Көзі қарақты, елгезек қауымның есінде болар, сонау 2015 жылдың қоңыр күзінде Каспий теңізінің жағалауында өткен әскери оқу-жаттығуға дайындық кезінде «БТР-80» машинасы суға батып, екі сарбаз мерт болған еді. Қайғылы оқиғаның себебі тиісті ұйымдарға белгілі болғанымен, қалың көпшілік хабарсыз екені анық. Ал салдары – біздің әскеріміздің жауынгерлік жағдайының әбігер, командирлер – біліксіз, прокуратура – жауапсыз, сот – гуманистік тұрғыда жеке тұлғаның болашағына мүлде мән бермейтін, тек соттауды ғана мақсат тұтатын билік тармағы екенін көрсетіп тұрғандай.
Мәселенің мәнісі
Сол жылы күзде Ресейдің «Донгузский», Қазақстанның «Оймаша» полигондарында, соның ішінде Каспий теңізінің жағалауында біздің еліміздің аймақтық суларында «Орталық-2015» атауымен екі елдің бірлескен стратегиялық командалық-штабтық оқу-жаттығулары өтетін болады, мұнда теңіз десантын түсіру де қарастырылады. Бірлескен іс-қимылды ұйымдастыру, оқу-жаттығуды жан-жақты қамтамасыз ету мақсатында тараптар жаттығу өтетін аймақты барынша зерттейді. Соның нәтижесінде бұрын таңдалған жерде «БТР-80» әскери машинасы құмда батып қалуы мүмкін екені ескеріліп, теңіз десантын түсіру орнын 16.8 белгісіндегі ауданға ауыстыру жөнінде шешім қабылданады.
ҚР Қорғаныс министрі бірлескен оқу-жаттығу жұмыстары жөнінде № 443 бұйрығын шығарып, «Оймаша» және «Шығыс» полигондарында нақты іс-әрекеттердің жоспарын жасауды ҚР ҚК Құрлық әскерлерінің бас қолбасшысына жүктейді. Бұл бұйрық орындау үшін «Батыс» өңірлік қолбасшылығының қолбасшысы, полковник М.Нұғмановқа түседі. Үлкен өкінішке қарай, ол оны орындау бойынша өзінің бұйрығында құтқару-эвакуациялау тобын қарастырмайды. 2015 жылғы 3 қыркүйекте оған жаттығу өтетін аймақты зерттеу есебі де жолданады. Онда артдайындықтан кейін кемелердің тралды топпен өтуі және 8 суда жүзушінің 2 қайықта диверсияға қарсы шаралар өткізуі, 5 десанттық кемемен теңіз жаяу әскері және 5 «БТР-80» әскери техникасын теңізге түсіру ұсынылған. Қолбасшы М.Нұғманов мұны қабылдап, № 25744 әскери бөлімінің командирі подполковник Е.Толықбаевқа 2 теңіз жаяу әскері батальоны, 5 ротасының әскери қызметшілері мен техникалары осы эпизодқа қатысатындығы туралы өз шешімін жеткізеді.
Өз кезегінде подполковник Е.Толықбаев төтенше жағдайда жеке құрам мен әскери техниканы құтқаруға жауапты бола тұра, қызметке салғырттық танытып, өз тарапынан құтқару командасын жасақтау үшін, материалдық-техникалық мүмкіншіліктің жоқтығы туралы полковник М.Нұғмановқа хабарламай, № 25744 әскери бөлімі командирінің қару-жарақ жөніндегі орынбасары, майор Р.Жылқайдаровқа, 2 батальон командирінің орынбасары, майор К.Шаймерденовке, осы батальонның 5 рота командирі Р.Жұмалиевке десантты кемелерден түсіруді көрсету әрекетін елестетуге, жеке құрамды және «БТР-80» машиналарын дайындауды бастауға өкім беріп, оған аға жетекші етіп майор Р.Жылқайдаровты тағайындаған. Ол әскери техникалардың құрылысын және пайдалану ережелерін, олардың техникалық жағдайын білу, қару-жарақ, әскери және басқа да техникаларды үйрету бойынша сабақтар өткізу тікелей міндеті саналатын бастық бола тұра, қызметіне салғырттық танытып, формулярдағы «Семей Инжиниринг» АҚ жазбаларына сәйкес күрделі жөндеу барысында суда жүзуде сынақтан өтпеген 2 бірлік, борттық нөмірлері 220 және 221 санды «БТР-80»-ді Каспий жағалауына жіберген.
