Қасым-Жомарт Тоқаев ел тізгінін қолына алғалы бері экономикаға аса мән беріп, отандық өнімнің өсімін арттыруға күш салып келеді. Ішкі нарықты толыққанды қамтамасыз ету үшін сырттан көптеп инвестиция тартып, Үкіметке экспортты еселеуді мықтап тұрып тапсырды. Оның бәрін сөз жүзінде қалдырмай, орындалуы барысын өзі қатаң қадағалап отыр. Енді осыған дәлел келтірейік…
Импортты азайта алсақ, экпортқа жол ашылады
Былтыр еліміздегі өңдеу өнеркәсібінің сыртқы сауда айналымы 12% артып, 74,2 млрд доллар болған еді. Ірі тапсырыс берушілер мен қазақстандық өндірушілер арасында жалпы құны 66 млрд теңге болатын ұзақ мерзімді 179 келісімшарт жасалған. Сонымен қатар, өз қажетін қанағаттандыру үшін ірі компаниялар («Қазақмыс», ERG, «Қазмырыш» және тағы басқа) шағын және орта бизнес белдеуін құрып жатыр.
Импорт алмастыруды ынталандыру үшін өзіміздің өңдеушілерді қолжетімді бағадағы шикізатпен қамтамасыз ету механизмі іске қосылған. Бүгінде металдың 3 негізгі түрі – алюминий, мыс, қорғасын бойынша 25 келісім жасалып отыр. Бұл шешім өңдеуді тереңдетіп, елімізде өндірілетін тауарлардың номенклатурасын кеңейтуге мүмкіндік бермек.
Енді биыл жалпы құны 1,5 трлн теңге болатын 180 жобаны іске асырсақ деген жоспар бар. Сөйткен жағдайда 18 мыңнан аса жұмыс орны ашылады екен.
Қабылданған барлық шараның арқасында өңдеу өнеркәсібінің экономикадағы үлесі тау-кен өнеркәсібінің үлесімен теңесті. Мысалы, лак және бояу материалдары, арматура, арнайы жұмыс киімі, медициналық жиһаздар, жылу сақтағыш материалдар, лифттер және тағы басқа импортқа тәуелді тауарлар өндірісі жолға қойылып отыр.
«Мемлекет басшысы өзінің Қазақстан халқына Жолдауында АӨК өнімінің үлесін 70%-ға дейін жеткізе отырып, терең өңдеуді дамыту қажеттігін атап өтті. Табысты отандық бизнес – алдымен сөредегі қазақстандық өнімдер және жұмыс орындары», — деді премьер-министр Олжас Бектенов.
Сондықтан Үкімет инвестициялық ахуалды жақсарту және кәсіпкерлікті дамыту бойынша кешенді жұмысты жалғастырып жатыр. «Бизнестің жол картасы» және «Қарапайым заттар экономикасы» бағдарламалары біріктіріліп, кәсіпкерлікті қолдаудың жаңа тәсілдері әзірленген. Ол нәтижесіз де емес. Атап айтқанда, қазір бізбен экспорт бойынша негізгі серіктес елдер бар. Олар – Италия (18,9%), Қытай (18,7%), Ресей (12,4%), Нидерланд (5,2%), Түркия (5%), Корея Республикасы (4,8%).
Сондай-ақ таяуда Қазақстан делегациясының Ауғанстанға ресми сапары барысында қазақстандық 35 компания Кабулда өткен Қазақстан-Ауғанстан бизнес-форумы мен көрмесінде өз өнімдері мен қызметтерін ұсынды. Іс-шараның ашылуында премьер-министрдің орынбасары Серік Жұманғарин Ауғанстан делегациясының Қазақстанға сапары қорытындысына сәйкес, алдымызға екіжақты тауар айналымын 3 млрд долларға дейін арттыру міндеті қойылғанын еске салды.
«Қазақстан тарапы Ауғанстанда автокөліктерге қызмет көрсететін дилерлік орталықтардың орналасу орнын анықтай отырып, отандық өндірістің автомобильдерін жеткізуге мүдделі», – деді ол.
