БҰЛ ӨКІЛ БІЗДІ Руандамен салыстырып кетті

«Общественная позиция»

(проект «DAT» №04 (275) от 29 января 2015 г.

 

Естиін дегенің осы болса!..

 

БҰҰ-ның бейбіт жиындар мен ассоциациялар еркіндігі жөніндегі арнайы өкілі Майна Киаидың Қазақстанға сапары аяқталды. Астанадан аттанарда ол алған әсерлерімен бөлісті.

 

Астанада өтетін қоғам­дық тыңдауға қа­тысуы тиіс шетелдік қонақты ішінде аймақтардан келгендері бар ондаған аза­мат­тық белсенді, қала әкім­дігіне қарасты түрлі департамент қызметкерлері таңғы са­ғат 10-нан бастап күтті. Майна Киаи (суретте) түске қарай сөз сөйлейді деп жоспарланған. Бірақ ол белгіленген сағатта келмеді. Кейін Майна Киаи БҰҰ-ның даму бағдарламасы (ПРООН) кеңсесінің көлік жүр­гізушісі жолдан адасып, көп уақытын жоғалтқанын мойындады.

БҰҰ-ның арнайы өкілін күткен жұрттың алдында Зәу­реш Батталова, Евгений Жовтис, Сергей Уткин сияқты оп­позициялық белсенділер мен құқық қорғаушылар сөз сөйлеп, бейбіт жиындар мен шерулер өткізу құқығы бұзылған оқи­ғаларды айтты. Олар мұның дәлелі ретінде үлкен экраннан 2011 жылдың желтоқсанында Жаңаөзенде наразыларды қа­мау мен демонстранттарға қар­сы қару қолданған жайттарды көрсетті. Белсенділердің сөздерін шенеуніктер блокноттарына жазып алып отырды.

Ақыры қоғамдық тыңдау болған залға өткен аптадан бері Қазақстанның бірнеше қаласын аралаған БҰҰ-ның арнайы өкілі Майна Киаи келіп, жиналған жұрттың түрлі реакциясын тудырған бірнеше қо­ры­тынды жасады.

Майна Киаи Қазақстан би­лігіне «халықтың сенімін қай­тару үшін, Жаңаөзен оқиғасына халықаралық тәуелсіз тексеру жүргізу керек» деп кеңес бер­генін хабарлады. Оның айтуынша, Қазақстан билігі 2011 жыл­дың желтоқсанында қайғылы оқиғаларға ұласқан елдің ба­ты­сындағы мұнайшылардың көп айға созылған ереуілі жайлы шындықты жариялаудан қау­іптенбеуі тиіс. Ресми болжам бойынша, Жаңаөзен оқи­ғасы кезіне 16 адам қаза тап­қан.

– Жаңаөзенде оқиға құр­бан­дарымен, олардың туыстары және жақындарымен кез­дестім. Олардың жүрегінде әлгі оқиға әлі күнге дейін жа­зыл­маған жара болып қалғанын және тұрғындардың сол оқи­ғалардың елесін әлі көретінін ұқтым. Ереуілге шыққан кейбір мұнайшылардың сол кезде қа­лыптасқан жағдайға әлі күнге дейін көңілі толмайды, – деді Майна Киаи.

Оның пікірінше, Қазақстан­ның Конституциясы азамат­тардың құқығы мен еркіндігін қорғауға қабілетті, бірақ заң­дар Конституцияда бекітілген адам құқықтарын жүзеге асырмайды. Ол елдегі саяси партияларды тіркеу проблемасын қозғады.

– Қазақстан үкіметіне атқарушы билік, сот сияқты еш­қандай билік органы қада­ғаламайтын, саяси партия­лардың қызметін өздігінен реттеп отыратын тәуелсіз орган құруды ұсындым. Қазіргі жүйе жұмыс істемейді, әрі жетекші партиялармен бәсекеге түскісі келетін партияларға әділет­сіздік танытатын жүйе, – дейді Майна Киаи. Оның айтуынша, «президенті соңғы сайлауда 95,5 пайыз дауыс алған елде мұндай проблема болмауы тиіс».

– Бұл – әлемнің өзге ел­дерімен салыстыруға да кел­мейтін өте жоғары деңгей. Бұл көрсеткіш жағынан екінші ор­ында – президенті 95 пайыз дауыс алған Руанда елі, – дейді Майна Киаи.

Сыртқы істер министрлігінің айрықша тапсырмалар жөнін­дегі елшісі Үсен Сүлеймен БҰҰ-ның арнайы өкіліне бұл салыстыруы үшін алғыс айтып, «Қазақстан сынды дұрыс қабылдайды», – деді.

БҰҰ-ның арнайы өкілі үкіметке бейбіт жиындар мен шерулер өткізу туралы заңды қайта қарау туралы кеңес бер­генін айтты. Оның сөзінше, «Қа­зақстанда бұл құқықты биліктен өтініп сұрап алатын жағ­дай қалыптасқан». Оның дерегінше, соңғы үш жылда Қазақстанда өткен бейбіт жиындардың бәрін билік рұқсат берудің орнына, заңсыз жиындар деп санаған.

– Бұл жағынан заң жұмыс істемейді. Адамдар заңды ор­ындаудың орнына бұзуға бе­йім, демек, ондай заң тиімсіз де­ген сөз. 23 жылда талай та­бысқа жеткен Қазақстан сияқ­ты елде бұлай болмауы тиіс. Қазақстан үкіметі бұл заңды қайта қарау қажет екенін мойындайды, – деді Майна Киаи. Оның пікірінше, Қазақстан азаматтары үкіметті жұрт күткен оң өзгерістерге итермелей түсуі тиіс.

Қазақстанда өткен аптадан бері жүрген БҰҰ арнайы өкілі Қазақстанның бірнеше қала­сын аралап, азаматтық белсен­ділер, билік өкілдері және кә­сіподақ мүшелерімен кездесті. Майна Киаи сапарының қо­рытындысы бойынша биыл маусым айында Қазақстандағы бейбіт жиындар өткізу еркіндігі ахуалына қатысты есеп беруі тиіс.

Астанада өткен қоғамдық тыңдауды құқық қорғаушы­лардың қауіпсіздігі мен оларды қорғау мәселелері жөніндегі коалиция, «Қазақстандағы Фридрих Эберт атындағы қор» қауымдастығы, «Парламен­та­ризмді дамыту қоры» және «Құ­қықтық медиаорталық» қоғам­дық қоры ұйымдастырған.

Светлана ГЛУШКОВА,

Azattyq.org