«Общественная позиция»
(проект «DAT» №36 (353) от 6 октября 2016 г.
ДАТ!
Жаңаөзенде тағы да бір үлкен ереуіл басталды. Қыркүйектің 30-ында «Өзенмұнайгаз» компаниясының ұңғымаларын бұрғылаумен айналысатын «Бұрғылау» кәсіпорынындағы жұмысшылар жалақыны көтеруді, жұмыс жағдайын жақсартуды, өздері сайлаған кәсіподаққа қысым жасауды тоқтатуды, 2014–2016 жылғы орындалған жоспарға сай «бонус» төлеуді, өздерінің еңбекақысын мұнай-газ секторына арналған бірыңғай еңбекақы жүйесіне қосуды талап етуде. Жаңаөзен ереуілшілері ортасына барған белгілі қоғам белсендісі Ғалым Ағелеуовтен соңы шиеленісіп кетуі мүмкін оқиғаның егжей-тегжейін білген едік.
– Ғалым мырза, Жаңаөзенге барып келгеніңізден хабардармыз. Жұмысшылар наразылығы, еңбек дауы нендей талаптардан туған екен?
– Иә, наразылықтарын жария түрде билік пен қоғамның назарына жайып салған жұмысшылардың қақ ортасында болып, олармен кездесіп, бейнетаспаға да түсіріп келдім. Ал даудың басы – әуелден мұнай-газ жүйесін бірнеше кәсіпорынға бөліп-жарудан басталып, кәсіпорынды әркім әр жақтан жұлмалап, жеке меншігіне иеленіп алуы себеп болған. Сол талан-тараж кезінде «Бұрғылау» да жеке меншіктің қолына өтіп кеткен. Соның кесірінен жұмыс беруші акционерлер, яғни меншік иесі мемлекеттің құзырындағы мұнай-газ саласына сәйкес белгіленген ереже тәртібі «Бұрғылауға» қатысы жоқ деп, еңбек дауын туғызуда. Сөйтіп, жеке меншікке өтіп кеткен компания еңбекақы мөлшерін өздерінің қалауынша белгілеп, кәсіподақтың жұмысына кесе-көлденең тұрып, өктемдік жасап отыр. Ал еңбек ұжымының келісім-шарттары «Өзенмұнайгаздың» жалақы төлеу тәртібіне сәйкес келсе де, «Бұрғылауда» басқа жағдай орын алған. Жерді үңги қазып, бұрғылау ең ауыр жұмыс саналғанынан не пайда, адал еңбектің ақысы арзымайды. Мұндай ауыр жұмысы үшін «Өзенмұнайгазда» бұрғылаушыларға өте жоғары көлемде еңбекақы төленеді.
– Демек, «Бұрғылауды» иемденіп алғандар «үй ішінен үй тігіп» отырған болды ғой сонда?
– Дәл солай, өздерін мемлекеттен тыс жеке меншік құрылым ретінде санайды. «Өзенмұнайгаз» үшін бірыңғай еңбекақы төлеу жүйесі (единая ставка оплаты труда – ЕСОТ) тиімді болғанымен, Жаңаөзендегі «Бұрғылау» жұмысшыларының еңбегі қаналған. Меншік иесі қанша төлегісі келсе, сонша көлемде ғана жалақы белгілеп, өзімбілемге салған. Жұмыстағы әділетсіздіктер тоқтар емес: жөндеу цехтарында жасалған жұмыстардың сағаттары табельге енбейді екен. Сөйтіп, ауыр жұмыстың азабын арқалаған бұрғылаушылардың жалақысы азайған.
– Бір қаланың тұрғындары бір салада жұмыс атқарып, еңбектерінің екі түрлі бағалануының себебін біле алдыңыз ба?
