ЕГЕР РЕСЕЙ ЖЕҢСЕ…

Жақын­да Гер­ма­ни­яда Кар­ло Маса­ла­ның (Carlo Masala) «Егер Ресей жең­се» деп ата­ла­тын еңбе­гі жарық көр­ді. Кар­ло Маса­ла 1968 жылы дүни­е­ге кел­ген, Мюн­хен­де­гі Бун­дес­вер (әске­ри) уни­вер­си­тетінің халы­қа­ра­лық сая­сат про­фес­со­ры. Сая­сат­та­ну­шы – Journal of Politics (ZfP), Journal of International Relations (ZIB) және Journal of Strategic Analysis (ZfSA) жур­нал­да­ры­ның бір­лес­кен редак­то­ры. Ол сон­дай-ақ Феде­рал­дық қауіп­сіздік сая­са­ты ака­де­ми­я­сы­ның ғылы­ми-кон­суль­та­тив­тік кеңесінің мүше­сі және Гер­ма­ния Бун­дес­та­гы­ның Ауған­стан­дағы опе­ра­ци­я­ны тек­се­ру комис­си­я­сы­ның тұрақты сарапшысы.

Автор ұлт­тық «Frankfurter Rundschau» газеті мен «Немец­кая вол­на» халы­қа­ра­лық ақпа­рат агент­ті­гіне, «Augsburger Allgemeine» аймақтық газетіне бер­ген сұх­ба­тын­да кітап­тағы мына­дай негіз­гі иде­я­лар­ды атап өтті.

Бірін­ші, Ресей­дің стра­те­ги­я­лық мақ­сат­та­ры тура­лы. Автор Ресей­дің үш негіз­гі стра­те­ги­я­лық мақ­са­ты бар деп есеп­тей­ді: бірін­ші­ден, эко­но­ми­ка­лық және сая­си қысым­ды азай­ту үшін АҚШ-пен қарым-қаты­на­сты қалы­пқа кел­ті­ру. Екін­ші­ден, 1997 жыл­дан бері қалып­тасқан еуро­па­лық қауіп­сіздік тәр­тібін өзгер­ту, яғни НАТО-ны кеңей­ту. Үшін­ші­ден, окку­па­ци­я­ланған Укра­и­на аумақта­рын Ресей тер­ри­то­ри­я­сы деп тану. Соны­мен бір­ге Ресей үкі­меті басып алы­нған аумақтар­ды толық бақы­ла­уды ғана емес, билік­ке ресей­шіл бас­шы­лы­қты әке­лу үміті­мен Укра­и­на­да сай­лау өткі­зуді қалай­ты­нын жасыр­май­ды. Егер осы ойы сәт­ті шық­са, бұл тек Укра­и­на­ны ғана жеңу емес, бұл бүкіл Баты­сты стра­те­ги­я­лық жеңу бол­мақ. Автор Ресей басып алған жер­лерін өзіне қал­ды­рған жағ­дай­да – бұл оның үлкен жеңісі деп есептейді.

Укра­и­на бей­та­рап­тық, яғни НАТО-ға кір­меу тура­лы кон­сти­ту­ци­я­лық мін­дет­те­ме­лер­ді қабыл­да­уы керек. Еуро­па­лық және Қытай сар­ба­з­да­ры­нан құралған бітім­гер­шілік күш­тері Укра­и­на­дағы аты­сты тоқта­ту режи­мін қадаға­лап оты­ра­ды, бірақ ол бұзы­лған жағ­дай­да ара­лас­пай­ды. Дүни­е­жүзілік банк Киев­тің бақы­ла­у­ын­дағы Укра­и­на­да ғана емес, Ресей басып алған аумақтар­да да қай­та құру жұмыста­рын қар­жы­лан­ды­ра­ды. Укра­и­на­ның эко­но­ми­ка­сы әлсіреп, елдің көңіл-күйі бұлы­ңғыр, соның сал­да­ры­нан билік­ке ресей­шіл пар­ти­я­лар келуі мүмкін.

