Уалихан ҚАЙСАРОВ: БҮГІНГІ ДАҒДАРЫС – биліктің ақыл-санасындағы ТОҚЫРАУДЫҢ КЕСІРІ

«Обще­ствен­ная позиция»

(про­ект «DAT» №07 (278) от 19 фев­ра­ля 2015 г.

 

ДАТ!

 

Енді­гі елге бел­гілі болған­дай, ақпан­ның 11‑і күні Аста­на­да үкі­мет­тің кеңей­тіл­ген оты­ры­сы өтіп, оған қаты­сқан Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев «сыр­тқы фак­тор­лар­дың» қысы­мы күшей­ген­дік­тен, қатаң үнем­деу режи­міне көшіп, бюд­жет­тік шығын­дар­ды қысқар­ту керек», – деп мәлім­деді. Үкі­мет оты­ры­сы­ның апты­ғы басыл­май жатып, Қаза­қстан халқы ассам­бле­я­сы мерзі­мі­нен бұрын пре­зи­дент сай­ла­у­ын өткі­зу тура­лы баста­ма көтер­ді. Кон­сти­ту­ция бой­ын­ша елде кезек­ті пре­зи­дент сай­ла­уы  2016 жылы өтуі тиіс еді. Осы сая­си оқиға­ларға бай­ла­ны­сты қоғам қай­рат­кері Уали­хан Қай­са­ров мыр­за­ны «ДАТ!»-тың төріне шақы­рып, біраз сау­ал­дың басын қайырдық.

 

• Уәли­хан мыр­за, «ассам­блея» деген ата­уы бар заң­нан бей­та­рап орган­ның пре­зи­дент сай­ла­у­ын өз мерзім­нен бұрын, кезек­тен тыс жари­я­лау жөнін­де­гі баста­ма­сын қалай қабылдадыңыз?

– Ең алды­мен айта­рым, Ассам­бле­я­ның аты­нан шыққан түр­лі-түр­лі ұсы­ны­стар бұдан бұрын да болған, әлі де бола беретіні бел­гілі. Ассам­блея мақ­са­ты – ұлта­ра­лық доста­стық пен тұта­сты­қты, сая­си тұрақты­лы­қты нығай­ту дегені – аты ғана. Ал заты мен шын бей­несі – пре­зи­дент­ке қажет жағ­дай­да баста­ма көтеріп, Қаза­қстан­ның Кон­сти­ту­ци­я­сын бұзуға жол береді. Сон­ды­қтан 1995 жылы қабыл­данған Ата Заң­ның қу терісі мен қураған сүй­е­гі ғана қал­ды десем, артық айтқан­дық бол­мас. Міне­ки, Аас­сам­блея осы жолы да өзінің жұмысы­на ешқан­дай қаты­сы жоқ мәсе­ле­лер­мен айна­лы­сып, Кон­сти­ту­ци­я­ны аяқ астын­да тағы бір рет тап­тап отыр. Ассам­блея депут­та­ры ешу­ақыт­та халы­қтан тіке­лей өкілет­тік алған жоқ, тіп­ті ел аза­мат­та­ры олар­ды сай­лау арқы­лы сай­лаған жоқ. Егер, газетіңіздің кей­бір оқыр­ман­да­ры біл­мей­тін бол­са, онда келесі мәсе­лені айтып кет­кенім жөн болар: Ассам­бле­я­ның мүше­лерін пре­зи­дент өзінің Жар­лы­ғы­мен тағай­ын­дай­ды. Соң­ды­қтан пре­зи­дент­тің сай­ла­у­ын мерзі­мі­нен бұрын өткі­зу тура­лы ұсы­ныс елдің ойы­нан шығып жатқан пікір емес.

– Кезек­тен тыс сай­лау өткі­зу үшін баста­ма көтер­ген­дер 2016 жылы ел пре­зи­ден­ті сай­ла­уы мен пар­ла­мент­тің төмен­гі пала­та­сы – мәжіліс сай­ла­у­ын қатар өткі­зу «заңға том­пақ» деп­ті. Ол «том­пақты» баста­ма­шы­лар өздерін­ше топ­шы­лап жатқа­ны мәлім: ал сіз бұл «кезексіз сай­лау» қан­дай қажет­тілік­тен туды деп ойлайсыз?

