1.Президенттің жолдауын көзбе-көз тыңдап, ғалым ретінде толғаныстамын. Себебі, әлем қазір күйзелісте, ертең не болатыны белгісіз. Ұлы Абай айтпақшы, Батысың шығыс, шығысың батыс болып, әлем сапырылысуда. Мен деген дамыған G7, G20 мемлекеттері де БҰҰ- мен бір ынтымаққа келе алмай, есін жинай алмай жатыр.
Біз, Қазақстан өтпелі заманда тұрмыз. Тәуелсіз ел болғалы 33 жыл, болар іс болды, жақсысының да, жаманының да бағасын беретін халық. Енді адаспайтын, шатаспайтын Қазақстанның өз сара жолын, оның сүрінбейтін тетіктерін таба білу өте-мөте қажет.
2.Қасым-Жомарт Кемелұлы бұл Жолдауында «Әділетті Қазақстанның сара жолын» көрсеткендей. Ол әлемдік деңгейдегі дипломат, ҚР Президенті ретінде мынадай түбегейлі мәселелерге аса мән берді.
Мысалы, ол – халықтың осы күнге дейінгі қалай күн көрісін емес, Жолдауда халықтың жақсы өмір сүру деңгейін көтеру, экономикалық өсу, қайта өңдеу өндірісіне жаңа пәрмен беру, аймақтарға сүйену қаеттігін айтты.
Менің ойымша, билікке өндірісті білетін адамдар келуі керек. Өйткені әлі де ескі биліктің адамдары қаптап жүр, бюрократия жалғасуда, бір креслоға жылдар бойы жабысып алған. «Жылы орнымнан кетіп қалмасам еді» деген адамдар әділетті Қазақстанды құра алмайды.
«Банктер өндіріске инвестиция салу керек» деді. Жылда болатын әлемдік Давос форумының глобалды бәсекелістік көрсеткіші бойынша біздің банк жүйесі ең соңында – 113 орында тұр, бірақ Қазақстанда ең байлар.
Президент салық жүйесіне реформа керек екендігін еске салып, жаңа салық кодексін жасауды тапсырды. Осыған байланысты шағын кәсіпке салықты азайту керек екендігін айтқым келеді. Шағын кәсіп – елге нәсіп. Біз елді кәсіпкерлік қоғам ету үшін күресуіміз керек. Сонда ғана экономика өседі. Қытайда бұған үлкен мән берілген.
2000 жер иелерінің игерілмеген жерлері тәлкіленгенін айтты. Осы тұста, біз 2016 жылы Жер дауы болғанда латифундистердің тізімін жасап, С.Кулагиннен бастап, кімде қанша мың гектар жері бар, соның тізімін дайындаған едік. Н.Назарбаев рұқсат бермей, бізді – Мемлекеттік жер комиссиясын таратып жіберген болатын. Сол жабулы қазан әлі жабулы, халықтың есебінен байыған байлар тайраңдап жүр. «Халыққа қайтару қоры» оларға жүрмейтін сияқты, 162 бай арамызда жүр емес пе? Депутаттар неге осыдан Парламенттік тыңдау өткізбейді?
Жолдауда цифрландыруға, жасанды интеллектке аса мән беріліп, ұлттық орталықтар ашылатындығы айтылды. Бұл – сыбайлас жемқорлықтан құтылудың бір жолы деді. Бірақ осы мәселеге келгенде біздің шенеуліктер өте қу, жеудің басқа жолын тауып алуы мүмкін. Сыбайлас жемқорлықты жоюудың бір-ақ жолы, ол – ұрлау түсіне де кірмейтіндей етіп заңмен қатаң жазалау.
Қасым-Жомарт Кемелұлы кадр мәселесіне тоқталып, бізде инженерлер, техникалық мамандар жетіспейтіндігін де айтты. 23 университетте шетелмен бірлесіп кадр дайындау басталды деді. Бірақ әлі де университеттер мен өндірістің арасы алшақ екенін еске салды. «2025 жыл – жұмысшы мамандықтары жылы болсын» деді. Еңбекқор адам тәрбиелеуді, адал еңбек арқылы бәсекелестікті күшейту керектігіне тоқталды.