– Оның себебі қарапайым арифметикамен есептеуге болатын қисап: бұрғылаушыларға бұрындары сегіз сағаттық жұмыс күніне төленсе, енді еңбекақысының төрт сағаты ғана есепке алынатын болған. Сонда күні бойғы ауыр жұмыстың өтемі арзымайтын тиын-тебенмен бағаланса, ондай әділетсіздікпен кім келіседі? «Бұрғылау» жұмысшылары «Өзенмұнайгаздағы» әріптестерінен екі есе аз мөлшерде жалақы алады. Бір – қала, бір – сала, екі түрлі баға дегеніңіз осы! «Өзенмұнайгаздағы» айлық жалақы – 400 мың теңге десек, «Бұрғылаудағылар» 200 мың теңгеге әрең қолдары жетеді. Осы аптаның сейсенбісінде ереуілге шыққан жұмысшылармен кездесуге Алматыдан келген акционер Рахмет Хайруллаев бұрғылаушылардың жалақысы 400 мың теңге деуіне қарағанда, компания екі түрлі бухгалтерлік есеп жүргізе ме деген күдігім басым. Бұл да тексеруді, зерттеуді қажет ететін мәселе. Есептік құжатқа қол қойған кейбір жұмысшылар да осы күдігімізді растады, олар бас прокурорға, облыс прокурорына да осы құжаттарды жіберіп, тиісті тексеруші органдарды хабардар еткендерін айтады.
Сейсенбі күні облыс прокурорының орынбасары Жаңаөзенге келіп, жұмыс беруші акционермен және жұмысшылардың арасында келісім жасамақ болған жиынға қатысты. Бірақ оның нәтижесі әлі белгісіз, белгілісі – ереуілге шыққан отыз адамды прокуратураға шақыртқан. Оларды осы ереуілді ұйымдастырған белсенді ретінде әкімшілік құқықты бұзғандары үшін жауапқа тартамыз деп, сес көрсеткен екен.
– Үш жақты келісімнің нәтижесі қалай болатынын алдағы уақыт көрсетер, ал жұмысшылар үміттенетіндей бір жарық сәуленің нышаны бар ма?
– Үміт үзілмейді ғой, бірақ күдіктері басым көпшілік аштық жариялау туралы бірауыздан шешім қабылдады. Жағдайдың жеңілдейтін түрі көрінбейді. Жұмыс беруші ауыр еңбек иелерінің талабымен санасса, шешілмейтін мәселе жоқ. Жиналған жұрт кәсіпорындағы жұмыс жоспарға сай атқарылып жатқанына қарамастан, басшылық дағдарыс пен қаржы тапшылығын алға тартып, жұмыс уақыты мен еңбекақы көлемін қысқартып отырғанына наразы. Ал жергілікті билік бұрғылаушылармен қоса, ұңғымаларды жөндеумен де айналысатын жеке компания басшылығы мен жұмысшылары арасындағы еңбек дауына араласпай, бүгінге дейін іштен тынып отырғаны түсініксіз.
– Жұмыс берушінің кесірінен үлкен әлеуметтік толқу туып кетеді деген қауіп жоқ па? Жаңаөзендегі 2011 жылғы қантөгіс жергілікті билікке де, кәсіпорын қожайындарына да сабақ болмағаны ма?
– Алдын ала ондай қауіп бар деп айтудың өзінен қорқамын, бірақ Жаңаөзенде тағы бір үлкен ереуілдің басталғаны анық! Билік осыдан бес жыл бұрынғыдай оқ атып, күш қолданбайды деп сенгіміз-ақ келеді, Құдай сақтасын дейміз! Жаңаөзенде 2011 жылы «Өзенмұнайгаз» және «Қаражанбасмұнай» компаниялары мұнайшыларының жалақыны көбейтуді, еңбек жағдайын жақсартуды талап етіп, мамыр айында бастаған ереуілі бірнеше айдан соң қанды қырғынға ұласқанынан билік сабақ алған шығар деп сенем…
Келісім жасайтын комиссия құрып, бір үстелдің басында шешуге болатын мәселені ушықтыру ешкімге де қажет емес. Осы жылдың мамыр айында «Бұрғылауға» қыруар қаржы түсіп, ол толығымен игеріліпті. Бірақ ол ақша Астана мен Алматыда отырған жоғары жақтағы акционерлердің қалтасына кеткен сияқты. Жұмысшылар да осы қаржыдан өз үлестерін алғысы келеді, сондықтан да бірыңғай еңбекақы жүйесін (ЕСОТ) енгізуді, сонымен бірге бір күнге сегіз сағаттық еңбекақының толық төленуі – басты талаптың бірі.