– Қисын­сыз баста­маға айта­тын дәлелім жете­ді. Ең алды­мен осы баста­ма не үшін көтеріліп жатқа­ны­на тоқта­лай­ын. Егер кей­бір жағым­паз­дар­дың пікір­лерін заң­ды жағы­нан мұқи­ят зерт­тей­тін бол­сақ, онда олар­дың пре­зи­дент пен пар­ла­мент сай­ла­у­ла­рын қатар өткі­зу – Кон­сти­ту­ци­яға қай­шы келеді деген уәжін орын­сыз, әрі негіз­сіз деп дәлел­де­уі­міз­ге әбден бола­ды. Өйт­кені Кон­сти­ту­ци­яда екі сай­ла­уды бір жыл­да емес, бір мерзім­де өткізу­ге бол­май­ды деген бап­тар бекітіл­ген. Сон­ды­қтан осы екі сай­лау науқан­да­ры­ның мерзім­дері, яғни сай­лау алды және сай­ла­удың өтетін күн­дері бір-бірі­мен қатар кел­ме­се, онда бір жыл­дың ішін­де өткізу­ге ешқан­дай шек­теу, тый­ым салын­баған. Кон­сти­ту­ци­яда пре­зи­дент сай­ла­у­ы­ның мерзі­мі 2016 жылға, пар­ла­мент сай­ла­уы – 2017 жылы аяқта­ла­ты­ны бекітіл­ген. Әрине, осы мәсе­лені қадаға­лап, біліп оты­рған пре­зи­дент әкім­шілі­гі елдің сана­сын әдейі сан­сы­ра­тып отыр.

Ал «қан­дай қажет­тілік­тен туды» десеңіз, Назар­ба­ев­тың рей­тин­гі елдің алдын­да, әсіре­се, жастар­дың ара­сын­да төмен­деп бара жатыр. Теле­ди­дар­да беріліп жатқан «жақ­сы», елдің көзін алда­уға арналған ақпа­рат­тарға мән берудің қажеті жоқ. Өйт­кені олар билік­тің айтқа­ны­нан аса алмай­ты­ны бар­шаға аян. Халы­қтың шынайы ой-пікірін әле­умет­тік желілер­ден оқып, біліп алуға бола­ды. Назар­ба­ев­тың шынайы рей­тин­гісін билік­те­гілер біл­се де, біл­ме­ген­сіп отыр. Жеке баста­ры­ның қамы үшін Назар­ба­ев­ты қызғы­штай қори­ды. Пре­зи­дент­тің билік­те ұзақ оты­руы – айна­ла­сын­дағы­ларға ел бай­лы­ғын «сорып», қана­уға мүм­кін­дік беретін кепілдік.

Тәу­ел­сіздік­тің ширек ғасы­рға жуық уақы­тын­дағы «жетісті­гі» – соңғы есеп­ке сүй­ен­сек, жал­пы ішкі өнім көле­мінің 1990 жылғы дең­гей­іне әрең жет­кен­ді­гі ғана. Оның 70-тен астам пай­ы­зы мұнай сек­то­ры­ның үлесіне тиесілі. Каза­қстан­ның ЖІӨ-дегі мұнай сек­то­ры­ның 90-жыл­дар­дағы үлесі 10 пай­ы­здан асқан жоқ. Қалған 90 пай­ы­зын эко­но­ми­ка сек­то­ры жауып отыр­ды. Ал елі­міздің бүгін­гі сыр­тқы қары­зы – 160 млрд АҚШ дол­ла­ры­нан асып кет­ті. Назар­ба­ев басқа­рып оты­рған билік бүкіл Қаза­қстан­ның бай­лы­ғын шетел­де­гілер­ге тасып, сатып, бола­шақ ұрпақтың да үлесін талан-тара­жға сал­ды. Демек, билік­тің есеп­те­уі бой­ын­ша, Назар­ба­ев­тың 2016 жылғы заң­ды сай­ла­у­ға дей­ін өз оры­нын­да қалу-қал­мауы қауіп­ті мәсе­ле еді…

