ҚАЗАҚСТАНҒА Иранның жолы АШЫЛДЫ МА?

КТК-дан «Хабарға» ауы­сты­рған пульт. Теге­ран біз үшін жаңа мұнай трас­са­сы бола ала ма?

Иран Ислам Рес­пуб­ли­ка­сы­ның пре­зи­ден­ті Масуд Пезеш­ки­ан біз­ге ресми сапа­ры­мен дер кезін­де келе қал­ды. Қазір елі­міз бала­ма­лы логи­сти­ка­лық жол­дарға өте зәру болып отыр. Ең алды­мен ол, әрине, мұнай тасы­ма­лы­на бай­ла­ны­сты. Иран біз үшін әлем­дік мұхи­тқа Пар­сы шыға­нағы арқы­лы шыға­тын төте жол және орта мерзім­ді пер­спек­ти­ва­да «Қаза­қстан-Түр­кі­мен­стан-Иран-Түр­кия» мұнай құбы­ры­ның жоба­сы әзір­ле­нетін бол­са, оның негіз­гі ойын­шы­сы болмақ.

Қазір біз Иран­мен «Қаза­қстан-Түр­кі­мен­стан-Иран» темір­жо­лы және Оңтүстік көлік дәлізі сын­ды тран­зит­тік жоба­лар аясын­да серік­тес болып отыр­мыз. Иран біз­ге Қаза­қстан-Түр­кі­мен­стан-Иран темір­жо­лы арқы­лы Пар­сы шыға­нағын­дағы Бен­дер-Абба­стағы Шахид Раджаи пор­ты­нан орын бер­ген бола­тын. Біз өз тер­ми­на­лы­мы­зды тұрғы­зып, мұхи­тқа шығуға мүм­кін­дік алдық. Басын­да темір­жол жылы­на 3–5 млн тон­на жүк өткізу­ге есеп­тел­се, енді қосым­ша инфрақұры­лым­дық жаңғыр­ту арқы­лы өткі­зу қабілетін 8–12 млн тон­наға дей­ін ұлғай­туға бола­ды. Егер жылы­на 10 млн тон­на жүк қуа­ты­на жет­сек, Қаза­қстан­ның металл, астық, мұнай өнім­дері, күкір­ті бар тыңай­тқы­штар, химия, құры­лыс мате­ри­ал­да­ры сын­ды қай­та өңде­удің сапа­лы экс­пор­ты жаңа нары­қтарға шығады.

Пар­сы шыға­нағы­ның порт­та­ры әлем­дік сауда «арте­ри­я­сы» рөлін ойна­уда. Бен­дер-Абба­стағы Шахид Раджаи пор­ты – Үнді мұхи­ты­на тіке­лей шыға­тын ең ірі хаб. Иран, Үндістан мен Афри­ка ара­сын­дағы теңіз марш­рут­та­ры жақ­сы қалып­тасқан. Иран Еура­зи­я­лық эко­но­ми­ка­лық одаққа жеңіл­детіл­ген сауда режи­мін қол­да­на­ды. Біздің жүк­тер­ге бұл өте қолай­лы. Гео­са­я­си қысы­мға қара­ма­стан, Иран халы­қа­ра­лық көлік дәліз­деріне бел­сен­ді түр­де инте­гра­ци­я­ла­ну­да. Демек, Қаза­қстан үшін Иран тек серік­тес қана емес, үлкен нары­қтарға ашы­ла­тын жаңа логи­сти­ка­лық шығу нүк­тесі екені анық.

Shahid Rajaee – қазақ табысы­ның кілті

Шахид Раджаи – Иран­ның ең ірі кон­тей­нер­лік және көп­функ­ци­о­нал­ды пор­ты. Өзі Бен­дер-Аббас маңын­да орна­ласқан. Жүк өңдеу қуа­ты жылы­на 100 млн тон­на­дан аса­ды. Порт Иран­дағы кон­тей­нер айна­лы­мы­ның 80%-ын қам­та­ма­сыз ете­ді. Порт­тың қабыл­дау тереңді­гі 24 метр. Демек, орас­ан зор Panamax және Post-Panamax тан­кер­лерін, сухо­груз­да­рын қабыл­дай ала­ды және 40-тан астам халы­қа­ра­лық бағы­тқа тұрақты фидер­лік қаты­на­сы бар. Енді біз осы порт­тан жер алдық. Өз тер­ми­на­лы­мы­зды сала­мыз. Оған жүк­ті Қаза­қстан-Түр­кі­мен­стан-Иран темір­жо­лы арқы­лы тасып алып келе­міз. Бұл Қаза­қстан үшін Пар­сы шыға­нағын­дағы алға­шқы ұлт­тық логи­сти­ка­лық алаң бола­ды және экс­порт­тағы мүл­де жаңа пер­спек­ти­ва­лар туғызбақ.

