«Общественная позиция»
(проект «DAT» №3 (367) от 26 января 2017 г.
Президентке хат
Дәл осындай бас тақырыппен «DАТ»-тың редакциясына хат келді. Өзін таныстыру турасында «Егемен Қазақстан» РГ» АҚ интернет-редакциясының тілшісі Т. Т. Райымбеков» деп жазған журналистің хаты ҚР президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа жолданған екен. Хаттың шекесіне турасынан «АРЫЗ» деп жазылыпты.
Ал осы арыздың көшірмесі ҚР премьер-министрі Б. Ә. Сағынтаевқа, ҚР Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасы
К. Қ. Мәсімовке, ҚР Бас прокуроры
Ж. Қ. Асановқа жолданған көрінеді.
Ел президенті мен аталмыш лауазымды мырзалар тарапынан қандай жауап болар-болмасын кім білсін, ал біз журналистің жанайқайын жеткізген жазбаны көлемін сәл-пәл ықшамдап жария етуді жөн санадық.
Аса құрметті Президент! Мәртебелі Нұрсұлтан Әбішұлы!
Мен, Райымбеков Талғат Төребекұлы, Астана қаласы, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 мекен-жайда орналасқан жатақханада тұрамын, отбасылы, екі балам бар және «Егемен Қазақстан» РГ» АҚ интернет-редакциясында 2015 жылдың 1 наурызынан бері тілші болып қызмет етіп келдім.
«Ашынғаннан шығады ащы даусым» деген сөз бар. Сізге кім көрінгеннің кез келген жағдайда шағымданып, арыз жазып, мазаңызды ала бермейтіні белгілі. Өзгелерден тауы шағылып, табаны қайтқан, барар жер, басар тауы қалмаған, ешбір себепсіз жапа шегіп, жәбір көріп, әбден ашынған адам ғана амалсыз жүгінеді. Мен де министрлік (Ақпарат және коммуникация – Ред.) біздің акционерлік қоғамға басқарма төрағасы етіп қойған Қыдырәлі Дархан Қуандықұлынан көрген қуғын шектен шығып кеткен соң, қолға еріксіз қалам алып отырмын. Енді осы хатым арқылы жалғыз өзімнің ғана емес, сонымен бірге бүкіл ұжымның төрағадан осы кезге дейін көріп келе жатқан құқайларын, жұмыста жасап отырған заң мен адамгершілік қағидаларына сыйыспас әрекеттерін Сізге жеткізгім келеді.
Әңгімемді Дархан Қыдырәлінің жеке өзіме көрсетіп келген қиянатынан бастайын.
2017 жылдың 14 қаңтары күні жұмысқа барғанымда, есіктегі күзет күзетшісі басқарма бастығының орынбасары Айбын Шағалақовтың мені бұдан былай ғимаратқа кіргізбеу жөнінде қатаң тапсырма бергенін айтты. Күзетшіден сұрағанымда білгенім: ол мені жұмыстан шығарылған депті. Мен бұған аң-таң қалдым. Себебі «не үшін шығарылғанымды» айтпаған күннің өзінде, қашан «жұмыстан шығарылғанымды» сол кезге дейін өзім де білмейтін едім. Ал тіпті жұмыстан шыққан күннің өзінде, бұл жер жұрт кіруге болмайтын жабық мекеме емес, сондықтан ешқандай қисынға келмейтін бұл әсіре астамшылықтың сыры маған беймәлім еді. Бір қызығы, газеттің содан кейінгі күндері жарыққа шыққан нөмірлерінде жарияланған мақалаларымда менің осында қызмет істейтінім ұдайы көрсетіліп тұрды…
Оқиғаның арғы астарына келсек, негізінен, мені және мен сияқты бірқатар қызметкерлерді қудалауды Түркі әлемі ұлттық ғылым академиялар одағы хатшылығының күні бүгінге дейінгі іс басындағы басшысы Дархан Қыдырәлі 2016 жылғы 8 шілдеде «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамын басқарма төрағасы ретінде қоса басқаруға келгеннен кейін көп ұзамай бастап кетті.
Сөйтсек, ол жүрген жерлерінің бәрінде редакцияға қызметке алатын болып, әркімге уәде береді екен. Оларды және «бізде жатақхана бар» деп қызықтырып шақыратын көрінеді. Мұны «Фейсбук» желісіндегі бір жігіттердің жазбаларынан байқап қалдық. Ол осындай «мұқтаждықтың» салдарынан жатақханада тұратын жігіттерді бірден өзінің қырына алған екен.