– Уәли­хан мыр­за, өткен апта­да Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев­тың қаты­суы­мен өткен үкі­мет­тің кеңей­тіл­ген оты­ры­сы сол қауіп­тің алдын алуға арнал­ды деп айта ала­сыз ба? Мәсе­лен, бұл оты­ры­ста елді дағ­да­ры­стан шыға­руға алғы шарт бола­тын эко­но­ми­ка­лық шара­лар жет­кілік­ті тал­данға­ны­на менің күді­гім бар…

– Ол «кеңей­тіл­ген» оты­ры­ста келелі мәсе­ле­лер қозғал­ды деп айта алмай­мын. Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев­тың айтуын­ша, дағ­да­ры­сты тек ақша­мен ғана шешу­ге бола­ды екен. Бірақ ақша қан­ша­ма көп бол­са да (оның көп­ті­гіне менің күді­гім бар), Қаза­қстан­ның жағ­дай­ын қар­жы­мен қалы­пқа кел­ті­ру мүм­кін емес. Егер елде­гі эко­но­ми­ка­лық аху­ал осы­лай өзгеріс­сіз қала беретін бол­са, эко­но­ми­ка­ны басқа­ру тетік­тері бұры­нғы­дай коман­да­лық негіз­де жүретін бол­са, дағ­да­ры­стық про­бле­ма­лар­ды ескі әдіспен бір­ден шешу мүм­кін емес. Алай­да, пре­зи­дент айтқан­дай, елі­міз­де ас та төк ақша қоры жоқ, тіп­ті ол енді еш уақыт­та болмайды.

Біз­ге дағ­да­ры­стан құты­лу үшін, «вело­си­пед ойлап табу» тіп­ті де қажет емес: өзге мем­ле­кет­тер­дің дағ­да­рыс жағ­дай­ын­дағы озық тәжіри­бесі­нен үйре­нуі­міз керек. Мәсе­лен, дүни­е­жүзілік дағ­да­ры­сты бүт­кіл әлем елдері­мен бір­ге басы­нан кешір­ген АҚШ бүгін­де қиын­ды­қтан құты­лып, жан-жағы­на жал­тақта­май, алға озып бара жатыр. Сон­дай ақ Еуро­па да Аме­ри­ка­дан қалыс қалған жоқ: өрке­ни­ет­ке жету жолын­дағы даму үрдісінің үлгісін көрсетуде.

Ал Қаза­қстанға қажет­ті басты мәсе­ле – қабыл­данған бағ­дар­ла­ма­лар­ды қысқыр­тып неме­се мүл­дем жауып тастаған­нан гөрі, билік құры­лым­да­ры­ның саны мен құзы­ретін қысқыр­тып, жер­гілік­ті әкім­дер­ді екі жыл мерзім­ге тіке­лей сай­лап қой­ып, қысқар­ты­лған билік құры­лым­да­ры­ның өкілет­тілі­гін жер­гілік­ті жер­де­гі өзін-өзі басқа­ру жүй­есіне тап­сы­ру. Мәсе­лен, 300 млн халқы бар Аме­ри­ка­дағы меме­ле­кет­тік қыз­мет­кер­лер­дің саны, 12 мың­нан аспай­ды. Ал Қаза­қстан­да ше? Олар­дың саны, кей­бір бей­ре­сми мәлі­мет­тер бой­ын­ша, 200 мыңға жуы­қтай­ды екен. Тағы да сол Аме­ри­ка­дағы штат­тар­дың губер­на­тор­ла­ры мен жеке­ле­ген қала­лар­дың мэр­ла­рын (біздің әкім­дер) жер­гілік­ті халық өзі сай­лай­ды. Сон­ды­қтан олар өзін сай­лаған халы­ққа адал қыз­мет ету­ге мәж­бүр, әрі мүд­делі. Осын­дай жағ­дай Еуро­одақ мем­ле­кет­терін­де баяғы­да қалып­тасқан, олар­да жоғарғы билік басын­да 25 жыл­дан астам оты­рған бас­шы болған емес. Олар­да сот жүй­есі де басқа­ша құры­лған. Бірақ бұл біздің бүгін­гі тақы­рып емес, бөлек әнгіме.