Екін­ші, бола­шақта Ресей НАТО-ны сынап көруі мүм­кін. Ол үшін Ресей Поль­шаға неме­се НАТО-ның басқа негіз­гі мүше­сіне тіке­лей шабуыл жаса­май­ды, себебі блок 5‑бапты іске қосуы мүм­кін және осы­лай­ша аль­ян­спен соғы­сқа әке­луі мүм­кін. Мәс­кеу оны жақ­сы біледі. Сон­ды­қтан ол шек­те­улі әре­кет арқы­лы, мыса­лы, Эсто­ни­ядағы бір қала­ны басып алып, НАТО-ны сынап көруі мүм­кін. Мақ­сат – НАТО-ның қауқар­сыз екенін көр­се­ту. Ресей­дің сеніп оты­рға­ны – «қай­дағы кіш­кен­тай бір қала үшін НАТО-ның негіз­гі мем­ле­кет­тері, әсіре­се Аме­ри­ка Құра­ма Штат­та­ры ядро­лық соғыс қау­пі бар әске­ри қақты­ғы­сқа дай­ын емес деп үміт­те­неді. Бұл уақы­тын­да Екін­ші дүни­е­жүзілік соғыс қар­саңын­да Гит­лер­ге той­та­рыс бере алмаған «Дан­циг үшін неге өлу керек?» деген ескі сұрақтың қай­та­ла­нуы болар еді. Ол кез­де Вер­махт­тың қару­сыздан­ды­ры­лған аймақ ста­ту­сы бар Рейн жеріне шабуы­лы сынақ бол­ды. Егер Англия мен Фран­ция ара­лас­са, Гер­ма­ния шегі­нетін еді. Бірақ олар мұны істе­меді және бұл Гит­лер­дің Батыс ашық қақты­ғы­стар­дан аулақ бола­ды деген есебін күшейт­ті. Сол сияқты Ресей де шек­те­улі сынақ арқы­лы НАТО-ның өзінің көмек көр­се­ту жөнін­де­гі мін­дет­те­ме­леріне шын беріл­ген­ді­гін аны­қта­уға тыры­суы мүм­кін. Егер НАТО-ға мүше кей­бір мем­ле­кет­тер тар­тын­са неме­се тіп­ті бас тарт­са, бұл НАТО-ның қорға­ныс уәде­лерінің енді қол­да­ныл­май­ты­ны­ның бел­гісі болады.

Аль­янс бір­тұ­тас жау­ап бер­ме­се, НАТО іс жүзін­де тарай­ды деп есеп­те­у­ге бола­ды. Бұл дәл Ресей­дің басты стра­те­ги­я­лық мақ­сат­та­ры­ның бірі: АҚШ-ты Еуро­па­дан ығы­сты­рып, Баты­стың қауіп­сіздік құры­лы­мын жою.

Автор негіз­гі шара­лар­ды неге 2028 жыл­дан бастай­ды? Себебі Укра­и­на­дағы соғы­сты жеңіспен аяқтаған Ресей екі жыл­дай эко­но­ми­ка­сын, қару-жарағын қал­пы­на кел­тіреді. Ал Еуро­па­да осы кезең­де Укра­и­наға көмек беру­ден шар­шаған басты Еуро­па елдерін­де оңшыл­дар, яғни көмек­ті тоқта­ту­ды талап еткен попу­ли­стік пар­ти­я­лар билік­ке келеді. Автор Фран­ци­яда 2027 жылы билік басы­на бұры­нғы Ұлт­тық фронт пар­ти­я­сы­нан пре­зи­дент­тік­ке кан­ди­дат келуі мүм­кін. Содан кей­ін Фран­ция, мүм­кін, басқа елдер де Укра­и­наға көмек көр­се­ту­ге тосқа­уыл қояды деп жора­мал­дай­ды. Ресей так­ти­ка­лық тұрғы­дан дұрыс әре­кет етсе, яғни алдағы екі жыл­да Укра­и­наға қай­та шабуыл жаса­удың неме­се сол жер­де орна­ласқан әскер­лер­ге шабуыл жаса­удың ныша­ны бай­қал­ма­са, Еуро­па­да Укра­и­наға осы көмек­тің бар­лы­ғы­ның мағы­на­сы бар-жоғы тура­лы пікір­та­лас тез баста­ла­ды. Бұл тым көп ақша емес пе, оны шын мәнін­де басқа мақ­сат­тарға, яғни әле­умет­тік бағ­дар­ла­ма­ларға, ішкі пай­да­ла­нуға арналған бағ­дар­ла­ма­ларға жұм­сау керек деген сияқты пікір­лер көбейе түседі. Егер Укра­и­на бұл соғы­ста жеңіл­се, попу­ли­стік неме­се экс­тре­ми­стік пар­ти­я­лар әр сай­ла­уда күшейе түседі.

