Президенттің 2024 жылғы Жолдауы: Әділетті Қазақстанның негізі – «Заң мен тәртіп» қағидасы

Қазір­гі қоғам­да заң­ды­лық пен құқы­қтық тәр­тіп­ті қам­та­ма­сыз ету мем­ле­кет­тің тұрақты дамуы­ның негізі болып сана­ла­ды. Мем­ле­кет бас­шы­сы Қасым-Жомарт Тоқа­ев­тың «Әділет­ті Қаза­қстан: заң мен тәр­тіп, эко­но­ми­ка­лық өсім, қоғам­дық опти­мизм» атты Қаза­қстан халқы­на Жол­да­уын­да басқа­ру­шы орган­дар алды­на әрбір аза­мат өзін қорға­уда сезі­нетін және мем­ле­кет­тік инсти­тут­тарға сенетін тиім­ді қауіп­сіздік жүй­есін құру мін­детін қой­ды. Бүгін­де Қаза­қстан­да Үкі­мет бұл жұмысты кешен­ді түр­де жүр­гі­зу­де: қыл­мыстың алдын алу шара­ла­ры күшей­тіліп, цифр­лы тех­но­ло­ги­я­лар енгізілу­де, заң­на­ма жетіл­діріліп, мем­ле­кет пен қоғам ара­сын­дағы әріп­те­стік нығайтылуда.

Мем­ле­кет бас­шы­сы­ның Жол­да­уы және өзге де тап­сыр­ма­ла­рын­да қой­ы­лған мін­дет­тер­дің орын­да­лу бары­сы тура­лы толық ақпа­рат­ты Primeminister.kz сай­тын­да жари­я­ланған шолу­дан оқыңыздар.

Құқы­қтық тәр­тіп­ті және пат­руль­дік қыз­мет­ті күшейту

ҚР Ішкі істер мини­стр­лі­гі өз күш-жігерін қала және ауыл­да қауіп­сіз орта құруға бағыт­тап отыр. Күн сай­ын 14 мың­нан астам поли­ция қыз­мет­кері мен Ұлт­тық ұлан­ның әске­ри қыз­мет­шілері құқы­қтық тәр­тіп­ті қам­та­ма­сыз ету­де. 15 мың­нан астам пат­руль­дік марш­рут әзір­лен­ді, бұл про­бле­ма­лы бар­лық аймақты қам­туға мүм­кін­дік бер­ді. Соны­мен қатар қай­та­ла­на­тын қыл­мыстар­дың алдын алу жұмыста­ры жүргізілуде.

Аталған шара­лар қазір­дің өзін­де айтар­лы­қтай нәти­же беру­де. Жыл басы­нан бері қоғам­дық орын­дар­да және көше­лер­де, сон­дай-ақ бұрын сот­талған­дар ара­сын­да құқық бұзу­шы­лы­қтар саны­ның аза­юы тір­кел­ді. Поли­ци­я­ның үйлесім­ді іс-әре­кет­терінің арқа­сын­да 10 мың­нан астам қыл­мыс ашы­лып, 10 млн-ға жуық әкім­шілік құқық бұзу­шы­лы­қтың жолын кесілді.

«Біздің жұмысы­мы­здың негізі – «заң мен тәр­тіп» қағи­да­сы. Алдын алу шара­ла­ры­ның арқа­сын­да қыл­мыстар саны 13%-ға төмен­деді, бұл өткен жыл­мен салы­сты­рған­да 9 мыңға аз. Кісі өлті­ру, қарақ­шы­лық әре­кеті, тонау, бұза­қы­лық, ұрлық және мал ұрлы­ғы азай­ды. Бұрын сот­талған­дар қоғам­дық орын­дар­да және қару қол­да­ну арқы­лы жасалған қыл­мыстық құқық бұзу­шы­лы­қтар саны кеміді, қыл­мыстың ашы­лу көр­сет­кі­ші жақ­сар­ды», — деп атап өтті ішкі істер мини­стрі Ержан Сәденов.

Цифр­лан­ды­ру және бейнебақылау

Цифр­лы тех­но­ло­ги­я­лар­ды енгізу­ге ерекше көңіл бөлі­ну­де. Бей­не­бақы­лау желісі бүкіл ел бой­ын­ша кеңей­іп келеді: 19 мың­нан астам каме­ра бет-әлпет­ті тануға, қара­у­сыз қалған заттар­ды түсіру­ге және тіп­ті көлік ағын­да­рын тал­да­уға қабілет­ті жасан­ды интел­лек­ті­мен жаб­ды­қталған. Бұл жүй­е­лер­ді Жедел басқа­ру орта­лы­қта­ры­мен бірік­ті­ру орын алған оқиға­ларға нақты уақыт режи­мін­де әркет ету­ге мүм­кін­дік береді.