– Айт­пақ­шы, ел пре­зи­ден­ті «біз­де анау айтқан­дай дағ­да­рыс жоқ» деді. Яғни, оның сөзіне сал­сақ, жағ­дай сон­ша­лы­қты қиын әрі қорқы­ны­шты емес сияқты ғой…

– Пре­зи­дент­тің бұл алдам­сы­ра­туы кім­дер­ге арналға­ны бел­гілі. Демек, алдам­сы­ра­ту­дың өңін айнал­ды­рып айтар бол­сақ, жағ­дай­ы­мыз нашар деген сөз. Өйт­кені қоғам­дағы кез кел­ген жағым­сыз құбы­лы­стан ең әуелі қара­пай­ым халық жапа шегеді. Мем­ле­кет­тік бағ­дар­ла­ма­лар­ды, жұмыс орын­да­рын, жалақы­ны қысқарт­са да, тариф­тер­дің баға­сы қым­бат­та­са да, бәрінің зардаб­ын бірін­ші кезек­те халық тартады.

Біз­де, Қаза­қстан­да, дағ­да­ры­стың бол­мауы – билік­ке бірін­ші мің­дет еді. Бірақ бүгін­гі жағ­дай­да керісін­ше, елді билей­тін көсем­нің өкілет­ті­гін созу – басты мің­дет­ке шықты. Бай­ып­тап қара­сақ, халқы­мы­здың саны 17 млн-нан сәл ғана аса­ды. Егер елі­міз­ге қыды­рып кел­ген қонақтар мен тури­стер­ді қосып сана­сақ, Лон­дон қала­сы тұрғын­да­ры­ның саны­на әрең жете­міз. Қаза­қстан­ның бүкіл бай­лы­ғын осы Лон­дон­ның асты­на салып қой­сақ, ондағы тұрғын­дар­дың әле­умет­тік-тұр­мыс жағ­дайы қан­дай болар еді?! Сон­ды­қтан эко­но­ми­ка мен сая­сат­ты дұрыс басқа­ру болған­да, елі­міз үшін дағ­да­ры­стың қатері­нен қай­мы­қ­па­уға болар еді. Бүгін­гі дағ­да­рыс – билік басын­дағы­лар­дың сана­сын­дағы, ақыл-ойын­дағы тоқы­ра­удың кесірі.

– Бір қызы­ғы – осы оты­ры­ста үкі­мет бас­шы­сы Кәрім Мәсі­мов неге жұмған аузын ашпа­ды? Елдің эко­но­ми­ка­лық жағ­дай­ы­на жау­ап­ты, дағ­да­ры­сқа қар­сы шара­лар­дың кешен­ді бағ­дар­ла­ма­сын жасай­тын бірін­ші лау­а­зым иесі – пре­мьер-министр еді ғой?

– Өйт­кені оның да иесі, «ауыз ашуға» рұқ­сат беретін қожай­ы­ны бар емес пе?! Біреу сөзін сөй­леп, мәсе­лені «шешіп» жат­са, оның қина­ла­тын жағ­дайы қай­сы? Бірақ осы Мәсі­мов үкі­мет басы­на екін­ші рет кел­се де, ел ісіне бел­сене ара­ла­сып, ұтым­ды ұсы­ныс жасаға­нын естімеппін.

– Ал вице-пре­мьер Бер­ді­бек Сапар­ба­ев ағым­дағы жыл бары­сын­да дағ­да­рыс сал­да­ры­нан 120 мың адам жұмыс­сыз қала­ды деген болжам айт­ты. Бұл цифр­ды сіз ең мак­си­мал­ды көр­сет­кіш деп есеп­тей­сіз бе, әлде Сапар­ба­ев пре­зи­дент­ті шошы­тып алмай­ын деп, жұмыс­сыз қала­тын адам­ның мини­мал­ды санын айт­ты ма?

