«Общественная позиция»
(проект «DAT» № 46 (270) от 18 декабря 2014 г.
Сахнаға ерте шығып, қара домбырасын қолына алып, елге танылған Алма АМАНЖОЛОВА өзіндік талғамы жоғары әнші. Тыңдарман қауым оны Алма деп атын атамай, «Қара пиманы» орындайтын әнші қыз деп таниды. Алма ханымның осы әніне өкпелі екенін естіп, «Бейсенбідегі бетпе-бет «айдарына сұхбат беруін өтінген едік.
–Сізбен сұхбаттасуға дайындық барысында әлеуметтік желіден өзіңіз айтатын «Қара пима» атты әніңізге өкпелі екеніңізді оқыдық. Ол қайдан шыққан «өкпе» екенін айта аласыз ба?
– «Өкпе» деп қатты айтылған екен. Ән деген киелі дүние ғой, оған қалай өкпелеймін. Актерлардың ойнаған рөлдері, әншілердің айтқан әндері өміріне әсерін тигізетіні рас. «Қара пима» әні араққа салынған әке мен мүгедек баланың тағдырына қатысты шыққан, оқиғалы ән. Құдай сақтасын, арақтың зардабын көрген жоқпын, алайда сазгерлердің ұсынатын әндері мұңлы-зарлы, қоғамдағы ауыр-ауыр тақырыптың төңірегінде болып кетті. Бұл – кез келген ортада айтыла беретін ән емес. Репертуарымдағы әндер бірыңғай күрделі екені рас… Осындай әнді орындағаннан кейін көпшілік мінезімді ауыр деп ойлайды. Керісінше, қалжыңбас, әзілді сүйетін адаммын. Жиын-тойларда «Қара пиманы» айтатын қыз» деп танып жатады. Осы әнді орындап беруді сұрайтындар да бар. «Қара пима» – кез келген ортада айтыла беретін жеңіл дүние емес, мазмұны терең, ұзақ орындалатын ән. «Аппақ гүлдер» мен «Қызыл өрік» сияқты әндердің қатарынан емес дегенім ғой. Әнге өкпелі емеспін, мені халыққа таныстырған да, танытқан да осы – «Қара пима». Осы әннің мәтінін жазған Ұлықбек ағайым Есдәулетов: «Алма қарындасым осы әнді орындағалы мені білмейтіндер біліп-танып жатады, Қытайға барғанымда, «Қара пиманың» авторы «менмін» дегенімде, «жұлдыз» болдым», – деп қалжыңдап айтқаны бар. Осы сөзі Ұлықбек ағаның маған берген үлкен бағасы деп білемін. Бірақ Ұлықбек ағаның 60 жылдық мерейтойын ұйымдастырғандар осы орайда өткен концертке мені шақырмағаны көңіліме қаяу түсірді. Шақырғанда міндетті түрде ретін тауып, «төлқұжат-әнімді» орындап беретін едім.
– Ал әннің сөзін де, сазын да өздері шығарып, ол әнді өздері орындайтын кейбір әріптестеріңіз жөнінде не айтасыз? Мәселен, ел ішінде сондай әндердің мәтініне реніш туатын жағдайлар көп болады…
– Әнші көп деп айтайын десем, өзім де әншімін. Жастардың өнер қуғаны, киелі өнерге жақын болғаны жақсы, бірақ сол өнер екінің біріне бағына бермейтін дүние. Қазір компьютердің заманында ән салып, әнші атанып, елдің сүйіктісіне айналғаны қаншама! Меніңше, өнер деген қасиетті ұғымды арзандатып алған сияқтымыз. Кімнің әнші, кімнің әнші емес екенін айыра алатын халықтық өнердің бағаланған кезінде танылғаныма Құдайға шүкіршілік етемін. Өнерге өміріңді арнағанда ғана нәтижеге қол жеткізесің… Көпке топырақ шашпаймын, бірақ өнерді ермек етпеңіздер дегім келеді. Жастардың сахнаға шығып «жұлдыз» болсақ, керемет болады деген ойы – алдамшы нәрсе.
– Соңғы жылдары көгілдір экраннан әнші-термешілердің көрінбей кетуін немен түсіндірер едіңіз? Бұл ұлттық дәстүрге немқұрайлықтың салдары емес пе?