Атап көрсететін жайт – Р.Жылқайдаров танкілер, БМП және БТР-лердің су кедергілерінен өтуі кезінде қолданылатын Басшылық ережелерінің 113-тармағын бұзған. Соған сәйкес, ол құтқару командасын қажетті құралдармен жасақтауды қамтамасыз етуге тікелей жауапты бола тұра, өз әрекетінің салдары ауыр зардапқа ұшыратуы мүмкін екенін алдын ала біле тұра, менмендікке беріліп, жеңілтектік танытып, БТР-лер суға түсер алдында ауа кіретін және ауа шығаратын, сондай-ақ мотор үстіндегі қақпақтарды жабуға механик-жүргізушілерді үйретпей, қызметіне салғырт қарап, құтқару командасы болмаса да, жеке құрамды суға түсуге жіберіп, дайындық жаттығуларын өткізуге кіріскен. Әскери бөлім командирінің 2015 жыл, 9 қыркүйектегі № 790 бұйрығымен ол 5 ротаның жеке құрамын «БТР-80»-мен жүзуді үйрету бойынша жаттығуларда басшы жетекші етіп тағайындалған соң да құтқарушылар командасынсыз жаттығулар өткізген.
2015 жылғы 10 қыркүйекте «Оймаша» полигонындағы оқу-жаттығулар өткізілетін ауданға әскери басқару органдарын және белгіленген әскерді шығару жүзеге асырылған, яғни әскери бөлімшелер жоғары деңгейдегі жауынгерлік әзірлікке келтірілген. Осы күннен бастап полковник М.Нұғманов сол әскерді басқаруға кіріскен. Осыған байланысты әрбір әскери қызметшіден қауіпсіздік шаралары бойынша тексеру сынағын қабылдауға және оқу-жаттығу барысында қатаң сақтауға міндетті болса да, қызметіне салғырттық танытып, ережелерде белгіленген қауіпсіздік шараларын әзірлемеген және қамтамасыз етпеген, су кедергілерінде құтқару қызметін ұйымдастырмаған. Сондай-ақ ол жаттығу кезіндегі әскерлердің іс-қимыл кестесін бекітпеген, оның жоспары да дайындалмай қалған.
Осы мерзімде майор Р.Жылқайдаров қауіпсіздік ережелерін, танк, БМП және БТР-лармен су кедергілерінен өту бойынша басшылық, нұсқама талаптарын дөрекі бұзып, теңіз бойында инженерлік барлау жүргізбей, құтқару командасы болмаса да, жеке құрамды құтқару жилеттерімен қамтамасыз етпей, ақаулықтары бар техникалармен сабақ және жаттығу өткізуді жалғастырған. Оның үстіне механик-жүргізушілерге ауа кіретін және шығатын, мотор үстіндегі қақпақтарды жабуды, жеке құрамды су кірген жағдайда қалай әрекет етуге үйретпеген.
Әрине, қайғылы оқиғаның қалай орын алғанын тәптіштеп түсіндіру өте көп уақытты алады және ол міндет те емес. Ары қарай қысқаша айтатын болсақ, екі ел әскерлерінің бірлескен оқу-жаттығуына Ресей ҚК мен әскери техникасы, Каспий филотилиясының десанттық кемелері белгіленген мерзімде келмейді. Олар ауа райының қолайсыз болуы, теңіздегі толқынның ойлаған мөлшерден жоғары екенін ескеріп, БТР-ларды теңізге түсіруге болмайды деп шешеді. Ал полковник М.Нұғманов бұл ақпаратты біле тұра, осындай жағдайда «БТР-80»-мен теңіз десанттарын түсіру міндетті болмаса да, бұл жаттығуды өткізуден бас тартпаған. Сөйтіп, теңіздегі толқынды көре тұра, төніп тұрған қауіпті сезе тұра, жауапсыз қадамға барған.
Нәтижесінде осындай салғырттық, өзімшілдік, әлдеқашан белгіленген ереже, нұсқаулық талаптарының орындалмауынан, командирлердің білімсіздігі, біліксіздігі салдарынан әскери қызметтегі бар өмірі алдағы жап-жас сарбаздар қаза тапты. Өзекті өртейтін өкініш те осы!
