«Общественная позиция»
(проект «DAT» №40 (357) от 03 ноября 2016 г.
Пайым патшалығы
І. Мемлекет және ұлт
Ресми идеология Қазақстан «көпұлтты мемлекет» деген ұстанымнан айнымай келе жатқаны мәлім. Иә, ол рас − Қазақстанда көп ұлт өкілдері тұрады және елімізді Отаны санайды. Сол себепті елімізде Қазақстан халықтары ассамблеясы құрылған…
Алайда мұнда бір түйткілді мәселе бар: ол − болашақта мемлекеттің дамуы «көпұлттылықпен» емес, тарихи әділеттілікке негізделген «ұлттық» даму қалыбына (форматына) көшуі тиіс екендігінің мойындалмауы. Қазірдің өзінде мемлекетіміз сол бағытқа қарқынды бет бұра бастады деуге болады. Мәселен, ресми дерек көздері Қазақстанда қазақ ұлтының демографиялық, мәдени, саяси-экономикалық салаларда шешуші роль атқара бастағанын анық көрсетуде. Сондықтан жақын болашақта мемлекет дамуын «қазақ факторы» айқындайтыны растала түсуде.
Нәтижесінде қоғам дамуының бастапқы принципі ретінде бүгінгідей «көпұлттылық» емес, «ұлттық» парадигма алға шығады. Әрине, «ұлттық парадигма» түсінігінен шектеулі мағынадағы «ұлтшылдықты» іздеудің қажеті жоқ. Мұндағы біздің айтпағымыз: Қазақстан Республикасының ұлттық мемлекет екені мойындалған кезеңде − мемлекет пен ұлт дамуы бір арнада тоғысып, даму бағыты «азаматтық қоғамға» қарай қарқынды бет бұра бастайды» деген ой.
Бұл ойдың дұрыстығын биылғы болып өткен дүбірлі оқиғалар да дәлелдей түсті: мысалы, биыл жерді шетелдіктерге сатуға, жалға беруге қарсы наразылық шерулері өтті. БАҚ жариялаған сюжеттерге назар аударсақ, оған тек қазақ ұлты өкілдері шыққанын байқадық. Ал басқа ұлт өкілдері бұл оқиғадан тыс қалды. Неге?
Мүмкін, олар да үкіметтің Жер кодексіне енгізген ережелеріне, жерді аукционға қойып сатуға іштей наразы шығар − бірақ алаңға шықпады. Мұны Қазақстандағы өзге ұлт өкілдерінің «жердің егесі − қазақ ұлты» екенін мойындауы десе болады. Яғни, тәуелсіздікпен бірге айтылып келе жатқан «Қазақстан − қазақ ұлтының мемлекеті» деген ұстаным-ереженің ақиқатқа айнала бастағаны анық болды.
Әр адамның өмірге келерде таңдамайтыны: Ата-Ана, Туған жер, Ұлт, Халық, Отан! Ол таңдау − ұлы Жаратушының ісі. Сондықтан әркім ержетіп, азамат болғанда да, ол – туған жер мен халқының ұлы!.. Әрине, бұл жол жарқырап жатқан даңғыл емес − қазақ болу үшін, қазақ болып туылу жеткіліксіз! Ол жол − әрбір адамның өмір қалтарысы мен бұрмалаңынан өтуі тиіс ауыр жүк. Оны біреу көтереді, біреулер көтермейді…
Алайда қиындықтан өзге, әрбір ұлт өркениетке жұтылудан қорғану үшін, ішкі қайнауынан «ұлтшылдығын» үнемі тудырып отыруға мәжбүр! Оны «ұлттың өмір сүру иммунитеті» деп, не болмаса, қарапайым қазақ тілінде − «ұлттық мінез» деп атаса болады. Ұлттық мінез «ұлт болмысының» қаңқасын құрайтындықтан, бұл мәселе үнемі зерттеушілердің назарында болады. Осы мақаланың жазылу себебі де сол!
