«Общественная позиция»
(проект «DAT» №34 (305) от 08 октября 2015 г.
ДАТ-САУАЛНАМА
Астанада қазанның 5-інде «Мәңгілік ел – болашағы біртұтас ел» атты республикалық патриоттар форумы өтті. Форумға барлық аймақтан шамамен 2 мыңнан астам делегат қатысты. 2007 жылдан бері өткізіліп келе жатқан форумда «Жыл патриоты» байқауының жеңімпаздары жеті номинация бойынша марапатталып, Назарбаевтың қатысушыларға арналған құттықтау сөзі оқылды.
Ресми ақпараттың ұзын-ырғасының қысқаша мазмұны осы. Қатысушы делегаттарды жер-жерде кімдердің сайлағанын кім білсін: әйтеуір Астанада 2 мың «патриот» бас қосыпты. Бірақ басқа жақты кім білсін, дәл Алматыда өзін патриот санап, Шаңырақ, Малыбай, Шеңгелді, Маловодное, Сарыағаш, т.б. ұлтаралық кикілжіңдерде қазақ намысын қорғаған, сол үшін отты-сотты болған бірде-бір адам ол форумға қатысқан жоқ. Жеті номинация бойынша, рас, патриоттық сезімді санаға сіңіру оңай шаруа емес: себебі қазағы үшін жаны күйетіндерге «ұлтшылдар», «алауыздық қоздырушылар» деп ат қойып, айдар тағып, соттап жіберу үрдісі үдеп тұр. Ал ісінен гөрі сөзі көп, қай жерде патриот бола қалғаны белгісіз біреулер Ақорданың арқаға қағар қонақтарына айналып жатады.
Бәрін айт та, бірін айт: тәуелсіздікке күмән келтіріп, ата-бабадан қалған қасиетті жерімізге өзгелер көз алартып жатқанда, Астанадағы форумға қатысқан өзге ұлыс өкілдері жақ ашпауын қалай түсінуге болады? Тіпті орыс казактарының әскери киімін киіп келіп, осындай ресми атағы бар жиынға қатысуға кім рұқсат берген? Қазаққа қарайласпайтын мұндай шараны өткізуге жұмсалған қаржы кімнің қалтасынан шыққан?
Біздің оқырман қауым, көзі қарақты азаматтар «бұл жиынға осыншама неге шүйліктіңдер» десе, айтар уәжіміз де дайын: ел білетін, елі таныған, елін танытқан тұлғалардың қарасы көрінбеген бұл не жиын? Міне, осы сұрақтың жетегімен «ДАТ»-тың сауалнама-сұхбатын өткіздік.
Құрманғазы РАХМЕТОВ,
«Желтоқсан көтерілісі» үшін сотталған патриот:
– Мен форумда болған жоқпын. Ешкім елеп-ескеріп шақырған да жоқ. ФБ-дағы Сырым Абдрахмановтың жазбасынан кейін ғана білген жайым бар. Сонда интернет желісіне: «Желтоқсандықтарсыз өтіп жатқан бұл қандай патриоттар форумы?» деген жазба қалдырған едім.
Жиын өткен екен, делегаттар барған екен: несіне олардың арттарынан тас лақтырайын?! Ал форумның мән-мақсатын ой таразысына салар болсам, бұл форум бір ғана адамның көргеніне, білгеніне байланысты өтсе керек. Жалпы, Назарбаевты жағалағандар өңшең тексіздер десем, артық айтты демессіз. Ол жағын бағамдап, жұрттың өзі де менсіз-ақ танып, біліп отыр. Билікті төңіректеген өңшең жылпостар халықтың ортасынан жырақ кетіп, президентке еріп, 2050-дің қияли ғарышын шарлап жүрген сияқты.
