МЕН ТАҢДАҒАН ЖОЛ

«Отан үшін отқа түс, күймейсің!».

Бауы­р­жан МОМЫШҰЛЫ

«Алла береді екі жол,

Бірі оң да, бірі сол.

Ойла­ны­ң­дар, бауырлар,

Дүние қысқа, ақы­рет мол».

МАЙЛЫҚОЖА БИ

Асса­ла­у­маға­лей­күм, Рыс­бек аға, Мар­жан апай!

Хат­та­ры­ңы­зды алдым. Ойлан­дым. Бірақ рай­ым­нан қай­та алмай­ды екен­мін. Неге? Оны, Рыс­бек аға, басқа­лар­дан бұрын сіз жақ­сы түсі­несіз. Бедел­хан досы­ңыз тура­лы тама­ша мысал кел­тір­ген екен­сіз. Бедел­хан аға жазуын көр­мей, көр­се де, «су жаңа» деп ана фут­бол­ка­ны кие салған екен. Арты­нан сіз айтқан соң, жап-жаңа жей­дені шешіп, еш өкініш­сіз жер­ге тастай салған екен. Дұрыс істе­ді. «Әй құр­дас, саған не бол­ды шүбе­рекке шүй­лі­гіп? Осы­ған бола асым­нан аттап кет­сең, өзің біл!» – деп қатып қалған жоқ. Өз қателі­гін түсін­ді. Ойла­маған жер­ден «ұры­лар пар­ти­я­сы­ның» қол­да­у­шы­сы бола қалға­ны­на қысыл­ды. Сосын шешіп тастады.

Есік-тере­зесі кар­тон жәшік­пен жабы­лған авто­за­кқа тиеп, ішіне «калаш­ни­ков­пен» қару­ланған қыз­мет­кер­лер­ді тол­ты­рып, Тал­ды­қорған­нан тал түсте ұрлап алып шықты. Мені шата­стыр­мақ бол­ды ма, әйте­уір бір­не­ше жер­ге аял­дап, ақы­ры түн­нің орта­сын­да вок­за­лға келіп тоқта­ды. Вагон­ның дәл алды­на. Дала­да қап­таған сол­дат­тар, мой­ын­да­рын­да кала­штар, арсыл­даған неміс овчар­ка­ла­ры. Сол жер­де біл­дім, мені Қызы­лор­даға № 60 меке­ме­ге апа­ра­ды екен. Алдын­дағы маған көр­сет­кен екі құжат ше? Мұның алдын­да мөрі бар, қолы бар екі құжат көр­дім емес пе? Біре­уін­де Зареч­ный, екін­шісін­де Алма­ты­дағы № 72 (ТИ-18) еді десем, авто­зак ішіне кір­ген әске­ри «оны біл­медім» деген­дей екі иығын көтерді.

Тере­зесі жоқ вагон­да мені жеке купе­ге қама­ды. Ішін­де әжет­ха­на­сы бар екен. «Дүке, сіз­ге вип-купе» деп қал­ды бір сар­баз. Мазақ қылға­ны ма, әлде шын айт­ты ма, біл­медім. Сол «вип-купе­де» бір тәулік­тей отыр­дым. Алды­ңғы екі өтірік­тері­нен кей­ін үшін­шісіне сену қиын. «Осы­лар мені бір­ден Мага­данға апа­рып таста­ма­са керім» деп ішім­нен ойлап қоя­мын. Пой­ыз тоқтаған сай­ын құлақ түре­мін. Стан­са­да сауда­ла­сып тәте­лерім жүр, «Мән­ті ала­сың ба? Тан­дыр нан бар», – деп қояды. Яғни, мен әлі ел ішін­де­мін. Сосын алақан­дай 7–8 параққа «Мен Думан Мұхам­мед­кәрім. Сая­си тұтқы­н­мын. Мені пой­ы­з­бен ұрлап бара­ды. Адво­ка­ты­ма, ата-ана­ма хабар беру­леріңізді өті­не­мін», – деп жазып, пой­ыз тоқтаған сай­ын бір-бір­ден жер­ге тастап отыр­дым. Сөй­тіп, бір тәулік­ке жақын уақыт өтті.

