Айтылмаған ақиқат ЖАРЫҚҚА ШЫҚТЫ

«Обще­ствен­ная позиция»

(про­ект «DAT» №35 (306) от 15 октяб­ря 2015 г.

 

Тұса­у­ке­сер

 

Өткен апта­ның соңын­да Алма­ты­дағы Ұлт­тық кіта­п­ха­на­да ашар­шы­лық тақы­ры­бы жай­лы тың деректер­ге толы «Ашар­шы­лық ақиқа­ты» кіта­бы­ның тұса­у­ке­сері өтті. Адам­ның жанын ауыр­тар естелік­тер мен зерт­те­улер, құпия мәлі­мет­тер жинақталған еңбек­тің авто­ры – өлке­та­ну­шы, қызы­лор­да­лық жур­на­лист, бел­гілі қоғам қай­рат­кері Сағат Жүсіп (сурет­те – сол жақта). Автор қазақ дала­сын­дағы 1918–22 жыл­дар­дағы ашты­қты кеңі­нен зерт­те­у­ге тыры­сып, тарих­та таң­ба­ланған қос ашар­шы­лы­қтың ара жігін бөліп қарас­ты­ру­ды ұсы­на­ды. Алты жыл бойы жазы­лған еңбек­те зұл­мат жыл­дар­дағы қасірет­ке толы әңгі­ме­лер де топтастырылған.

Сағат Жүсіп аза­мат­тық ұста­ны­мы­м­ен де қоға­мға таны­мал болған аза­мат: сонау тоқ­са­нын­шы жыл­дар­дан бері демо­кра­ти­я­лық күш­тер­дің құра­мын­да азат қаза­қтың қамы үшін еңбек етті. Қаза­қстан­да «Азат» қозға­лы­сын құру­шы­лар­дың бірі бол­ды. Кей­ін­нен Рес­пуб­ли­ка­лық халық пар­ти­я­сы, «Қаза­қстан­ның демо­кра­ти­я­лық таң­да­уы» қозға­лы­сы қата­рын­да бел­сен­ді күрес­кер атан­ды. Ал қазақ қоға­мы­на ұсы­нып оты­рған бұл еңбе­гі де қаза­ғы­ның басы­нан өткен тауқы­мет­ке толы жыл­дар­дың деректері­мен дәйектелген.

«Айда­ла­да ашар­шы­лы­қтан өліп, сүй­ек­тері шашы­лып қалған ата-баба­лар­ды еске алу, олар­дың ару­ағы­на дұға бағы­штап, әрдай­ым жүре­гі­міз­ге ұяла­ту ол – пер­зент­тік пары­зы­мыз, – дей­ді Сағат аға. – Өткен ғасыр­дың оты­зын­шы жыл­да­рын­дағы Ұлы ашар­шы­лық жай­лы көбірек айтып, жазып келе жат­сақ та, 1918–1920 жыл­дар­да басталған Кіші ашар­шы­лық жай­лы жазы­лған еңбек­тер көп емес. Мұрағат деректерін­де Кіші ашар­шы­лық 1921 жыл­да­ры Қаза­қстан­ның бес губер­ни­я­сы мен бір уезін­де, атап айтқан­да, 2,5 мил­ли­он халық тұра­тын Орын­бор, Ақтө­бе, Орал, Бөкей, Қоста­най губер­ни­я­ла­ры мен Адай уезін­де болға­нын айта­ды. Ашар­шы­лық жай­лы деректер­ге терең үңіліп зерт­тей­тін бол­сақ, қаза­қтың азапты тарихы­ның қиын кез­дері 1918 жыл­дан, яғни Кеңес үкі­меті құры­ла бастаған­нан баста­ла­ды. Нақты­лап айтар бол­сақ, Сыр бой­ын­дағы ашар­шы­лық 1917 жыл­дың аяғын­да Перов­скі­де­гі Сов­деп басы­на аты­шу­лы қані­шер Иосиф Гер­жод кел­ген кез­ден орын алған».

Кітап­тың тұса­у­ке­серін ұйым­да­сты­руға қол ұшын бер­ген, қазақ тілінің жана­шы­ры болып жүр­ген аза­мат – Қанат Тасы­бе­ков. Қанат мыр­за­ның бір­не­ше сери­я­мен шығарған «Ситу­а­тив­ный Казах­стан» деп, тіл түзе­у­ге арналған кіта­бы бұл күн­дері үлкен сұра­ны­сқа ие.

Бақыт­гүл МӘКІМБАЙ,

«D»