Сол «қырын қарас» алдымен өзіне бір сөзімен жақпай қалған Өзбекстаннан келген оралман, қолында мүгедек әпкесі бар, 4 баланың әкесі, қаламы жүйрік журналист Нұрбай Елмұратовты жұмыстан кетірді. Оны 10 күн бойы жан-жақтан қысымға алып, соңынан әркімді бір салып жүріп, ақыры «өз еркімен» арызын жаздырып, шығарып жіберді. Дархан мырзаны сонда «елім» деп еңіреп келген бұл жігіттің патриоттық сезімі де, мұнда шиеттей 4 баласымен қоса, жарымжан апасын бағып отырғаны да еш толғандырмағаны ғой! Тап сол шамада осындай «өз еркімен» кетуді интернет-редакцияны өз қолымен құрған Серікқазы Кәкібаланов та бастан кешті. Мұнда да оның бірі туабітті мүгедек болып табылатын үйелменді-сүйелменді 5 баласының тағдыры жаңа бастықты шіміркендіре қоймады. Дегенмен, оның неге мұншалықты қатыгез болатынын біз кейін білдік. Ол туралы төменде арнайы айтамын.
Содан кейін «жатақханашылар» қатарынан Рауан Қайдаров пен мен іліктім қаһарға. Рауанды білмеймін, ал менің соңыма бұлар шам алып түсті. Мұны мына фактіден де анық байқауға болады. Мен 2016 жылдың 23 қарашасында Айбын Шағалақовтан Қызылордаға асқа баруыма байланысты 3 күнге жұмыстан босатуды өтіндім. Бұдан бөлек, еңбек демалысынан қалған 5 күнім бар еді. Оны кадр бөліміндегілер білетін. Сонда да болса, адамша алдарынан өтіп, жоғарыда айтылған уақытқа мұрсат сұрадым. Осыған байланысты жазған өтінішіме Айбын Шағалақов «Қарсы емеспін!» деп белгі соғып берді.
Алайда кадр бөлімінің жетекшісі Перизат Сағындықова шұғыл шақыртып, менің Қызылордаға баруыма рұқсат етілмейтінін, ал кететін болсам, жұмыстан өз еркіммен шығу туралы арыз жазуым керектігін айтты. Мен көп сөзге келмей, айтқандарын істедім. Міне, бұлардың менің әке алдындағы соңғы парызымды өтеуге бара жатқан қамкөңіл кезімде маған көрсеткен «қолдауы» мен «қамқорлығының» түрі осындай болды. Кейін білсем, Дархан сол екі ортада кадр бөліміне мен туралы тапсырма беріп үлгеріпті. Ал мен осылай боларын білгендей, Шағалақовтың қолы қойылған өтініштің түпнұсқасын сақтап қойып едім…
Енді мұнымен қоймай, мені 17 қаңтар күні жұмыстан заңсыз шығарды. Арада небәрі бір күн өткенде, қыстың көзі қырауда маған екі кішкентай баламмен бірге жатақханадан шық деп талап ете бастады…
Жасыратыны жоқ, мен жаңа басшы тарапынан келген күнінен оның өзіме қадалған суық шырайды байқағаннан кейін, оның кім және қандай тұлға екені жөнінде деректер іздестіре бастадым. Сонда бір білгенім, ешқашан бір жерде табандатып отырып жұмыс істемепті. Сосын жүрген жерлерінің бәрінде жоғарыдағыдай «беспредел» тірлік жасау Дархан Қыдырәлінің үйреншікті әдеті екен. Ол бұрын басқарып кеткен мекемелерінің бәрінде де солай болған екен. Ал редакцияға келгелі, сонымен бірге өзінің заң және қаржы-экономика саласындағы білігінің өте төмен екенін көрсетіп алды. Мұны ол қызметке кіріскесін, алғаш рет өткізген жиналысында-ақ білдіріп қойды.
Сол жиында Дархан Қыдырәлі 4 нәрсеге уәде берді. Біріншісі – осы ұжыммен жұмыс жасаймын, сырттан ешкімді әкелмеймін, екіншісі – редакцияның бар қызметкерінің айлық жалақыларын көбейтемін, үшіншісі – газетте төленетін қаламақыны еселеп арттырамын, төртіншісі – қызметкерлерді Президент іс басқармасының медициналық орталығына тіркетіп қоямын болды. Жағдайды жақсы білетін, бюджет саласынан хабарлары бар ұжым мүшелері оның бұл мәлімдемесіне күлді де қойды.