Біршама жыл болды, Қазақстанның идеологиялық өрісінде «қазақстандық біртектілік» туралы айтылуда. Әрине, «біртектілік» қажеттілігі Қазақстанның әлемдік бәсекелестік ортаға интеграциялануы кезінде әр қазақстандықтың «Отанын сезіну» міндетінен туындайды.
Бірақ, өкінішке орай, бүгінде «қазақстандық біртектілік» жоғарыда айтылған «ұлттық мемлекет» ұғымымен үйлеспей отыр. Тіптен кей жағдайда қайшылыққа келіп қалады. Себебі түпкілікті мағынасында «біртектілік» мемлекетіміздің пайда болуындағы қазақ ұлтының рөлін ескермеген. Сондықтан ол ұлттық трагедияны қастерлейтін тарихи әділеттілікпен үндесе алмай жатыр. Мәселен, әлемдегі барлық дамыған және дамуға бет бұрған мемлекеттердің басым бөлігі ұлттық сипатта. Бірақ ол мемлекеттерде де көптеген ұлт өкілдері тұрақты тұрып жатыр. Соған қарамастан, олардың мемлекеттілігінің тарихы белгілі бір ұлтпен ғана ассиоциацияланады: Англияда − ағылшын, Францияда − француз, Италияда − итальян, Қытайда − қытай, Өзбекстанда − өзбек және т.б. Өйткені өмір диалектикасы мен талабы солай.
Сондықтан біз де мемлекет негізін құраушы қазақ ұлтының мәдениетіне негізделген «қазақстандық біртектілікті» таңдағанымыз дұрыс. Мұндай жол − заңды әрі әділетті жол. Сонда аталған қайшылықтар болмас еді. Нәтижесінде, қазақ тілі мен мәдениетіне, тарихына, салт-дәстүріне, ерекшелігіне сүйенген тұтас Қазақстан халқы біртектілікке бет бұрып, мемлекеттік субъект ретінде қазақ ұлты төңірегіне топтасып, күшті мемлекет құруға әлдеқайда мол мүмкіндік ашылар еді. Ол, өз кезегінде, төрге «қазақ халқының тарихи миссиясы» (жауапкершік) мәселесін шығарып, ұлттың ұлт ретінде ұйысуына, оның мәдениетінің, ғылымы мен білімінің дамуына жол ашар еді. Осы бағыттағы «ұлттық өрлеу» мемлекеттің де гүлденуіне бірден-бір себепкер екені − айтпаса да түсінікті болар деп ойлаймыз…
Енді осыған байланысты «Қазақ ұлты оған қаншалықты дайын?» деген сұрақ туады. Бұл өте маңызды сұрақ! Себебі біз ұлттық тенденцияның өрлеуіне сәйкес ұлтымыздың сапалық деңгейін зерттеп, ұлттық мінез динамикасын жаңа заманға сәйкестендіріп отырмасақ − мінезден ажырап қалатын түріміз бар. Сондықтан бұл мәселені үйлестіріп отырудан үкімет те, ұлттық бизнес те, саясатшылар мен ғалымдар да тысқары қалмаса екен деген тілегімізді жасырмаймыз.
ІІ. Ұлтты сезіну – Отанды сезінуден басталады
Бұған дейін де ұлттық зерттеулерде «қазақ ұлтының миссиясы», «Қазақ мемлекеті», «қазақ тілі», «ата-баба салт-дәстүрі», «қазақтың тамағы», «қазақтың киімі» және т.б. ұлттық ерекшеліктер мен ұстанымдар туралы үзілмей айтылып келеді. Шынында да, Қазақстан − мемлекеті және Конституциясы, Заңдары бар ел. Бірақ жуырда президенттің өзі: «Қазір мемлекеттігімізді сақтап қалу міндеті алға шықты» деп ашып айтты! Неге? Себебі қазіргі дағдарыс кезінде ел тұтастығы ауадай қажет. Бірақ бізде «ауадай қажет» тұтастықты ыдыратушы құбылыстар да жеткілікті! Мысалы, қоғамға қарасақ, ондай факторларды көптеп кездестіреміз.
