меншік үйі немесе пәтері бары анықталды. Олардың құнының ең кемі – 500 млн теңгенің айналасы. Осы шетелдегі жылжымайтын мүлкі бар адамдарға неге салық қарастырылмаған? Неге оларға салық салынбайды? Сол кезде біз олардың табысын жасыруына бөгет болар едік.
Екіншіден, зейнетақы табыс салығы деген бар? 10 пайыз! Бұл өз басым таза алдау деп ойлаймын. Зейнетақы табыс емес – ол жинақ. Жинаған ақшадан табысын ол әрбір айлығында төлеп тастаған.
– Ашық сұхбатыңызға көп рахмет!
Дина ӘДІЛ
