Қазақстан Республикасының оқу-ағарту саласында білім беру стандартын қабылдау және бекіту процесі жүріп жатқаны белгілі. Бұл – ел болашағына тікелей ықпал ететін аса маңызды процесс. Қазақстанда білім беру жүйесінің негізі қоғамның интеллектуалды дамуына ықпал етуде, жастардың дүниетанымына, құзыреттілігіне және болашақ мүмкіндіктеріне жол ашуда жатыр.
Қазіргі таңдағы білім беру мазмұны мен оның деңгейін көтеру мәселесінде екі үлкен ұйым белсене отыр. Олар: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы мен «Ұлттық құндылықтар академиясы» қоғамдық бірлестігі. Бұл екі ұйым білім беру стандарытн әзірлеуде өзіндік көзқарастары мен басымдықтарды нығайтып келеді.
Енді біз академияларды жеке-жеке қаарстырайық. Алдымен Алтынсарин академиясы. Ғылыми негіз бен инновация жақтаушысы болып танылған Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы – Қазақстандағы білім беру жүйесінің әдіснамалық ғылыми-әдістемелік негізін қамтамасыз ететін негізгі орталықтардың бірі. Академия объективтік, функционалдық сауаттылық, халықаралық стандартқа сәйкестік қағидат сүйене отырып, білім беру құралдарына ғылыми өңдеуге жауапты. Оның басты мақсаты – заманауи ғылым жетістіктеріне негізделген білім жүйесін қалыптастыру, оқушыларды аналитикалық ойлауды дамыту және оларды бәсекеге қабілетті етіп тәрбиелеу.
Ал ұлттық сана мен рухани тұтастықты сақтауды мақсат етіп жаңадан құрылған Ұлттық құндылықтар академиясы білім беру жүйесіне ұлттық-мәдени құндылықтарды тереңірек енгізу қажеттігін алға тартады. Академия ғалымдарының пікірінше, қазіргі білім беру жүйесінде қазақтың ерекшеліктері, тарихи және рухани-адамгершілік құндылықтары ескерілмей келеді. Сондықтан бұл академия отбасылық тәрбие, ұлттық код, мемлекеттік тіл, рухани тұтастық, имандылық және дәстүрлі этика сияқты мәселелерге ерекше мән береді. Еліміздің ең таңдаулы педагог, психолог, этнолог, практик мамандарынан тұратын ғалымдар тобы білім беру жүйесінің мазмұнын қайта қарастырып, оған қазақы дүниетаным мен ұлттық рухты сақтайтын оқуды қосуды ұсынады. Бұл бағыт бастауыш және орта білім беру жүйесінде ұлттық негізге сүйенген оқулықтар мен бағдарламалар кешенін әзірлеуді талап етеді.
Білім беру стандартын қабылдау тұжырымдама әзірлеу, сараптама мен өңдеу, бекіту сияқты бірнеше кезеңнен тұрады. Бұл процесте тұжырымдама мен ұстаным ғылыми негізге сүйеніп, білім жүйесінің стратегиялық мақсаттарына сай келуі керек. Жұмысты жүзеге асыру нәтижесінде білім мазмұнына алынатын құндылықтар мен құзіреттіліктерді анықтау төңірегінде пікірталастар туындап отыр.
Алтынсарин академиясы дайындаған жаңа жобада функционалдық сауаттылық, сын тұрғысынан ойлау, жалпыадамзаттық құндылықтарды қабылдау, заманауи технологияларды басқару сияқты мәселелерге ерекше көңіл бөлінген. Академия халықаралық тәжірибеге сүйене отырып, білім беру мазмұнын жаңартуды көздейді.
Алайда Ұлттық құндылықтар академиясының ғалымдары білім стандартында құндылықтар жүйесінің, оның ішіндегі ұлттық дүниетаным мен қазақы болмыстың білім мазмұнына кіріктірілмеуіне өз наразылығын білдіріп отыр. Олар отбасылық тәрбие, ұлттық код, ана тілі мен рухани тұтастық, дәстүрлі этика мен мәдени мұра сияқты ұғымдардың айқын көрінісін талап етеді.
Сонымен қатар Ұлттық құндылықтар академиясындағылар білім мазмұнындағы салалық терминологияның күрделілігіне, кейбір ұғымдардың жас ерекшеліктеріне сай еместігіне, стандарт мәтіндерінің түсініксіздігіне де сын айтады. Ғалымдардың пікірінше, кейбір пәндерде шұбалаңқы және ғылыми айналымда аз қолданылатын күрделі терминдер оқушылар түгілі, ересек адамдарға, сала мамандарының өздеріне мүлдем түсініксіз. Ұсыныс ретінде білім саласының терминдерін қазақы ұғымдармен байыта отырып, қарапайым әрі түсінікті етіп жүйелеу қажет деген ұстанымды алға тартады.