Поли­ция қыз­мет­кер­лері зама­на­уи план­шет­тер мен смарт-жетон­дар­мен жаб­ды­қта­лу­да. Бұл олар­дың жыл­дам әре­кет етуіне және қыз­мет тиім­ділі­гін арт­ты­руға мүм­кін­дік береді. Аза­мат­тарға қолай­лы болуы үшін «102» мобил­ді қосым­ша­сы іске қосыл­ды, сон­дай-ақ eGovMobile мен екін­ші дең­гей­лі банк­тер­дің қосым­ша­ла­рын­да «Заң және тәр­тіп» қыз­меті пай­да бол­ды. Енді кез кел­ген аза­мат құқы­қбұ­зу­шы­лық жай­лы «бір батыр­ма» арқы­лы хабар­лап, қоғам мен құқық қорғау орган­да­ры ара­сын­дағы бай­ла­ны­сты жеңіл­де­те алады.

«Ала­яқтар­дың 2,2 млрд тең­гені алып қоюы­на тосқа­уыл қой­ыл­ды. Соны­мен қатар аза­мат­тар­дың құқы­қтық және қар­жы­лық сау­ат­ты­лы­ғы да артып келеді», — деді Ержан Сәденов.¶

Әйел­дер мен бала­лар­ды қорғау

Үкі­мет­тің басым бағыт­та­ры­ның бірі – аза­мат­тар­дың ең осал санат­та­ры – әйел­дер мен бала­лар­дың қауіп­сізді­гін қам­та­ма­сыз ету. Ішкі істер мини­стр­лі­гін­де тұр­мыстық зор­лық-зомбы­лы­ққа қар­сы күрес жөнін­де­гі арнайы басқар­ма құрылды.

Ұрып-соғу және ден­са­улы­ққа қасақа­на жеңіл зиян кел­ті­ру қыл­мыстық сипатқа ие бол­ды. Биы­лғы жыл­дың 7 айын­да отба­сы­лық зор­лық-зомбы­лық деректері бой­ын­ша 8 мың­нан астам қыл­мыстық іс тіркелді.

Жаңа құқы­қтық тетік­тер­дің арқа­сын­да сот­тар 56 мың­нан астам қорғау нұсқа­ма­сын шығар­ды, ал 19 мың­нан астам құқы­қбұ­зу­шы әкім­шілік қамауға алын­ды. Мың­даған әйел мен балаға дағ­да­рыс орта­лы­қта­рын­да көмек көр­сетіл­ді. Бұл мем­ле­кет тара­пы­нан аза­мат­тар­дың құқы­ғын қорғау бағы­тын­да нақты жұмыстар жүр­гізіліп жатқа­нын көрсетеді.

Қар­жы­лық ала­яқты­қ­пен күрес

Цифр­лан­ды­ру жағ­дай­ын­да интер­нет-ала­яқтық қыл­мыста­ры­ның саны күрт өсіп келеді. Аза­мат­тар­ды қорғау үшін Ішкі істер мини­стр­лі­гі жүй­елі шара­лар­ды жүзе­ге асы­ру­да: ерте әре­кет ету жүй­е­лері енгізілу­де, күмән­ді қоңы­ра­у­лар мен тран­зак­ци­я­лар бұғат­та­ла­ды. Тек соңғы айлар­да ғана 2,6 млрд тең­ге­ден астам қар­жы ұрлы­ғы­ның алды алынды.

Жедел қыз­мет­тер ала­яқтар пай­да­ланған 88 мың­нан астам SIM-кар­та­ны тәр­кіледі, сон­дай-ақ 67 млн-нан астам жалған халы­қа­ра­лық қоңы­ра­удың жолы кесіл­ді. Бұдан бөлек, Мини­стр­лік алдын алу жұмыста­рын бел­сен­ді жүр­гізіп жатыр. Атап айтқан­да, мек­теп оқу­шы­ла­ры­на, сту­дент­тер­ге және зей­нет­кер­лер­ге арналған семи­нар­лар­да қауіп­ті ала­яқтық іс-қимыл­дар­ды тани білу және қар­жы­ны қорғау жол­да­ры үйретіледі.