Қазір «қазақстандық біртектіліктен» өзге − «қазақ біртектілігі» деген өткір мәселе пайда болды! Одан әрі: «Бізде ұлттық мінез бар ма? Бар болса − неден көрінеді?», «Қазақ жұртын ыдыратушы қандай себептер?», «Онымен қалай күресу керек?», «Ұлттық біртектілікті қалай нығайтамыз?», «Азаматтық қоғамға көшудің жолдары қандай?» деген сияқты сан-сапа сұрақтарға жауап беру қажеттілігі барлығын байқадық…
Біріншіден, ең басты мәселе ретінде «мемлекеттен бөлек» саналатын дін мәселесін қарастырайық. Не себептен дінді алға шығардық? Себебі мемлекет пен қоғамның бақылау аясынан тыс қалған дін, соның ішінде қазақ елінің табиғатына жат діни бағыттар жағдайды шиеленістіре түсуде. Қазір ол біздің ішкі тұтастығымызға сына қаға бастады. Ол туралы белгілі дінтанушы Зікірия Жандарбек былай дейді:
«Таза исламды» уағыздайтын уағызшылардың «еңбектері» арқасында қазақ жастары ата-бабасының мың жыл бойы келе жатқан дәстүрлі дүниетанымынан ажырап, араб дәстүршілдігіне қарай ойыса бастады. Бұл – қазақты тарихтан кетірудің төте жолы. Сонда қазақ үшін оларға қазақтың тарихи тамырын кесетін уағызы қымбат па, әлде қазақ қымбат па? Осы екі аралықты таңдайтын кез келді. Не біз бұл халықты дәстүрлі діни танымынан ажыратып, жастарды адастырып жатқан уағызшыларды тыямыз, немесе ертеңгі күні тарих сахнасынан кететінімізге мойынұсынамыз. Басқа жол жоқ».
Міне, белгілі ғалымның сөзінен бүгінде қазақ қауымы «бай-кедей» болып әлеуметтік тұрғыдан ғана емес, діни тұрғыдан да ажырай бастағанын көреміз. Мысалы, әсіре діншілдер қазақы қалыптағы мінезді, салт-дәстүрді толығымен шариғатқа алмастырғысы, не болмаса қазақы адами қатынастарды дінге тәуелді еткісі келеді.
Жарайды, жұрт «дін – иман» деп, оны қабылдасын. Бірақ дін өз ішінде тұтастық жоқтығынан ғасырлар бойы қанға сіңісті болған қазақи адамгершілік қағидаттарды жойып, ұлттық бірізділік пен тұтастыққа залал келтірерін неге ұқпайды? Соны көре тұра, қалайша біз ұлтымыздың қазақы наным-сенімге негізделген иманның орнына «соқыр сенімге» бет бұруын үнсіз қадағалап отыруға тиіспіз? Отыра берсек, орға жығылар түріміз бар!
Ендеше қазіргі қазақтың алдында тұрған өзге − экономикада, ғылымда, білімде – шаруа шаш етектен болып тұрғанда, қолды көкке жайып, «бере гөр» деп отыра беру жөн емес, қазаққа әрекет керек, еңбек керек, білім керек, кәсіп керек! Халық айтпақшы, «маңдай термен келер береке» керек! Міне, қазақты қазақ ететін, жұдырықтай жұмылдыратын, адам ретінде кемелдендіретін, ұлттық кәсіби шеберлікті шыңдайтын, өзіндік мінез қалыптасытратын басты құндылық осы болса керек-ті!