Бұл бекер емес екен: Түрік академиясы мен редакцияны қатар басқаратын «екі тізгін, бір шылбырлы» жаңа бастық әлі күнге дейін бұл уәделерінің бірде-бірін орындаған жоқ. Жаңа жыл алдында берген «қаңтардан бастап айлықты 30 пайызға көбейтемін» деген тағы бір көтеріңкі уәдесі де құм жұтып қалды. Ал сырттан адам тасуға арада апта өтпей-ақ кірісіп кеткен еді. Сырттан болғанда, негізі Түрік академиясында өзінің қол астында қызмет атқаратындарды бері «сүйрей» бастады. Қазір сол академияның кішігірім филиалы сияқтымыз, бастықтың өзін қоса есептегенде, екі жаққа ортақ 8 адам жұмыс жасайды. Соның ішінде Дархан Қыдырәлінің өзі сияқты бүгінде екі жақтан бірдей айлық алып жүргендері де бар деседі…
Редакцияға алғашқылардың бірі болып Айбын Шағалақов, Жандос Бәделұлы, Сәуле Аябекова алынды. Сонымен, бірінші уәденің күлі бірден көкке ұшты. Ал жақында ғана Дархан Қыдырәлі іштегі үлкен жиында өзі келгелі редакцияға 26 адамның қызметке алынғанын мәлімдеді. Бірақ кеткендер саны 15 қаралы болады. Сонда штатта жоқ 13–15 бірлікті қайдан алып отыр?
Сөйтсек, Дәкеңде «штаттық кесте», «штаттық бірлік» деген ұғымдар болмайды екен. Қазір Алматы бюросындағылар «Бізге Дархан әр келген сайын қатарымызға бір адамды қосып кетеді» деп күледі. Мұнысы ол өткен сенбі күні Алматыда болғанында тағы айғақтап, ешқашан редакцияда сыннан өтпеген 2 қызметкерді бөлімшеге қызметке алды. Ал Сауытбек Абдрахмановтың кезінде ондағы зейнетке шығатындар есебінен штат қызметкерлері санын біртіндеп азайта беру, ондағы бірліктерді орталыққа ауыстыру қолға алынып еді. Қазір, керісінше, бұл бөлімше шағын бір редакцияға айналып шыға келді. Дәкең болса, мұнымен де тоқтамай, тілшілер қосынын Шымкенттен де ашу жөніндегі идеясын іске асыруға көшіп кетті.
Жалпы, Дархан Қыдырәлі келгелі редакцияның штаттық кестесін ай сайын далитып өсіру жүзеге асуда. Алдымен ол бөлімдер құрды, сосын соларға сай бас редакторлардың орынбасарларын тағайындады. Кейін төрағаның орынбасарларын тағайындаумен басшылық құрылымды тіпті далитып жіберді. Сөйтіп, «екі мырзаға – бір қызметшінің» кері келді. Сондай есепсіздіктің салдарынан «Әкімшілік-құқықтық және мемлекеттік сатып алулар басқармасы» (!) деген үлкен құрылым құрылды. Осы әйдік ұйымды басқару «бұрын прокурор болып істеген» Абдулмахмуд Пошатаев деген заңгерге тапсырылды. Бұл кісінің прокуратура органдарынан неге кетіп қалғаны бізге белгісіз, бірақ оның Дәкеңмен бір мектепте оқығаны туралы қауесет қазір желдей есіп тұр. Бұған қоса, бұрынғы заңгердің орны қысқарып кетті де, кейін қайтадан ашыла қою арқылы басқа адам жұмысқа алынды.
