«Общественная позиция»
(проект «DAT» №18 (430) от 10 мая 2018 г.
Редакцияға хат
Діни фанатизм құрсаған қазақ қоғамына мешіт емес, озық үлгідегі мектеп қажет. Зайырлы Қазақстан діни мемлекетке айналып кетпес үшін, ел билігі мешіттер салудан бұрын, жастарға заманауи білім беретін мектептер құрылысына мән беруі тиіс еді.
Алматы қаласының Алатау ауданында – Алғабас ықшам-ауданында 7000 адамдық зәулім мешіт салынбақшы. Ол мешіттің орны 16 мың шаршы метрді құраса, мұнараларының биіктігі 75 метрге дейін жетеді деген жоба бар. Мешіттің 9 мұнарасы болмақ. Сонымен бірге ол жерде діни кітапхана, әкімшілік мекеме, діни рәсімдер залы, шәкірттер тәрбиелейтін медресе және дүкендер желісі болады.
Жалпы, бұл мешіт салынатын жердің өзі үлкен орын алып жатыр (суретті қараңыз). Соның орнына замануи білім ошағын ашса, жастар үшін қандай пайдалы болар еді. Мысалы, «Назарбаев мектебінің» біреуі қазақтар тығыз орналасқан Алғабас ықшам-ауданында салынған болса, бұл отаншыл әрі білімді жастардың қалыптасуына зор ықпал етері сөзсіз. Оның үстіне Алатау ауданындағы мектептердің сапасы сын көтермейді. Сол мешіттің орнына халықаралық стандартқа сай, сапалы білім ошақтарын көптеп ашуға көңіл бөлсе, бұл ұлт болашағы үшін өте маңызды қадам болар еді.
Интернетте жүрген макеті бойынша мешіт мұнарасы сары, алтын түсті (араб елінің үлгісінде) етіп жасалған. Ал қазақ жеріндегі кесенелерден негіз алған дәстүрлі мешіттердің мұнарасы көк түсті болатын (Қожа Ахмет Яссауи кесенесін есіңізге алыңыз). Осыдан-ақ мешіттің болашақ бағыты араби діни дәстүрге бейімделетінін аңғаруға болады.
Иә, кейінгі жылдары Қазақстанның аймақтарында мешіт ашу «модасы» белең алды. Ауыз суы жоқ, жолы ойдым-ойдым, түрлі әлеуметтік мәселелері үйіліп қалған ауылдарда (әсіресе оңтүстік аймақтарда) екі, тіпті үш мешіттен салынған жайттар кездеседі. Бірақ сол мешіттерден халыққа не пайда? Қаптаған сансыз мешіттер тек діни фанаттардың қатарын көбейтуге қызмет етіп жатыр.
Егер билік ислам дініне қолдау көрсетіп, мешіт салып беретін болса, онда еліміздегі өзге діндер мен діни бірлестіктерге де ғибадатхана мен шіркеулер салып беруі тиіс болады. Өйткені зайырлы қоғамда барлық діннің дәрежесі тең емес пе? Екіншіден, зайырлы мемлекет дінді дамытуға қаржы бөлмейді, тек оны бақылауда ұстауды ғана мақсат тұтады. Бұл тұрғыдан да заңға томпақ жағдай қалыптасып отыр.
Үшіншіден, Алғабаста салынатын мешіттің құрылысы мемлекет тарапынан қаржыландырылатын болса, ол қарапайым халықтың салықтан түскен қаржысы деп білу керек. Сонда ел қаржысына елдің санасын дінмен улайтын мекеме салу қаншалықты қисынды? Онсыз да діншілдер ғылым-білімге, заманауи жаңғыруға қарадай қас. Елдің қаржысына балалардың болашағын қамтамасыз ететін білім ошағын салған әлдеқайда ұтымды болмақ. Онда бұл қадам биліктің де ар-ұятын жамап-жасқауға септігі тиер ізгі іс аталар еді.
Зайырлы қоғамда діні өзге жұрттардың мазасын қашырып аңыратып азан шақыру қаншалықты орынды? Мысалы, Алматыдағы 28 панфиловшылар саябағында орналасқан Кафедралдық собор қоңырау қаққанда, жақын маңдағы өзге жұрттың мазасын алатыны жиі айтылып жүр. Сол сияқты қала ішіндегі мешіттерден дауыс күшейткіш микрофондар арқылы азан шақырылған сәтте сол төңіректегі әкімшілік және бизнес орындарында жұмыс істейтіндер мен қала тұрғындары тарапынан наразылық айтылатыны баспасөз беттерінде жиі жазылады.