Қазір көп мәселе қазақ ұлтының «ұлттығына» деген салғырттығынан туындап отыр деуге болады. Әлихан Бөкейханов «Ұлтына, жұртына қызмет ету білімнен емес – мінезден» деген еді. Сол айтпақшы, қазақ ұлтында мықты ұлттық мінез болса, онда оның билігі де ешқашан халықпен ақылдаспай, ойына келген «ғаламдық жобаларды» өз халқына тықпаламас еді! Страгетиялық қауіпті шешімдерге бармас еді! Сондықтан қазақтың ұлттық мінезін қалыптастыруда діннің де, білімнің де орны ерекше болғандықтан − дінді де, білімді де «қазақ бағытына» бұратын кез келді.
Біздер осы уақытқа дейін ұлттық идеология негіздерін қалай алмадық. Себебі оның өмірге келуі үшін, ұлт бойында ұлтты ерекшелеп тұратын «ұлттық мінез» болуы тиіс. Тәуелсіздіктің бастауында қазақта ол мінез біршама болды. Мен бұл жерде оны дәлелдеп жатпаймын, тек кеңес дәуірінде «ауылдық резервацияда» болған қазақ ұлты мінезін жоғалтпады деп қысқа қайырамын.
Ал, өкінішке орай, тәуелсіздік алғаннан кейін «мінез» күшеюдің орнына азып барады. Қазіргі жастарымыз ділге жат ақпараттар ағынына тап болуда. Бұл ұлттық тәрбиенің әлсіреуіне әкелді. Қазақ тілінің қолданыс аясының тарылуы, халықтың тұрмыс жағдайының төмендігі де оған ықпал етуде. Нәтижесінде, жаңа ұрпақтың жадынан «ұлттықтың» іргелі стандарттары (ережелер) ұмытыла бастады. Оларды қазір бір ғана «мемлекет» және «қазақ» деген сөздер біріктіріп тұрғаны болмаса − қазақ жастарының дені «қазақ болу қандай» деген сұраққа жауап бере алмайды. Ол түгілі қарияларымыз да «Ақсақал болу қандай?», «Әже болу қандай?» дегенді біле бермейді. Нәтижесінде, біздің ұлттық болмысымыз, ұлттық мінезіміз, ұлттық тұтастығымыз әлсірей түсуде. Ал мұндай әлжуаз «ұлттық көрсеткішпен» біз ұзаққа бара алмаймыз. Барғанымен – бәсекеге төзбейміз! Сондықтан ұлттық мінезді қалыптастырмасақ − салт-дәстүріміз, мәдениетіміз, біліміміз одан әрі әлсірей береді.
Екіншіден, бүгінде «ұлттық намыс» пен «ардың» аяқ асты болуы жиіледі. Соның кесірінен біз өзімізге тән «ұлттық мінез» тудырудың орнына өзгелердің жетегіне жүргіш болып алдық. «Мінезсіз» қыздарымыз қымсынбастан жаттың жетегінде кетіп жатса, қыздарын қорғайтын жігіттеріміздің тұрмыс тауқыметі жетегімен ұсақтануда.
Әлемде «ұлттық мінезі» бар халықтар аз емес. Мысалы, шешендер саны жағынан аз да болса, «мінезді» халық. Көрші өзбекте де, тәжік пен түркіменде де, туыс қырғызда да біршама «мінез» бар. Мінездің арқасында өзбектердің саны 20 жылда екі есеге дейін артты. Түркімендер өз келбетіне қол жеткізіп алды. Қырғыздар «демократияшыл халық» ретінде танылды.
Ал бізде осының қайсысы бар, нақтырақ, қайсысы қалды? Белгісіз. Айтарымыз: «бардың өзін жойып алдық» деген пессимистік сарын…
Ендеше бізге ұлттық келісімге келіп, өзімізге тән рухани бағыт-бағдар алғанымыз жөн! Ол біз үшін компас функциясын атқара алатындай болуы тиіс. Бұл, әрине, дінді, не болмаса бүкіл адамзатқа ортақ құндылықтарды терістемейді. Керісінше, бұл оларды бұрыннан келе жатқан ата-баба дәстүрімен біріктіріп, жаңаша түрлендіруге жетелейді.