– Жергілікті биліктің үн-түнсіз отыру себебі аса құпия жағдай емес. Жаңаөзендегі еңбек дауына биліктің килікпеу себебі біреу-ақ: егер биліктің араласуымен кәсіпорын қожайыны ереуілшілер талабын орындайтын болса, бұл жағдай басқа компаниядағы қаналып отырған жұмысшыларға үлгі болуы мүмкін. Яғни, Маңғыстау түбегіндегі ғана емес, бүкіл батыс аймақтардағы мұнайшылар өре тұруы мүмкін. Ондайда ереуіл толқыны жалпақ елге жайылуы ғажап емес. Себебі Қазақстанда мұнайшылардың ғана емес, басқа да өндіріс салаларындағы жұмысшылардың еңбектері қаналуда. Міне, билік осындай жаппай ереуілден қатты қорқады.
Дегенмен, сіз қалай ойлайсыз, жұмысшылардың есебінен байлыққа батқан акционер қожайындар өз кірістерінің мардымас пайызы есебінен жұмысшылардың талаптарын орындаса, осы дауды өршітпеудің амалы табылмас па еді?
– Әлбетте! Жұмыс көлемін де, жоспарын да уақытында орындап жүрген бұрғышыларға осы даудың көк тиындық пайдасы жоқ. Бар мәселе – оларға ақы төлеу тәртібіне келіп тірелуде. Әрі-беріден соң, «Бұрғылаудың» еңбек өнімін пайдаланатын тек қана оның иелері емес қой, ол – елдің игілігіне жаратылатын табыс. Тапсырыс беруші де мемлекеттік құрылым – «Өзенмұнайгаз» компаниясы. Осы дауды өршітуге жұмысшылар мүдделі емес екені айтпаса да түсінікті. Кәсіпорындағы еңбек дауының шешілуі қожайындардың қолындағы мәселе.
– Ал жұмысшылардың мүддесін қорғайтын бірден-бір өкіл – кәсіподақ ұйымының жағдайы да мүшкіл деген ақпаратқа қосып-аларыңыз бар ма?
– Кәсіподақтың жағдайы мүшкіл екені рас, «Бұрғылау» жұмысшылары сайлаған кәсіподақ ұйымының төрағасы Сәдуақас Бекқалиев қыркүйектің 8-нен бері Ералиев аудандық сотының шешімі бойынша шартты түрде бір жарым жылға бас бостандығынан айырылған. Оған кешкі сағат 8-ден кейін үйінен аяғын аттап басуға, Жаңаөзеннен басқа жаққа баруға, жиындар мен жиналысқа қатысуға тыйым салыныпты.
Ал ереуілге шыққан жұмысшы-әріптестері Бекқалиевке қоғамдық-азаматтық белсенділігіне байланысты тыйым салынды дейді. Тіпті кәсіподақ ұйымының жұмыс бөлмесіне күзет қойылып, есепшотына тұсау салынған. Әлеуметтік мәселелерін, өз құқықтарын, еңбек жағдайына қатысты мәселені жұмыс берушімен талқылауға қатысатын өкілдің жоқтығы жұмысшыларға ғана емес, кәсіпорында орын алған еңбек дауына да кесірін тигізуде. Жұмысшылардың қойып отырған тағы бір талабы бойынша – өздері сайлаған кәсіподаққа қысым жасауды тоқтату десек, ол да орындалуы қиын шаруа емес, бірақ компания басшылығы осы мәселеге де тіресіп отырғаны түсініксіз жағдай. Бұның соңы үлкен саяси-әлеуметтік талапқа ұласып кетуі ғажап емес.