Жергілікті билік Алатау ауданында салынатын 7000 орындық мешіттің ішкі идеологиялық жағдайын қалай уысында ұстамақ? Мәселен, Алматы қаласындағы мешіттердің барлығында дерлік уахабистік идеология үстемдік құруда. Алғабаста салынатын жаңа мешіт сол теріс ағымдағы дінбасылар мен діншілдердің жетегінде кетпесіне кім кепіл? Тіпті дәл осы мешіт, бәлкім, сол теріс ағымдағылардың бастамасымен салынуы да мүмкін емес пе?
Оның үстіне Қазақстан мешіттері мен олардың төңірегінде сатылатын діни әдебиеттердің барлығы дерлік (шамамен 90 пайыз) сыртқы күштердің ықпалымен жарық көріп жатыр. Дінге бет бұрамын деген кісілердің көпшілігі – өздері де діни сауатсыздық салдарынан ұлттық-мемлекеттік мүддеге қарсы тұлға ретінде қалыптасып жатқаны өз алдына бөлек проблема. Мәселен, діншілдер араб-парсы елдерінің ортағасырлық салт-дәстүрлерін діни догматикалық тұрғыдан қабылдап, зайырлы қоғам ерекшеліктеріне қарсы келіп жүр. Қазақ ұлты мен мемлекетін құрышы қанғанша жамандайтын олар араб елі мен діні туралы бір жағымсыз сөз айтылса, өре тұрады. Сондағы олардың шыж-быжы шығып, өлермендікпен қорғаштайтыны – араб халифатын құруды аңсайтын идеологияның насихаты.
Егер Алғабастағы бұл мешіт бой көтерсе, халықты ертелі-кеш азан айтып, бүкіл Алатау ауданындағы қазақтарды дінге қарай үгіттейтіні анық. Мектептерде хиджабпен күресіп жатқан биліктің өзі зәулім мешіт салу арқылы діншілдікті қолдап отырғанын қалай түсінуге болады? Қазірдің өзінде «Алғабас-6» ықшамауданында бет-ауыздарын қап-қара паранжамен тұтас тұмшалап алатын әйелдер мен сақалдары беліне түскен еркектер 7 қабатты үйдің (№1/178) бір кіреберісін (подъезін) тұтас жаулап алғаны байқалады. Осылайша жат діни идеология вирусы өзге көршілер мен сол төңіректе тұратын қазақтарға таралып жатыр.
Жат діни ағымдар мешіттер түгілі, жоғары оқу орындарында ораза, айт діни мерекелерінде жүйелі насихаттық жұмыстар жүргізеді. Онымен қоса, жетімханалардағы балаларды тұтастай діни ағымдар жаулап алған. Олар әке-шешесіз өскен жас жеткіншектерге діни тәрбие беріп, нағыз баскесер жиһадшы тәрбиелеуді көздейді. Интернетте ғылым-білімге, ұлттық дәстүрге, гендерлік саясатқа, толерантты қоғам ерекшеліктеріне қарсы молдалардың уағыздары өріп жүр. Оның тасқыны күннен-күнге ұлғайып жатыр.
Білетіндердің айтуына қарағанда, Қытай билігінің қандастарымызға деген теріс көзқарасы да Қазақстандағы уаһабизмдік синдром салдарын жақсы білгендіктен туындап отыр. Өйткені мемлекеттік қызметте де теріс діни идеологиямен ауыратын қызметкерлердің жұмыс жасайтыны көпшілікке белгілі.
Ертеңгі күні уаһабизм салдарынан елімізде атыс-шабыс басталса, сыртқы күштер өз әскерлерін кіргізіп, қазақтың байлығын тегін алуға ұмтылу қаупін кім жоққа шығара алады? Олай бола қалса, бүкіл жеткен жетістіктеріміз жермен-жексен болып, бір-ақ күнде жойылуы ықтимал.
Сол себепті жат діннің вирусы ел-жұртты меңдеп алмауы үшін, оған бүгіннен бастап қамдану қажет-ақ. Билік ел-жұртты қараңғы діншілдікке емес, зайырлы бағыттағы ілім-білімге, өнерге, ұлттық құндылықтарға жол сілтеуі керек.
Қазыбек САРҚАСҚА,
Алматы қаласы