Менің ойымша, ол кодексте («қазақ кодексінде») басшылыққа алынатын құндылық атаулының барлығы да өзге мәдениеттен, не болмаса өзге құндылықтарға сүйеніп емес − қазақ дәстүрі мен мәдениетінен туындауы міндетті! «Ереже» әлемдік өркениетпен, демократиялық Заңдармен үйлесімде болғаны жөн. Осы шараны қолға алу барысында тозығы жеткен дәстүрлерді насихаттамай, ұлтқа тіреу болатын мінезді дәріптеу жалғасын табуы керек.
Міне, осы және т.с.с. үлкен шаруалар бізді алда күтіп тұр! Оны кім жасайды? Оны өз халқының шынайы патриоттары жасамаса, бөтен біреу бізге жасап бермейді. Осыдан он жылдай бұрын Берік Әбдіғалиұлы «Қазақ миссиясын» ұсынған болатын. Енді, міне, «миссияны» жауапкершілікпен атқаратын мінез туралы ойланатын кез келген сыңайлы…
Біз ұсынып отырған жоба КСРО-ның «Коммунизм құрылысшылары кодексіне» жақын көрінуі мүмкін. Бірақ олай емес. Өйткені «коммунистік кодекс» саяси-идеологиялық құндылықтарға негізделген. Ал біз ұрпақ тәрбиесінде бірізділікті ұлттық сабақтастық тұрғысынан қарастырсақ дейміз.
Себебі сабақтастықтың үзіле бастағанына куә болып отырмыз. Дәстүрлі жағдайда біздегі ұрпақ сабақтастығы ежелден «ата мен әже тәрбиесі» арқылы жалғасып отыратын. Бүгінде жас келген соң, көбі әйтеуір «ата-әже» болады… Бірақ бұрынғыдай ұлтты ұйыстырушы қариялар − «қазына қарттар» неге азайып кетті?
Өмір бақи жинамаған білімді күш кетіп, қартая бастағанда, қалпына келтірем деу – бос әурешілік. Ендеше қоғамның зиялы ойы адамға қарай бұрылып, қоғамды жұмылдырып, жоғарыда аталғандай болашақтың ортақ конструкциясын құруы тиіс. Ал қазіргідей керілдесумен, бөлшектенумен, не басқа да «қасқыр заманның қасқыр тірліктерімен» айналысып жүре берсек, соңы өзара жаттарға айналарымыз кәдік! Әркім қарақан бас қамы мен күнкөрістің жетегінде кетсе – бүгінгі мақтанышпен айтылатын «жетістігімізден» не үміт, не қайыр?