Ел президентінің мына сөзі есімде: «1986 жылғы Желтоқсан оқиғалары қазақ жастарының сана-сезімінің қаншалықты өскендігін көрсетті. Олар жүз жылға жуық уақыт бойы халықты казармалық тәртіпте ұстап келген тоталитарлық жүйенің алдында бірінші болып айылдарын жиған жоқ. Жастар бұдан әрі кез келген ұлтқа тән ұлттық мақтаныш сезімін қорлауға жол бермейтінін өз халқының атынан ашық мәлімдеді», – деген еді кезінде.
Енді сол президенттің сол бағасын түсінуден қалдық. Желтоқсанның 30 жылдығы қарсаңында президент те айтқанынан танған сияқты. Ендеше Желтоқсан алаңына шыққаны үшін жазықты болған, бірақ бүгінде басшысы да, қосшысы да ұмытқан желтоқсандықтар үшін патриоттардың жеке форумын өткізу керек шығар. Бірақ ол форумның күнілгері мәселесі біреу-ақ болса керек: форум қайда өтеді – Алматының бұрынғы Брежнев алаңынан Ақорданың алдындағы алаңға ауысамыз ба?..
Даурен БАБАМҰРАТ,
«Болашақ» жастар
қозғалысының жетекшісі:
– Патриоттар форумына біз бармадық, шақыру да алмадық. Шақырылған адамдар тізімі дұрыс не бұрыс, орынды немесе орынсыз деп тағы айта алмаймын. Себебі бүгінде кімнің қаншалықты патриот екенін анықтау қиын. «Сен Отанды аз сүйесің!» деп, ешкімді де сөге алмайсың.
Ал сіз «ол форумда кімдер болу керек еді?» десеңіз, мен «ұйымдастырушылар нені көздеді?» екен деп, дал болып отырмын. Егер басты мақсат – бөлінген ақшаны игеріп, «галочка» үшін өткізетін шара болса, онда оған қатысқан адамдар дұрыс іріктелген шығар.
Ал егер басты мақсат – ұлттық рухты ұлықтап, қоғамдық тұтастықты арттырып, дағдарыс уақытында елдің еңсесін көтеру болса, онда, әрине, форум құрамы әлсіздеу дер едім. Оған қатысқан адамдарды кемсініп, оларға ешқандай өкпе айта алмаймын – әркім өзінше патриот.
Десе де, мәселен, «шын патриот және елге сөзі өтетін тұлға кім?» дегенде, көз алдыма ең бірінші кезекте Мұхтар Шаханов ағамыз келеді. Дәл осы секілді тағы да ондаған адамдардың тізімін келтіруге болар еді. Меніңше, дәл қазір аты қалай аталса, солай аталсын, бірақ осындай жалпыұлттық диалогтардың қажеттілігі бары сөзсіз. Дағдарыс, девальвация, әлемдік кикілжің, саяси тұрақсыздық уақытында қазақ өзара ауызбіршілігін күшейтіп, ұзақ және мардымды дисскуссиялар арқылы елді ынтымаққа шақыру керек-ті. Және ондай әңгіме орнау үшін, ел ішінде беделі бар тиісті адамдардың басын қосу – уақыт талабы.
Бірақ, өкінішке орай, бұл форумнан ондай іс-шара көрмедік.
Онсыз да елдің қаржысы бітіп, Қытайдан қарыз сұрап жүргенде, «галочка» үшін ақша шашу – барып тұрған ысырапқорлық. Бұл патриоттық емес, антипатриоттық іс болады. Қазір бюджеттегі әрбір теңге санаулы. Осындай уақытта миллиондаған теңге жұмсалатын бір-екі күндік шара қаншалықты қажет деген мәселе көтерілуі керек.
Егер бүгінгі билік бұрынғыдай ақшаны оңды-солды шаша беретін болса, оның арты жақсылыққа апармайды. Қазір заманның өзгеріп, әлемдік ситуацияның қатты шиеленіскенін көріп отырмыз. Дәл ертең елдің экономикалық және әлеуметтік жағдайы не болады деген сұрақ аса маңызды. Осындайда «бекер мал шашпақты» доғару керек дегенді биліктің өзі де айтты емес пе?!