Біз мұның бәрін ауадан алып жазып отырған жоқпыз, қолымызда Бас әскери прокурордың көмекшісі, осы қайғылы оқиғаға байланысты қозғалған № 157220101000047 қылмыстық істі тергеу және тергеу тобының жетекшісі, әділет полковнигі С.А.Сырлыбаев анықтап, 2016 жылғы 18 мамыр күні қол қойған қаулысы бар. Осы қаулыда Тікелей басшылардың қызметке салғырттығы нәтижесінде төрт мерзімді әскери қызметші – А.Жолдыбай, З.Адилов, Б.Қалыбай, А.Махамбетовтер қайтыс болғаны, сот-медициналық сараптаманың қорытындысына сәйкес, олар механикалық афиксация, жоғары тыныс ағзалары сумен толып, тұншығу нәтижесінде қайтыс болғаны тайға таңба басқандай жазулы тұр.
Қылмыстық іске кінәлілер
қалай жазаланды
Әрине, адам қазасы орын алып, қылмыстық іс қозғалған соң, оларға әртүрлі жаза белгіленді. Ақтау гарнизонының әскери соты 2016 жылғы 25 қараша күні ҚР Қылмыстық кодексінің 2‑бап, 453-бөлігімен М.Нұғманов Е.Толықбаев, Р.Жылқайдардың әрбірін 2 жыл 6 айға, А.Баймұратовты 1 жыл 6 айға бас бостандығынан айыруға, ал Б.Төлегенов пен Е.Көбегенді 6 айға шартты түрде бас бостандығынан айыру жөнінде үкім шығарды.
Бірақ Қазақстан Республикасының Әскери соты Қылмыстық істер жөніндегі апелляциялық сот алқасы Ж.Мұсабекұлының төрағалығы, судьялар К.А.Сихимбаева, К.Е.Симанбетов, хатшы Б.Ж.Абдималик, ҚР Бас әскери прокуратурасының прокуроры Н.О.Узаков, адвокаттар – Н.Ш.Саркулов, М.К.Елемесова, М.Н.Каплан және Д.Ж.Ержумановтың қатысуымен 2017 жылғы 2 ақпанда бұл үкімді өзгертіп, Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 20 жылдығына орай жарияланған рақымшылық негізінде оларды қамаудан босату туралы қаулы қабылдайды. Сөйтіп, төрт адам қаза тауып, олардың жақын-жуықтарына ауыр моральдық, әскери бөлімге қомақты материалдық шығын келтірілсе де, олар жазадан босатылады.
Әрине, бұл – президенттің Жарлығымен адамгершілік ізгі ниеттің нақты іс жүзіне асқанының көрінісі. Бірақ осы қылмыста инедей кінәсі жоқ екі сарбаздың, мүмкін, келешектегі мықты бір генералдың болашағына балта шабылғанына ешкім мән берген жоқ!
Келешекке жол жапқан негізсіз жаза
Шығыс Қазақстан облысының тумасы, 1996 жылы 3 ақпанда дүниеге келген Көбеген Ерасыл Ержанұлының бала күннен ең асыл арманы – ер жетіп, есейгенде әскери қызметші болып, еліне адал қызмет ету, кең байтақ Отанын қорғау еді. Мектепті бітірген соң, осы мақсат жолында ол Бурабайдағы Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің Ш.Уәлиханов атындағы кадет корпусына оқуға түседі. Кішкентай кезінен әскери адам болуды аңсайтын әр баланың соғыс жайлы кітаптарды көп оқитыны заңдылық қой, ол да қазақтың даңқты батырлары – Бауыржан Момышұлы, Рақымжан Қошқарбаев, Талғат Бигелдинов, Қасым Қайсенов және басқа батыр ата-әкелеріміз жайлы жазылған дүниелерді көп оқып, тұрақты түрде спортпен айналысып, шымыр болып өседі. Соларға еліктеп, мың өліп, мың тірілген халқы үшін қалтқысыз қызмет еткісі келеді.
Кадет корпусын сәтті аяқтап, 2015 жылы ҚР Қарулы Күштерінің қатарына шақырылады. Көп ұзамай-ақ № 25744 әскери бөлім командирінің міндетін уақытша атқарушы, гвардия подполковнигі М.Дарбишевтің қолынан ҚР ҚК Сержанттар корпусының қатарына қабылданғаны туралы сертификат алады. Осы бөлімде 2 теңіз жаяу әскері батальоны, 5 рота, 2 взводы, 3 бөлімше – әскердегі негізгі буын командирлігіне тағайындалып, офицерлердің сенімді сүйенішіне айналады. Әскери жарғы негізінде қарамағындағы сарбаздардың тәртіпті сақтап, жауапты болуына, әскери даярлық пен жауынгерлік техниканы меңгеруіне үлгі болады.