Тағы мына қызықты қараңыз: Дархан Қыдырәлінің қырына жақпай, жұмыстан кеткендердің 95 пайызы орталық және батыс өңірлерден екен. Бұл «аластатылған топты» орталық өңір өкілдері: Н.Елмұратов, С.Кәкібаланов, Ғ.Нақыпов, М.Жолдасбаева, С.Жұмашева,Н.Әбдіқалықов, Ә.Біләлова, Қ. Телегенов, батыс аймақтан Ш.Әмір, Қ.Ескендір, Ш.Бейсенова, С.Сәуірбаев және мен. Осының алдында ғана ел газеті – «Егемен Қазақстан» қазақты біріктіретін орта саналушы еді. Мұнда еліміздің барлық өңірлерінің өкілдері қызмет етуі тиіс деген қатаң принцип сақталатын. Кезінде басшы болған Е. Смайыл, С. Абдрахманов бұған айрықша көңіл бөліп, жете мән берді. Тіпті газет авторларының бүкіл елді қамтуы қадағаланатын. Қазіргі жағдай мынадай. Бұл күндері Д. Қыдырәліні жеке танымайтындар, жалынып өтініш айтпағандар газетке шыға алмайды. Авторлар негізінен Түрік академиясының қызметкерлері, сүйікті ағалары болып жалғасып кете береді. Министр Абаев жеке адамдарды, мерейтойларды газетке бергізбейтін болып еді, бірақ Тшанов, Тұрысбеков сияқты айбынды ағалары жарқ етіп шығып қалады. Мұндай жағдаяттар аз емес.
Біздің тағы бір білгеніміз, Д.Қыдырәлінің ең жақсы көретін шарасы – бүкіл ұжымды жинап, жиналыс өткізу де, ең бақытты сәті – сондай жиындарда қатарға қосылған кезекті қызметкерді көпшілікке таныстыру екен. Мұны «Фейсбуктегі» ағайындар да байқап қалыпты – 19 қаңтар күні сондай бір тағайындаулардан кейін олардың бірі (Нұрсерік Жолбарыс) әлеуметтік желі аясында: «Егемен Қазақстан» газетіне жаңа басшы келгелі 7 айдай болыпты. Содан бері газеттің логотип ауыстырғанын білеміз. Ықшамдалып шыққаны тағы бар. Басқа өзгеріс көрмедік. Бірақ газет ұжымында күнде бір тағайындау… Сапырып-сыпырып жатыр. Қатты-қатты сапыратындай штаты соншалықты көп ұжым ба өзі?» – деп жазыпты.
Сапырғаннан шығады, есеп-қисапты, экономиканы мойындамайтын бастық штатты бұрын жоқ бірліктермен толтырып, далитқанды одан әрі жалғастырып жатыр. Мысалы, жақында ғана Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Жамбыл облыстарындағы меншікті тілшілерді қоярда-қоймай орталық аппаратқа алдырды (жатақхана осылар үшін босатылып жатыр екен). Енді солардың орындарына кадрларды жергілікті жерлерден алып, Шымкентке тағы бір бірлік қосты. Сонда адам саны қосылған сайын, қосымша қаржы керек екенін, онымен айлықты көбейту мүмкін емес екенін бұл кісі білмей ме?!
Әлде «Егеменнің» тарихта тұңғыш рет банкротқа ұшырау қаупінде тұрғанын, оны тек үкіметтен қосымша қаржы алу арқылы ғана құтқару мүмкін екенін ұмытып қалғаны ма? Сол қауіптің әлі де тарамағанын, мынадай ақша шашыспен жылдың соңында жағдайдың қиындап кетуі әбден ықтимал екенін, бұған облыстарға тарайтын газеттердің де түрлі-түсті бояумен шыға бастауы аз әсер етпейтінін қаперіне алмағаны ма? Қыдырәлі экономикалық тиімділікті емес, тек пиарды ғана ойлайды.
Бізге кейде Дархан мырза әлдеқандай бір ойын ойнап жүргендей, не эстрадада концерт қойып тұрғандай әсер қалдырады. Әйтпесе мына заманда аймақтардан адам алдырудың үлкен жауапкершілігі барын, енді жұрттың бұрынғыдай пәтердің кезегіне тұра алмайтынын сезбей ме? Оларды әкелгеннен кейін, үй-жаймен де қамтамасыз ету керек емес пе? Әлде ол мұндағы барлық проблеманы жалғыз жатақханамен шешемін деп ойлай ма екен? Елден келген 4-5 балалы жігіттер мұндай құрқылтайдың ұясындай жерге қалай сыяды? Сосын жатақхана ешқашан да адамның тұрғын жайы мәселесін түпкілікті шешпейді ғой. Ал басшылық барды да, облыстан келген үш соқталдай жігітті бір баласы бар, күйеуі жоқ жас келіншекпен бір секциядағы жапсарлас бөлмеге топырлатып, тықты да жіберді. Жұрт қазір мұның қай ағымның салқыны екенін біле алмай, дал болып отыр.