– Қазақ десең, өзіңе тиеді. Мәселен, «мән-мағынасыз, жеңіл-желпі әндер көбейді, оған қоса қырғыз бен түріктің әндерін ұрлап алды», – деп ренжитіндер бар. Бірақ қазақтың той-томалағы осы «ұрланды» деп жүрген «Қызыл өрігі», «Чип-чипсіз» өтпейтін болды ғой. Қазір терме айтатын әншілерді құдалықта, кемпір- шалдардың ортасында ғана ән айтады деген түсінік қалыптасқан. Бұрынғы қазақтың кез келген тойы домбырасыз өтпеген. Ұлттық дәстүрге немқұрайлықпен қарайтын да көрерменнің өзі. Тойда айтылатын әндер бірінің орнын бірі басып, алмасып жатыр ғой: бастапқыда Бейбіттің «Шоқ қыздары», кейінгі «Қызыл өрік» пен «Чип-чип» уақытша айтылатын әндер екеніне күмәніңіз болмасын.
– Ал термеші-жыршылардың үлкен сахналардағы концерті неге сирек қойылады? Бұл тыңдарман қауымның эстрадаға аңсары ауған талғамынан туған кінәрат емес пе?
– Көптің атынан сөйлемей-ақ қояйын. Жеке өз пікірімді айтайын. Жыл сайын Майра апай Ілиясова ұйымдастыратын ұлттық концерттерге келетін көрермен саны аз емес. Есті әндерді тыңдайтын тыңдарман барына шүкір. Бірақ бізден гөрі жеңіл эстрадалық әндерге сұраныс көбірек десек те, терме әндері теледидардан, радиодан көп берілсе екен деймін. Отандық «Гәкку» арнасына «Ардағым» атты бейнебаянымды апарғанымда, олар қабыл алмады. Форматы жоқ па, әлде секеңдеген тыр-жалаңаш қыздардың бейнебаяндарына ұқсамады ма, әйтеуір көрсетпеді.
«Гәкку» телеарнасына «Ардағым» атты бейнебаянымды апарғанымда, олар қабыл алмады. Форматы жоқ па, әлде секеңдеген тыр-жалаңаш қыздардың бейнебаяндарына ұқсамады ма, әйтеуір көрсетпеді. Ұлттық дәстүр деп, жалаң сөзбен ұрандатамыз, бірақ сол дәстүрді насихаттауға келгенде, тіліміз күрмеліп қалады.
Ұлттық дәстүр деп жалаң сөзбен ұрандатамыз, бірақ сол дәстүрді насихаттауға келгенде, тіліміз күрмеліп қалады. Шетелдің клипін қымбат болса да, сатып алып, күндіз-түні жарнамалайды, өзіміздің қолда бар керемет бейнебаяндарды көрсетпейтініне таңым бар. Осы мәселені өнердің саясатын жүргізіп отырған басшылар білмейді деп ойламаймын. Баяғыдан бері айтылып келе жатқан, әбден жауыр болған мәселе. Өзіміздің төл туындыларымызды, ұлттық өнердің әуенді әуездерін көрсететін уақыт та келер деген сенімім кәміл.
– Төл өнер де тәуелсіз болса екен дейсіз ғой. Ал екі-үш күн бұрын аталып өткен «Тәуелсіздік күні» дегенде, ең алдымен қазақтың сан ғасырлық мұң-зары құлаққа естілгендей болады. Осы мерекенің ыр-дуға толы қойылымдарына сол мұң-зарды жеткізетін термешілерді шақыру жағы қалай болды?
– Тарихымызда таңбаланып қалған «Желтоқсан көтерілісіне» арналған әндер көп емес. Тәуелсіздік күні – Жаңа жыл алдында аталып өтуге тиісті ұлық мереке ғой. Тәуелсіздік мерекесіне де Жаңа жылды қарсы алатындай дайындалсақ қой деп ойланамын. Тәуелсіздік – ата-бабамыз армандаған, киелі ұғым. Құдайға шүкір, сол арманға жетіп отырмыз. Бірақ осы мерекені теледидардан тек уақыты жақындағанда ғана жарнама жасап, көрсете бастайды. Егер Тәуелсіздік мерекесін күтіп отырмай, күндіз-түні насихаттап, көрсетіп жатса, әр адамның патриоттық сезімі оянар ма еді?! Репертуарымда Желтоқсанға арналған ән болмаса да, туған жерге, елге арналған әндерім баршылық, өзімді патриот әншімін деп есептеймін. Ал Тәуелсіздік қарсаңында елге қызмет еткен бірқатар азаматтардың еңбегі еленіп, марапат алып жататын тұсы жақсы. Биыл да сахнада жүрген әріптестерімнің біразы марапатталды, құтты болсын деймін!