Білімге, ұстаз дайындауға аса мән беру керек деді. Мысалы, биыл 217 мектеп тапсырылады екен. Менің білгенім, Астанада Жасмұқан інімнің баласы 1 сыныпқа бара бастады. Сол мектепте 24 бірінші сынып бар екен, әр сыыныпта 33 баладан. Бұл мысалдан Астананың өзінде үш ауысымда оқыса, еліміздің басқа жерлерінде жағдайдың мүшкіл екеніне көз жеткізуге болады. Сонда «Астана әкімшілігі ай қарап отыр ма, не істеп отыр?» – деген сұрақ туады
Президент халықаралық жетістіктерге, өткізіліп жатқан саммиттер, ШОС, ЕАЭО,Түркі тілдес елдерінің бас қосуы, тағы басқа интеграциялық экономикалық іс әрекеттер, жобаларға да тоқталды. Шынында да Қазақстанның халықаралық имиджі жақсы деуге болады. Ал осындай бағаны біздің ішкі экономикалық саясатқа, нарық жүйесіне бере алмаймыз. Мен маман ретінде біздің экономика, әсіресе отандық тауар өндірушілерімізді қолдау әлі ақсап тұрғанын айтқым келеді.
Сөз соңында Президент отаншылдыққа, ел бірлігіне, әділетті Қазақстанды бірге құруға, болашақ ұрпаққа қызмет етуге шақырды. Осы жолда өзі де күш-жігерін аямайтындығын білдірді.
3.Ең маңыздысы, осылардың бәрін билік халықпен бірге іске асыратындығы болып тұр. Енді осыларды биліктің үш тармағы, бүкіл қоғам болып, халық болып, жергілікті жерде бір үйдің баласындай іске асыруымыз қажет. Ашығын айтайын, біз өзі іске асыру жағына келгенде ақсап тұрмыз. Жайбасарлық, немқұрайлық, сыбайлас жемқорлықтың заманы артта қалуы керек, айналамыз астан-кестен болып жатқанда, осы соңғы мүмкіндіктен енді қапы қалмайық.
4.Менің ойымша, Президенттің Жолдауын іске асыру үшін екі мәселеге өте мән берсек. Әлем бір аламан бәйгеде. Сол Аламан бәйгеден суырылып шыққан екі аттың, сәйгүліктің жарысы сияқты.
Бірі, Ұлы Абайдың ілімі, рухани құндылық, сананы ояту, ата- тектен келе жатқан рухты көтеру, ал екіншісі, жаңа ғаламдық үрдіс, ол жаңа технология, ІТ-технология, жасанды интеллект, инновациялық даму. Осы екі сәйгүлікті екі жаққа жібермей, жаңа өркениеттің арабасына бірге жегіп мерейге шапсақ , Жолдауда айтылған мәселелер анық іске асады. Оған Қазақстанның әлеуеті әбден жетеді.
5.Әлеует демекші, әлем тарихында алғашқы өркениетті бастап берген Шумерлер, Сақ, Ғұн заманынан бері, Түркі тегі тереңде жатқан хандықтармен бірге қазақ халқы, жеті қабат жердің астында, дарияның түбінде ескіден келе жатқан рухани-тарихи жәдігерлерімізді, маржан құндылықтарымызды жұлдыздай жарқыратып көтеретін кез келді. Алдағы бір кездерде біз, Қазақстан әлемдік аренаға Евразияны 13 ғасыр басқарып, дүр сілкіндірген Түркі империясынан кейін, соның мұрагері ретінде тарихта екінші рет көтерілуіміз мүкін. Басқа жолды көріп тұрған жоқпын.
Қазақ өзі кім деген сұраққа былай қысқаша жауап беретін жөніміз бар. Қазақ 3-4 мың жылдық тарихы бар, түркі тегінен тарайтын рухы күшті, жері де бай, дана халық!
Келешекте жастарымыздан шығатын басқа инновацияларды айтпағанда, Қазақстан азық-түлік державасы ретінде көптеген мемлекеттерді қамтамасыз ететінің өзі неге тұрады! Қазақ халқының пешенесіне жаратқан жердің асты, үстіндегі қыруар байлықты беріп тұр ғой, әлемде адам басына шаққанда ең бай Елміз. Бірақ соны ел игілігіне тиімді жарата алмай келеміз. Әттең, бір кем дүние!..
Оразалы СӘБДЕН, академик