Сонымен қатар, ауған кәсіпкерлерінің арасында қазақстандық ауыл шаруашылығы өнімдеріне сұраныс әлі де жоғары. Бүгінде олар бізден 12 млн доллардан аса сомаға күнбағыс майы, дәнді дақылдар мен ұн қабылдайтын болды. Ауған компаниялары мотор майына да үлкен қызығушылық танытып, қазақстандық жеткізушілермен алғашқы келісімшартқа қол қоюды жоспарлап отыр.
Содан кейінгі қол жеткізген бір жетістік – Моңғолияға асыл тұқымды қойларды экспорттайтын болдық. Ауыл шаруашылығы министрлігі
Ветеринариялық бақылау және қадағалау комитеті төрағасының міндетін атқарушы Самат Төлегенов Моңғолия Ветеринария бас басқармасының өкілдері Батсух Басаан және Дэлгэрмаа Басаанмен кездесу барысында осындай уағдаластыққа қол жеткізді.
Ұлттық өнімдерді алыс-жақын шетелдерге экспорттау ісі бұнымен шектелмейді. Мысалы, Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров алдағы уақытта биенің құрғақ сүті Қытайға экспортталуы мүмкін екенін алға тартты.
«Сондай-ақ биенің құрғақ сүтін БАӘ-ге жіберіп жатырмыз. Ол жақта бұл өнімді құлындарға тамақ ретінде береді екен», — деді министр.
Оның айтуынша, өнімді реестрге енгізу жұмысы жүргізіліп жатыр. Реестр ашылса, жұмысты Қарағанды облысынан бастамақ. Саумал, қымызға сұраныс болса, арнаулы зауыт салуға ниет танытқан адамдар аз емес екен. «Мысалы СҚО-да «Барлыбай» шаруа қожалығы бие сауып, қымыз сатады. Біраз азамат биенің сүтін өңдейтін зауыт ашуға дайын. Биыл жылқының басы 4 миллионға артты», — дейді Айдарбек Сапаров.
Тіпті, сол көршілес елге түйенің құрғақ сүтінен жасалған Saubota өнімінің бірінші партиясы жөнелтіліп отыр. Олар алдымен Ланжоу провинциясына, сосын Бейжің қаласына экспортталады. Бұл ретте EURASIA INVEST LTD зауыты Ауыл шаруашылығы министрлігінің қолдауымен ҚХР Бас кеден басқармасының импорттаушылар тізіліміне енгізілген. Сондай-ақ қазір аталған компанияның жоспарында ҚХР-дың тағы 4 провинциясы бар.
Еуропалық нарыққа жылқы етін экспорттау мәселесі де маңызды тақырыптардың біріне айналды. Еске сала кетсек, қазан айының басында Францияда өткен Мал шаруашылығы саммиті аясында француз еліне жылқы етін жеткізуді ұйымдастыру бойынша ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылған болатын. Бүгінде шаруа және фермерлік қожалықтар Францияға жылқы етін экспорттауға қызығушылық танытып отыр.
Инвестицияның игілігін көру керек
Президент Үкімет өкілдерін Қазақстан экономикасына 50 млн доллардан аса қаржы салуға дайын инвесторларды қолдауға шақырды. Осы тапсырма бойынша инвестициялық штабтың жұмысы қайта қаралып, күшейтіліп отыр. Ірі инвестициялық жобалар бөлек қаралып, туындайтын барлық мәселе жеке-жеке шешілетін болды.
Жалпы, бүгінде экономиканың барлық саласына 32 трлн теңгеге 1 мыңға жуық инвестициялық жобаның жалпыұлттық пулын іске асыру жалғасып жатыр. 2023 жылы 1,8 трлн теңгеге 298 жоба қолданысқа енсе, 2024 жылы жалпы көлемі 3,8 трлн теңгеге 326 жоба іске асырылмақ.
Алайда мемлекет басшысы инвестициялық жобаларды іске асыруға қатысты кедергілердің аймақтарда жиі болып тұратынын атап өтті.
