Отандық БАҚ 1 сәуірден бастап Ресей өз аумағында жүрген қазақстандықтарға шектеу енгізгенін жарыса жазып жатыр. «Коммерсантъ» желілік басылымы бұл елде кейбір жүргізушілер үшін Қазақстанда берілген жүргізуші куәліктері жарамсыз екенін жариялады. Басылымның жазуынша, енді Ресейде тұрақты тұруға келген немесе азаматтық алған шетелдіктер көлік басқару үшін міндетті түрде ресейлік жүргізуші куәлігін алуы тиіс.
Ресей Федерациясының «Жол қозғалысы қауіпсіздігі туралы» заңына сәйкес, бұл талап 2024 жылдың 1 сәуіріне дейін Ресей азаматтығын немесе тұрақты тұруға рұқсат алғандарға, сондай-ақ осы күнге дейін шетелдік жүргізуші куәлігімен елге кірген ресейліктерге қатысты көрінеді. Егер олар 1 сәуірден кейін көлік тізгініне қазақстандық немесе басқа шетелдік куәлікпен отыратын болса, бұл – жүргізуші куәлігінсіз көлік басқару ретінде қаралып, 15 мың рубльге дейін (90 мың теңгеден аса) айыппұл салынады.
Түсініксіз жері – бұл талап Беларусь азаматтарына және осы елдің жүргізуші куәлігі бар ресейліктерге қолданылмайды екен. Оның үстіне бұрын шетелдік жүргізуші куәлігін ресейлік куәлікке емтихансыз ауыстыру мүмкін болса, 1 сәуірден бастап бұл жеңілдетілген мерзім де тоқтаған. Деректерге сәйкес, бір жыл ішінде 500 мың адам жүргізуші куәлігін ауыстырған. Енді М, А, В санаттары үшін теориялық емтихан тапсыру қажет болса, С және D санаттары бойынша автомектептен өтіп, содан кейін теория мен практикадан емтихан тапсыру қажет.
Түсініксіз дейтініміз, Қазақстан – Беларусь елі сияқты Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекет. Бұл одақтың негізгі мақсаты – мүше мемлекеттердің экономикаларын тұрақты дамыту үшін жағдайлар жасау, одақ шеңберінде тауарлардың, қызметтердің, капитал мен еңбек ресурстарының бірыңғай нарығын қалыптастыруға және еркін қозғалысын қамтамасыз етуге ұмтылу.
Осы тұрғыдан алғанда, Ресей – мүше мемлекеттер бірге қабылдап, бірдей орындауға міндетті талаптарды бұзып отыр! Есесіне 2022 жылы ақпанда бұл ел Украинаға соғыс ашқалы, қаншама ресейлік азамат біздің елімізде емін-еркін жүр. Біз оларға жеке сәйкестендіру нөмірін де, банк карточкасын да, тіпті Қазақстан азаматтығын да беріп жатырмыз. Бұған Ресей азаматтарының еліміздің активтерін белсенді түрде көптеп сатып алып жатқанын қосыңыз! Тек бір жылдың өзінде, яғни 2022–2023 жылдары Қазақстандағы ресейлік капиталы бар компаниялардың саны 70 %-ға өскен. Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, сол кездегі олардың саны 19 735-ке жеткен, сондай-ақ 3 935 бірлескен компанияда ресейлік капитал болған. Қазір қанша екенін бір Құдай білсін!
Ресейлік бай-бағландардың әрекеті түсінікті шығар, бұған оларды соғыс пен қатаң санкциялар итермелеп отырғаны сөзсіз. Мүмкін, бұл бір жағынан бүкіл маңызды нысандар мен ең қымбат қазақстандық активтерді көптеп сатып алу арқылы біздің елімізге үстемдігін жүргізуге бағытталған Ресей басшылығының құпия түрде жүргізіп жатқан жымысқы саясаты да шығар, кім білсін! Әйтпесе соғыс басталып, мобилизация жарияланған кезде Қазақстанға мыңдап емес, жүз мыңдап ағылған азаматтарына тоқтау салуға толық мүмкіндігі бар еді ғой. Жоқ, керісінше, кете берсін, барып қажетті нысандар мен активтерді иелей берсін деп, әдейі ынталандыруы да бек мүмкін!