– Десек те, осы ереуілдің ертеңгі оңды нәтижесіне алаңдаған жұрттың көңілін басатындай өзгеріске сенуге бола ма?
– Егер Жаңаөзенде келісімге келтіруші комиссия құрылып, заң шеңберінде жұмыс жүргізіліп, ереуілшілер мен тәуелсіз кәсіподақ ұйымына қысым жасалмаса, әлеуметтік наразылықты шешу тетігі табылары сөзсіз. Ал бұлай болмаған жағдайда билік тағы да жұмысшылардың қарсылығына тап болады. Мұндай жағдай билікке де, жергілікті жердегі тұрғындарға да, жалпы қоғамға да жақсылық әкелмесі анық. Астана мен Алматыда жатып алып, кәсіпорынды билеп-төстеп отырған негізгі акционерлер осы мәселені қаперінде ұстағандары жөн! Өкілеттіктерін жүргізу құзырын өкілдеріне тапсырып немесе өздері Жаңаөзенге келіп, жағдайды ушықтырмай, жұмысшылармен бір үстелдің басында келісімге келулері керек деп санаймын. Жұмысшылар болса, амалдың жоқтығынан аштық жариялауға дейін баратындарын мәлімдеуде. Ереуілшілер бұл мәселеге тек президент пен сала министрі араласпаса, ушыққан жағдай шешілмейді деген ойда отыр.
– Рахмет, Ғалым! Президент пен министр ел сөзіне құлақ асса, Жаңаөзеннің жағдайы осындай ұзақ «жырға» айналмас деп сенеміз. Тауқыметі мен азабы мол ауыр кәсіп иелерінің еңбегі ақталса екен деген тілектен басқа айтарымыз жоқ.
Сұхбаттасқан –
Бақытгүл МӘКІМБАЙ,
«D»
Өз аузынан
Бекарыс ТӨЛЕСІНОВ:
БІЗ АШТЫҚ ЖАРИЯЛАЙМЫЗ!
Мен «Бұрғылау» кәсіпорынының жұмысшысымын. Кәсіпорында екі мыңға жуық адам еңбек етеді. «Өзенмұнайгаз» компаниясына 2000 жылдан бері бұрғылау қызметін көрсетіп келе жатқан кәсіпорындағы жұмысшылар наразылығы 2008 жылдан бері оқтын-оқтын жалғасуда.
Өткен тамыз айында да бір апта бойы жұмысты тоқтатып, ереуіл өткіздік. Кәсіпорында жұмыстың жоспарға сай атқарылып жатқанына қарамастан, басшылықтың жұмыс уақыты мен еңбекақы көлемін қысқартып отырғанына шағымданған едік, одан нәтиже шықпады. Көлік жүргізушілердің де еңбектері 2014 жылдан бастап дұрыс есептелмей жатыр, олардың қысқартылған жұмыс сағаттары қайта есептеліп, адал еңбектерінің қайтарылуын талап етеміз.
Өткен бірер ай шамасында кәсіподақ төрағасын ауыстыру ниетімен конференция өткізу үшін, басшылардан рұқсат сұрағанбыз. Басшылық ұсынысымызды орындамай, бұрынғы кәсіподақтың басшысы сол күйінде қалады деп шешім қабылдады. Алдын ала бұрынғы кәсіподақ төрағасы Төлеген Досниязовтың алдынан өткен едік, ол: «Конференция өткізуге қарсымын», – деп шыға келді. Содан үш күннен кейін жігіттер «конференция өткізе алмасақ, төрағамызды сайламасақ, нақты бір әрекетке көшкеніміз жөн» деп санадық. Осы мәселе бойынша жұмысшылар тамыздың 27-нен бастап үш күн бойы күніне екі сағаттан жұмысты қойып, мекемеге жақын жердегі жұмысшыларды таситын көлік бекетінің жанында наразылық білдірдік. Сол жерде делегаттарымызды іріктеп, төрағалыққа Сәдуақас Бекқалиевті сайладық, ол бұрын да осы ұйымға жетекшілік еткен азамат.