Есірт­кі қыл­мысы­на және экс­тре­мизм­ге қар­сы іс-қимыл

Бүгін­де есірт­кі қыл­мысы күр­делі мәсе­ле күй­ін­де қалып отыр. 2024 жыл­дан бері вейп­тер­дің заң­сыз айна­лы­мы үшін қыл­мыстық жау­ап­кер­шілік енгізіл­ді, есірт­кі биз­несін ұйым­да­сты­ру­шы­ларға жаза өмір бой­ы­на бас бостан­ды­ғы­нан айы­руға дей­ін қатаң­да­тыл­ды. Биы­лғы 7 айда есірт­кі­ге қаты­сты 4,6 мың­нан астам қыл­мыс аны­қта­лып, 13 ұйым­дасқан қыл­мыстық топ жой­ыл­ды, 11 тон­на­дан астам есірт­кі мен 23 тон­на хими­я­лық зат тәркіленді.

Экс­тре­мизммен күрес те наза­рдан тыс қал­май­ды. 2025 жылы экс­тре­ми­стік сипаттағы 44 қыл­мыстық құқық бұзу­шы­лық аны­қта­лып, оның 23-” іс сотқа жіберілді.

Жол-көлік қауіп­сізді­гі

Ерекше бағыт – жол­дағы апат­тар­ды азай­ту. Жаңа заң бой­ын­ша орта­ша жыл­дам­ды­қты асы­рға­ны үшін жау­ап­кер­шілік күшей­тіл­ді, мопед­тер­ді тір­кеу мін­де­тел­ді. Соны­мен қатар айып­пұл­дар­ды ескер­ту­лер­мен алма­сты­ра оты­рып, ұсақ бұзу­шы­лы­қтар үшін жаза­лар­ды жеңіл­де­ту қарастырылды.

Биы­лғы 7 айда жол­дарға 25 мың­нан астам тек­се­ру жүр­гізіл­ді, қозға­лыс қауіп­сізді­гіне қауіп төн­діретін сан мың ақа­у­лар аны­қтал­ды. Соған сай дрон­дар­дан бастап авто­мат­ты тір­кеу каме­ра­ла­ры­на дей­ін­гі бақы­ла­удың жаңа әдістер қол­да­ны­ла баста­ды. Мұның бәрі бүгін­де нәти­же беріп, рес­пуб­ли­ка­лық трас­са­лар­да жол-көлік оқиға­ла­рын­да қаза тапқан­дар саны 12%-ға төмендеді.

«Жол­дар­да 8,5 млн жол-қозға­лы­сы ере­же­сін бұзу фак­тісінің жолы кесіл­ді. Оның ішін­де 14 мың­нан астам мас күй­де көлік жүр­гі­зу фак­тілері бар. Бұл шара­лар ауыр зардап­тар­дың алдын алуға мүм­кін­дік бер­ді. Бүгін­де цифр­лық шешім­дер қарқын­ды түр­де енгізілу­де. Мәсе­лен, құқық бұзу­шы­лы­қты тір­кеу каме­ра­ла­ры, мобил­ді “жасы­рын” пат­руль­дік жүй­е­лер, дрон­дар, қауіп­ті жүр­гі­зу­шілер­ді аны­қта­уға арналған “Қорғау” жүй­есі. Авто­жол­дар­да орта­ша жыл­дам­ды­қты бақы­лау жүй­есі енгізіл­ді, бұл осы аймақтар­дағы апат­тық жағ­дай­лар­ды азайт­ты. Жол инфрақұры­лы­мы­на бақы­лау күшей­тіл­ді», — деді Ержан Сәденов

Заң­на­ма­ны жетілдіру

Әділет мини­стр­лі­гі заң­ды­лық пен тәр­тіп­ті қам­та­ма­сыз ету­де­гі құқы­қтық база­ны қалып­та­сты­ру­да шешу­ші рөл­ге ие. Соңғы жыл­да­ры ведом­ство заң­на­ма­ның маңы­зын арт­ты­ру, құқы­қтық рәсім­дер­ді оңай­ла­ту және аза­мат­тар үшін сот төрелі­гін қол­жетім­ді ете түсу бой­ын­ша көп жұмыс жүр­гі­зу­де. Соның ішін­де ең бір маңы­зды бағыт қыл­мыстық және әкім­шілік құқы­қты, оның ішін­де жеке құқы­қтар­ды қорғау және қай­та­ла­ма қыл­мыс дең­гей­ін төмен­де­ту­ге бағыт­талған жаңа нор­ма­лар­ды жетіл­ді­ру тура­лы болды.

«Біздің әділет сала­сын­да, сот жүй­есін­де және жал­пы­ла­ма алған­да жүр­гізіп жатқан рефор­ма­ла­ры­мыз бірін­ші кезек­те заң­на­ма­ның сапа­сын арт­ты­руға, соның ішін­де, ең алды­мен заң бәріне бір­дей деген қағи­даға негіз­дел­ген, ал онда орна­ты­лған тәр­тіп талап­та­ры заң­ды әділ қол­да­ны­лу сал­да­ры ретін­де таны­луы тиіс», — деп атап өтті әділет мини­стрі Ерлан Сәрсембаев.

