Сөйтіп, Журналистер күні де өтті. Аста-төк ақ дастархан жайылып, омырауларға марапат белгілер тағылып, ойын-сауық сахнасы айқара ашылды. Бәрі дұрыс, бәрі жөн.
Дегенмен, «Өткенсіз бүгін жоқ» деген мақал бар. Осындайда ел баспасөзінің өткені мен бүгінін салыстырып, ой елегінен өткізіп отырғаныңды өзің де байқамай қалады екенсің. Ол аз болғандай, жаңа ғана «Фейсбуктан» қазақ тілін қолдау туралы «Ақ жол» партиясы ұсынған хатқа бірнеше депутат, оның ішінде төрт-бес қазақ депутат қол қоюдан бас тартқанын оқып қалдым. Бәрі де – аты-жөні ел аузында жүргендер.
Мәселе онда да емес, мәселе ол азаматтардың – Парламентке, депутат қазақтардың қазақ деп аталатын ұлттық болмысқа қап-қара кір келтіруі туралы қазақ баспасөзінің үнсіз қалуында болып отыр. Әсіресе мемлекеттік тілге байланысты жекелеген депутаттардың осы сорақылығы туралы «Ана тілі» газеті неге «басын бағып», үнсіз қалды?! Иә, өткенсіз бүгін жоқ, осы «Ана тілі» газетін Мереке Құлкенов басқарып тұрғанда, қазақ тіліне қарсы осындай сатқын депутаттардан бастап, министрлерге шейін аты-жөндерімен, фотосуреттерімен қоса халыққа ұдайы жариялап тұрды. Оған арнайы бір айдар болды. Түркітілді орыс фамилиялары, орыс тіліндегі түркі сөздері, орыстікі деп жүрген мыңнан астам сөздердің этимологиясы (стакан – тостақан, гусь – құс, отец – от иесі, т.т.) ұдайы беріліп тұрды.
Бір күні бас редактор Мереке Құлкенов «Таң-Шолпан» журналында істейтін мені шақырып алып, әзіл-шынын араластыра отырып: «Осы Қазақстанда плюрализм, сөз бостандығы дегенді сенен қатты сүйетін адам жоқ-ау деймін. Саған «Ана тілінен» «Саясаттар тоғысында» деген айдар ашып беремін, Нұрсұлтанға тиісіп арамтер болмай-ақ қой, басқасын аяма, бірнәрсе шығып жатса, өзім жауап беремін» деп, сол айдарды ашып берді. Содан… О‑ой, сілтедім-ау бірнеше жыл. Мәкең айтса – айтқандай, сол кездегі парақор («жемқор» емес), қазақ тіліне қарсы қазақ министр, сот, прокурор, рушыл – толып жатқан мемқызметтердегі «русскоязычныйлар мен «трехязычныйлар», орыс шовинизмі дейсіз бе, «Ана тілінің» «пышағына түспегені» жоқ шығар. Патшалық-коммунистік Русиядан азды-көпті тәуелсіздік алғанымызға 34 жыл болса да, осы күні көп айтыла бермейтін Қазақстанның да, Русияның да ішкі һәм сыртқы саясатындағы қазақ ұлттығына қайшы келетін тұстар әрі ащы, әрі «әп-әдемі» тілмен ап-айқын айтылып отырды.
Ұтыры келгенде айта кетейін, менің сол «Саясаттар тоғысында» жарияланған мақалаларым кейін «Ұлт уайымы» атты үш томдық публицистикалық кітап болып шықты. Барлығы 500 данамен шыққан сол үш томдықты Ақтөбе облысы «пышақ үстінен» «талап алып кетті». Қазір өзімде бір-бір данасы ғана қалды. Сол жылдары «Ана тілінің» таралымы, ұмытпасам – 200–300 мыңның ар жақ-бер жағында болды-ау деймін!
Шындықты айтуды шырық бұзушылық немесе біреуді кемсіту деп ойлап қалмаңыз (ойласаңыз да өз еркіңіз ғой), әттең қазіргі «Ана тілі» газеті болсын, басқасы болсын – бүгінгі қазақ баспасөзінде ұлт мәселесіне, ең әуелі қазақ ұлтының саяси, әлеуметтік-тұрмыстық, туған тілдік әлжуаз ахуалына байланысты сол бір жылдардағыдай қай жағынан да сауатты, өршіл, өткір батыл рухты материалдар жеткілікті дей алмаймыз. Оның есесіне, елімізде «өте салиқалы, байсалды жүргізіліп жатқан әлдебір тіл саясатын дәріптеу, «қарыштап дамып» келе жатқан экономикамыз туралы мәймөңкелеп айтқан болу, бір-бірінің шала-шарпы немесе көркемдіктен, шебер суреткерліктен мақұрым өлең кітаптары мен прозалық шығарма-сымақтарының балағынан жел үрлетіп мақтау ернеуінен асып, төгілгелі тұрады. Мүмкін, бұның бәрі еліміздің бүгінгі ішкі-сыртқы саяси ахуалына да қатысты шығар. Дегенмен, солай болғанның өзінде мұндайда журналистің саяси да, мәдени де, әдеби де сауаттылық деңгейі, айтар ойды әртүрлі ситуацияға (жағдаятқа) орай бере білу шеберлігі маңызды, өте маңызды рөл атқарады.
Әлгінде «Ана тілі» газетінің, оның сол кездегі бас редакторы Мереке Құлкеновтың сол бір жылдарда ел өмірінде үлкен өзгерістер жасауға айтарлықтай атсалысқанын қысқаша ғана айтып өттік. Осындайда өзіміз ойға түйген мына бір пікірді де айта кетудің еш сөкеттігі жоқ деп білемін:
Иә, газет те, журнал да тірі жан иесі тәрізді. Оның сауатты, білімді, көркем басылып шығуы қандай болса – оның басшысының да білім-білігі, азаматтық ұстанымы, абырой-беделі, деңгейінің жоғары немесе төмен екенін дәл сондай ап-айқын көрсетіп тұрады.
Мырзан КЕНЖЕБАЙ