Жұмысшылар сенім білдірген Сәдуақас Бекқалиев маусым айында «себепсіз жұмыста болмағаны үшін» жұмыстан шығарылған еді. Ол «Бұрғылау» мекемесінде 1992 жылдан бері мұнайшы болып еңбек еткен. 2009 жылы «Бұрғылау» ЖШС-інде еңбек жағдайының нашарлығына байланысты болған наразылық кезінде ереуілшілер комитетінің мүшесі, 2012 жылға дейін кәсіподақ төрағасы болған азамат. Жұмысшылар құқығына қатысты мәселені өткір көтеретіні үшін мекеме басшылары оны жақтырмайды.
Дәл бүгінгі таңда кәсіподақтың есепшоты да жабылды: адам болған соң, қаза да, той да әркімнің басына келетін жағдайда дәрменсіз күйге түстік. Денсаулығымызға байланысты есепшоттан ақша алайық десек, қолымыз байланып отыр. Бірауыздан сайлаған төрағамызға жалған жала жабылып, шартты түрде бір жыл алты айға бас бостандығынан айырды. Әуелде оны жұмысшылардан алшақтату үшін небір айла жасалды: жұмыс берушілер әртүрлі басшылық қызметтер ұсынып, тұрмыс-жағдайын жақсартуға уәде берген. Сәдуақас өз тарапынан өзіне сенім артқан ел-жұрттың сөзінен аттамаймын дегені үшін жауапқа тартып, оны белсенді қызметтен, әріптестері ортасынан алшақтатудың әрекеті іске асты.
Маңғыстау облыстық прокурорының орынбасарына талаптарымызды тапсырғанымызбен, ешқандай шешім шығарылған жоқ. Бірыңғай еңбекақы төлеу жүйесі біздің емес, «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясының құзырында деген жауап алдық. Сейсенбі күнгі жиналыста елдің көңілін көтеретін ештеңе айтылмады, бір-бір отбасын асырап отырған азаматтардың көтеріп отырған талабы – уақыт оздырмай жергілікті жерде шешілуі тиіс мәселе.
Жалақыны көтеруді, жұмыс жағдайын жақсартуды, өзіміз сайлаған кәсіподаққа қысым жасауды тоқтатуды, 2014–2016 жылғы орындалған жоспарға сай «бонус» төлеуді, мұнай-газ секторына арналған бірыңғай еңбекақы төлеу жүйесіне қосуды талап етеміз.
Жаңаөзендегі жағдай оң шешімін табады деген ойдамын. Талабымыз орындалмаса, қазанның 14-інде аштық жариялайтынымыз туралы Жаңаөзен қаласының әкімі Елубай Әбіловтың атына хат жолдадық. Аштық жариялау жөніндегі хатқа 400-ден астам адам қол қойды, бізге қосылуға ерік білдіріп жатқандардың қатары көбеюде.
Жұмыс беруші тараптың Жаңаөзен қалалық сотына берген арызы бойынша белсенді азаматтар – Сәдуақас Бекқалиев, Төребек Жолдыбаев, Бауыржан Қуанышев, Ақылбек Нұрлыбаев, Ержан Құлатаевтың қыркүйектің 30-ы мен қазанның 1-і күні ереуілге шыққанын сот заңсыз деп таныған шешім шығарды. Біз жұмыс берушілердің осы азаматтарды қудалағанын тоқтатуын талап етеміз.