Сол сияқты зейнетке шығу мерзіміне екі жыл қалған Темір Құсайынды Оралдан Ақтөбеге әкелгенде, кім не ұтады? Газет прокуратура органдары емес, прокурорлары әр бес жыл сайын қызмет орнын міндетті түрде ауыстырып отыратын.
Дархан Қыдырәлі редакцияға қызметкер қабылдауды да ойыншыққа айналдырып жіберді. Бұрынғы басшылар қызметке адам алмас бұрын, оны әбден сынақтан өткізіп барып, алдымен шартты мерзіммен алатын. Мысалы, Сауытбек Абдрахманов жұмысқа қызметкер аларда әбден тексеріп, 1–3 ай аралығында сынақ мерзімінен өткізіп барып қабылдайтын. Менің өзім 6 айға жуық келісім-шартпен жұмыс жасап барып, штатқа кіргенмін. Ал қазір бәрі оңай. Тіпті «Фейсбукте» үш ауыз сөзіңмен жақсы көрінсең де жұмысқа шақыра салады. Мұның осыншама жеңіл болып кеткенін облыстардағы меншікті тілшілерді қайта тағайындағанда да көрдік. Бұрын бұл орынға келетіндер алдын ала қайта-қайта мақала жазып көрініп, солардың арасынан үздіктері іріктелетін. Кешегі келгендер арасында біздің газетте мақалалары шықпақ тұрмақ, журналист ретінде кім екені белгісіздер де бар.
Мұндай фактілерді редакциядағы көптеген басқа қызметкерлерге де қатысты келтіруге болады. Мысалы, қазір өзінің оң қолы болып отырған Айбын Шағалақовты алайық. Өмірінде газетте істеп те, жүз жолдан артық мақала жазып та көрмеген ол алдымен мұнда бас редактордың орынбасары болып келді. Бірақ не еңбек сіңіріп үлгергені белгісіз, бар-жоғы үш айдан соң төрағаның орынбасары болып күрт өсті де кетті. Бұрын бұл лауазымда үлкен тәжірибелері бар Е. Смайыл, Ж. Аупбаев, Е. Қыдыр сияқты журналистер отырған еді, бұлар оған сатылап әзер жеткен. Ал Шағалақов шын мәнінде келгелі бері негізінен төрағаның қатынас қағаздарын жазумен, соның сырттағы әртүрлі ұйымдастыру мәселелерін шешумен айналысып, былайынша айтқанда, көмекшінің қызметін атқарып келеді.
Тағы бір айтатын жайт, Д.Қыдырәлімен бірге келген мұндай басшылардың бірде-бірі осы жарты жылдың ішінде газет бетінде өздерінің титімдей де мақаласын жариялап көрген емес! Сол сияқты газеттің интернет-редакциясына келген Ержан Әбдіраман А. Шағалақовтың әрі курстасы, әрі туысы.
Бұл да ештеңе емес, Ержан келгелі газеттің сайты «ҚазАқпараттың» көшірмесіне айналып кетті. Ондағы хабарлардың 80 пайызын сол агенттіктің материалдары құрайды. Мұны сайттың тамыз айынан бергі әрбір күнін тексеріп көрген адам бірден байқайды.
«Фейсбуктегі» блогер атап көрсеткендей, газетте шынында өзгерген ештеңе жоқ. Оның өзгеретін де реті жоқ еді. Мұндай үлкен газетте бұрын бір күн істемек тұрмақ, қабырға газетінің өзін басқарып көрмеген, басылым мақалаларының беделі мен рейтингісін тек оның «Фейсбуктағы» лайктары санымен бағалайтын Дархан Қыдырәлі мен оның жағымпаздардан құралған тәжірибесі, білімі жоқ командасы қалай өзгерте алсын?! Басшының өзгерткені – логотип пен формат қана. Бірақ екеуі де оқырмандардың көбіне ұнап жүрген жоқ. Мысалы, жаңа логотипті менің бір танысым: «Баяғы ауыл клубтары афишасындағы киноның аты көрсетілген жазуға ұқсайды екен» деп еді. Ал Шерағаңның (Мұртаза – Ред.) бұрынғы нұсқасында айбат бар еді. Қарап тұрсам, бұл да дәл сондай қарабайыр ғана жазу екен.