ІІІ. Нақты әрекет керек
Мен осы бағытта жұмыс бастауға әрекеттеніп, «Фейсбуктегі» парақшама сұрақтар жариялап едім − қызығушылық танытқандар мен қолдағандар біршама болды. Төменде содан қысқа үзіндіні назарларыңызға ұсынамын. «Қазақтың нағыз жігіті қандай болуы керек?» деген сұраққа мынадай жауаптар келді (бұл үлкен жұмыстың бастамасы, үлгі ретінде қарап шығыңыздар):
«Қазақ жігіті үлкенді сыйлауы тиіс. Ол «Үлкен тұрып, кіші сөйлегеннен без» деген қазақ даналығын басшылыққа алады». (Әбдіқали Әбдірайым, Тараз);
Әрбір жігіт өзінің жеті атаға дейінгі шежіресін жақсы білуі тиіс. Сонымен бірге қазақ жігіті ұлтын бір тамырдан тарайтын халық деп санауға, әрбір қазақты өз қандасым деп құрметтеуге міндетті. (Айгүл Шоғы, Ақтау);
Қазақ жігіті өтірік айтпайды, ұрлық істемейді, босаға кермейді, табалдырық баспайды, ала жіп аттамайды. (Босаға кермеу – ерлі-зайыпты адамдардың арасына килікпеуді, яғни отбасының шырқын бұзбауды; Табалдырық баспау – үйдің қорғаушы киесіне соқтықпауды, біреудің отбасына жамандық ойламауды; Ала жіп аттамау – біреудің өміріне қатер төндірмеу мен дүние-мүлкіне қол сұқпауды білдіреді). (Марат Уатқан, Алматы);
Отан отбасынан басталады. Сондықтан Қазақ жігіті отбасы алдындағы жауапкершілігін биік дәрежеде ұстауы тиіс. Ол қоғамдағы ер адамның рөлін түсінуге, түйсінуге, ұрпақ тәрбиесін онымен ұштастыруға міндетті. (Бейбіт Жұмаділова, Алматы);
Қазақ жігіті ағайынға қорған, туып өскен ортаға жанашыр екенін жас кезінен сезініп өседі. Ол «әрбір қазақ менің жалғызым» деген ұстанымды заң деп қабылдауға, Ата-бабалары тарихындағы Баһадур Жалаңтөстен бастап, Махамбет-Исатайларға дейінгі, Бөгенбай, Қабанбай, Жәнібек және т.б. тарихи ұлт батырларының ұлы ерліктерін мұра тұтып, өзін ынжықтықтан аулақ болуға, білімін ғылымға ұштастыруға, ізденіспен өмір сүруге міндетті; (Гатау-Гали Бохан, Атырау);
Қазақ жігіті (әрине, әр қазақ азаматы) – Қазақ елінің және жерінің нақты, бірден-бір иесі ретінде оның ертеңгі күніне және болашағына жауапты! Сондықтан да оның әрбір атқарған ісі осы бағытта жасалуы тиіс, әрбір әрекеті оның (қоғамның) дамуына кедергі келтірмеуі керек! Болмаса, ертеңгі күні Қазақ елі деген мемлекеттің болуы да екіталай! Сол үшін әрбір қазақ жігіті Отаны – Қазақ елі үшін бар күш-жігерін аямауы тиіс. «Отан үшін отқа түс – күймейсің»! (Алмас Арзикулов, Астана).
P.S. Бұл мақала айтарлықтай бір жаңалық ашып отырған жоқ − «қазақы мінез» бұрынғы қазақта бар еді! Халық сыйлы жігіттерін тәрбиелеп шығарған, елге сыйлы ақсақалдары мен әжелері болған. Яғни, бейнелі түрде айтсақ − осыны жасайтын «қариялар академиясы» үнемі жұмыс істеп тұрған! Одан шыққан қыз-келін, аға-іні, үлкен-кіші қоғамдағы өз орнын жақсы білген. Мұның бәрі қазақ жұртының «жазылмаған кодексінің» арқасында мүмкін болған.
Ал кеңестік кездегі ұрпақ қазаққа тән мінезді әдебиеттен тырнақтап жинап, қанына сіңіріп, өмірде ұстанды. Оқығанын орта тәрбиесімен бекітіп отырды… Бүгінде интернет дәуірі келіп − осы үрдіс үзілуге шақ тұр. Қазақтың өзіндік «жазылмаған кодекстері» жайына қалып, ұлт ұлттық тәрбиеден алшақтай түсуде. Басқаша айтсақ − әркім өз білгенімен жүруге бет бұруда.
Олай болса, осы мәселеде нақты іске көшіп, қазақтың «жазылмаған кодексін» халыққа ұсыну қажет. Ол жобалардың шартты атаулары да белгілі, олар: «Қыз жолы», «Келін ибалығы», «Жігіттік кодексі», «Ақсақалдық институты – Қазына қария», «Әжелер академиясы» және т.с.с. Сонда ұлттың өзіне сенімділігі нығаяды, «мен қазақпын» деген өршіл-намысшыл мінезі қалыптасады.