Вагон­да менен басқа тағы 10–15 адам бар еді. Жол­да Шым­кент пен Тараз­да біраз адам­нан түсір­ді, біраз адам тиеді. «Қызы­лор­даға кел­дік» – деген сыбыс естідім. Мені шыны­мен түсіріп алып қала ма, әлде әрі қарай алып кете ме? Пой­ыз тоқта­ды. Тағы да арсыл­даған иттер­дің дау­сы естіл­ді. Мені там­бурға шыға­рып, есік­ті ашқан­да, бет­тері әппақ қудай боп, екі көз­дері бақы­рай­ып маған қарап тұрған қыз­мет­кер­лер­ді көр­дім. Вагон­ның есі­гі, оның арғы жағын­да авто­зак есі­гі ашық тұр. Авто­зак арты­нан жылт-жылт етіп көк шам ойнақтап тұр.

Осы жер­де, Рыс­бек аға, Мар­жан апай, – сіз­дер­ге өтірік, маған шын, мен қас қағым­дай сәт­ке фан­та­сти­ка­лық пор­тал арқы­лы басқа бір әлем­ге өтіп кет­кен­дей бол­дым. Әлгі жарқы­раған көга­ла шам­дар айқұш-ұйқыш аспанға түсіп тұр екен. Аспан толған ұшақтар. Ұшақ болған­да да, қазір­гі заман­ның емес. Алдын­да про­пел­лері бар. Екін­ші дүни­е­жүзілік соғыс кезін­де АҚШ лизинг­пен Кеңес Одағы­на бер­ген шабуыл­дағыш ұшақтар. Б‑ррр, б‑ррр етіп ұшып өте­ді. Олар­дың ар жағын­да бір-екі дири­жабль тұр дөңкиіп. Бом­ба сүзіп қала­тын тор­ла­ры салақтап тұр. Жалт-жұлт етіп ойнақтап жүр­ген шам енді көгіл­дір емес, сарғыш түс беріп тұр екен. Ойнақтаған шам менің үсті­ме түсті. Үстім­де мен Тал­ды­қорған­нан шыққан­да болған өз киі­мім емес, пижа­маға ұқсас сүт түсті кебе­нек, қолым­да құлы­пқа ұқсас кісен. Оның ұзын шын­жы­ры аяғым­ның басы­на дей­ін салақтап тұр. Аяқта да кісен. Екі кісен әлгі ұзын қара шын­жыр­мен жалға­у­лы. Мен аттаған сай­ын, әлгі сыл­дыр-сыл­дыр ете­ді. Алдым­да авто­зак емес, каби­на­сы фанер маши­на. Артын­да үсті ашық арба. Көлік пен мен шығып келе жатқан вагон орта­сын­да бір тақтай жатыр. Сыл­дыр-сыл­дыр сол көпір­дің үсті­мен өтіп бара жат­сам, ауы­зда­ры­нан сіле­кей­лері ағып овчар­ка­лар арсыл­дап тұр. Қасын­да баста­ры­на буде­нов­ка қал­пақ киген сол­дат­тар мен фураж­ка­ла­рын­да орақ пен балға­сы бар офи­цер­лер. Бәрі қаза­қтар. Бәрінің көзі тесіліп маған қарап тұр. Мен олар­дан емес, олар менен қорқып тұрған­дай. Тақтай көпір­ден өтіп болып аттаға­ным­да, авто­зак ішіне кір­дім. Жаңағы еле­стің бәрі сол сәт­те жоқ бол­ды. Қолы­на калаш ұстаған ХХІ ғасыр­дың, «Жаңа Қаза­қстан­ның» поли­цей­лері мен әскер­лері шыға кел­ді. Баға­нағы­ның бәрі елес бол­ды дей­ін десем, екі аяғым тастай суық темір­ді сезеді. Кісен­дер жоқ. Алай­да екі тобы­ғым темір­ге қажалған­дай ауы­рып тұр.

Бір авто­за­кқа мені жалғыз оты­рғы­зды. Вагон­да қалған 5–6 жігіт­ті басқа авто­за­кқа тиеп жатқа­нын естідім. Менің қасым­да Тал­ды­қорған­нан бір­ге келе жатқан екі түр­ме қыз­мет­кері және қолы­на СВД вин­тов­ка­сы­на ұқсай­тын ұзын калаш­ни­ков авто­ма­тын ұстаған бір әске­ри шам­да­рын жарқы­ра­тып, анда-сан­да «иу-қиу» деп бажыл­дап, бір поли­ция көлі­гі келеді. «Әй, мынау мен үшін мазақ қой. Біздің алды­мы­зға бір-ақ көлік салға­ны несі?» – деп мен әзілдедім.

