«Общественная позиция»
(проект «DAT» №20 (291) от 21 мая 2015 г.
Бейсенбідегі бетпе-бет
Сән өнерінде жүрген жалғыз қазақ азаматы Берік Исмаиловпен бұған дейін де «Бейсенбілік бетпе-бетте» сұхбаттасқанымыз бар. Еліміздің танымал тұлғалары мен шоу-бизнестегі белгілі әншілерді өзіндік қолтаңбасы арқылы киіндіріп жүрген кәсіби дизайнер Берік Исмаиловпен болған кезекті сұхбаттымыз назарларыңызда.
– Берік мырза, биыл Қазақ хандығының 550 жылдық тойын өткіземіз деп, мәре-сәре боп жатқанымызды білесіз: осы тойға қандай да бір киім үлгілерін дайындау ойыңызда бар ма?
– Бұл тарихын саралаған біздің халық үшін үлкен той екені рас. Шынын айтқанда, мұндай үлкен мереке қарсаңында ұйымдастырушылар алдын ала хабарласып, ой-жоралғыларын айтып, қажетті киім үлгілерінің мақсат-мүддесін айтушы еді. Бұл жолғы той дағдарыс жағдайында өтетін болғандықтан ба – ешкімнен ешқандай сұраныс түсе қоймады.
Киім тігуге тапсырыс 1–2 ай бұрын түсуі керек еді. Өйткені ондай ауқымды шараға атүсті қарауға болмайды ғой. Оның үстіне біздің ағымдағы өз жұмыстарымыз бен жан-жақтан түскен жеке тапсырыстар бар. Ал расын айтсам, мемлекет тарапынан ұсыныс жиі түсе бермейді.
– Айтпақшы, сән әлемінде де саясат бар екен: көрші Ресейде «сәнқой» Путин өз қолтаңбасын қалдырыпты – оның суреті басылған, «Путин» деген жазуы бар жейдешелер «Шереметьев» әуежайында еркін сатылып жатқанын көрдік. Жуықта «Путин» деген күртешелер шығуы мүмкін екен. Айталық, сізге елбасыдан «Назарбаев» деген бренд жаса дейтін ұсыныс түссе, оны қалай жасаған болар едіңіз?
– Әрине, ұсыныс түссе, неге жасамасқа? Елбасы мұндай ұсынысты екінің біріне айта бермейтіні анық. Негізінде ұсыныс түсіп жатса, қуана-қуана қабылдар едім. Алайда президентіміз анау-мынау адамға тапсырыс бере салатын жәй адам емес. Қазір киімді екінің бірі тігеді. Ал менің қолтаңбам бар өнімді көбіне әншілер киетіні жасырын емес.
Айтпақшы, «Путин» демекші, Жеңіс күні қарсаңында Путин: «Соғысқа қатысқандардың 70–80 пайызы орыс халқы. Ал қалған 20 пайызы – азиялықтар, бұл – факт», – деді. Мен қаншама орыс еліңде жүрсем де, бұл сөз маған ауыр тиді. Сонда, басқасын айтпағанда, қазақ халқы бүкіл майданды тамақпен қамтамасыз еткені, соңғы жылқысын сойып, соғысқа жібергені қайда қалады? Ресейдің негізгі азық-түлік беретін еуропалық бөлігін герман фашистері басып алды. Ол кезде Сібір өңірі әлі толық игерілмеген еді. Біздің Қазақстаннан соғыста қаза тапқан 1,5 миллионға жуық адамның қыршын өмірі қайда қалады? Ресей президенті тым құрығанда осыны ескермегені көңілімді қатты қалдырды.
– Түсінікті – ендеше сіз «Путин» маркасы бар киімді кимейтін болдыңыз. Ал бүгінгі сән өнері өз күнін өзі көрген бизнестің бір түрі болса да, ол мемлекеттің бет-бейнесін өзге елдерге танытатын бір «тетік» екеніне келісесіз бе?
– Әлбетте! Талғаммен киінген киім үлгімізге қарап, өзге ел, өзге мемлекет бет-бейнемізді, мәдениетімізді, салт-дәстүрімізді танитыны рас. Киім талғау деген керемет дүние! Ол жалғыз адамның ғана емес, тұтас бір елдің бет-бейнесі.
– Ендеше сән кәсібін дамытуға үкімет тарапынан бірер жәрдем берілгені дұрыс қой. Ал біздегі Ұлттық Сән палатасы жыл сайын «Сән апталығын» өткізеді, елге қажетті шаруалар жасайды. Бірақ осы палата мемлекеттік көмекке зәруміз дейді? Сіздің ойыңызша, ол көмек қалай жасалуы тиіс: сән саласына салынатын салық мөлшерін азайту арқылы ма, әлде сән бизнесіне жеңілдетілген несие беру арқылы ма?