Онымен бірге «әр қазақ жалғызым» деген ұстаным күшейе түседі. Себебі «келбеті бар халық» қана болашағына сенімді! Отансүйгіштік қайрат пен жігерге ұласады. Қазіргідей «әр кәллә бір қиял» дегеннен арылып, мінезіміз көркейе түседі. Сөйтіп, «стандарттан кетіп бара жатқан ұят» та қалыбына оралып − тойларда ата мен бала, ене мен келін бірігіп стриптиз тамашалап отырмас еді…
Әбдірашит БӘКІРҰЛЫ,
философ
• Редакциядан: Мақала авторы көтеріп отырған «ұлттық мінез» мәселесін кім – қалай түсінеді? Қазақтың «ұлттық мінезін» ояту арқылы мемлекет билігін жүгендеудің алғы шарттары қандай? Қазіргі қайшыалысқан өркениет көшінде Ақорданы өзгелерге емес, өз халқының «ұлттық мінезімен» санасуға қалай көндіруге болады? Осы төңіректес ойларды ортаға салу үшін, оқырман қауымды пікірталасқа шақырамыз.
Қатер қайдан демеңіз
Қауіпсіздік орындары мен
депутаттардың арасында
УАХАБШЫЛАР ОТЫР
Белгілі ғалым Мекемтас Мырзахметов елімізге өз заңдарын орната бастаған уахабизмге қатысты ойларын білдіріп, олардың көзін құртпаса болмайды деген ойын жеткізді деп хабарлайды NUR.KZ. Бұл туралы ғалым «Алматы» телеарнасының «Өткір тіл» бағдарламасында айтты.
«Мен уахабистердің қалай пайда болғанын білемін. Оның отаны Таразда болды. Сондағы жігіттер ұйымдастырды. Әуелі «уахабизм» дегенді білген жоқпын өзім. Кейін іздендім жақсылап тұрып, бүкіл тарихын көтеріп, біраз мәліметке қанықтым. Тазабектің (Мұхаметжан – Ред.) үйінде 20 уахабиспен бас қостым. Мәселесінің дұрыс-бұрысын оларға қанша сағат түсіндірдім. «Кейін қарабет болмайық, ойланыңдар» деп жібергенбіз. Содан тарап кеттік, қайтып олармен кездескен жоқпыз. Олар әрекеттерін астыртын жасап жатыр. Құзырлы орындар оны біліп отыр ғой, мен айтпай-ақ», – деді ғалым.
Ғалымның айтуынша, біз бұл ілімнің көзін құртпайынша, елімізге үлкен қауіп төніп тұр. «Уахабистерді жоймай болмайды, егер жоймасақ, олар бізді жояды. Бірақ оған кедергілер бар. Оған мен түсінбейтін бір кедергілер бар. Олар қауіпсіздік органдарында да, депутаттардың арасында да отыр. Мен білгенді тиісті орындар білмей ме? Бәрі сол ақшаға байланысты ғой. Оның бәрі дін үшін жасалып жүрген жоқ, ақша үшін жасалып жүр», – деді Мекемтас Мырзахметов.
«Байтұрсынов: «Дінін шаншып істікке, әркім бір жем іздеп жүр» дейді. Неге біздің өнерпаздарымыз дінін сатты? Бірі жаңа пайғамбар шығармақшы, бірі кришнаны әкелмекші, енді бірі уахабизммен айналысады – не құдай ұрды бұларды? Біліп отыр іштерінен бәрін. Дінге беріліп кеткенін көргем жоқ, ақшаға құлап жатыр олар. Мұның орталығы – Сауд Арабиясы. Оның мемлекеттік діні – уахабизм», – деп түйіндеді ол.
Qazaquni.kz