«Общественная позиция»
(проект «DAT» №20 (291) от 21 мая 2015 г.
Ел ертеңі
Белгілі саясаткер Ғалымжан Жақияновтың үлкен ұлы Берік Жақиянов жуықта Алматыға өзімен бірге Гарвард бизнес-мектебінің бір топ түлектерін ерте келді. «Мен достарымды Қазақстанды көрсін деп ертіп келдім, олар – мықты білім алған мамандар, болашақ инвесторлар», – дейді Берік Forbes.kz порталының шолушысына берген сұхбатында. Өз отанында бизнеспен айналысуға деген құлшынысы бар патриот азаматтың сол сұхбатын орыс тілінен ықшамдай аударып, газет оқырмандары назарына ұсынуды жөн көрдік.
– Берік, сіз Қазақстаннан қашан кеттіңіз?
– Мен Қазақстанда 8‑сыныпқа дейін оқыдым, 1998 жылы ата-анам мені сол кездегі бәсекелестікке сай келетін батыстық білім алғанымды хош көріп, шетелге жіберді. Сөйтіп, Швейцариядағы мектеп-интернатты бітіріп, 2003 жылы Америкадағы Техас университетіне түсіп, мұнай өндірісінің инженері және саяси ғылымдар бакалавры дәрежесі бойынша екі мамандық (double major) алып шықтым. Содан кейін 2009 жылы інім Ележан Бостонға келіп, Массачусетс технологиялық институтына (МІТ) түсті, қазір үшінші курста инженер мамандығы бойынша білім алуда.
– Осы институтта әкеңіз Ғалымжан Жақиянов та оқыды, 2011 жылы анаңыз Қарлығаш та Құрама Штаттарына бірге келді ғой…
– Иә, әкем 51 жасында МІТ-ды бітіріп, «МВА» дипломын алды. Анам да бізден қалмауды жөн көріп, қазір ол Бостонда білім беру магистры мамандығы бойынша оқып жатыр. Айтпақшы, отбасымның сол жерде тұруы – Гарвардта білім алуды жалғастыруыма себепкер болды. Оқу мерзімі аз уақыт – екі жыл болса да, әке-шешеммен, бауырыммен бірге тұруды қаладым. Үйден ертерек шетке шығып кеткендіктен, ата-ананың аялы алақанын аңсап жүретін едім – мейірімім қанды!
– Техаста университетті бітірген соң, мұнай саласында жұмыс істедіңіз бе?
– Техас пен Луизиана штатындағы Шеврон (Chevron) компаниясында, сондай-ақ Мексика шығанағындағы мұнай тағанында бес жыл еңбек еттім. Кен көздерін зерттеп, оның резервтері, экономикасы, модулімен айналысып, кеңседе де қызмет істедім.
– Сіз 2010 жылы Мексика шығанағындағы мұнайдың көп мөлшерде төгілуіне себепкер болған «Deepwater Horizon» кенішінің қалай жарылғанын көрдіңіз бе?
– Иә, сол кезде біз Шеврондағы кезекті бір ұңғыманы бұрғылайық деп жиналып жатқанбыз, алайда көршілес ВР компаниясының нысанында апат болды. Билік шығанақта бұрғылау жұмыстарына тыйым салды. Менің инженер ретіндегі міндетім – апаттың алдын алу үшін ұңғыманың жағдайы, одан қанша мұнай сыртқа төгілуі мүмкін, өртті қалай өшіру керектігіне болжам жасауға байланысты болды. Аймаққа қасірет әкелген апатта мұнай саласында теңдесі жоқ тәжірибе жинақтадым.
Дәл осындай апат 1985 жылы еліміздегі Теңіз кенішінде де орын алды ғой. Мұнай бір жарым жыл бойы жанып жатты. Естуімізше, лапылдаған өртті қалай сөндірудің амалын таппаған кеңестік генералдар Теңізге бомба тастамақ болыпты. Ақырында кеңес өкіметінің шақыруымен келген америкалық компаниялар кеніштің қасынан қатарлас ұңғыма бұрғылап, бар мәселені шешіп берді.
– Қазақстанда биік мінберлерден жоғарытехнологиялық өндіріс салу жөніндегі жалынды сөздер жиі айтылады. Елімізде осы бағытта нақты жоспар бар деп айта аласыз ба?