«Әкімдер инвестиция тартудың орнына, ескі әдетке салып, бюджет қаражатына сеніп отырады. Ал аймақтарға барып, жұмыс істегісі келетін инвестор көптеген тосқауылға тап болады. Жергілікті билік көп жағдайда ешқандай әрекет жасамайды немесе инвесторды әуре-сарсаңға салады. Соның кесірінен кәсіпкер жобасын кейінге шегереді немесе біржола тоқтатуға мәжбүр болады», — деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Оның айтуынша, аймаққа жеке инвестиция тарту – әкімдердің басты міндеті. Жалпы, барлық мемлекеттік орган ел экономикасына мейлінше көбірек инвестиция тартуға баса мән беруге тиіс.
Ал Үкімет тарапынан президент пәрменін мүлтіксіз орындауға ептеп тырысушылық бар. Атап айтқанда, премьер-министрдің орынбасары Серік Жұманғарин Қытай коммунистік партиясы Орталық комитетінің Бірыңғай фронт жұмыс бөлімі министрінің орынбасары және Бүкілқытайлық өнеркәсіп және сауда федерациясы төрағасының бірінші орынбасары Шэнь Инмен кездесті. Сол сәтте ол қытай іскер топтарына Қазақстанға қант зауыттарын салуға инвестиция құюды ұсынды. Сонымен қатар, астықты терең өңдеу кәсіпорындарының санын арттыруға қызығушылық бар екенін атап өтті. Өйткені Қытай Қазақстанның экономикасына инвестиция салатын топ-5 елдің қатарына кіреді. Былтыр екі ел арасындағы тауар айналымы 30% өсіп, рекордтық 41 млрд долларға жеткен болатын. Биыл бірінші жартыжылдықтың қорытындысы бойынша, тауар айналымы шамамен 20% өсіп отыр.
Еске сала кетсек, 2005 жылдан бері Қытайдан Қазақстанға тартылған жалпы инвестиция көлемі 25 млрд долларға жуықтаған. Ал былтыр тікелей қытайлық инвестициялар көлемі 15% өсіп, 1,6 млрд доллардан асты. Соның нәтижесінде қазір елімізде қытай капиталының қатысуымен 30 мыңға жуық бірлескен компания табысты жұмыс істеп жатыр. Олардың шамамен 4/1-і соңғы жылы ғана қосылды.
Одан бөлек, еліміздегі инвестициялық жобалар пулында жеңіл өнеркәсіпке қатысты 60-қа жуық жоба бар. 2025 жылға дейін іске қосылатын ол жобалар бойынша 10 мың жұмыс орнын ашу жоспарланған.
Көлік министрлігі де еліміздегі көлік әлеуетін дамытуға 500 млн еуро инвестиция тартуға келісім жасады. Ол қаражатты министрлік пен Еуропалық инвестициялық банк арасында қол қойылған меморандум шеңберінде тарту жоспарланып отыр. Бұл ретте министр Марат Қарабаев Брюссельде Еуропалық инвестициялық банктің вице-президенті Тереза Червинскаямен кездесті. Тараптар Еуропа мен Орталық Азия арасындағы көлік байланыстарын дамытудың негізгі аспектілері туралы келіссөздер жүргізді.
Әрине, бұл – «бар міндетті министрлер ғана мойнына алып, әкімдердің бәрі қол қусырып құр отыр» деген сөз емес. Мейлінше талпыныс танытып жатқан өңір басшылары да бар. Мысалы, Жамбыл облысының әкімі Ербол Қарашөкеев Таразда өткен KazАgroZhambyl-2024 халықаралық ауыл шаруашылығы форумында бірқатар елдің іскер топтарының өкілдерімен кездесті. Сонда олармен бірге инвестициялық байланыстарды жолға қою, өзара тиімді ынтымақтастықты нығайту мәселелерін талқылады. Нәтижесінде қазір Shouguang Agricultural Development Group Limited компаниясы өңірде 100 гектарға дейінгі аумақты қамтитын ірі жылыжай кешенін салуды жоспарлап отыр. Оған қоса, өңірдің жеміс-көкөніс саласын дамыту әлеуетіне Shandong Shouguang Vegetable Industry Group Co компаниясы да қызығушылық танытқан. Осы екі ірі жылыжай кешенін іске қосудың өзі – Жамбыл облысы үшін елімізге жеміс-көкөніс өнімдерін ірі жеткізушілердің бірі болуға мүмкіндік береді.