– Шыны керек, біз өз арбамызды өзіміз сүйреп жүрген өлермен адамдармыз. Мәселен, мен бұл кәсіпке үлкен қиыншылықпен келдім. Күні бүгін шығып, атақты дизайнер болып кеткен жоқпын. Мен тек өзіме, өзімнің күшім мен мүмкіндігіме ғана сенемін. Сондықтан өз кәсібіме ерекше сүйіспеншілікпен қараймын.
Ал сән өнерін дамытуға мемлекеттік жәрдем тұрғысында айтар болсақ, мәселен, Араб Әмірліктерінде сән киімдерін тігу саласында салық мүлдем, атымен жоқ. Ондай біздің елде болу қайда? Әрине, мемлекеттен жеңілдік болса дейсің…
Мысалы, мемлекет сән салонын ашуға, сапалы шетелдік тігін машиналары мен басқа да қажетті құрал-жабдықтар алуға, бизнес ашуға жағдай жасаса, осыдан кейін салығыңды төлеп отыр деп талап қойса, оны неге төлемеске? Ал мен өз күшіммен, өз ақшаммен Италияға барып, оқып келдім. Ол оқуды маған мемлекет оқытқызған жоқ қой…
– Рас айтасыз, енді сол шығыныңызды өтеуге еңбек етсеңіз, оған неге арамтамақ үкімет ортақ болуы керек?
– Мысалы, Қазақстанның қазіргі жағдайында мен бір шалбарды 100 долларға сата алмаймын, көп болса, 7–8 мың теңгеге тігіп береміз. Сондықтан менің басымдағы білімім осы 7–8 мың теңгемен өлшенбейді. Өз саламда мен 40 жылға жуық оқыдым, әлі де оқып, ізденіп жатырмын. Менің дәрежеме жету үшін, шәкірттерім 35–40 жыл тәжірибе жинауы керек.
Жастар үшін Қазақстанда мен алған білімімді одан әрі кеңейтуге мүмкіндік жоқ. Мұнда Кеңес Одағы кезіңдегі білім жүйесі күні бүгінге дейін беріліп жатыр. Кейде жоғары мектептің мұғалімдері менен дәріс алуға келеді. Сонда өздерінің білімі жоғары деңгейде емес, сөйте тұра, оқушыларға қалай үйретеді деп ойлаймын.
Кейде осы саланың азды-көпті оқуын бітірген мамандарды жұмысқа алып, еркін жұмыс жасатқың-ақ келеді. Бірақ «мен жасаймын» деп ұмтылып, суырылып тұрған жастарды көрмеймін. Өзімнің қарамағымда тігіншілік жұмыс істейтін қыздарға азаннан кешке дейін маңдай терімді төгіп, білгенімді үйретемін, олардың әр ісін қадағалаймын. Мемлекет бізге 100 пайыз дайын маман берсе, жастарды үйретуге соншалықты шығынданбас едім. Енді сол жастарды үйреткенім үшін мен салық төлеуім керек пе? Менің 40 жылғы еңбегіме бөтен біреудің ортақ болғаны қажет емес!
– Ал «Мade in Kazakhstan» деген тауар белгісі бар бренд киімдер әлемдік подиумда жарқырап жүретін күнді қашан көреміз деп ойлайсыз?
– Әлемге әйгілі брендпен бәсекелесу өте қиын. Оның бәрі қаражатқа келіп тіреледі. Бір подиумға шығу үшін, 500 мың еуро төлеуің керек, кейде одан да көп болуы мүмкін – нақты айта алмаймын. Танымал «Armani», «Dolche&Gabanna», «Versace» секілді бренд үлгілерімен бәсеке болу оңай емес. Бір көрсетілімге өз дүниесін апаратындар бар, бірақ олардың атағы шығып жатқанын естімеппін. Талай талантты дизайнерлерді білемін – суретін сызып, шетелде қызмет етіп жүрген.
– Дегенмен, еліміздің нарығын сырттан келген «Mango», «Zara», «Mexx», т.б. секілді брендтік киімдер жаулап алғанын қалай түсіндірер едіңіз?
– Олар – қолжетімді тауар, сапасы да соған лайықты. Мұндай киімдердің бәрі Қытай елінде шығады. Өйткені Қытайда шикізат мол және құны да соншалықты қымбат емес.
Жоғарыда мен атаған бренд киімдер де қазір Қытайда тігіліп жатыр. Бірде Қытайда төрт шалбардың 3000 мың теңгеге сатылғанын көріп, таңдай қақтым: сонда бір шалбарды 300–500 теңгеге тіккені ме? Жалпы, сән әлемінде бәсекелесу деген қиын дүние. Біздің елде бір шалбарды мұндай бағамен тігетін адам таппайсың… «Mango», «Zara», «Mexx» секілді киімдермен бәсекеге түсу үшін, көптеген жағдайлар жасалу керек.
– Мамандардың пікіріне қарағанда, Қазақстан шетелдік тауарларды өте көп тұтынатын, керісінше, өз өнімін тәрк еткен ел екен. Осы қарама-қайшылыққа қандай пікір айтасыз?