Тағы да қайталаймын: өзімді форумға барған екі мың адамнан артықпын деп санамаймын: оларды да орынсыз барды деп те айта алмаймын. Көбі қарапайым қызметкер, елге еңбек етіп жүрген азаматтар екен. Бірақ Мұхтар Шаханов секілді ел азаматтарын да қосу керек еді. Ең бастысы – бюджет тапшылығы уақытында билік елді ақша үнемдеуге шақыра бергенше, сол үнемдеуді өзінен бастауы керек. Бәрін «өзім білемге» салып, елден алшақтай бергенше, қазір билік халқымен ерекше жақын болуы керек.
Асхат РАХЫМЖАНОВ,
ЖСДП-ның Астана қалалық
филиалының жетекшісі:
– Патриотизм – жекелеген бір шараның аясына тықпалайтын тар шеңбердегі мәселе емес. Сондықтан Қазақстан патриоттарының форумын қолдап, қос қолымды көтеруге намыстанар едім.
Неге дерсіз? Себебін түсіндірейін.
Біріншіден, жария түрде «міне, патриот» деген атақ – жалған жарнаманың бірі. «Патриот» – ұлттық тұрғыдан танылған, кең ауқымдағы ұрпақтар үндестігімен жалғасатын атау. Ондай атақ иесінің есімі тарихи тұрғыда мойындалады.
Екіншіден, өзін патриотпын деп санайтындардың «Мәңгілік ел» деп идея тастаған бір адамның айналасында жиналғаны ыңғайсыз, тіпті өрескел көрінеді екен. Бар болғаны – қоғамда сайлау туралы сыбыс көбейген шақта, бүгінгі саяси жүйенің маңызын арттыру үшін ұйымдастырылған жасанды дүрмек. Тіпті сайлауалды технологияның бір тәсілі деп нық сеніммен айта аламын.
Үшіншіден, нағыз патриот бүгінгі қалыптасқан жүйені қолдауы мүмкін емес, бұл менің жеке пікірім. Жердің асты мен үстіндегі шикізат қоры талан-таражға салынып, саудаға түсіп жатқанда, халыққа тиесілі жер алыпсатарлықпен сатылған кезде тұрғындарды үйі мен пәтерінен қуып шығып қаңғыртқан, халықтың қаржысына қол сұққандар жазасын алмаса, билік қай бетімен патриотизм туралы мәселе көтере алады?
Мен үшін заманымызға сай патриоттардың үлгісі – менің жарым және бала туып, мемлекеттің қолдауымен 15 мың теңгені қанағат тұтқан еліміздегі барша әйелдер қауымы дер едім. Қандай тауқымет басына түссе де, болашақ ұрпақты тәрбиелеп отырған аналар – нағыз патриоттар.
Патриоттар – 30 мың теңгелік зейнетақысын ала салып, коммуналдық төлемді өз уақытында төлеуге асығып, ұлттық бюджеттің қазанын толтырып жүрген зейнеткерлер. Әлеуметтік-экономикалық дағдарысқа душар болған, банк несиелерінің қатаң талабын орындауға мәжбүрлікпен кіріптар болған азаматтардың барлығы да патриот! Өйткені олар жауапсыз биліктің өздеріне деген әділетсіздігіне қарамастан, осы елді мекендеп, отанын жан-тәнімен сүйеді.
Әсел НҰРҒАЗИЕВА,
құқыққорғаушы (Атырау):
– Патриоттар форумы өтеді деген ақпаратты естімеппін. Билік тарапынан өткізілетін шаралар алдын ала хабарланып, жарнамаланып жататын еді. Осы жолы 2 мың патриоттың басын бір күннің ішінде қалай жинап алғандарына таң қалдым. Форум жөнінде «Фейсбук» желісіндегі жазбалардан білдім.