Осын­дай жағ­дай­да Нар­ва­ны басып алу – НАТО-ның тамы­рын басу болып есеп­те­леді. Мұның мақ­са­ты – НАТО-ны, аль­ян­стың тұрақты­лы­ғын сынау, бұл Ресей үшін өте есеп­тел­ген тәу­е­кел­мен бай­ла­ны­сты. Егер Ресей Эсто­ни­я­ның 50 000 халқы бар Нар­ва қала­сын басып алып, орыс азшы­лы­ғын қорғағым келеді десе, бұл шек­те­улі әске­ри әре­кет. Содан кей­ін сұрақ туын­дай­ды: НАТО қалай әре­кет ете­ді? Аль­янс мұны Ұжым­дық қауіп­сіздік шар­ты­ның 5‑бабының мис­си­я­сы ретін­де қарас­ты­ра ма, әлде әрқа­шан ядро­лық құрам­дас бөлік­пен қарас­ты­рып, сақтық жасап, жал­та­ра ма? Нар­ваға бай­ла­ны­сты Ресей­мен толық ауқым­ды әске­ри қақты­ғыс туды­ру­дың қажеті жоқ деген күш­тер басым бола ма? Егер НАТО өзінің үш ядро­лық дер­жа­ва­ла­ры бар ядро­лық дер­жа­ва Ресей­мен толық ауқым­ды қақты­ғы­сқа түс­се, онда бұл қақты­ғы­стың үсті­нен әрқа­шан ядро­лық қару­ды қол­да­ну қау­пі туын­дай­ды, яғни ақы­рын­да үшін­ші дүни­е­жүзілік соғыс баста­луы мүм­кін. Ал Ресей НАТО-ның кей­бір елдері «Нар­ва­ның кесірі­нен өлу­ге дай­ын емес­піз» деп айта ала­ды деп болжа­уда. Егер НАТО 5‑бапты қол­дан­са, Ресей өз әскер­лерін өте тез шыға­ра ала­ды және Ресей Нар­ва­дан өз әскерін шығарған­нан кей­ін, НАТО ешқа­шан Ресей аумағы­на аяғын бас­пай­ды. Ал егер НАТО 5‑бапты қол­дан­ба­са, НАТО-ның шаруа­сы бітті.

Үшін­ші, Еуро­па­ның АҚШ-тың көме­гін­сіз Ресей­ден қорға­на­тын әске­ри әле­уеті жоқ. «Қырғи қабақ соғыс» кезін­де НАТО жүй­есінің әске­ри тежеу ​​құрал­да­ры аме­ри­кан­дық әскер­лер мен құрал-жаб­ды­қтарға негіз­дел­ген және қару-жарақты жыл­дам пай­да­ла­нуға дай­ын болуын қам­та­ма­сыз ету үшін жасалған. Бүгін бәрі басқа­ша. Еуро­па­ның Ресей шабуыл­да­ры­нан қорға­ну үшін әуе қорға­ны­сы тым аз. Ресей­дің инфрақұры­лы­мы­на шабуыл жасай­тын алыс қашы­қты­қтағы қару­лар жоқ. Еуро­па­ның әске­ри өнер­кәсібі қысқа мерзім­де жет­кілік­ті мөл­шер­де жаб­ды­қта­уды қам­та­ма­сыз ете алмай­ды. Соны­мен бір­ге сая­си тұрғы­да қар­сы­лық көр­се­ту­ге ерік-жігер қажет, өкініш­ке орай, Еуро­па сая­си жетек­шілерін­де ол да жоқ, тек сая­си жал­тақтық бар. Сон­ды­қтан әске­ри жағы­нан Еуро­па әлі де көп жыл­дар бойы қолай­сыз жағ­дай­да бола­ды. Ядро­лық дер­жа­ва­ның ЕО-ға мүше мем­ле­кет­ке қар­сы ауқым­ды соғы­сы сияқты сце­на­рий­ді жалғыз Еуро­па­лық одақ жеңе алмай­ды. Оның мұны істе­у­ге мүм­кін­ді­гі жоқ. Мыса­лы, аме­ри­кан­ды­қтар НАТО-ның мүм­кін­дік­терінің 40 пен 70 пай­ы­зын құрай­ды. Біз­ге әуе көлі­гі жетіс­пей­ді. Тіп­ті Поль­ша­дан үлкен әске­ри бөлім­дер­ді ұшақ­пен тасы­мал­дау қажет бола­ды. Олар­ды жаяу тасы­мал­дай алмай­мыз, әуе көлі­гі­мен тасы­мал­да­уға ауыр жүк көлік­тері де жет­пей­ді. Егер сіз әуе күш­терін орна­ла­стыр­саңыз, ол ұзақ уақыт ауа­да қалуы керек. Бұл олар ауа­да жанар­май құюы керек деген­ді біл­діреді, бірақ біз­де ондай мүм­кін­дік жоқ. Біз­ге алыс қашы­қты­қтағы қару­лар жетіс­пей­ді. Шешу­ші мәсе­ле мына­да: біз бәрі­міз НАТО инте­гра­ци­я­лық жүй­есінің бөлі­гі­міз және аме­ри­кан­дық спут­ник­тік бар­ла­у­ға өте тәу­ел­ді­міз. Біз­де бұл аме­ри­кан­ды­қтар сияқты емес, тіп­ті жеке­ле­ген мем­ле­кет­тер сияқты. Бірақ егер аме­ри­кан­ды­қтар оны бер­ме­се, біз салы­стыр­ма­лы түр­де соқыр болып қала бере­міз. Сон­ды­қтан бұл қиын сценарий.

