«Общественная позиция»
(проект «DAT» №12 (283) от 26 марта 2015 г.
Орынды сұрақ
«Қазақстан халқы ассамблеясы туралы» заңда ассамблеяның құқықтық мәртебесі туралы «…Заңды тұлға құрылмай, Қазақстан Республикасының Президенті құратын, мемлекеттік ұлттық саясатты әзірлеуге және іске асыруға ықпал ететін мекеме» деп көрсетілген.
Ендеше бұл жердегі «заңды тұлға құрылмай» деген тіркеске мән беру керек. Мәселен, «Мемлекеттік мүлік туралы» заң бойынша, мемлекеттік кәсіпорындар мен мемлекеттік мекемелер мемлекеттік заңды тұлғалар болып саналады. Аталған заңның 123-бабында «Мемлекеттік заңды тұлға мемлекеттік тіркелген кезден бастап құрылды деп есептеледі және заңды тұлғаның құқықтарына ие болады» деп көрсетілген. Демек, заң бойынша ҚР президенті құрған мекеме мемлекеттік мекеме болып табылады және ол мемлекеттік тіркеуден өткен жағдайда ғана мемлекеттік заңды тұлға бола алады. Былайша айтқанда, мемлекеттік тіркеуден өтпеген мемлекеттік мекеме заңды тұлға құқығына ие бола алмайды және оған мемлекеттік бюджеттен қаржы бөлінбейді.
Бұдан шығатын қорытынды – заңды тұлға құрмай, мемлекеттік мекеме құру мүмкін емес. Демек, Қазақстан халқы ассамблеясы мемлекеттік мекемесі құқықтық тұрғыда өмірде жоқ деп саналады және оның қызметі заңсыз. Ассамблеяға кеткен қаржы да заңсыз, мақсатсыз жұмсалды деген сөз.
Енді осы өмірде жоқ, заңды тұлға болып саналмайтын, виртуалды, заң талаптарына сай емес Қазақстан халқы ассамблеясы мәжілістің тоғыз депутатын сайлайды. «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заңының 87-бабына сәйкес, Қазақстан халқы ассамблеясы сайлайтын мәжіліс депутаттығына кандидаттар ұсыну құқығы Ассамблея кеңесіне тиесілі.
Ал «Қазақстан халқы ассамблеясы туралы» заңының 10-бабы бойынша, ҚР президентінің дербес шешімімен құрылатын Кеңес ассамблеяны басқаруды жүзеге асырады. Кеңестің құрамын да президент өзі бекітеді. Сол президент жеке-дара құрған, жеке-дара басқаратын, өмірде жоқ мекеме Кеңесінің шешімімен мәжілістің тоғыз депутаты сайланады.
Ондай болса, Конституцияда белгіленген барлық адамдардың заң алдындағы тең құқықтығы, «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» заңында көрсетілген кандидаттардың сайлауға тең құқықтармен және шарттармен қатысуына кепiлдiк берiлетіндігі қайда? Заңды тұлға болып саналмайтын, ауада бар, тіркеуде жоқ Қазақстан халқы ассамблеясы депутаттарды сайлауға қалайша құқық алып отыр? Ассамблеяға мүше этномәдени қоғамдық бірлестіктер заңды тұлға ретінде неге депутат сайлауына қатыса алады да, басқа, яғни ассамблеяға мүше емес қоғамдық бірлестіктер депутат сайлауына қатысуға құқығы жоқ? Бұл жағдай «Қоғамдық бiрлестiктер туралы» заңының 6-бабында жазылған барлық қоғамдық бірлестіктерінің заң алдында теңдігіне қайшы келіп тұрған жоқ па?
Заң талаптарына сай, заңды тұлға ретінде мемлекеттік тiркелмеген қоғамдық бiрлестiктер пен партиялардың қызметiне жол берiлмейдi де, олардың басшылары қудалауға түседі. Ал заңды тұлға ретінде тіркелмеген мемлекеттік мекеме неге еркін жұмыс жасайды? Мұның өзі заң бұзушылық болып саналмай ма?
Ең қызығы – неге Қазақстан Республикасының Тұңғыш президентіне — елбасына Қазақстан халқы ассамблеясын өмір бойы басқару құқығы тиесілі? Екінші – президенттің неге ассамблеяны құруға, басқаруға немесе жоюға құқығы жоқ?
Жоғарыдағы жағдайларды зерделей келе, Қазақстан халқы ассамблеясын ұстап тұру және оның 20 жылдығын атап өту, оған да мол қаржы жұмсау, осы жылды ассамблея жылы деп жариялау қажет пе, ең негізгісі – заңды ма деген сұрақ туындайды.
«Қазақстан халқы ассамблеясы туралы» заңның тек 2008 жылы қабылданғанын, оған дейін Қазақстан халықтары ассамблеясы Президент әкімшілігі жанындағы көп консультативті-кеңестік органдардың бірі ретінде ғана болғанын ескерсек, қаптаған кеңестердің 20 жылдығын да мол қаржы жұмсап, тойлау керек болады-ау дейді менің бір ойым.
Ал сіздер осы жағдай туралы не айтасыздар?!
Мақсат ІЛИЯСҰЛЫ,
заңгер, қоғам белсендісі,
Астана қаласы