Әуелі жиын барысында түсірілген фотосуреттердегі таныстарымды көріп, «Патриоттар партиясының» съезінде түскен шығар деп ойладым. Ғаламторды ақтарып отырып, «Рател.кз» сайтындағы форум жөніндегі мақаланы оқып, бір күліп алдым, бірақ артынан қатты күйзелдім. Жастардың санасын жағымпаздық пен табынушылыққа, қораға кіргізген малға ұқсатып, санасын сансыратқанша, ертеңім үшін не істей аламын, ел болашағы үшін не істедім деген бағытта тәрбие жүргізілуі керек еді.
Осындай жиын керек те шығар, алайда әлеуметтік жағдай дағдарысқа ұшырап, қара халық кедейліктің қамытын киген шақта ресми билік нешетүрлі мереке, форум, жиналыс өткізгені көрер көзге, естір құлаққа ерсі емес пе? Жиынды өткізуге жұмсалған қаржыны әлеуметтік әлсіз топтың қажетіне жұмсағандары орынды еді.
Егер осы форум алдағы уақытта жалғасатын болса, патриот атауының әртүрлі номинациясына Қазақстанның атын шетелге танытып жүрген азаматтарды: мәдениет саласынан – Тимур Бекмамбетов, Ермек Тұрсынов, Марат Бисенғалиев, әлемге аты әйгілі болған спортшыларымыз – Сабина Алтынбекова мен Зарина Диасты ұсынар едім.
Демократиялық құндылықтардың сақталуына, қазақ елінің болашағына алаңдап, «қазағым», «ұлтым» деген азаматтар форумға неге шақырылмаған? Мен осы орайда өз тарапымнан «Антипатриот» деген номинацияны енгізу жөнінде ұсыныс жасағым келеді.
Амандық ДӘУЛЕТБЕКҰЛЫ,
«Антигептил» қоғамдық
қозғалысының белсендісі (Астана):
– Форумға бізді шақырған жоқ. Өтетінін емес, өтіп кеткенін ұзынқұлақтан естідік. Пендеміз ғой: «Жыл патриоттарын» таңдапты дегеннен кейін, түрмейміз бе құлақты баяғы! Сүйттік те, жауабын «е-е-е» – деп қоя салдық. Бұл жиынға қатысты айтарға сөз де таппай қалдық…
Жалпы, мәңгілік ел болу үшін, мәңгілік жер болу керек қой ең алдымен? Әйтпесе ауада қалықтап (бәлкім, шалықтап) тұратын мәңгілік (бәлкім, әңгүдік) ел болмақшымыз ба? Ал енді өткен нәубеттің бәрінің бетін жылы жауып қойғанның өзінде дәл қазіргі кезде осы жерді гептилмен улап жатқанымыз аздай, әлемнің қауіпті атом қоқысын да әкелетін боп жатырмыз. Миллиондаған гектар жеріміз – Ресейдің әскери полигоны. Сонда мәңгілік ел болу деген қиялдың желкесін қиған болып шықпаймыз ба?!
Гептил демекші, «Антигетил» азаматтық қозғалысының президентке, премьер-министр, сенат пен мәжіліс төрағаларына көшірмелері жөнелтілген сан мәрте хаттарындағы үкімет жанынан осы гептилдің зиянын ғылыми түрде зерттеумен айналысатын жартылай үкіметтік, жартылай қоғамдық комиссия құру туралы ұсынысын қабылдамақ түгілі, хаттардың бірде-біреуіне күні бүгінге дейін жауап жазбай отыр. Бұл құлықсыздық сонда нені білдіреді? Бұл елдің мәңгілік болуына қаншалықты мүдделі-мүддесіз екендігін осыдан-ақ көруге болмай ма?!