Жоғарыда айтылған полковник М.Нұғманов және оның бағынысындағы басқа офицерлер өзімшілдік, өктемдік, салғарттықпен өткізіп, төрт әскери қызметші қаза болған жаттығу кезінде Ерасыл Көбеген экипаж командирі ретінде БТР-дағы сарбаздарды ажалдан құтқарып, өмірлерін сақтап қалады, сонымен бірге олардың рухтарын көтеріп, төзімді болуға шақырады. Оны экипаж құрамындағы сарбаздардың төмендегі пікірлері толық дәлелдейді.
– Мен «БТР-80» көлігінде механик-жүргізуші болдым. 18.09.2015 жылы дауыл күшті болды. Теңіздің толқығанына қарамастан, бұйрық бойынша 6 «БТР-80» оқу-жаттығу өнерін көрсетуге теңізге шықтық. Белгіленген мәреге жеткенше, мөлшері 150–200 метрдей, алдымызда ештеңе көрінбей, көлігіміз суға бір кіріп, бір шығып, қалқып жүрді. Бұрылған мезетте жанынан соққан толқынның кесірінен әскери машина суға толып, арт жағынан бата бастады. Десантта отырған сарбаздардың біреуі «Су кірді!» деп айқайлады. Сол сәтте экипаж командирі Ерасыл Көбеген «Дереу сыртқа!» деген бұйрық берді. Барлығымыз жанталасып сыртқа шыға бастадық. Мен көп су жұтқаннан есім кетіп, тұншыға бастадым. Ең соңынан сыртқа шыққан экипаж командирі қасыма малтып келіп, мені сабырға шақырды. Жағадан сонша қашықтықта, толқыған теңіздің екпініне қарамастан, еш ойланбастан, өз өмірін қатерге тігіп, мені бір қолымен, сарбаз Спан Сұлтанды екінші қолымен құтқарушылар келгенге дейін бізді суға батырмай, ұстап тұрды. Экипаж командирінің бұл ісін мен ерлік деп бағалаймын. Сол күні біздерді ажал аузынан арашалап қалған Ерасылдың ата-анасына мың алғыс айтамын, – дейді Думан Бекетаев.
– 18.09.2015 жылы оқу-жаттығу кезінде мен № 226 «БТР-80» экипажында десант құрамында болдым. Салмағы 11 тонна машина теңізде сіріңкенің қорабындай қалқып жүрді. Кенет теңізде қатты дауыл тұрды. Толқынның күштілігінен БТР-дің іші суға тола бастады, сол кезде экипаж командирі Ерасыл Көбеген шұғыл шешім қабылдап: «Люкті ашыңдар, дереу сыртқа!» – деген бұйрық берді, өз міндетін толық атқарып, біздерді аман алып қалуға әрекет етті. Ашық люктен соққан судың толқынынан есінен танып қалған ол өзі бір өлімнен әзер аман қалып, тұншығып қалған мені және айқайлап көмекке шақырған Думан Бекетаевты да құтқарды. Бәрімізді сабырға шақырып: «Қорықпаңдар! Бір-біріңнен ұстап тұрыңдар, қазір құтқарушылар келеді!» – деп, рухымызды көтерді. Толқынның күштілігінен біз қайта-қайта суға бата бердік. Құтқарушылар бізді қайықпен жағаға жеткізкеннен кейін де өзінің қалтырап, тоңып тұрғанына қарамастан, қайтадан қайыққа мініп, басқаларды құтқаруға жанын салды. Ауыр жағдайды көзіммен көріп, басымнан өткізгендіктен, досымның осы жанкештілігін нағыз батырға лайық ерлік деп санаймын. Сол кездегі басымыздан өткен жағдайды жай сөзбен айтып жеткізу мүмкін емес, ол мәңігілік есімізде қалды. Жағаға жеткен сәтте адам өмірінен артық ешнәрсе жоқ екенін анық сезіндім! – дейді екінші сарбаз Спан Сұлтан.
Шынында да бұл нағыз ерлік! Ең бастысы, қайғылы оқиғаның орын алуында Ерасыл Көбеген мен Бауыржан Төлегеннің ешқандай кінәсі жоқ екендігін заң-зәкүннен хабары бар адам былай тұрсын, ниеті түзу кез келген адам бағамдай алатыны күмәнсіз. Үлкен өкінішке қарай, прокуратура, сот ондай бейіл таныта алмай отыр. Олай дейтініміз, керек десеңіз, жоғары жауынгерлік марапатқа ұсынуға лайық бұл ерлік іс тиісті бағасын алудың орнына шартты болса да «қамауға алынсын» деген үкім шығып, олардың өмір жолына, еңбек кітапшасына «соттылығы бар» деген қара дақ болып жазылды.