– Тура­сын айтқан­да, пре­зи­дент осы цифр­дың өзі­нен-ақ шошуы тиіс еді ғой. Елде­гі жұмыс­сыздар­дың саны 120 мың деген көр­сет­кі­штің өзі – үлкен қорқы­ныш, халық үшін қасірет. Осы цифр­ды орта­ша отба­сы­лық коэф­фи­ци­ент­ке көбейт­сек, онда осы жыл­дың аяғы­на дей­ін жар­ты мил­ли­онға жуық аза­мат күн­көріс­сіз, табыс­сыз қалуы мүм­кін деген қауіп туа­ды. Дағ­да­ры­стың көкесі осы емес пе!

– Елге бел­гілі болған­дай, бұл кеңей­тіл­ген оты­ры­стың басты лейт­мо­тиві үнем мәсе­лесі бол­ды. Оты­рыс үстін­де ел пре­зи­ден­ті бюд­жет­тің кіріс жағы 700 мил­ли­ард тең­ге­ге қысқа­ра­ды деп еді, ара­да екі күн өткен соң, пар­ла­мент жақтан бұл қысқар­ту 900 мил­ли­ард көле­мін­де бола­ты­ны айты­лу­да. Осы­ған қараған­да, бюд­жет­тің қар­жы­сын кесу одан ары жалға­са түсетін сияқты ма?

– Әлем елдерін­де шығын­дар­мен күре­су жол­да­ры біре­гей. Бірақ біз­де, пре­зи­дент айтқан­дай, «өзі­міздің жеке ерекше жолы­мыз бар болған­ды­қтан», күре­сетін жол­да­ры да «ерекше» сияқты. Үкі­мет­те­гі, пар­ла­мент­те­гі, пре­зи­дент әкім­шілі­гін­де­гі, сот жүй­есін­де­гі, басқа да рес­пуб­ли­ка­лық және облы­стық дең­гей­де­гі шығын­дар­ды қысқар­ту­дың жолы неге қарас­ты­рыл­май­ды? Осын­дай шара­лар қол­да­ныл­са, шама­мен 200 мил­ли­ард тең­гені үнем­де­у­ге болар еді. Соны­мен қатар керек емес шығын­дар­ды қысқар­та ала­тын бағ­дар­ла­ма­лар­ды жеке-жеке атай­тын бол­сам, онда сіздің газетіңіздің парақта­ры жет­пей қалуы мүм­кін (күл­ді).

– «Үнем» деген­де, ол үнем­ді пре­зи­дент мек­теп­те­гі бала­лар­дың тамағын қысқар­ту­дан бастаға­ны орын­сыз бол­ды. Ал сіз үнем­де­удің көкесі ретін­де қан­дай эко­но­ми­ка­лық бағыт­тар мен сала­лар­ды айтар едіңіз? Мәсе­лен, Аста­на­ның құры­лы­сы, Абу Даби-пла­за алып кешенін үне­мнің көзі ретін­де атай алар ма едіңіз?

– Бұл өте орын­ды қой­ы­лған сұрақ. Ақы­ры үнем­деу тура­лы сөз қозғалған екен, онда ең әуелі ойы­мы­зға үкі­мет­тің ЭКСПО сияқты ауқым­ды жоба­ла­ры келеді. Олар­дың бәрін тоқта­тып тас­та­са, тіп­ті жақ­сы болар еді. Жұр­тқа «ел эко­но­ми­ка­сын­да қиын­дық туды­рып оты­рған жағ­дай­ға бай­ла­ны­сты өткі­зе алмай­мыз» деп түсін­дір­се, бол­ды ғой. Бұны бұқа­ра халық қос қолын көтеріп құп­тар еді. Осын­дай шешім қабыл­дан­са, әлем­дік қауым­да­сты­қтың алдын­да да мем­ле­кет­тің беделіне нұқ­сан кел­мес еді. Өкініш­ке қарай, елі­міздің ұза­ққа созы­ла­тын дағ­да­ры­стан шығу тәжіри­бесі жоқ, ал өткен ғасыр­дың 90-жыл­да­ры мен 2008–2009 жыл­дар­дағы дағ­да­рыс кезін­де мұнай баға­сы­ның қым­бат­та­уы біраз қиын­ды­қтан құтқа­рып қал­ды. Сон­ды­қтан жағ­дай­ды терең тал­дап, ең жай­сыз деген мәсе­ле­лер­ді еске­ру керек. Қиын кезең­ге таяп қал­дық, ал бұл жолы ол бұры­нғы­дан да ауыр, әрі ұзақ бола­тын сияқты.