Аллаға шүкір, қазақта елсүйер ерлер әлі құрып біткен жоқ! Өз басым Астанада тұратын Біләлов Болатбек пен Мақсат Нұрыпбайдың, Қостанайдан Төлен Рамазанұлы деген ағамның, Павлодарда Руза Бейсенбайтегі деген апайымның ерліктеріне дән ризамын. Соларды «Патриоттар» деп санаймын. Жалпы, олардың қатары көп! Өте көп! Масқара шоуға, бір қуантарлығы, ешқайсысы шақырылмапты. Шынымды айтсам, оның қандай форматта өткенін де білмейді екем. Менің ойымша, әйтеуір атын «форум» деп қойғаннан кейін, Компартияның съезі сияқты емес, шынайы форум болдыру керек қой. Шынайы патриоттар келген болса, кейбір жеке тұлғаларды мақтау мен мадақтауға уақыт зая кетірмей-ақ, кездесуде президентке әр саладағы тікелей көкейтесті сұрақтарын қойып, ұсыныстарын айтып, мәселе талқылап дегендей, қызу өтер еді ғой?
Тазабек САМБЕТБАЙ,
ЖСДП Жастар қанатының жетекшісі:
– Жақында өткен Патриоттар форумы жайлы құлағымыз шалып қалды. Бақыласақ, екі мың адамның басын қосып, аты дардай шара өтіпті-міс. Алайда аталған жиын, өкінішке орай, кезекті формальды, көзбояушы жиын болып қала берді. Қынжылтқаны – патриоттық, елсүйгіштік және ұлтжандылық тектес ұлы ұғымдар жеңіл де сапасыз іс-шаралар негізінде қадірі кеми түседі. Биліктің ісмерлері асығыс түрде әйтеуір бір жиналыс өткізуді мақсат еткен сияқты. Шикіліктері көзге ұрып тұр. Патриоттар дегеніміз, менің ұғымымда – халқын шын сүйген, ұлтын сыйлаған, тілін құрметтеген, қадірлеген азамат.
Бұрынғы студенттер қоғамда болып жатқан әрбір келеңсіз жайттарға бей-жай қарамай, қоғамның белді бір мүшелері ретінде қабылданатын еді. Желтоқсанның ызғарына да төтеп берген сол студент-жастар емес пе еді?! Мен білетін, қоғам мойындаған шын патриоттар ол форумнан шет қалғанын көзіміз көрді. Қалтасы қампайған бизнесмендер марапатталып жатты. Бұл жиынға шынайы елсүйгіштер барды ма? Желтоқсаншылдар қайда, әскерилер қайда, тіл жанашырлары қайда? Осылар форумда болғанда, мен онда да өз басым болашаққа нық сеніммен қарайтын едім.
Ғабиден ЖАКЕЙ,
ұлт патриоты:
– Бұл форумның өткені туралы телеарнадан көрдім. Әдетте осындай үлкен жиынның ұйымдастырылатынын алдын ала хабарлап, жарнамалайтын еді. Ел-жұрт білетін, қоғамға танылған «Ұлт патриоттарының» Ұлттық кеңесі мен «Ұлы дала» ұйымынан ешкім шақырылған жоқ. Форумға қатысқан 2 мың адамның ішінен екі-үш адамды ғана таныдым: мәжіліс депутаты – Бақытбек Смағұл, белгілі ақын –Маралтай мен Кеңестер Одағының батыры Николай Кремениш.
Менің ойымша, осы форум нағыз патриоттар мен жалған патриотардың кім екенін әшкерелеген сияқты. Себебі «елім», «қазағым», «халқым» деп жүрген азаматтардың бірі де осы жиынға шақырылмапты. Ең масқарасы – форумда казактардың әскери киімімен жүргендердерді патриот ретінде шақырған ба? Жүз жыл бұрынғы Ресей империясын көксегендер тайраңдап жүрген жиыннан қандай үміт күтеміз?