– Соңғы кездері баспасөз беттерінде «жылауық әндер», «жылауық әншілер» деген тіркестер жиі айтылып жүр. Ал терме жанрын жыламай айту және оны жыламай тыңдау мүмкін емес. Оның жанрлық сипаты солай. Осы үстірт айтылған үрдіске байланысты не айтар едіңіз?
– Біз үнділердің фильмдерін көргенде, еңіреп жылайтын қазақпыз ғой. «Жылауық әндер» дегеннен гөрі, лирикалық ән деп атағанымыз жөн болар. Мен өзім жылай алмайтын адамнан қорқамын. Қазір шоу-бизнестегі әншілерді «жылауық» деп қана емес, «мәмбет» және «элиталы» деп бөлетін болды ғой. «Мәмбет» әншілер деп біз сияқты қазақи әншілерге ат қойып, айдар тағады, мен өзімнің осы қатарда болғаныма қуанамын (күлді).
– Сіз қоғамда орын алып жатқан әртүрлі саяси-әлеуметтік жағдайларға құлақ түріп, олар қақысында ой түйіп жүрген боларсыз?
– Саясатқа мықты болмасам да, үнемі жаңалықтарды қарап, әлеуметтік жағдайларға құлақ түріп жүретінім рас. Әсіресе бүгінгі президенттің орнына кім келер екен деген ой мазалайды мені. Үнемі елдің тыныштығын, халқымның амандығын тілеймін. Өйткені өмірдің өзі саясат. Біздің елдегі жүргізілетін саясаттың деңгейі – орташа, сондықтан ұлттық рухымыз мықты болмай, болашағымыздың жарқын болуы да, жетістікке жетуіміз де екіталай. Саясат мәселесі әр отбасыдан басталады ғой, ендеше менің отбасым – менің саясатым.
– Бүгінде сіз бала тәрбиесімен үйде отырған көрінесіз. Дегенмен, әйелдердің ер-азаматтармен иық тірестіріп, билікке, саясатқа араласып жүргенін қалай бағалайсыз? Сіздіңше, бұл бетбұрыс ұрпақ тәрбиесіне кері ықпалын тигізіп жатқан жоқ па?
– Әр отбасының жағдайы әртүрлі ғой. Кейбір әйелдер тұрмысының жақсы болуы үшін, ерімен бірге жұмыс істейтіндері бар. Керісінше, «өзім асыраймын», «сен баланы жақсы тәрбиеле», – деп, әйелін үйде отырғызып қоятын ер-азаматтар да кездеседі. Жолдасымның өтініші бар, бір жағынан көптен күткен сәбиіміз болған соң, ықыласпен бала тәрбиесіне көңіл бөлудемін. Өзіндік орны бар әншімін, бірақ дәл қазір анда-мұнда шапқылай бермеймін. Осы заманда әйелдің еркекке ту сыртынан қалқан болғанын қалаймын. Сондықтан жұмысбасты ерімнің баласын тәрбиелеуді бәрінен биік міндет деп санаймын. Жолдасының мінезіне көніп, «менің пірім», «менің отағам» деп, сыйлап отырсаң, отбасының қамалы берік болмақ. Қанша жерден еркек кінәлі болса да, отбасының беріктігі әйелге байланысты.
– Өзіңіздің отбасыңыз жөнінде білгісі келген оқырманға не айтар едіңіз?
– Білгісі келетіндер интернет, әлеуметтік желі арқылы хабардар деп ойлаймын. Үлкен ұлым Бекмырза 10-сыныпта оқиды. Бекмырзадан кейін 14 жылдан соң дүниеге келген Абылайым екі жастан асты. Абылайдың қарындасы – Шапағат атты бес айлық қызымыз бар. Жолдасым екеуміз үш баланың қызық-қуанышына бөленіп, бір шаңырақтың астында өмір сүріп жатырмыз…
Жансая ЕРТАЙ,
«D»