Өзіміздің инвестор – Kazakh Industrial stroi ЖШС 7 миллион долларға бетон өндіретін зауыт салмақ. Қазір серіктесте өндірілген бетон төсемі суару арналарын салу мен қайта жаңғыртуда сәтті қолданылып жүр. Бұл – су арналарының қызмет ету мерзімін ұзартуға және судың жоғалуын едәуір азайтуға жақсы мүмкіндік. Тамшылатып суару жүйелерін шығаратын зауыт салу – ірі жобалар қатарында. Жамбыл облысының «KAZ Каспий ГИДРО ауыл шаруашылығы технологиясы» компаниясы да бұл жобаға 6 миллион доллар көлемінде инвестиция салуға ниетті.
Осы жетістіктен өзге де өңір басшылары үлгі алса игі.
Шетелдік компаниялармен ынтымақтастық артты
Инвестиция тартқан соң шетелдік мамандардан тәжірибе алып, солармен бірге нәтижелі жұмыс істеу де маңызды. Осы орайда, Өнеркәсіп және құрылыс министрі Қанат Шарлапаев Қытай және Оңтүстік Корея компанияларымен бірлесіп, Қарағанды облысының Саран қаласында тұрмыстық техника шығаратын болғанымызды мәлімдеді.
«Тұрмыстық техника өндірісін қытайлық HTC Corporation компаниясы және Оңтүстік Кореяның Samsung Electronics компаниясы сияқты жаңа инвесторларды тарту арқылы (12 млрд теңге инвестиция, қуаттылығы 400 мың техникаға дейін) Саран қаласындағы Silk Road Electronics ЖШС жұмыс істеп тұрған кәсіпорын базасын ұлғайту жұмысы жүргізіліп жатыр», — деді ол.
Ал Сыртқы істер министрі Мұрат Нұртілеу Аустрияда құрылыс, логистика және машина жасау салаларындағы жетекші компаниялардың басшылығымен кездесті. Сонда Lasselsberger Group компаниясының бас атқарушы директоры Йозеф Ласселсбергермен сұхбат барысында Астанада керамикалық тақтайшалар, құрғақ құрылыс қоспалары мен құрылыс желімдерін өндіру бойынша инвестициялық жобаның іске асырылуы талқыланды. Жоба импортты алмастыруға бағытталған және 200-ден аса жұмыс орнын құруды көздейді.
Одан кейін Gebrüder Weiss компаниясының директоры Вольфрам Зенгер-Вайсспен кездесу барысында компанияның Қазақстанда мультимодальды жүк тасымалдауын кеңейту, сондай-ақ А класты қойма терминалдарының желісін ұлғайту жоспарлары талқыланды.
Сонымен қатар, Plasser & Theurer компаниясының бас атқарушы директоры Йоханнес Макс-Тойрермен кездесу өтті. Тараптар еліміздің теміржолдарын цифрландыру бойынша пилоттық жобаны іске асыру барысын қарастырды. Жоба жоспарлы-сақтандырмалық жөндеу жұмыстарын оңтайландыруды, теміржол құрамдарының қозғалыс жылдамдығы мен қауіпсіздігін арттыруды көздейді.