– Мен Қазақстанда хайтекпен (ғылым, ақпарат және онымен байланысты жоғары технологиялар, оларға сәйкес білімнің, қоғамның өркениеттік дамуы дәрежесін және оның ғаламдық қатынастарға қаншалықты қатыстылығын анықтайтын қазіргі технологиялардың және ғылыми өндірістердің қарқынды дамуы – Ред.) шұғылданбас едім. Өйткені елімізде лайықты білім берілмейді әрі ешуақытта жоғары технологиялық кластер болған емес. Оларды нөлден бастап құру – ақшаны желге шашқанмен бірдей. Сондықтан еліміз үшін әлдеқайда дәстүрлі сала – мұнай өңдеу зауыттарын, мұнай химиясын, тау-кен, оның ішінде уран өндірісін, ауыл шаруашылық саласын, т.б. дамыту керек деп ойлаймын.
– Алдағы уақытта қандай кәсіппен шұғылданбақсыз?
– Менің мұнай саласы мен инвестициялық бизнеске қатысты Америкамен әріптестік жасау жөнінде ұсынысым бар. Сонымен бірге Қазақстанда жұмыс істеу ойым және бар. Мен үшін тау-кен және қаржылық, экономиканың басқа да секторында қызмет ету қызықты болар еді.
– Неге дәл осы жер қызықтырады?
– Бұл пайдалы есептен гөрі, көңіл-күйдің әсері ме деймін. Патриоттық сезімнің әсері сияқты. Мені түсіне біліңіз – мен отыз жасымның басым бөлігін өз отанымнан тысқары жерде өткіздім. Қазақ және орыс тілдерін ұмыта бастадым. Бірақ менің түп-тегімнің тамыры осы жерде. Мұны мен үйде болғанда, жерлестеріммен кезіккенде, өз туған-туыстарымды, атам мен апамды көргенде ерекше сезінем. Еліме, отандастарыма білімім мен тәжірибемнің пайдасын тигізіп, қызмет етсем деп ойлаймын. Сонымен бірге Қазақстанның Азия, Ресей мен Еуропаның ортасында орналасуы – ерекше мүмкіндіктерге жол ашады. Айналамызды Қытай мен Үндінің алып базары қоршап тұр. Табиғи байлықтарды былай қойғанда, біздің қабілетті де талантты халқымыз бар. Сондықтан болашақ біздің қолымызда.
– Көптеген кәсіби мамандар елімізден сыртқа кетіп жатыр, ал сіз, керісінше, елге оралуды қалайсыз. Көпшілік жұрт елдегі тұрақтылықты билік басында отырған президентпен байланыстырады. Бірақ кейін не күтіп тұр? Сізді бұлыңғыр болашақ қорқытпай ма?
– Әрине, қорқытады. Бірақ өмір еш уақытта бір орнында тұрақтап тұрмайды ғой. Менің отбасыма қараңызшы: атам революциядан кейін, одан соң Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында өмір сүрді. Ата-анам – Кеңестік Одақтың қалай тарағанын бастан кешті. Әрбір ұрпақ ғаламдық өзгерістер кезеңінде өмір сүреді. Сондай өзгерістерден қашу қажет емес, керісінше, оны сол ашық қалпында қабылдауымыз керек.
– Отандық бизнес өз ережесінен гөрі, жалпылай қабылданған ережеге мойынсұнатынын білетін шығарсыз. Бізде «откат», парақорлық, шенеуніктерден пана іздеу деген мәжбүрліліктер болатынын ескердіңіз бе?
– Мен бұны түсінемін. Сондықтан таңдау жасау қажеттілігі туса, бұл жәйттермен мейлінше аз байланысы бар жерге барғанды қалар едім. Қазақстандық ақиқатты отбасымның өзіңізге белгілі тәжірибесінен өте жақсы түсінемін.
– Ал саясатпен айналысқыңыз келе ме?
– Саясат мені қызықтырады, оған сәйкес білімім де бар, алайда саясатқа тікелей өзімнің қатысуыма әзірше құлқым жоқ.
Виктор Бурдин, Forbes.kz.
(Қазақшалаған –
Бақытгүл Мәкімбай)
