АСЫЛ АРНА діни жікшілдікті ҚОЛДАЙ МА?

«Общественная позиция»
(проект «DAT» №10 (327) от 10 марта 2016 г.
Базына

АСЫЛ АРНА
діни жікшілдікті
ҚОЛДАЙ МА?

Жуықта Abai.kz интернетпорталында «Асыл арна» діниағарту телерадиокомпаниясының директоры Мұхаметжан Тазабековке ашық хат жарияланды. Біз хат иесі көтеріп отырған мәселе қоғамда бар және кірбің мәселе екенін ескеріп, сол жарияланымды қазқалпында көшіріп басып отырмыз.

Құрметті Мұхамеджан мырза, өзіңізге мәлім соңғы кездері электронды және дәстүрлі БАҚ бет­терінде діни мәселелер төңірегінде түрлі ойпікірлер мен көзқарастар пайда бола бастады. Тіпті со­лардың арты кейде кішігірім дауға да ұласып жататыны жасырын емес. Мұндай мәселелердің туындауына біздің қоғамда діни сау­ат­сыздық әсер етіп отырғаны белгілі.
Әрине, бұл мәселе қоғамдағы діни насихаттың біркелкі жүйеге түсе алмай жатқандығынан екенін баршамыз жақсы біліп отырмыз. Сонымен бірге Сіз басқарып отыр­ған «Асыл арна» телеарнасындағы көрсетіліп жатқан діни бағдар­ламалардың көбі дерлік тек бір жақты, тарихи тәжірибе деген жоқтың қасы. Берілсе де ат үсті, әрі ревизия жасау басым түсіп жатады. Кейбір бағдарламалардағы эпизодтарды көргенде, қазақты бүгін ғана мұсылман болған секілді елестетуге болады.
Мәселен, қазақ мұсылмандық тарихында орын алатын тұлғалар Асан қайғы, Бұхар жырау, Май­лықожа, Мәделі қожа, Қаблиса жырау, Албан Асан жырау, Тұрма­ғамбет, т.б. секілді тұлғалар туралы арнайы бағдарламаларда то­лық мәліметтер берілмейді. Тарихи орындар, мешіттер мен әу­лиелердің жатқан жерлері, мазарлары және олар туралы мәліметтер толық берілмей, тек егемендік алған жылдардан бергі мешіттер ғана көрсетіледі. Қазақ егемендік алғалы бері мұсылман болған жоқ қой.
Қазақ халқының мұсылмандық тарихы мен мәдениетінің қалып­тасқанына жүздеген жылдар өтті емес пе? Сонымен бірге көп жағ­дайларда діни сана, діннің пси­хологиялық қабаттары ескеріл­мегені секілді қазақи сана, қазақи болмыс пен діни тәжірибе де терең зерттеліп, зерделеніп берілмейді. Керісінше, танымдық бағдар­ламалар діннің сыртқы формасына ғана негізделіп, көп жағдайда олар «ширк» «күпірлік» деген шаб­лондарға құрылған. Діннің сенімдік жүйесі барша мұсылмандарға ортақ болғанымен, танымдық жүй­есі әркелкі болуы – табиғи заң­дылық. Себебі әр халықтың та­биғиклиматтық, өмір сүру салты мен бітімболмысы бір арнаға тоғыспайды. Осы тұрғыдан Сіздің басқарып отырған телеарнаңыз еліміздегі дәстүрлі дінімізді насихаттайтын жалғыз арна болған­дықтан, жоғарыда келтірілген олқылықты толтыра отырып, «Асыл арнаға» төмендегі мәселелер туралы ғылымитанымдық бағдар­ламалар көрсетілсе екен деген базына айтпақпын.
Елімізде ЮНЕСКО шеші­мімен түркі мұсылман халқына ортақ дінитарихи тұлға, қоғам қайраткері Қожа Ахмет Яссауи жылы болып бекітіліп, әл­емдегі барша түркі мұсылман жұр­ты тойлап жатыр. Бізде, өкінішке орай, бұл мәселе туралы жұмған ауыздарын ашпай отыр. Осыған байланысты Сіздің телеарна қыз­меткерлері мен яссауитанушы, дінтанушы ғалымдармен бірлесе отырып, оның өмірі мен шығар­машылығы және шәкірттері туралы ғылымитанымдық деректі фильмдер әзірлеп көрсетсеңіздер. Бұл игі ісіңіз Сіздің де, «Асыл арна» телерадиокомпаниясының қазақ халқының дәстүрлі діни танымына қосқан зор үлесі болар еді.
Екінші мәселе – қазіргі уақытта әсіресе жастар, діни қағидаларды ұстанатын азаматтар арасында Исламдағы тасаууф (сопылық) ілі­міне байланысты біраз түсініс­пеушілік жағдайлар орын алуда. Кейбір жастардың, тіпті діни қыз­меткерлердің де аузынан: «Исламда тасаууф немесе сопылық ілімі жоқ емес. Бірақ қазіргі уақытта бұрынғыдай сопылық тариқаттар жоқ. Бұл ілімді ұстанып жүргендер адасып жүр» деген пікірлерді көп естіп жатамыз. Осындай пікір­лердің арқасында қоғамда діни жікке бөлінушілік пен өз атабаба жолдарын мансұқтайтын жастарымыз күнненкүнге көбейіп бара жатқаны ақиқат. Сопылық ілім ар­қылы орта ғасырда Ислам өр­кениеті дамып, өркен жайғаны белгілі. Өйткені бұл ілімді орта ғасырда өмір сүрген ғұламалар тек адамның жеке басын дамытуға ғана емес, бүкіл қоғамның гүлденуі үшін пайдаланғаны ақиқат.
Бұл мәселе жөнінде тек арнайы академиялық білімі бар дін­танушылар ғана білсе, ал қо­ғамдағы басқа азаматтардың көңі­лінде Ислам дінінің ішкі мәні мен мазмұны болған тасаууф іліміне деген күдік басымдық көрсетіп тұр. Сонымен бірге қазіргі тасаууф ілі­мін ұстанушылардың жолы дұрыс па, әлде бұрыс па? Болмаса бұ­рынғы атабабаларымыз ұстанған сопылық жол қандай болған деген үлкен сұрақ белгісі әр азаматтың көңілінде жүргені де даусыз. Қо­ғамда қордаланған осы мәселеге жанжақты академиялық тұрғыдан сіз басқарып отырған телеарна ғана жауап береді деген үміттемін.
Сіз осыған қалай жауап берер едіңіз, Мұхамеджан мырза?

Ізгі ниетпен – дінтанушы
Т.Тұрғанқұлов
Abai.kz