Сөйт­сем, Тал­ды­қорған­нан бір­ге келе жатқан­ның біре­уі: «Сас­паңыз, Дүке, екі авто­зак­ты төрт көлік­пен күзетіп келе жатыр», – дей­ді. – Е, бәсе, өйт­пе­се бола ма? – дедім.

Түр­ме­ге жет­кенім­де тастай қараңғы түн. Есік­тің алды мен ғима­рат іші толған қыз­мет­кер­лер. Көбісі қару­ланған. Міне, сол кез­де мен «түр­ме­де робо кимей­мін» – деген сөзім­ді ұмы­тып кетіп­пін. Ішім­нен ойлап қоя­мын «пішіні кел­мес неме­се ескі киіл­ген робо бер­се ауы­сты­ры­ң­дар» деуім керек деп. Үсті-басым­ды, сөм­ке­лерім­ді тін­тіп болған соң, басқа бөл­ме­ге кір­гізді. Басты тақыр­лап қыра­тын шашта­раз-сымақ бір­деңе екен. Сол жер­де айна­дан өзім­ді көр­дім. Өзім­ді көр­дім де, бір­ден есі­ме түсті. Міне, осы кез­де Абдул­ла Убай­да­ев деген­мен бірін­ші рет сөз­ге келіп қал­дым. «Тыр жалаңаш жүрей­ін, робо­ла­ры­ң­ды кимей­мін», – деп қат­тым да қал­дым. Арты­нан меке­ме бас­шы­ла­ры, облыс про­ку­ро­ры­ның орын­ба­са­ры және мені әбден қажы­тқан ҚАЖД бас­шы­ла­ры­мен әңгі­ме-дүкен өтті. Бір түсін­генім, бұлар­дың қай­сысы бол­сын, маған жала жабы­лға­нын, заң­сыз, әділет­сіз сот­талға­ным­ды, бір сөз­бен айтқан­да, сая­си екенім­ді біледі. Мой­ын­дай­ды. Қысым бола­ты­нын астар­лап жет­кізіп, алдын ала кешірім сұрай­ды. Ондай әңгі­ме­лер Қап­шағай­да, Тал­ды­қорған­да және Өте­ген батыр кен­тін­де бір­не­ше рет болған. Әттең, осы әңгі­мені бір жана­шы­рым есті­се ғой деп ойла­у­шы едім. Сіз­ге де айтқан екен.

Сіз­бен кез­дескен шен­ділер­дің мені Нель­сон Ман­де­ла­дай нар тұлға­мен салы­сты­рға­ны­нан бұрын менің сая­си көзқа­ра­сы­ма бола қуда­ла­уда жүр­генім­ді мой­ын­даған­да­ры қуант­ты. Соны сіз­ге айтып қалған­да­ры тіп­тен жақ­сы бол­ды. Бұған дей­ін де талай мой­ын­дал­ды, әрине. Тіп­ті бұры­нғы ақпа­рат мини­стрі де бүкіл жур­на­ли­стер­ге «Думан­ның ісі сая­си» деп айтып қалған еді. Енді осы­ған ұқсас бір­дең­кені 02, яғни тәбәріш Така­ев айт­са ғой шіркін…