Менің басқа бір мәсе­ле­ге тоқталғым келіп отыр. Бір­не­ше мем­ле­кет дағ­да­ры­сқа бай­ла­ны­сты 2022 жылғы қысқы Олим­пи­а­да ойын­да­рын өткі­зу жөнін­де­гі өздерінің өтіні­ш­терін кері қай­та­рып алды. Тек Қаза­қстан ғана бел­сеніп отыр. Біз сон­да Кана­да­дан, Жапо­ни­ядан, тағы басқа елдер­ден асып кет­тік пе? Кім­ді мұқа­та­мыз деп жүрміз?

– Осы оты­ры­стың ертеңін­де елдің бас бан­ки­рі Қай­рат Келім­бе­тов мұнай­дың бар­релі 50 дол­лар­дан түс­се, тең­генің «баяу деваль­ва­ци­я­сы» бола­ды деген­ді айт­ты. Ал тәу­ел­сіз сарап­шы­лар­дың пікіріне қараған­да, өткен қара­ша айы­нан бері Ресей руб­лінің құн­сызда­нуы­на орай тең­гені қалып­ты сақтау үшін, 5 мил­ли­ард дол­лар­дан астам қар­жы жұм­салған екен. Осы тұрғы­дан алған­да, біздің «үнем­деу» мәсе­лесі назар­ба­ев­тық сая­сат­тың құр­ба­ны болып кел­генін түсі­ну қиын емес шығар?

– Иә, түбі сол жағ­дай­ға жетіп тынар­мыз. Бүгін­гі таң­да мем­ле­кеті­міз­де ең кемін­де онға жуық шешіл­мей жатқан күр­делі әрі жүй­елі про­бле­ма­лар бар. Бұл про­бле­ма­лар­ды шешу жолы қарас­ты­рыл­ма­са, мем­ле­кет өзге­реді деп үміт­те­нудің де қажеті жоқ. Сіздің осы сұрағы­ңы­зға бай­ла­ны­сты үш про­бле­ма­ны атап кет­кенім жөн болар. Бірін­шісі – эко­но­ми­ка­мы­здың мұнай, газ және басқа да шикі­зат түр­лерінің өңдірілуіне және олар­дың әлем­дік баға­ларға тәу­ел­ділі­гі. Екін­ші­ден, эко­но­ми­ка­мы­здың басым бөлі­гі бір­не­ше мем­ле­кет­тер­ге емес, бір ғана елдің эко­но­ми­ка­сы­на бай­ланған. Яғни, Қаза­қстан эко­но­ми­ка­сы­ның 70 пай­ы­зы ресей­лік биз­неске тәу­ел­ді. Көп­век­тор­лы сая­сат – эко­но­ми­ка қауіп­сізді­гінің кепілі. Үшін­ші­ден, эко­но­ми­ка­ны сая­сатқа мүл­де бағын­ды­руға бол­май­ты­ны – қалып­тасқан заң­ды­лық. Біз­де бәрі керісін­ше: эко­но­ми­ка­ны бір адам­ның сая­са­ты билеп отыр.

– «Сая­сат­тың мәсе­лесі» деген­де, ең бірін­ші кезек­те Қаза­қстан пре­зи­ден­ті Еура­зи­я­лық эко­но­ми­ка­лық одақтың құрыл­май жатып, құр­ды­мға кетіп бара жатқа­нын мой­ын­дағы­сы кел­мей­тін сияқты. Мәсе­лен, ол бұған дей­ін одақ құрыл­са, ол құры­лым­ның ішін­де­гі тау­ар айна­лы­мы еркін бола­ды деген еді. Енді, міне, екі ел ара­сын­дағы арлы-бер­гі жеке­ле­ген тау­ар­лар­дың экс­порт-импорт­ты­на тосқа­уыл қой­ы­ла баста­ды. Айна­лып кел­ген­де, пре­зи­дент халы­қты алдап соққан болады…