Ал өзіне қатысты бұл үкімнің әділетсіз екеніне шағымданып, тоғыз жыл бойы оны алып тастауды өтінген Ерасыл Көбегеннің арыз-зарына ешкім құлақ асар емес.
– Менің тағдырыма тергеушілер, прокуратура қызметкерлері, соттар немқұрайлы қарады. Оның дәлелі – менің заңсыз сотталуым, жылдар бойы жазған өтініштерім, арыздарыма дұрыс жауап ала алмауым. Соңғы дәлел – биылғы ақпан айында ҚР бас прокурорының орынбасары Шындалиевтің қолы қойылған жауап. Менің ойымша, арызымды тексеріп, жауап дайындаған прокуратура қызметкері Ғ.Мұқанов істің құжаттарымен толық таныспаған. Іс 30 томнан тұрады, онда менің кінәмді дәлелдейтін айғақтар жоқ. Егер ол жан-жақты, толық танысса – менің кінәсіз екеніме көзі жетер еді. Яғни, ҚР және РФ Қарулы Күштерінің бірлескен жаттығуының сәтсіз аяқталуының басты себебі – Қазақстан тарапынан жауапты әскери қолбасшылардың ауа райының қолайсыздығына байланысты БТР-лерді теңізге түсіруге болмайтындығы жөніндегі ескертулеріне құлақ аспауында екенін түсінер еді. Ал РФ әскерлерінің қолбасшылары өз БТР-лерін теңізге түсірген жоқ, сондықтан әскери техника суға батқан жоқ, жауынгерлері де аман қалды.
Ал мен өз міндетіме салғырт қараған жоқпын, керісінше, суға батып кеткен БТР-ден сарбаздарды дер кезінде шығарып, аман алып қалдым. Теңіз толқып жатыр, біз болсақ суда құтқаратын күртеше емес, бұйрық бойынша броножилет киіп алғанбыз. Оның үстіне жауынгерлердің біразы суда жүзе алмайды екен. Соған қарамастан, өз жауынгерлерімнің аман-есен теңіз жағалауына шығуына бас-көз болдым.
Жауап хатты дайындаған Ғ.Мұқанов: «…жауынгерлік көліктің теңізге батуына тікелей әскери басшылар жауапты деген уәжіңіз тергеу және сот барысында толық тексерілген», – дейді. Расында да, толық тексерілді, оның барысында менің кінәмнің жоқтығы дәлелденді. Алайда маған байланысты жиналған айғақ, дәлелдерді не тергеуші, не прокурор, не сот дұрыс саралаған жоқ. Себебі ауа райын болжайтын бөлімшенің ақпар-анықтамалары, ескертулері тікелей әскери қолбасшыларға баяндалады, ал мен қолбасшы емеспін ғой!
Ғ.Мұқановтың менің бұрынғы арыздарыма берген атүсті жауаптарды қайталауы – оның бұл істің материалдарын оқымағандығын көрсетеді. Ол тағы бұрын БМП машинасын жүргізуді үйренген менің әскери бөлімге келгеннен кейін 1,5 ай ішінде БТР машинасына үйреніп кетуім мүмкін емес екеніне назар аударады. Бұдан бұйрықты орындап, үйренбеген машинаға отыруыма менің кінәлі еместігімді түсініп отыр деген ой туындайды. Сондай-ақ егер толық оқыса, машиналарды зерттеп, үйренгеннен бөлек, олардың күрделі жөндеуден кейін тиісті сынақтан өтпегенін де түсініп, бұл менің міндетіме жатпайтындығына көзі жетер еді.
Сондықтан мен енді ҚР бас прокурорына шағымданып, бұл істегі маған қатысты жағдайларды кәсіби деңгейі жоғары және өз ісіне аса жауапкершілікпен қарайтын қызметкерге тапсыруын өтінемін! – дейді сол кезде кіші сержант шенінде «БТР-80» экипажының командирі болған Ерасыл Көбеген.