– Шетелден оқып келген жастардың патриот сезімі жергілікті жастарға қарағанда анағұрлым жақсы. Тіпті жастардың арасында бүгінде өз елімізде өндірілген өнімді кию – сәнге айналуда. Мысалы, жақында бір тойға шақырту қағазы келіпті. Онда «қыз-келіншектердің киімі бірыңғай тиффани матадан, ер-азаматтарда – тиффани орамалшасы мен галстугі болуы» керек деген талап жазылыпты. Бұл матадан тігілген көйлектер дүкеннен табыла бермейді. Біз 7–8 қыз-келіншекке арнайы тиффани көйлек, 20–30 шақты ер-азаматқа орамалша мен галстук тігіп бердік. Бәлкім, бұл да саясаттың бірі түрі шығар…
Жалпы, өз еліңе деген патриоттық сезім ананың сүтімен сіңірілуі керек. Мысалы үшін, Түркияда Мұстафа Кемал Ататүріктің суреті әр дүкенде, әр үйде ілулі тұр. Түріктер Ататүріктің суретін іліп қой деп, бір-бірін зорлап, қысыммен талап қоймайды. Бұл – қалыптасқан түріктік патриотизмнің белгісі. Осыған қарап-ақ, түрік халқының ішкі-рухани байлығын, патриоттық сезімін байқауға болатыны белгілі.
– Бір министріміз бір сұхбатында: шетелден жақсы әрі кәсіби мамандарды – технологтар, конструкторлар, дизайнерлер алдырамыз, субсидия береміз деген көрінеді. Ол министр сырттан алдыратын сәнгердің жұмысын өз мамандарымыз атқара алмайтын болғаны ма?
– Шетелден қаншама кәсіби мамандар шақырса да, өзімнің кәсіби деңгейімді олардан төмен деп айта алмаймын. Мұндай кәсіпқойлар біздің елде де жетерлік. Шетелден келген маман бізге ұлттық байлық жасап бере алмайтынына сенімдімін.
– Шамасы, итальяндық брендпен киінетін үкімет мүшелері мен депутат мырзаларға қазақстандық сәнгерлік өнер тіпті де қажет емес шығар…
– Олар қазақстандық киімді қажет етпейді. Олардың ақшасы көп. «Қазақстандық өнімді сатып алайық» деп жүрген солардың көпшілігі әлемдік брендпен киінетінін көріп жүрміз…
– Рахмет! Еңбегіңіз еш кетпесін, Берік мырза!
Сұхбаттасқан –
Жансая ЕРТАЙ,
«D»
Беріктен базына
Кейде ойлаймын: қазақтың бойындағы бір міні – көре алмаушылық.
Біреудің мансабы көтеріле қалса, артынан сөз ере жүреді. «Бар болса – көре алмайды, жоқ болса – бере алмайды» дейтін сөз нағыз бізге арналып айтылғандай.
Менің туған жиенім Алматыға конкурсқа келе жатырмын дегеннен-ақ күні-түні ұйықтамай, киім тіккенмін. Өзінің әншілік қабілеті бар бала. Жақында Американың Вашингтон қаласына барып, бас жүлде алып қайтқан. Жиенім костюм тігіп беруін ертерек айтса, тігіп беруге үлгерер едім ғой. Алайда бір аптаның ішінде өлшеп-пішіп, сапалы дүние тігуге қалай үлгеремін? Оған қоса, сол аптаның сенбі күні жол жүруші едім. Мен сияқты маман сол Атыраудан да табылары анық еді.
Мен әлеуметтік желіде Америкадан оралған жиенімді Еуропадан көрейік деп, ізгі тілегімді жазған едім. Ертеңгісін инста-парақшасына: «Берік көке, нағашы, сонда жұлдыздарың менен артық болғаны ма?» деп жазыпты. Бұның астына түрлі-түрлі пікірлер жазылыпты. Сонда ойлаймын: егер осындай деңгейде жүріп, боғыммен жасты бала осылай жазса, біз қалай өсеміз?! Қаршадай бала Америкаға барып келіп, жұлдыз болып, 60-ты алқымдаған көкесі Халық әртістерінің, танымал тұлғалардың батасын алып жүргенде айтқан сөзі жаныма қатты батты. Жұртқа қолдан келгенше бере берсең – жақсысың, бермей қойсаң, бір сәтте жасаған жақсылығың көк тиын болып қалады. Алдымызға келген дайын асты да біреу шайнап беру керек сияқты. Егер мені «көкелеп», көңілімді көтеріп қойса, оның алар асуына, талай қатысар конкурстарына менің тігіп беретін киімдерім де көп болар еді ғой. Он екі жасар баланың маған міндет еткенін көрмейсіз бе? Тегінде, қазақтың «жақыннан жат жақсы» дегені рас сияқты.