Бұл ретте Lasselsberger компаниялар тобы – шикізат, құрылыс материалдары мен керамикалық жабындардың жетекші өндірушілерінің бірі. Оның құрамына әлемнің 27 елінде жұмыс істейтін 13 мыңнан астам қызметкері бар 67 өндірістік кәсіпорын кіреді. Ал Gebrüder Weiss компаниясының тарихы XV ғасырдан басталады. Компания көліктік-логистикалық қызметтердің толық спектрін ұсынады. Оның халықаралық желісі 34 елдегі 180 филиалды және 8 400 қызметкерді қамтиды. Компанияның айналымы 3 млрд еуродан асады. Plasser & Theurer компаниясы болса, 70 жылдық тарихы бар және теміржолдарды күту, жөндеу мен салу үшін жолдық машиналарды өндіруде және шешімдер табуда әлемдік көшбасшы. Компанияның жолдық машиналары 110 елде жұмыс істейді.
Бұлардан тыс, Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі өзіміздің және шетелдік инвесторлар Қазақстанда автобөлшектер өндірісін дамытуға 410 млрд теңге бөлгелі отырғандарын хабарлады. Бұл ретте Кореядан транзиттік тасымалдарды іске асыру туралы уағдаластыққа қол жеткізілген. Сеулде өткен жұмыс кездесуінде теміржол көлігімен тасымалдау үдерісін оңтайландыру мәселелері талқыланып, Қытайдан транзиттік тасымалдарды дамытудың негізгі бағыты айқындалған. Осылайша, Қазақстан үшін Кореядан Орталық Азия елдеріне автокөліктің қосалқы бөлшектерін транзиттік тасымалдауды іске асыру туралы маңызды уағдаластықтарға қол жеткізілді. Енді KTZ Express АҚ CRCT және Hyundai, General Motors автокөлік концерндерімен бірлесіп, бөлшектерді жақын арада жеткізе бастауды жоспарлап отыр.
Ал Ұлттық экономика вице-министрі Бауыржан Құдайбергенов қанша шетелдік компанияның өз өндірістік базасын Қазақстанға көшіруді жоспарлап отырғанын айтты.
«Біздің тізімде 30-дан аса елден 400-ге жуық компанияның нақты нәтижелері бар. Бүгінде құны 1,5 миллиард доллардан асатын inDrive, TikTok сияқты 41 компания бар. Тағы 37 компания бойынша жұмыс жүргізіліп жатыр», — деді вице-министр.
Оның айтуынша, бұл жұмыстарды жыл соңына дейін аяқтау жоспарланған. Сол «көшуді» жоспарлап отырған алпауыттардың дені өңдеуші өнеркәсіппен, IT-компаниялармен, сонымен қатар тау-кен өнеркәсібімен айналысады.
Сондай-ақ премьер-министрдің бірінші орынбасары Роман Скляр Hyundai Motor Group компаниясының атқарушы вице-президенті Ким Донг Вукпен кездесті. Оның аясында Қазақстанда автокөлік өнеркәсібін дамытудың негізгі мәселелері қаралды. Айта кетсек, бұл компания Қостанайда автокөлік шығаратын зауыт құрылысын былтыр жыл соңында бастаған болатын. Оған 200 млн доллар инвестиция тартылып отыр. Сондықтан жылына 70 мың автокөлік шығаратын зауыт Оңтүстік Кореядан тысқары елдегі алғашқы ірі өндіріс орны болмақ. Зауыт 1,5 мың адамды, ал бір-бірімен байланысты салаларды есепке алғанда, 2 мыңға жуық адамды жұмыспен қамтиды деп жоспарланған.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың өзі Қазақстанға ресми сапармен келген ҚХР Мемлекеттік кеңесі премьерінің орынбасары Лю Гочжунды қабылдады.
«Былтырғы жыл қорытындысы бойынша, екі ел арасындағы тауар айналымы 40 миллиард долларға жетті. Бұл – рекордтық көрсеткіш. Біз мұны 100 миллиард долларға дейін жеткізуді көздеп отырмыз. Осы мақсатқа қол жеткізуге болады», – деді сонда Қасым-Жомарт Тоқаев.
Енді Қазақстан 2029 жылға қарай экспорт көлемін 45 млрд долларға жеткізіп, Қытаймен арадағы сауда-саттықты күшейтуді жоспарлап отыр. Бұл туралы Сауда және интеграция министрі Арман Шаққалиев мәлімдеді. Оның айтуынша, қазір Таяу Шығыс елдеріне сұранысы жоғары тоңазытылған қой еті, құс еті және субөнімдер сияқты жоғары маржалық тауарларды жеткізуді ұлғайту пысықталып жатыр.