Тоқсан сөздің түйіні
Неліктен осынша ұзақ жазудың қажеті бар еді деп ойламаңыздар. Адам тағдыры ойыншық емес. Кейде қылмыстық істер бірнеше ондаған, тіпті жүздеген том болады. Мәселе оның көптігінде емес, кейде бір айтылған нәрсе бірнеше рет қайталанып, мемлекеттік тілде сауатсыз жазылатындықтан, олар тым көп болып, адамды қайта шатастырады. Мәселе – істің жан-жақты да тиянақты тексеріліп, толық дәлелденуінде, соттың мемлекет атынан әділ үкім шығаруында!
Мына жағдайда іс 30 том болғанмен, бұл шарттар толық орындалған деуге келмейді. Ерасыл Көбегеннің өзіне қатысты шығарылған сот актілерімен келіспейтіндігі туралы өтініш хатына Бас прокуратураның 2‑ші Қызмет бастығының орынбасары Р.Дубаеваның қолымен: «ҚПК-нің 489-бабы 1‑бөлігінің 1), 2) тармақтарына сәйкес, заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарау туралы өтінішхат, осы Кодекстің 488-бабының талаптарына сай келмесе немесе шағым жасауға құқығы жоқ адамдар берсе, олар берген адамдарына қайтарылады… Сотталған (адам) заңды күшіне енген сот актілерін қайта қарау жөнінде Жоғарғы сотқа кассациялық тәртіпте өтінішхат келтіруге құқылы» деген жауап келеді.
ҚР Жоғарғы сотынан Қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының судьясы Е.Боранбаевтың қолы қойылған: «… ҚПК 484-бабның 3‑бөлігіне сәйкес соттардың онша ауыр емес қылмыстық істер бойынша шығарылған сот актілері кассациялық тәртіпте қайта қаралуға жатпайтындығы түсіндіріледі. Сондықтан Сіз …кассациялық тәртіпте қайта қарау үшін ҚР Прокурорына наразылық келтіру жөнінде өтінішхатпен жүгінуге құқылы екендігі түсіндіріледі» деген жауап алады.
Ал Бас прокуратураның берген жауабы жоғарыда айтылды. Енді тек онда «Заңды күшіне енген сот актісінің күшін жоюға немесе өзгертуге әкеп соғатын қылмыстық және қылмыстық-процестік заңнама нормаларының бұзылуы анықталмағандықтан, кассациялық тәртіпте наразылық келтіруге құқықтық мүмкіндік жоқ» деп жазылып, шорт кескен жауап барын айтуымыз қалды.
Ата заңымыздың 1‑бап, 1‑тармағында «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары» деп жазылған.
Ал 78-бапта: «Соттардың Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді қолдануға хақысы жоқ. Егер сот қолданылуға тиісті заң немесе өзге де нормативтік-құқықтық акт Конституциямен баянды етілген адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп тапса, іс жүргізуді тоқтата тұруға және осы актіні конституциялық емес деп тану туралы ұсыныспен Конституциялық сотқа жүгінуге міндетті» екені көрсетілген.
Соған қарамастан, қайсы органға қарасты тергеуші, заңдылықтың сақталуын қадағалайтын прокуратура, әділ төрелік айтуы тиіс сот болсын, кей жағдайда өз міндеттерін лайықты атқармай, мәселені «айыпты ма – жазалау керек» деген тұрғыдан қарайды. Ата заң барлық басқа заңдардан биік тұрса да, ол басшылыққа алына бермейді. Көбі сыдыртпа жауап беруге бейіл, адам құқының сақталуы, оның болашағы көп жағдайда оларды қызықтыра бермейді. 30 жыл бойы қалыптасқан бұл жүйе әлі аса өзгере қойған жоқ!
Соның салдарынан шартты түрде болса да 6 айға сотталып, келешекте әскери маман боламын, еліме, халқыма адал қызмет етемін деп армандаған жап-жас жігіттің болашағына балта шабылды. Шартты болса да, «соттылығы бар» дегенді желеу етіп, енді ол 9 жылдан бері не қалаған оқу орнына түсе алмай, не жұмысқа орналаса алмай, әбден торығып жүр.
Ал мемлекет басшысы заң мен тәртіп негізінде әділетті жаңа қоғам құрғысы келеді. Осындай жауапсыздық, біліксіздік, адамның тағдырына жаны ашымайтын безбүйректік пен қағаз толтыруға, онда да сауатсыз, бюрократия бұл ұлы мұратқа әзірше мейлінше бөгесін болып тұр. Бұдан былай оған жол беруге болмайды!
Құтмағамбет ТАЛАПБАЙҰЛЫ