Әңгі­ме Бедел­хан досы­ңы­здан бастал­ды ғой. Мен де сол құр­да­сы­ңыз сияқты аңғар­май, ұмы­тып кетіп, робо­ны киіп қоя жаз­дап едім. Егер айна­дан өзім­ді көр­ме­ген­де, киіп алуым да мүм­кін еді. Киіп қой­сам кеш болар ма еді. Олай бола қалған жағ­дай­да бірін­ші болып Ақор­да­ның өзі беті­ме баса­тын еді. «Әне, айы­бы­ң­ды да, үкі­міңді де мой­ын­да­май­мын деген Думан­да­рың робо киіп, әжет­ха­на жуып жүр. Бостан­ды­қтағы акти­вист түр­ме­де де «акти­вист». Жақын­да жақ­сы мінез-құлқы, момын­ды­ғы үшін бір-екі мақтау ала­ды. Сосын колон­ка, арты­нан «шын өкін­гені үшін бостан­ды­ққа жібе­руі­міз мүм­кін» десе – не бол­ды? Түр­ме­де «акти­вист» деп ешкілер­ді, яғни қыз­мет­кер­лер­ге қыз­мет ететін­дер­ді айта­ты­нын бәрі біледі. Мұн­дай әңгі­ме тара­са, басқа­сы­нан бұрын мен өзім айта­тын едім – «Думан, түр­ме­де сүмірей­етініңді біл­сең, бостан­ды­қта несіне күшей­іп жүр­дің? Сен де екі­жүзді екен­сің ғой. Робо киген күні сен өзіңнің кім екеніңді, барып тұрған Ақор­да­шыл ТЖ-да КЖ-да өзің екен­сің. Арын шүбе­рекке айыр­ба­стаған тряп­кі, ер емес, ез екен­сің» – деп мен өзім айна­дағы өзі­ме түкіретін едім.

Билік­те оты­рған ұры­лар­дың маған неге робо кигіз­гісі келетінін түсін­ген болар­сыздар. Шын­ды­ғы­на кел­ген­де, мен оны киме­генім үшін жазам­ды алып, кар­цер­ден шық­пай жатқа­ны­ма сегізін­ші айға кет­ті. «Робо киме­се кимеді. Сол үшін кар­цер­де отыр» деп қоя сал­са бола­тын еді ғой. Жоқ, олар қой­май­ды. Робо киме­ген­нен бөлек аты-жөнін ата­ма­ды, жат­пай­тын кез­де жат­ты, отыр­май­тын кез­де отыр­ды, – деген сияқты ондаған жаза­лар мен ескерт­пе­лер берді.

Рыс­бек аға, Мар­жан апай, бұларға Думан­ның робо кигені керек емес. Оларға менің кішірей­іп, істе­ме­ген­ді істе­дім деп, заң­сызды­қтың бәрін заң­ды дегенім, Мұх­тар Әбі­ля­зо­втан бастап, бүкіл оппо­зи­ци­я­ны қара­лап, Ақор­да­ны мақтаға­ным керек. Осы мақ­сат­та­ры­на жету үшін олар робо, әжет­ха­на жуу сияқты­ның бәрін іледі. Оларға көн­сем, яғни робо кисем, басқа­сын табады.

Сіздің хат­пен бір­ге алма­ты­лық бел­сен­ділер­ден 20 жол­дау келіп­ті. Сол жер­де бүк­пе­сіз бүкіл ойым­ды ашық айтуға тыры­стым. Оқып көріңіз­дер. Түсі­несіз­дер деп үміт­те­не­мін. Егер ком­пью­тер­мен теріп, әле­умет­тік желі­ге жари­я­лай­мын, газет-жор­налға шыға­ра­мын деген­дер бол­са, қуа­на-қуа­на келісі­мім­ді бер­дім. Бір өтіні­шім – жұм­сарт­пай, қаз-қал­пын­да шығар­саңы­здар екен.

Отан үшін отқа түсу­ге дай­ы­н­мын, егер соғы­ста (Алла бетін әрі қыл­сын) бол­сам. Алай­да мен түр­ме­де­мін. Түр­ме­де­мін, бірақ қыл­мыс­кер емес­пін. Қыл­мысым біреу. Ол – Ақиқат. Ақиқат үшін бәріне дайынмын.

Мақтан­ды деп сөге көр­меңіз­дер. Бірақ мен шыны­мен бұлар­дың түр­месі­нен, «ұрғы­за­мыз, тестіре­міз» деген қорқы­ту­ла­ры­нан да қоры­қ­пай­мын. Жапқан жала­ла­ры­нан да, заң­сыз сот­та­ры­нан да қоры­қ­пай­мын. Мен қорқа­мын Алла­дан ғана. Ақы­рет­ке ақ болып бар­сам бол­ды. Бұл – менің өзім таң­даған жол!

Ініңіз Думан МҰХАММЕДКӘРІМ,

Қызы­лор­да, № 60 меке­ме, № 2 кар­цер­ден 27.06.2025 ж.