Ал бізде оны елеп-ескеріп, бетіне күле қарасаң – көйлегіне жамау тілеп, балақтағы биттің басқа шығатынын ойлап жатқан ешкім жоқ! Осы тұрғыдан алғанда, қит етсе қазба байлық көзі мол кен орындарын, стратегиялық нысандарды және өз үлестері мен бүкіл бизнесін ресейліктерге сататын қазақ билігі мен қазақстандық меншік иелерінің әрекеті тіпті түсініксіз!
Қазір қарап отырсақ, соңғы бірнеше жылда қазақстандық қаншама ірі кәсіпорын ресейліктердің иелігіне өткен. Соның бірі – «Қазфосфат» компаниясы. Ол ТМД мен Еуропа аумағындағы құрамында фосфор бар тыңайтқыштар өндіретін ірі компания. Оның активтері – «Минералдық тыңайтқыштар» зауыты, «Қазфосфат» және «Шолақтау» тау-кен өңдеу кешендері, теміржол-көлік кешені, Степногорск химия зауыты, сондай-ақ Қазақстан, Өзбекстан, Түркия және Литвадағы сауда үйлері.
Миттал кетіп, «Қарметке» иелік еткен Андрей Лаврентьевтің де артында орекеңдердің құлағы қылтияды.
Ал «Буденовское» алпауыт уран кен орнының 49 % үлесі «Росатомға» сатылды. Артынша «Росатом» басшылығы Қазақстандағы ірі уран активтерін бақылау Ресейге уран қоры бойынша әлемде 2-орынға шығуға мүмкіндік беретінін мәлімдеді. Болжам бойынша, «Буденовское» кен орнында уран өндіру 2026 жылы шамамен 6 мың тоннаны құрайды. Ол уран қоры бойынша әлемдегі ең бай кен орындарының бірі болып саналады.
Бұл тұрғыда саясаттанушы Димаш Әлжанов: «Уран активтерін беру арқылы Қазақстан Кремльге одан да тәуелді жағдайға тап болды. Бұл ресурстар үшін күресте Қазақстан жеңіліп қалды және елде ресми Мәскеуге «жоқ» деп айта алатын саясаткерлер табылмады», – деп мәлімдеді. Осыған қарап-ақ, біздің нені жоғалтқанынымызды бағамдай беріңіз!
Ресейлік олигарх Василий Анисимов пен қазақстандық меншік иесі – Александр Клебанов бірлесіп иелік еткен «Степногорск тау-химия комбинаты» толығымен ресейлік бақылауға алынды. Сондай-ақ Көкшетау, Семей және Өскеменде үш жаңа ЖЭО салу жоспарланып отыр. Тапсырысты, неге екені белгісіз, ресейлік «Интер РАО-Экспорт» және «Фирма ОРГРЭС» компаниялары орындайтыны айтылып жатыр.
Қазақстанда келешекте салынуы мүмкін үш атом станциясының құрылысын да «Росатом» жүргізуі мүмкін деген күдік басым. Әлі қамал алар 40 жасқа толмаған, тегі ресейлік Тимур Турловтың бір өзі қаншама қазақстандық активті уысында ұстап отыр!
Ұзын сөздің қысқасы, Қазақстан – тәуелсіз мемлекет, ЕАЭО-ның тең құқықты мүшесі болғанымен, бұл одақ тек Ресей мүддесі үшін ғана пайдалы болып тұр. Ресейлік жүргізуші куәлігін алу туралы мына талап та Қазақстан азаматтарының құқын шектеу, одақ қызметінің талаптарын өктемдікпен өрескел бұзудан басқа ештеңе емес! Қазақстанның қазіргі жағдайына қарасақ, бірте-бірте Ресейге жұтылып бара жатқандай. Тіпті ЕАЭО-ның өзі тізгінді бір қолда ұстай отырып, өзге республикаларды біртіндеп бағындыруға бағытталғандай!
Құтмағамбет ТАЛАПБАЙҰЛЫ,
«D»