Ал форматты көп адам қазір «шолақ шалбарлы салафит» пен «жүнін жұлған тауыққа» ұқсатады. Осылай «жинақталу» салдарынан газетке көлемі үлкен материалдар салу да қиындап кетті, енді макетке бағынып, қандай мәселені болса да шым-шымдап айтуға тура келеді. Төраға өзінің бұл тірлігін ұшақта отырғандардың оқуларына ыңғайлы болуы үшін деп түсіндірді. Таң қалатын нәрсе – сонда күніне аэропорттарға тегін беріліп тұратын 100 дана үшін бүкіл газеттің форматын құрбандыққа шалып жіберуге бола ма екен?!
Сосынғы бір мәселе – газеттің 2017 жылғы таралымы қазір 202 360 дана деп көрсетіліп жүр. Бірақ бұдан нақты хабарлары бар кісілер бұл көрсеткіштің нақты мәліметтен едәуір өсіріп көрсетілгенін айтып жүр. Міне, бұл да тексеріп қарауды қажет ететін жайт.
Мұның бәрі, айналып келгенде, Дархан Қыдырәлінің үлкен пиаршы екенін ғана көрсетіп отыр. Сондай өзін-өзі насихаттауды ол редакцияда Әбіш Кекілбаевтың кітапханасын ашқанда көрсетті. Қазір сол кітапханада жазушы ағамыздың оншақты кітабынан басқа ештеңе жоқ. Осының соңын ала марқұмның жылдық асын беруге, жұрттың айтуынша, редакциядан 13 млн теңгеден артық ақша жаратыпты. Асты да Дархан мырза өзін жарнамалау үшін ғана пайдаланды, оны өткізуге Бағлан Майлыбаевтан рұқсат алып алды деген сөз жиі айтылады. Бұл шараға мұнша ақшаны жаратудың қаншалықты заңдылығы барын енді тиісті орындар тексеретін шығар деген ойдамын.
Төраға Астанадағы Қошқарбаев көшесінің бойындағы жаңа үйін күрделі жөндеуден өткізуге үш ай бойы жұмыс кезінде редакцияның техник қызметкерлерін жегіп қойды. Мұның да қаншалықты заңдылығы барын тексеріп алған дұрыс болар еді. Бұдан бөлек, әр жерде өзінің сөзін сөйлеп жүруі үшін ұдайы шай беріп жүретін елге сыйлы ақсақалдарды Түрік академиясына тіркеп қойып, айлық төлейді екен дегенді де жұрт айтып жүр. Оның да қаншалықты шындыққа жанасымды екенін білгеннің артықтығы болмас еді.
Дархан Қыдырәлі өзін бір керемет газет шығарып отырмын деп ойлайды ғой деймін: біздегі әр жиналыста газетті анау мақтап жатыр, мынау мақтап жатыр дегенді айтудан жалықпайды. Біресе ол мұндайда кейде Н. Нығматулиннің атын айтып келсе, бірде М. Қасымбековті ауызға алады, тағы бірде Б. Майлыбаевты алға тартса, келесі жолы Д. Абаевты атайды. Шамасы, аталған кісілердің бір ауыз комплиментін айтып келе беретін шығар, әйтпесе ол күмпілдеткендей керемет газет шығып жатпағанын көзі қарақты оқырман біледі.
Қайта бұрын оқта-текте болса да, шығып тұратын өткір сындар мен проблемалық мақалалар бұл күнде көзден бұл-бұл ұшты. Сондай мақтану барысының бірінде Д. Қыдырәлі тіпті творчестволық ұжымның көз алдында өзінің Президенттің сөйлейтін сөзін дайындайтын спричрайтер екенін де айтып жіберді. Біз Елбасының әрбір сөзін дайындап отыратын команда болатынын білеміз. Бірақ онда кімдер бар екенінен хабарсыз едік… Кейде Дәкең өзін министр Абаевтың «бас кеңесшісі» (?) деп те атап жіберетіні құлағымызға жетіп жатыр.
Заңның талаптарына пысқырып қарамайтын Дархан Қыдырәлі әу бастан «Егемен Қазақстанға» заңсыз келген. Бұған көз жеткізу үшін «Акционерлік қоғам туралы» Заңның 59-бабы, 2-тармағын бір қарап шықса жетіп жатыр. Ол тармақта: «Атқарушы органның басшысы не қоғамның атқарушы органының функциясын жеке дара жүзеге асыратын адам атқарушы орган басшысының не басқа заңды тұлғаның атқарушы органының функциясын жеке дара жүзеге асыратын адамның лауазымын атқаруға құқығы жоқ», – деп тайға таңба басқандай атап көрсетілген.