Төр­тін­ші, ядро­лық қорқы­ту­мен қатар Ресей және оның одақ­та­сы Қытай өз мақ­сат­та­ры­на жету үшін қатар қимыл­да­уы мүм­кін. Сце­на­рий­де Ресей­дің Афри­ка­дан қашқын­дар­ды Еуро­паға бағыт­та­уы­мен қатар, яғни Жерор­та теңізі аймағын­да тұрақ­сыздық орна­та оты­рып, 2028 жылы Нар­ва­ны басып алуы мүм­кін. Ал Қытай өз кезе­гін­де Филип­пинің дау­лы арал­да­рын басып алып, АҚШ-тың бүкіл әске­ри қуа­тын сол аймаққа бұра­ды. Осы кезең­де Еуро­па жалғыз қимыл­да­уға мәж­бүр бола­ды. Алай­да оның қай­та қару­ла­нуы әлі аяқтал­маған­ды­қтан, ол толық тежеу қоя алмай­ды. Соны­мен, Ресей­дің НАТО-ны сына­уы Еуро­па­ның ең осал тұсы­на келеді. Себебі Фран­ция пре­зи­ден­ті Мак­рон Еуро­па­ның қорға­ныс сая­са­ты тұрғы­сы­нан еге­мен­дік алғанға дей­ін 5–10 жыл қажет болуы мүм­кін деді. Оған 5 жыл емес, 10 жыл қажет дер едім. Бірақ біз­де бар болға­ны 3–4 жыл бар. Бұл енді мүм­кін­ді­гін­ше тезірек тех­ни­ка алып, оны қару­лы күш­тері­міз­ге бірік­тіруі­міз керек деген сөз.

Ядро­лық қалқан тура­лы не деу­ге бола­ды? Вашинг­тон Рам­штайн­нан база ретін­де бас тарт­пай­ды, бірақ ол Таяу Шығыс үшін стра­те­ги­я­лық тұрғы­дан маңы­зды­рақ. Шешу­ші фак­тор – АҚШ төтен­ше жағ­дай­да Эсто­ни­я­ны неме­се Поль­ша­ны қорға­уға дай­ын ба, яғни ядро­лық соғыс қау­пі туын­даған жағ­дай­да қан­дай шешім қабыл­дай­ды? Бірін­ші пре­зи­дент­тік мерзі­мін­де Трамп Аме­ри­ка­ның Чер­но­го­рия үшін үшін­ші дүни­е­жүзілік соғы­сқа нелік­тен тәу­е­кел ету­ге дай­ын екенін түсін­бей­тінін айтқан бола­тын. Дәл осын­дай жағ­дай қай­та­ла­на­тын бол­са, Бал­тық жаға­ла­у­ын­да ресей­лік аран­да­ту­шы­лық орын алған жағ­дай­да НАТО бір­лі­гі бұры­нғы­дан да өзек­ті бола­ды. Егер Мәс­кеу АҚШ Нар­ва неме­се Рига үшін өз тер­ри­то­ри­я­сы­на қауіп төн­діру­ге дай­ын емес деген қоры­тын­ды­ға кел­се, бұл Еуро­па қауіп­сізді­гі үшін орас­ан зор зардап­тарға әкеледі.

Олар­дың сце­на­рийі қақты­ғы­стар бір уақыт­та бір­не­ше май­дан­да өршіп тұрған әлем­ді сипаттай­ды. Ресей НАТО-ны сына­ды, Қытай Тынық мұхи­тын­да аран­да­ту­шы­лы­қтар ұйым­да­стыр­ды. Еуро­па мұн­дай үйле­стіруді бол­дыр­мау үшін не істей алады?