Сот төрелі­гінің қол жетім­ділі­гі және құқы­қтық білім

Әділет мини­стр­лі­гінің басым­ды­қта­ры­ның бірі – халы­қтың құқы­қтық сау­ат­ты­лы­ғын арт­ты­ру. Ведом­ство онлайн-қыз­мет­тер­ді қарқын­ды дамы­тып, элек­трон­дық фор­мат­та мем­ле­кет­тік қыз­мет­тер спек­трін кеңей­ту­де. Аза­мат­тарға цифр­лық плат­фор­ма­лар арқы­лы сот­тар мен мем­ле­кет­тік орган­дарға жүгі­ну­ге мүм­кін­дік беріледі, бұл бюро­кра­ти­я­лық жүк­те­мені азай­та­ды және уақыт­ты үнемдейді.

Халық ара­сын­да ағар­ту­шы­лық жұмыс жүр­гі­зу маңы­зды мін­дет болып қала береді. Құқы­қтық мәде­ни­ет­ті нығай­туға бағыт­талған акци­я­лар мен білім беру науқан­да­ры үне­мі өткізіліп тұра­ды, бұл қоғам­да заң мен мем­ле­кет­тік инсти­тут­тарға деген құр­мет­ті қалыптастырады.

«Егер бұрын заң­сыз әре­кет­тер­ді дәлел­деу және бар­лық инстан­ци­я­лар­дан өту қажет бол­са, енді атқа­ру­шы­лық іс-қимыл­дар­дың ашы­қты­ғы мен цифр­лық шешім­дер­дің мүм­кін­дік­тері есебі­нен бел­гі­лен­ген рәсім­дер­дің бұзы­луы бір­ден аны­қта­ла­тын бола­ды. Ал аза­мат­тар заң­сыз әре­кет­ке тіке­лей жүй­енің ішін­де «бір батыр­ма» арқы­лы шағым­да­на ала­ды», — деді Ерлан Сәрсембаев.

Адам құқы­қта­ры сала­сын­дағы реформалар

Әділет мини­стр­лі­гі адам құқы­қта­ры мен бостан­ды­қта­рын қорға­уға көп көңіл бөледі. Кем­сіту­шілік­ке қар­сы іс-қимы­лға, халы­қтың осал топ­та­рын қорға­уға және әділ сот төрелі­гінің кепіл­дік­терін нығай­туға бағыт­талған жаңа тетік­тер әзір­леніп, енгізілу­де. Бұл сала­дағы қаза­қстан­дық баста­ма­лар халы­қа­ра­лық дең­гей­де қол­дау табу­да, бұл елдің құқы­қтық мем­ле­кет ретін­де­гі беделін нығайтады.

«Осы­лай­ша, «Заң және тәр­тіп» тұжы­рым­да­ма­сын бас­шы­лы­ққа ала оты­рып, атқа­ру­шы­лық іс жүр­гі­зу тарап­та­ры­ның әрқай­сысы сот төрелі­гін жүзе­ге асы­ру кезін­де болжам­ды, заң­ды жағ­дай­ға және дау­лар­ды шешудің өзге де тәсіл­деріне сенім­ді болған кез­де әділ заң­дар­дың қабыл­да­нуы ғана емес, олар­дың сапа­лы орын­да­луы да қам­та­ма­сыз етілетін бола­ды», — деп атап өтті Ерлан Сәрсембаев.

ІІМ мен Әділет мини­стр­лі­гі қабыл­даған шара­лар мем­ле­кет­тің «Заң және тәр­тіп» бір­тұ­тас және тиім­ді жүй­есін құруға ұмты­ла­ты­нын көр­се­те­ді. Бұл жүйе зама­на­уи тех­но­ло­ги­я­ларға, заң­на­ма­ны жетіл­діру­ге, қоғам­ның бел­сен­ді қаты­суы­на және құқық бұзу­шы­лар­дың қатаң жау­ап­кер­шілі­гіне сүйенеді.

Мем­ле­кет­тің мін­деті – сын-қатер­лер­ге жау­ап беріп қана қой­май, құқы­қтық тәр­тіп өмір сүру нор­ма­сы­на айна­ла­тын жағ­дай­лар­ды қалып­та­сты­ру. Бүгін­гі таң­да Қаза­қстан аза­мат­тар­дың сені­мін нығай­та оты­рып және елдің бола­шақ дамуы үшін берік ірге­тас қалап, осы бағыт­та сенім­ді түр­де қадам басуда.