Ал Халықаралық құқық ережесінің «Халықаралық ұйымдардың құқықтық субъектілігі» деген 12-параграфында: «Международные организации обязаны, в частности, придерживаться принципов невмешательства во внутренние дела государства, суверенного равенства членов, добросовестного выполнения международных обязательств», – деп жазылған. Демек, Түрік академиясы сияқты халықаралық ұйымды басқарып отырған лауазымды тұлғаның «Егемен Қазақстан» газеті секілді мемлекеттік акционерлік қоғамға қол сұғуға құқығы жоқ еді. Өкінішке қарай, Заң мен ережеге бағыну Президент әкімшілігі басшысының сол кездегі орынбасары Бағлан Майлыбаевты да, жаңадан құрылған ақпарат және коммуникациялар министрі, тәжірибесі кемшін Дәурен Абаевты да ойландырмапты.
Бұл жерде газет редакциясын басқару ісінен титтей де машығы мен тәжірибесі жоқ, оның үстіне кәсіби журналист емес, ең бастысы, төрт мемлекет президентінің келісуімен бекітілетін халықаралық ұйымның тізгінін ұстап, 10 мың долларға жуық жалақы алып отырған, тіпті аудандық газетте де еңбек етпеген, мамандығы – түрколог адамды еліміздің бас басылымы саналатын газетке басшы етіп әкеліп қою идеясы қайдан туып жүр деген сұрақ туады. Б. Майлыбаев кезінде Президент баспасөз қызметіне өзі алған, өзінің қолдауымен өсіп келе жатқан Д. Қыдырәліні «Егеменге» басшылыққа келгеніне үш ай енді толған Еркін Қыдырдың орнына отырғызды. Бұдан кейін ол мұндай өзгерістерді «Казахстанская правда» газеті мен «Қазақстан» телеарнасында, еліміздің басқа да ірі ақпарат құралдарында жасады. Жас министрдің тәжірибесі аздығын пайдаланып, мемлекеттік ақпарат саласын пісіп-жетілмеген, журналистік ортада мойындалмаған «балабақшаның» қолына беру Бағлан Майлыбаевтың қасақана ойластырған қадамы ма деген қауіп бар.
Бір жолы Дархан Қыдырәлі ұжымдағы үлкен жиында: «Сауытбек ағамыз редакциядағы көп балалы әйелдерге аяугершілікпен қара деді. Олардың қарғысы жаман болады деді. Бірақ мен ешқандай қарғыстан қорықпаймын», – деді. Біз жағамызды ұстадық. Сөйтсек, оның бұлай дейтіндей жөні бар сияқты. Зерттей келгенде, Дархан Қыдырәліні жақсы білетіндер оның суфизмнің накшбанди тармағын ұстауы мүмкін екенін айтты. Ал накшбандилер қарғыстан қорықпайды екен. Осы тұста оның Гүленнің мүриті, яғни жолын ұстаушы шәкірті екені жиі айтылады.
Мен сол күндері «Закон.кз» сайтының 2009 жылғы шілдедегі санынан «Фетхулла Гюлен – преданный «друг» Казахстана?» деген хабар тауып алдым. Онда гүленшілер қозғалысының Қазақстандағы сипаты туралы айтыла келіп:
«Кайрат Жолдыбай вместе с Исой Мухитдином нагло проводят политику «отуречивания» ДУМК и мусульман РК. А их крышует Дархан Кыдыралиев в АП. Мало того, что идеологических диверсантов пустили в страну и дают пускать корни, так еще и предоставляют возможность легализоваться в глазах общественности», – деп жазылыпты (https://zonakz.net/blogs/user/patriot/6309.html).
Ал 2016 жылдың 2 тамызы күні sn.kz сайтында «ҚТЛ Білім министрлігіне қараса, онда Katev-тің керегі не?» деген материал жарияланып, оның соңына берілген комменттер арасында: «Дархан Қыдырәлі, Саясат Нұрбек, Сапарбек Тұяқбаев гүленшілердің дайындаған өнімі!» деген тұжырым да кездесті. Кейін мұндай комменттер басқа да бірқатар сайттардан көрініп қалды.
