Тәуелсіздік туған елімізбен тағдырлас елдердің де бағын ашқаны сөзсіз. Олар да біз көрген қиыншылықтарды бастан кешті, еңсерді, дамудың жаңа жолына түсті. Ата-баба арманын жүзеге асыруға бел шеше кірісті. Елдік дәстүрі мен болмысына, мемлекеттік тілі мен тарихына, діні мен руханиятына, мәдениеті мен өнеріне берік бірнеше буын тәрбиелеп, өсірді. Күн-түн демей еңбек етіп, алдағы күрделі кезеңдерден, биік асулардан аман-есен, сәтті өтуге талпыныс жасап келеді.
Осы орайда алысты қоя тұрып, ежелден сүйегімізге сіңген «көрші ақысы – тәңір ақысы» қағидатымен қырғыз, өзбек, түрікмен, тәжік, әзербайжан ағайындармен қарым-қатынас туралы бір-екі ауыз сөз айтқанды жөн санадық.
Шүкір, мемлекетаралық байланыс, инвестициялық ықпалдастық ретімен қарқынды дамып келеді. Алайда барыс-келіс, сауда-экономика мәселелерінен бұрын қоғамдық-саяси пікірлерге ықпал ететін тетіктер көбіне назардан тыс қалатын сияқты.
Мысалы, бүкілдүниежүзілік көшпелілер ойындарының спорт алаңында көкпаршылардың ерегісін, қақтығысын (Еуропа елдерінде мұндай жағдай сәт сайын болып тұрады) екі ұлт арасындағы дау ретінде көрсетуге тыраштану кімге керек болды? Соны қоздатқан пейілі күмәнді ақпараттық коммуникация құралдарының, журналшылардың мақсаты не?
Таяуда Өзбекстанда өткен бокс жарысында спортшы құлағының тістелгенін жанұшыра жарыса жариялайтындай не көрінді? Егер көрші елдерде болып жататын түрлі бәсекедегі, спорттағы, тұрмыстағы барша кикілжіңге ұлттық, этностық реңк беріп қараудан арылмасақ, тым алысқа кетіп қалуымыз да мүмкін. Ал былайғы жұрттың бірегей өркениеттер тоғысқан аймақ хақында, яғни біз бен сіз турасында теріс ой түйіп, инвесторлық қауқары бар іс адамдарының «Қоңсы отырса да, көршіге достығы жоқ екен» деп тұжырым жасамасына кім кепіл?..
Біздіңше, бұл – советтік ескі жүйеден, қасаңдықтан қалып қойған сарқыншақ, күші басымға құлдық ұрып, үнемі өшігу, өштесу психологиясының қалдығы. Ендеше тәуелсіздіктің қадірін, теңдік пен еркіндіктің бағасын білетін қай елдің азаматы болсын мұндай қитұрқының түп-төркінін тез түсініп, ешқашан асығыс шешім қабылдамауы керек. Әйтпесе ежелден ауылы аралас, қойы қоралас, қыз алып, қыз беріскен, құдандалы, бір-біріне тамыр елдер ортақ сан ғасырлық тарихын, ағайындық жолын білмеген болып шығады.
Сондықтан дәл бүгін әлемді, көршіні мысқылдаудың реті, қайбір ісіне күлудің қисыны келмейді. Қайта қолдан келгенше болысып, бір-біріміздің тілеуімізді тілейік. Қазақтың дана ақыны Шәкәрім қажы Құдайбердіұлы мұны былайша түйіндепті:
«Біреудің мінін көргенше,
Жамандығын тергенше,
Өз ойыңды мазалап,
Өз бойыңды тазалап,
Өзіңмен алыс өлгенше!».
Дәл осындай тұжырымды көрші қонған жұрттың ғұламалары да айтты деп ойлаймыз. Мына қым-қуыт заманда біз бір халықтың екінші халыққа жасаған жақсылығын жер-жаһанға жариялауға асығуымыз қажет. Осыны Орталық Азия мемлекеттерінің бұқаралық ақпарат құралдарына ғана емес, зиялы қауымына, әсіресе ғалымдары мен қаламгеріне, блогер буынына қадап тапсырып, аманаттаған жөн. Тіпті осыны өлім-жітімі мен той-томалағының басында жүретін имамдары мен асабаларына жүктесе де артықтығы жоқ.
Мәселен, мың жылдық тарихымыздағы қазақтың қырғызға немесе қырғыздың қазаққа жасаған жақсылығын айтып тауыстық па, көрсетіп болдық па? Ой түйіп, ортақтасатын мәселе, ес жиып, түгендейтін тәлім көп-ақ.
Сондай-ақ қазақтың өзбекке, түрікменге, тәжікке, әзербайжанға немесе осы ұлттардың қазаққа қол ұшын берген, көмектескен, жол көрсеткен кезі аз емес. Міне, осындай ағайынгершілік, имандылық, бауырластық дерегін, оқиғаларын, жағдайын білу, насихаттай жүру – үлкен-кішіге бірдей парыз болғаны абзал. Бұл қазіргі қоғамның, қауымның жақсы қасиеттерін еселендіріп, бірлігіміз бен достығымызды нығайтуға септесетіні анық.
Жаңа заманға лайықты мұндай халықтық дипломатия жетістіктері Орталық Азиядағы өзара сенімділікті, тұрақтылықты күшейтеді. Өйткені ынтымақ қайда болса, ырыс сонда. Бір-біріміздің жақсылығымызды көріп, шынайы бағаласақ, сенім де, жақсылық та, береке де артады. Сенім берік жерде арандатушының, мақтаншақ пен бөспенің аузына құм құйылады. Пендешілікпен айтылатын «бізден басқа халықтың бәрі пәлен-түген» деген басы артық, бос әңгімеге орын қалмайды.
Осы жылы тамыз айында өткен Орталық Азия мемлекеттері басшыларының VI Консультативтік кездесуінде Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев:
«Ортақ тарихи сюжеттерді экранизациялауға, халықтарымыздың достығы мен ынтымағын дәріптеуге ерекше мән беру керек. Біз жалпыөңірлік телеарна мен ақпараттық интернет-порталын ашу мәселесін талқыладық. Бұл ретте Орталық Азия елдерінің телехабар тарату саласындағы ынтымақтастығы туралы келісімді әзірлеп, қол қоюдың маңызы зор», – деп атап көрсетті.
Біздіңше, осы келісімді жүзеге асыру жоғарыда көтерілген мәселелерді түбегейлі шешіп, Орталық Азияның жаңа келбетін қалыптастыруға мүмкіндік береді. Тарихы терең үлкен өңірді жаңғырту мен елдердің бір-біріне сенімін арттырудың тетігі де осы аяда деп ойлаймыз.
Дархан МЫҢБАЙ