Маған бұл форум қазақ қоғамын жікке бөлгендей әсер қалдырды. Мемлекеттің иесі – қазақ ұлтының намысын өзгелерге таптатып, басқаларды дәріптеу сияқты. Елге танымал Мұхтар Шаханов ағамыз бастаған аға буын, оның ізін басып келе жатқан ұлт патриоттарының орта буын өкілдері, белсенді жастар осындай форумның форматын толықтыруы керек еді. Тіпті форум делегаттарының тең жартысы – мың адам Алматы қаласынан қатысуы керек еді. Өйткені Алматы – рухани астана, әдеби, мәдени, шығармашылық одақтың өкілдері мен демократиялық күштердің белсенді өкілдері тоғысқан орталық. Керісінше, Ассамблея құрамындағы түрлі ұлыс өкілдері шақырылған форум жылтырақ, сырт көзге жарнамалық сипатымен ғана ерекшеленген әдеттегі бір мәдени шара түрінде өтті.
Күз айы басталысымен-ақ «Адам» журналын, «Жас Алаш» газетін, т.б. басылымдарды сотқа сүйреп, қуғынға түсіруде. «Зона. Кз», «Накануне», «Рател» интернет-порталдары белгісіз себептермен бұғаулануда. Демек, алдымызда саяси сайлау сияқты әлдебір науқан күтіп тұрғанын аңғартады. Билік, бір жағынан, дүрілдетіп, жылтырақ жиын өткізіп жатса, екінші жағынан, тәуелсіз ойдың ошақтарын ойран етіп, жанталасып жатыр. Патриоттар жиынын қоғамдағы бір құбылыс деп, өзгеріске ұмтылыс деп қабылдаған ешкімді байқамадым. Нағыз патриоттардың орнын жалған белсенділермен толтырғаны өкінішті.
Ғалым АҒЕЛЕУОВ,
блогер (Алматы):
– Патриот атану жауаптылық жүктейді. Елімізде өтіп жатқан саяси шаралардың ешқайсысының да патриоттық тақырыпқа қатысы жоқ. Тек қана бір жағдайды атап өтуге болатын шығар: Алматы іргесіндегі Қарғалы ауылындағы сел апатының салдарымен күресуге өз еріктерімен барып, қол ұшын созып, азаматтық танытқандарды патриотизмнің үлгісі деп санаймын. Ал ұрандатып, жар салып, патриот деп атау – жасанды жарнаманың бір түрі. Бүгінгі патриотизм – әділ сайлау өткізудің алғы шарттарын орындау, одан кейін отандық бизнесті дамыту үшін қаржысын салудан қорықпау, төменнен жоғарыға дейін бар мәселені пара берумен шешетін қалыптасқан жүйені түп-тамырымен жою үшін күрес.
Ал мұндай форумды өткізу үшін, ең алдымен өркениетті үрдістерді қалыптастырушы мамандардың ұсыныстары жан-жақты талқыланып, бір ізге түсуі тиіс еді. Мамандар жоғары мәдениеттің үлгісі болатын, өз ұстанымына берік азаматтар қатарынан іріктелуі керек болатын. Кез келген сала бойынша зерттеу жасалып, республиканың барлық аймағынан форумға қатысуға лайық азаматтарды таңдау жасалуы керек еді.
Ондай атты күн туса, авторитарлық биліктің басынан бақайшағына дейін батқан сыбайласқан жемқорлығына халық куә болар еді. Алайда мұндай тәсілдің ауылы әлі алыс. Сондықтан осындай форумға тек қана билікті жағалаған топ қатысады. Көпке топырақ шашуға болмас, бірақ басым бөлігі биліктің ығында жүретіндер екеніне күмәніңіз болмасын.
Патриотизм – биліктің кедергілерінен аттап өтіп, азаматтық ұстанымын мойындатып, мемлекеттің, ұлттың болашағына қызмет ету. Бірақ бүгінгі биліктің халыққа бетін бұруға қабілеті жетпей тұр, сондықтан «патриоттық» деген түсінікті өз қалпына салып, «бөліп алып» билеуде.
Сауалнама-сұхбатты жүргізген –
Бақытгүл МӘКІМБАЙ,
«D»