Иран біз­ге жаңа КТК бола ала ма?

Қазір Қаза­қстан мұнай экс­пор­ты­ның 80%-ын Кас­пий құбыр кон­сор­ци­у­мы арқы­лы Еуро­паға таси­ды және құбыр­дың дені толы­қтай Ресей жерін­де орна­ласқан. Мұн­дай тәу­ел­ділік қан­дай гео­са­я­си тәу­е­кел туғы­за­ты­нын жақын­да сездік. Сон­ды­қтан Қаза­қстан үшін бала­ма марш­рут­тар­ды дамы­ту ерік­кен­нің ерме­гі емес, бола­шағы­мы­здың күй­іп тұрған мәсе­лесі. Иран арқы­лы мұнай экс­пор­ты­ның тех­ни­ка­лық мүм­кін­ді­гі жоқ емес. Бар. Оның екі сце­на­рий­ін ойла­сты­руға болады.

Бірін­шісі – Кас­пий арқы­лы тан­кер­мен Иран порт­та­ры­на мұнай жет­кізіп, ары қарай қара алтын­ды Иран мұнай құбыр­ла­ры жүй­есіне құй­ып, Бен­дер-Аббас неме­се Харк ара­лы сияқты экс­порт тер­ми­нал­да­ры­на жет­кі­зу. Бұл рет­те біздің мұнай Пар­сы шыға­нағын­да пай­да бола­ды. Бірақ Иран­ның ішкі құбыр­ла­рын кеңей­ту қажет.

Екін­шісі – SWAP меха­низ­мі. Яғни, мұнай айыр­ба­стау. Қаза­қстан Иран­ның сол­түсті­гіне мұнай жет­кі­зеді, Ал Иран Араб теңізі арқы­лы өз мұнай­ын Қаза­қстан аты­нан экс­порт­тай­ды. Бұған тек Иранға қар­сы кез кел­ген уақыт­та күшей­іп кетуі мүм­кін санк­ци­я­лар ғана кедер­гі болып тұр. Егер Қаза­қстан Вашинг­тон­ның тілін таба біл­се, свопты да бола­шақ бала­ма ретін­де ойла­сты­руға бола­ды. Бірақ Теге­ран КТК-ны толық алма­сты­ра алмай­ды. Алай­да жылы­на 10–15 мил­ли­он тон­на көлем­ді өзіне алуы мүм­кін. Осын­дай күр­делі уақыт­та Қаза­қстан мен Иран бас­шы­ла­ры – Қасым-Жомарт Тоқа­ев пен Масуд Пезеш­ки­ан­ның келіс­сөзі біз үшін өте маңы­зды еді.

«Иран – Қаза­қстан­ның сауда-эко­но­ми­ка сала­сын­дағы өте маңы­зды серік­тесі. Осы орай­да өза­ра тау­ар айна­лы­мын ұлғай­ту мәсе­лесіне баса назар аудар­дық. Өткен 10 айдағы сауда-сат­тық көле­мі был­тыр­мен салы­сты­рған­да 40 пай­ы­зға арт­ты. Алдағы уақыт­та бұл көр­сет­кі­шті арт­ты­ра түсу­ге келістік. Бұған әле­уеті­міз толық жете­ді. Инве­сти­ция – ұзақ мерзім­ге арналған серік­те­стік кепілі. Қаза­қстан­да 700-ге жуық Иран ком­па­ни­я­сы бар. Бұл ком­па­ни­я­лар негізі­нен өнер­кәсіп, инфрақұры­лым, ауыл шару­а­шы­лы­ғы сала­ла­рын­да жұмыс істей­ді. Қаза­қстан­ның іскер­лік қауым­да­сты­ғы да Иран эко­но­ми­ка­сы­на инве­сти­ция салу­да. Кәсіп­кер­лері­міз тау-кен, көлік-логи­сти­ка, азық-түлік өндірісіне қаты­сты түр­лі жоба­ны жүзе­ге асы­рып жатыр. Біз сенім­ді серік­тес ретін­де шетел­дік инве­стор­лар­ды қол­да­уға, оларға қолай­лы жағ­дай жаса­уға әрқа­шан дай­ын­быз. Осы рет­те Иран ком­па­ни­я­ла­рын ұзақ мерзім­ге арналған ірі жоба­ларға атса­лы­суға шақы­ра­мын», – деді мем­ле­кет басшысы.

Бір­не­ше келісім­дер­ге қол қой­ы­лып, Пезеш­ки­ан­ның қолын қысып, риза қыл­дық. Осы арқы­лы әлем­дік мұхи­тқа оңтүстік арқы­лы шығу мәсе­лесін тура­ла­дық десе болады.

Айбар ОЛЖАЕВ