ҚР Ұлттық музейінде Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің қолдауымен Міржақып Дулатұлының 140 жылдығына орай «Қазақ рухын оятқан тұлға» атты фото және архивтік құжаттар көрмесі мен дөңгелек үстел ұйымдастырылды.
Іс-шара алдымен дөңгелек үстелмен басталды. Келелі кездесуге белгілі алаштанушы ғалымдар, мемлекет және қоғам қайраткерлері, ақынның туыстары, Қостанай облысынан келген делегация, сондай-ақ Астана қаласындағы М. Дулатұлы атындағы №68 мектептің мұғалімдері мен оқушылары қатысты.
Дөңгелек үстелде Қостанай облысы әкімінің орынбасары Арман Әбенов мерейтой аясында облыс көлемінде Алаш арысының елге сіңірген еңбегін дәріптеу және мұрасын халыққа кеңінен насихаттау мақсатында 140 іс-шара ұйымдастырылатынын мәлімдеді.
Қатысушылар Міржақып Дулатұлының ағартушылық және мәдени қызметін талдап, оның тарихи сананы жаңғыртуға қосқан үлесі мен ғылыми ізденістері туралы баяндады. Алаш арысының жиені Ерлан Сатыбалдиев міржақыптанудағы мәселелер төңірегінде ой қозғап, жас Міржақыптың татар отбасында түскен бір фотосуретінің тарихын тарқатты.
Әдебиеттанушы ғалым Айгүл Ісімақова алаш зиялысының тарихи сананы көтерудегі қызметін тоқталып, атақты Абылай хан жайлы мақалаларын, деректі жазбаларының құндылығына тоқталды.
Көрменің ашылу салтанатында сөз алған қоғам қайраткерлері және тарихшы ғалымдар (Н. Жүсіп, Б. Аққожина, Е. Әбіл, Қ. Иса, Б. Бейсенғалиев, А. Әбенов, З. Қабылдинов, т.б.) М. Дулатұлының қазақ тарихындағы рөлін, Алаш қозғалысына белсенді қатысуын, сондай-ақ ұлт тәуелсіздігі мен ұлттық сана-сезімді дамытуға қосқан үлесін жан-жақты талқылады. Сонымен қатар, оның тарихи көзқарастары мен саяси күресінің қазақ халқының болашағы үшін маңыздылығын ерекше атап өтті. Белгілі жазушы, Мемлекеттік сыйлықтың иегері Төлен Әбдік Алаш қозғалысының тарихи маңызы, оған Ахаң мен Жақаң атанған қос тұлғаның сіңірген еңбегін жеткізді. Міржақыптың «Қайда едің?» атты өлеңінің өзектілігі жойылған жоқ деді.
Ұлттық музей мен Торғай Жангелдин мұражайлар кешені бірлесіп ұйымдастырған көрме көпшілікке таныстырылып, есігі айқара ашылды. М. Дулатұлының отбасына қатысты жәдігерлер алғаш рет жұртшылық назарына ұсынылған бұл көрме 17 сәуірге дейін жұмыс істейді.
– Бүгінгі көрмеге 130 жәдігер алып келіп отырмыз. Фото құжаттары бар. Міржақып атамыздың тұтынған заттары бар. Оны бізге тапсырушы Алаштың кейуанасы деп айтамыз Міржақыптың қызы Гүлнар апамыз болатын. Ол кісі Ғайнижамал апаның төркінінен келген жиһаздарды бізге сыйға тартқан болатын. Оның ішінде мен Торғайдан алып келе алмаған бірнеше жәдігерлерім бар. Соның бірі – 14-ші жылы неке қиғаннан кейін Ғаинижамалдың төркінін келген ас столы болатын. Гүлнар апаның сөзінше 200-ге жуық ұлт зиялылары сол ас үстелінде дастархандас болыпты – деді Жангелдин мұражайлар кешенінің басшысы Гүлбану Сәрсекей.
Ең қызығы, Жақаң шаңырағында болып, ас столынан дәм татқан қазақ азаматтарының тізімі де ілінген.
Көрмеде ХХ ғасырдың басында қазақ халқына «Оян, қазақ!» деп үн қатқан Міржақып Дулатұлының жеке заттары, оның жары Ғайнижамал мен балалары Әлібек пен Гүлнәрдің жеке бұйымдары, сондай-ақ отбасы пайдаланған тұрмыстық заттар мен 100-ден астам сирек фотосурет қойылған.
Біздің назарымызға түскені, алаш тұлғасының әйгілі тайжақысы, жолсапарда ұстайтын қоржыны, қабірінен алынған топырақ, өмірінің соңғы жылдарында өз қолымен тіккен тақиясы, фотоқоршауы және қара темірден жасалып қызылдар таңбасы мен ай белгісі қойылған құлпытасы.
Көрмеде суретші, Қазақстан Суретшілер одағының мүшесі Алмас Сырғабайдың иллюстрациялық туындылары да орын алды. Ол Алаш қозғалысының көрнекті қайраткерлерін бейнелеп, әрқайсысына тарихи мәні зор атаулар берген: Әлихан Бөкейханды – «Ұлт көсемі», Ахмет Байтұрсынұлын – «Ұлт ұстазы», ал Міржақып Дулатұлын – «Ұлт ұраны» деп сипаттаған. Бұл шығармалар Алаш арыстарының қазақ тарихындағы ерекше орнын айқындап, олардың ел мен ұлт үшін атқарған қызметін бейнелі түрде жеткізеді.
Міржақып Дулатұлының жеке заттары – қазақ халқының рухани және тарихи мұрасының баға жетпес құндылықтары. Олар ұлт азаттығы үшін күрескен қайраткердің өмірінен сыр шертетін жәдігерлер ғана емес, сонымен қатар оның тағдырын, ой-санасын, тұрмысын және шығармашылық мұрасын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Көрме экспонаттары арқылы біз Міржақып Дулатұлының тек ағартушы, жазушы, ұлт жанашыры ғана емес, сонымен қатар қарапайым жан, отбасы иесі болғанын сезіне аламыз. Әсіресе, оның әйелі Ғайнижамал мен балалары Әлібек пен Гүлнәрдің жеке заттары мен тұрмыстық бұйымдары сол дәуірдегі қазақ зиялыларының күнделікті өмірінен сыр шертеді. Гүлнәр апайдың бай коллекциясы, әке мұрасын көз қарашағындай сақтауы – ұлт тарихының ақтаңдақ беттерін тануға көп септігін тигізеді.
Бұл жәдігерлер – тарихи жадының тірі куәгерлері, оларды зерттеу және сақтау болашақ ұрпаққа өткеннің шынайы бейнесін жеткізуге мүмкіндік береді. Міржақып Дулатұлы қалдырған мұра оның идеялары мен күресінің әлі күнге өзектілігін айғақтайды және ұлт тарихындағы ұлы тұлғалардың өмірін жаңғыртуға септігін тигізеді. Асқар АҚЫМБЕТ