Алтынсарин академиясы төрағасының орынбасары, география маманы Р. Қаратабанов білім беру ресурстарын құру арқылы ғылыми негізділік, объективтілік, сын тұрғысынан ойлау және функционалдық сауаттылықты арттыру, сондай-ақ жаңашылдық пен технологияларды енгізу бағыттарына ерекше назар аудару қажеттігін алға тартты. Бұл – шетелдік білім жүйесіне негізделген бағыт. Оның ойынша, қазіргі білім беру жүйесі халықаралық технологияларға сай келуі, оқушыларды заманауи ақпараттық кеңістікте бағдарлай алуға және бәсекеге қабілетті маман болуға дайындау керек. Осыған орай, академия ұлттық мәдениетті де қамти отырып, оны жалпыадамзаттық құндылықтармен үйлестіруге тырысады.
Алайда бұл көзқарасқа Ұлттық құндылықтар академиясының өкілдерінің атынан басшысы Ә. Дүйсебек өз уәжін келтіріп, ұлттық сана мен рухани тұтастықты, отбасылық құндылықтарды, мемлекеттік тіл мен ұлттық кодты, имандылық пен дәстүрлі этиканы ұлттық білімге басымдық ретінде енгізу қажет екенін айтты. Олар адам, отбасы, отан, білім, руханият, еңбек, табиғат сияқты басты құндылықтарды негізгі тұғырға орнатып, оқу бағдарламалары мен құралдарын осы бағытқа бейімдеу қажеттігін алға тартады. Себебі қазіргі білім беру жүйесінде қазақы дүниетаным мен ұлттық болмыс (идентификация) көрініс таппай отырғанын тілге тиек етті.
Қазіргі таңда Қазақстандағы білім беру стандартын қабылдау барысында ғылыми негіз бен ұлттық құндылықтардың тұрақты теңдігімін табу басты мәселеге айналып отыр. Бұл тек екі академия арасындағы пікірталас қана емес, сонымен бірге еліміздің болашағына қандай білім беруге, қанадй бағыт ұстануға ықпал ететін маңызды стратегиялық шешім.
Оқу-ағарту министрлігі бұл мәселеде ұлттық заманауи білім беру талаптары мен әлемдік креативті білім жүйесінің арасындағы өзара көзқарастар қайшылығын реттеуге тырысады. Білім беру барысындағы ғылыми дəлдік сын тұрғысынан ойлау, халықаралық стандарттарға сәйкестік сияқты қағидаттарды сақтау, ұлттық құндылықтар, рухани тəрбие, ана тілі мен ұлттық болмыстың рөлі де ескерілмек.
Алайда бұл бағыттағы пікірталас әлі де жалғасып жатыр. Екі академияның да өз ұстанымдары бар және олардың барлығы білім мазмұнын қалыптастыруда өз көзқарасының басымдыққа ие болғанын қалайды.
Академиялар айқасының ақыры қалай болады?
Бұл сұраққа нақты жауап беру қиындау. Оқу-ағарту министрлігі екі академияның да ұстанымдарын ескеріп, оларды жинақтауды көздеп отырғанға ұқсайды. Бұл мәселені шешудің ең тиімді тәсілі – тараптардың мүдделеріне ортақ жұмыс тобын құру. Қалай болғанда да министрлік әлемдік тәжірибе мен ұлттық құндылықтарды үйлестіретін білім беру стандартын әзірлеуге мүдделі. сондықтан Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы мен Ұлттық құндылықтар академиясының сарапшылары бірлесе отырып, келісілген бағдарлама әзірлеуі тиіс деп ойлаймыз.
Бұл процесте білім берудің ұлттық заманауи талаптарға сай болуы, мәдениетті сақтауы, адамның функционалдық сауаттылығы мен сыни ойлау қабілетін дамытуы, сондай-ақ ана тілі мен мемлекеттік идеологияның маңызын арттыруы негізгі басымдыққа ие болмақ.
Нәтижесінде академиялар айқасы ғылыми-педагогикалық консенсусқа ұласуы мүмкін. Бұл – білім жүйесінің балансын сақтау, болашақ ұрпаққа тиімді білім беру жолындағы ортақ мүдде. Айбын ІЗБАСАР