Премьер-министр Олжас Бектенов те өз кезегінде Rhenus Group компаниялар тобының басқарма төрағасы Тобиас Бартцпен көлік-логистика саласындағы ынтымақтастық мәселелері бойынша кездесу өткізді. Айта кетсек, Rhenus Group әлемдегі ең ірі 25 логистикалық компанияның қатарына кіреді және Еуропада 70 терминал желісіне иелік етеді, сонымен қатар контейнер түрінде 22 терминалы бар. Сондықтан Тобиас Бартц Қазақстанның жаһандық логистикадағы нығайып келе жатқан рөлін атап өтті және терминалдық қуаттарды ұлғайту үшін қазақстандық компанияларды тарта отырып, жаңа аумақтар құруға қызығушылық танытты.
Сондай-ақ «Астана» халықаралық қаржы орталығында премьер-министрдің бірінші орынбасары Роман Склярдың, Германия экономикасы Шығыс комитеті басқармасының төрағасы Катрина Клаас-Мюльхойзердің қатысуымен Берлин Еуразиялық клубының 40-мерейтойлық отырысы өтті. Оған мемлекеттік және жеке сектор өкілдері, Германияның CLAAS, CT AGRO GmbH, Knauf International GmbH, Atlas International GmbH секілді жетекші компанияларының басшылары қатысты.
«Республикамыздағы инвестициялар қауіпсіздігі мен жоғары саяси тұрақтылықты мойындаудың маңызды белгісі – Германия Федералды Үкіметінің Қазақстанды ынтымақтастық орнату үшін инвестициялық кепілдіктер берудің жеңілдікті тәртібі қолданылатын 34 мемлекеттің тізіміне қосуы болды», – деді сонда Роман Скляр.
Өз кезегінде Катрина Клаас-Мюльхойзер Қазақстан Германияның Орталық Азиядағы ең маңызды серіктесі екенін баса айтты.
Ауыл шаруашылығы министрінің орынбасары Ермек Кенжеханұлы болса, түркиялық Saraylım Tarım компаниясының басқарма төрағасы Ылыджа Мустафамен кездесу өткізді. Кездесу барысында екі тарап инвестициялық жобаларды іске асырудағы ынтымақтастық мүмкіндіктерін талқылады.
Saraylım Tarım – Түркия Республикасында жеміс пен көкөніс сақтау саласында жетекші компания. Қоймаларының сыйымдылығы – жылына 14 мың тонна жеміс-жидек, ал өңдеу қуаты – жылына 35 мың тонна. Saraylım Tarım өнімдері әлемнің 18 еліне экспортталады. Енді компания біздің елде қуаты 5 мың тонна көкөніс қоймасын салуға мүдделі. Сондай-ақ сірке суы мен көкөніс консервісін өндіруді жолға қою ниеті бар. Жобаға салынған инвестиция сомасы – 15 млн доллар.
Келесі жетістік – биыл Қазақстан мен Франция арасындағы АӨК өнімінің тауар айналымы 67 млн долларды қамтыды. Бұл туралы Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров пен Францияның Қазақстандағы елшісі Сильван Гиогенің кездесуінде айтылды. Сондай-ақ олар Danonе компаниясының қуатын арттыру және Limagrain компаниясының тұқым өндірісін Қазақстан аумағында оқшаулау жөніндегі жобаны іске асыру мәселесін талқылады.
Мысалы, жылына Danone зауытында жалпы көлемі 18 мың тонна жоғары технологиялық ашытылған сүт өнімдерінің 50-ден аса атауы өндіріледі. Оның 40%-ы Орталық Азия, Кавказ және Моңғолия елдеріне экспортқа жіберіледі. Кәсіпорын йогурт өндіру үшін тек қазақстандық фермерлердің сүтін пайдаланады.
Еркеғали БЕЙСЕНОВ