– Жоға­ры­да мен айтып өткен­дей, осы сөзі­мен Назар­ба­ев ең үлкен қателік жібер­ді. Өкіні­штісі – расын­да да сол қателі­гін мой­ын­дағы­сы кел­мей­ді. Ел эко­но­ми­ка­сы­ның шама­сы кел­ме­се, онда белі көте­ре алмай­тын сая­сат­ты мой­ы­нға жүк­теу қажет пе? Ал Назар­ба­ев бәріне жақ­сы болып көрін­гісі келеді. Бұл – бұрыс сая­сат дер едім. Есім­де жоқ, атақты биз­не­смен­дер­дің бірі: «Егер өзің бастаған ісіңді құла­тып алмай­ын десең, онда мақ­са­ты­ңа жету үшін, әркім­ге ұна­уы­ң­ды қой», – деген еді…

– Жал­пы, Ресей­дің қазір­гі гео­са­я­си жағ­дай­ын, оның Укра­и­на­дағы агрес­си­я­лық сая­са­тын Кремль қалып­ты құбы­лыс деп санай­тын сияқты. Ал осы­ған орай біздің Қаза­қстан «батып бара жатқан кеменің» құй­ры­ғы­на бай­ланған күй кешіп оты­рған жоқ па?

– Әлбет­те! Өкініш­ке қарай, мой­ын­да­масқа амал жоқ!

– Қоры­та айтқан­да, үкі­мет­тің кеңей­тіл­ген оты­ры­сы қаза­қстан­дық қоғам­да қалып­тасқан эко­но­ми­ка­лық жағ­дай­ға сая­си тұрғы­да жәр­дем жасай­тын шешім шыға­ра алма­ды дей­міз ғой.

– Дәп солай! Біздің билік­тің басын­да оты­рған тіке­лей бас­шы­лар өз басын­да және елде болып жатқан дағ­да­ры­сты әлі де сезініп оты­рған жоқ сияқты. Осы дағ­да­ры­сты бол­дыр­мас үшін, Қаза­қстан­да сая­си рефор­ма­лар жүр­гі­зу ауа­дай қажет мәсе­ле. Егер сол рефор­ма­лар­ды қабыл­да­уға жоға­ры­дағы­лар­дың қабілеті жететін бол­са, онда жағ­дай тез ара­да түзе­ле бастар еді. Өйт­кені, тәу­ел­сіздік жыл­да­рын­да сая­си өзгеріс жаса­уға билік ешу­ақыт­та құлық таны­тқан емес. Сая­си рефор­ма жасал­май, қан­ша бағ­дар­ла­ма­лар қабыл­дан­са да, ешқан­дай эко­но­ми­ка­лық жетістік­тер­ді бағын­ды­ра алмай­ты­ны­мыз – заңдылық!

Осын­дай тығы­ры­ққа тіреліп тұрған жағ­дай­да «пре­зи­дент пен үкі­мет сая­си тұрғы­дан жәр­дем жасай­тын шешім шығар­ды ма» деген сұрағы­ңы­зға былай жау­ап берер едім: жәр­дем сая­си тұрғы­дан жасал­май, шешім – попу­ли­стік тұрғы­дан қабыл­дан­ды. Өйт­кені сая­си өзгерістер­сіз қабыл­данған шешім­дер эко­но­ми­ка­ны дағ­да­ры­стан шыға­ра алмай­ды. Оны бол­дыр­мау үшін, алдағы сай­ла­уда билік­ті өзгер­ту мүм­кін­дік­терін бүкіл ел болып, бір адам­дай толық пай­да­ла­нуы­мыз керек.

– Сұх­ба­ты­ңы­зға көп рах­мет! Бірақ билік мыл­жа­лап тастаған бұл халық ондай мүм­кін­дік­тер­ді пай­да­ла­нуға құлы­қты екеніне кеңір­дек­тен күді­гім бар. Аман болыңыз!

Ермұрат БАПИ