Біздіңше, үстінен осындай әңгімелердің қозғалуының өзі бұл азаматқа өте мұқият қарауды, оның діни көзқарасын жан-жақты тексеруді талап етеді. Мұны Дарханның өзі бұрын да, осы кездері де ешқашан ресми түрде жоққа шығарып көрген жоқ. Тағы бір мәселе, А. Шағалақов соңғы кездері өзінің Түркияда оқыған жылдары туралы сайттағы мәліметін алып тастапты. Оның неден іш жиып отырғаны түсініксіз. Әлде ондағы ұстаздары күдікті кісілер ме еді? Сондықтан осы жайттар да енді тиісті органдардың тексеруінен шет қалмайтын шығар деген ойдамыз.
Жалпы, Дархан Қыдырәлінің барған жерлерінің бәрінде ұжымды судай сапырып, қызметкерлерді ауыстырып жататыны да оның белгілі бір мүдделі топтардың тапсырмасын орындап жүргеніндей әсер қалдырады. Мысалы, Түрік академиясының жартысын ауыстырып жіберіпті. Қазір «Егемендегі» қарқыны да соған ұқсайды. Мына қалпымен оның жуыр маңда басылатын түрі көрінбейді.
Бір нәрсе айқын, еліміздің бас газеті «Егемен Қазақстан» – басшы қоюда эксперимент жасайтын және сол басшыға ойына келгенін істетіп қоятын басылым емес. Д. Қыдырәлі бұл қызметті айлығы жоғары Түрік академиясымен қосарлай атқарып, күніне 2–3 сағат қана редакцияда болады, бұл журналистер намысына тиеді, сөйтіп жүріп-ақ 2 мың доллардан астам жалақы алады. Ендеше мемлекеттік ақпарат құралдары эксперимент жасайтын, амбициясы зор, бірақ тәжірибесі жоқ, толыспаған, қалыптаспаған жастарды жіберетін полигонға айналғаны қалай? Сонда Майлыбаев елдің ақпараттық қауіпсіздігін күйрету үшін мұны әдейі жасаған жоқ па? Сондықтан бас басылымды репутациясына дақ қана емес, күмән да түспеген салауатты адам басқарғаны дұрыс болар еді.
Кезінде еліміздегі ірі телеарна діни ағым өкілдерінен тазартылып еді, енді «Егемен Қазақстанды» да дәл солай тазарту керек.
Талғат РАЙЫМБЕКОВ,
23 қаңтар, 2017 жыл
Айтпақшы
Оқыстан Ойшыбаев орын босатты?
Өткен жылғы қазан айының басында «Қазақстан» телерадио корпорациясын басқаруға келген Кемелбек Ойшыбаевтың қызметінен кеткені сейсенбі күні мәлім болды. Бұл туралы Ойшыбаев мырзаның өзі «Фейсбуктегі» парақшасында жазған екен.
«Қазақстан» РТРК» АҚ басқарма төрағасы қызметінен кетуді ұйғардым. Оқу туралы іске асырылмай қалған ойларым бар еді, соларды жалғастырсам деймін. Аз уақыт ішінде көп шаруа бастадық. Менiң кеткенiме қарамастан, жалғасы болады деп үмiттенемiн. Ең бастысы – жақсы адамдармен таныстым, кәсіби мамандар, керемет орта. Корпорацияның болашағы зор. Өзім үшін қазақ телевизиясының қара шаңырағында қызмет ету үлкен тәжірибе болды. Әрiптестерiме де, барлық жанашырларыма да көп рахмет!» депті Кемелбек Ойшыбаев.
Осы орайда Ұлттық арнаны басқаруға келгеніне төрт ай толмаған азаматтың аяқ астынан «оқу туралы» ойлана қалуында қандай гәп бар деген сауал туады. Сарапшылардың пікіріне қарағанда, Кемелбектің кетуіне ҚР президенті әкімшілігі басшысының орынбасары Бағлан Майлыбаевтың «мемлекеттік құпияны таратты» деген айыппен қамауға алынуы себеп болған сыңайлы.
Біріншіден, Ойшыбаевтың ойда жоқта журналистік жоғары медиа-лауазымға тағайындалуына елдің ішкі саясат тұтқасын ұстаған Майлыбаевтың ықпалы болғаны анық. Екіншіден, елдің бас идеологы Ойшыбаевты осы орынға қандай ой-жоралғымен тықпалады деген сауалға ден қояр болсақ, жоғарыда жарияланып отырған «Егемен Қазақстан» газеті басшылығына қатысты мақаланың сарыны мен мазмұнынан осы отставкаға да қатысы болуы мүмкін біраз мағлұмат сүзіп алуға болатын сияқты.
«D»