Еуро­па Ресей­дің жаһан­дық серік­те­стерін күшей­тетін бар­лық бай­ла­ны­стар­ды сана­лы түр­де әлсіре­туі керек. Үлкен сәт­сіздік Ресей мен Қытай­ға жол ашып, Сахель аймағы­нан әскер­лер­дің шыға­ры­луы бол­ды. ЕО эко­но­ми­ка­лық және дипло­ма­ти­я­лық ұсы­ны­стар арқы­лы мем­ле­кет­тер­ді Ресей осі­нен ажы­ра­туға тыры­суы керек. Мәс­кеу мен Бей­жіңнің тығыз ынты­мақ­та­сты­ғы жағ­дай­ын­да бұл сәт­ті болуы екіта­лай, бірақ басқа ойын­шы­лар­мен – Иран, Сол­түстік Корея, кей­бір Афри­ка мем­ле­кет­тері­мен – ақыл­ды стра­те­ги­я­лық қадам­дар жаса­луы керек.

Бесін­ші, Еуро­па­ның Ресей­ді тежеу ​​үшін қабыл­даған кез кел­ген шара­ла­ры да қауіп ретін­де түсін­дірілуі мүм­кін. Егер Еуро­па алыс қашы­қты­ққа ұша­тын зымы­ран­дар­ды орна­ла­стыр­са, олар кәдім­гі неме­се ядро­лық бола ма деген сұрақ туын­дай­ды. Ресей бұл зымы­ран­дар­дың ядро­лық оқтұм­сы­қтар­ды алып жүру мүм­кін­ді­гі­мен сана­суы керек және сақтық шара­сы ретін­де күше­юі мүм­кін. Бұл тосқа­уыл қою­ды сон­ша­лы­қты нәзік ете­ді: ол сенім­ді болуы керек, бірақ шие­леніс тудыр­мауы керек.

Ресей­ді жалғыз Гер­ма­ния тоқта­та алмай­ды. Бірақ бәрі алға жыл­жуы мүм­кін. Бер­лин өзінің эко­но­ми­ка­лық және қауіп­сіздік рөлін бай­ып­пен қабыл­да­са, басқа еуро­па­лық мем­ле­кет­тер де соны ұста­на­тын бола­ды. Бұл тек әске­ри құрал­дарға қаты­сты емес. Басты сұрақ: қоғам өзінің демо­кра­ти­я­лық тәр­тібіне қауіп төніп тұрға­нын түсіне ме? Тек осы жағ­дай­да ғана ол өзін қорға­удың құнын төле­у­ге дай­ын болады

Алтын­шы, автор қазір­гі келіс­сөз­дер­ден көп нәр­се күт­пей­мін дей­ді. Себебі Трамп ресей­лік­тер­ге қалаға­ны­ның бәрін беретін бағыт­та бол­са, жағ­дай қиын­дай­ды. Бірақ содан кей­ін сұрақ туын­дай­ды: Укра­и­на нәти­жені қабыл­дай ма деген? Ал әске­ри қауіп­сіздік­ке қатаң кепіл­дік бол­ма­са, Укра­и­на бұған келі­се алмай­ды. Бұл орын­дал­ма­са, Укра­и­на өз басы­нан келіс­сөз­дер жүр­гізіліп жатқан мұн­дай келісім­ді қабыл­дай алмай­ды. Міне, осы кезең­де еуро­па­лы­қтар аме­ри­кан­ды­қтар беріп оты­рған көмек­ті бере ала ма? Мәсе­ле соған бай­ла­ны­сты. Сон­да Укра­и­на соғы­сты жалға­сты­ра ала­ды. Сай­ып кел­ген­де, біз ресей­лік­тер­дің әске­ри логи­ка­сын өзгер­ту тура­лы айтып отыр­мыз. Дәлірек айтқан­да, соғы­сты аяқтаған­нан гөрі, оны жалға­сты­ру көбірек ұта­ды деген пікір бар. Ал бұл қазір Укра­и­наға әске­ри қол­дау көр­се­ту және Ресей­ге қар­сы эко­но­ми­ка­лық санк­ци­я­лар қою арқы­лы ғана мүм­кін. Ресей тозып бара­ды және мұн­дай қарқын­ды­лы­қ­пен, әрі адам­дар­ды жоғал­ту жыл­дам­ды­ғы­мен соғы­сты шексіз жалға­сты­ра алмайды.

Шәрі­п­бек ӘМІРБЕКОВ