«Общественная позиция»
(проект «DAT» №27 (344) от 07 июля 2016 г.
Түзету орнына
Елімізде жер дауы бұрқ етерден екі-үш күн бұрын редакцияға бір жас жігіт келді. «Мен редакторды іздеп жүр едім…» – деді өзін Дулатпын деп таныстырған жігіт именген түрін жасыра алмай.
«Иә, бауырым, бұйымтайыңды бұрқырата бер, құлағым түрік», – дедім.
«Аға, маған редактор керек…».
«Мен саған аздық етем бе?» – деп, өзімнің кім екенімді таныстырдым.
Дулат қуанып кетті: «Ой, аға, менің іздегенім – сіз едіңіз…».
«Жайшылық па?».
«Жоқ, жайшылық емес, атымды ақтап алайын деп едім…» – дейді Дулатым сөзінің соңын жұмбақтап.
«Атыңа не болды?».
«Сіздің газет финполға қатысты бір мақалада мені жамандап жазып қойыпты… Анығында, мен ол мақалада айтылған адамдардың ешкімін танымаймын… Олардың ішіне қайдан кіріп кеткенімді білейін деп едім… Атымды бекерге былғапсыздар…».
«Бауырым, алдымен «бекеріңді» түсіндір!» – Редакцияға дау қуып келгендерге дес бермеудің амалына көшуге тура келді.
Дулат қолындағы оқтаудай етіп орап алған «ДАТ»-тың орауын жазып, атымды «былғады» деген жарияланымды нұсқады. Газеттің 31 наурыздағы санында шыққан «Сыбайластықпен күресетін қаржы полициясы сыбайластықтан аман ба?» деген мақала екен. Есіме түсті: бұған дейін ел ішінде «финпол» атанып келген Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің төрағасы Қайрат Қожамжаровтың интернеттегі жеке блогына шыққан хаттың түпнұсқасы негізінде кіріспесін өзім жазған мақала. Дулат екі-үш жерде аты-жөні аталған тұсты көрсетіп: «Аға, мен мұнда айтылатын Роман Меңдіғалиев деген адамды ешқашан көрмегем, оның кім екенін осы газеттен біліп отырмын…» – деді.
Дулат атаған Роман Меңдіғалиев – бүгінде Сыбайлас жемқорлыққа қарсы агенттіктің (атауы шұбыраған осы мекемені бұдан арыда «финпол» деп, үйренген тілде жазайын) Алматы қалалық департаменті бастығының орынбасары еді. Ал Қайрат Қожамжаровтың блогынан алынды деп, редакцияға жолданған хатта Роман мырза финполдың Қорғас және Қапшағай қалаларындағы бөлімшелерінде жүрген кездері сөз болатын. Сол хатта «Меңдіғалиев өйтті», «Меңдіғалиев бүйтті» деген, анығында редакция тарапынан тексерілмеген жағдайлар жазылған-ды.
Айтпақшы, «тексерілмеудің» екі себебі бар еді. Біріншіден, агенттік төрағасының блогында жария болған Меңдіғалиевтің «өйтіп-бүйтіп» қойған жағдайы мекеме тарапынан тексерілуі тиіс деген сенім болды. Білдей бір қалалық департамент бастығының орынбасары үстінен төрағаға туралап ғайбат «ғақлия» айтылып жатса, одан агенттік ат-тонын ала қашуы мүмкін бе еді? Ресми ретте жазылған жәйттер міндетті түрде тексерілуі тиіс болатын.
Екіншіден, халыққа қызылкөз атанған финпол туралы жақсы сөз айтылушы ма еді: «Қасқырдың аузы жесе де – қан, жемесе де – қан» деген қалыптасқан қисынмен жазылған деректердің дәйектілігі тексерілмегені рас еді. Оның үстіне редакцияның журналисі тексеріп бара қалса, бүгінде мархабат дейтін мекеме бар ма? Бұрынғы кеңестік кездегі халықтық бақылау комитеті немесе партиялық комиссия жоқ: кім алдыңа қажетті құжатты қотарып қояр дейсің?! Тексеріске тірек болар дейтін «нұротандық» комиссия қашанғы «қасқырлармен» ауыз жаласпақ түгілі, олардың бірқатар мүшелері сол қасқырлардың апанынан шыққан көкжалдар екені кімге құпия? Бұл жағдайға жорналшылар қауымы соңғы 20–25 жылдың ішінде әбден көнген. Анығы – көндірген. Ендеше тексерем деп жер тепкілесең де, асылып өлем десең де, түк шықпасын біле-біле болғанымыз – бізге аян.
«Ал Меңдіғалиевқа қатысың жоқ екенін қалай дәлелдейсің?» – деймін мен Дулатқа барлай қарап.
«Аға, мен де сіздер сияқты сөзбен ғана дәлелдеймін. Басқа амалым жоқ. Аталған адамды өмірі көрмегем, жазылған жағдайға қатысым жоқ. Міне, атымды ақтау үшін өзімше шағым жазып әкелдім», – деп, Дулат ораулы газеттің ішінен бір парақ қағазды шығарды.
Оқыдым. Аталған мерзімде аталған жерде жұмыс істемегені, магистратураға оқуға түсуге байланысты әлдеқашан өз өтінішімен кетіп қалғаны, кедендегі өзі істеген брокерлік жұмысы қаржыполға қатысты еместігі жазылыпты. Әрине, ту сыртынан түртпектейтін адам болса, мұндай жазбаны сырғыта салудың еш қиындығы жоқ.
Бірақ мен Дулаттың қағаздағы сөзіне де, өзіне де сендім. Сенгенім мынау болды: «Аға, расымды айтсам, осы мақалада атым аталғанына анам қатты кейіді. Ол кісі көп жыл мектепте мұғалім болған, қазір пенсияда. «ДАТ»-ты жастанып оқиды. Бар да бар, ақиқатыңды айт деп, сізге мені сол кісі жіберді… – деді Дулат. Түрінен түтіккен қиналыстың қалпын көрдім. – Ермұрат Бапиға барып, анығын айтсаң, ол кісі бәрін түсінеді деді. Звондаңызшы – міне нөмірі…».
Дулат араға анасын салып, ақтарыла сөйлеген соң, енді мен қиналдым. «Жоқ, бауырым, анаңның атын айттың ғой, ол кісіні мазалап қайтеміз… Мен сенің сөзіңе сендім. Жазғаныңды қалдырып кет, міндетті түрде жария етем», – деп, Дулатқа уәдемді беріп, шығарып салдым. Ол дәлізде кетіп бара жатып: «Мама, Бапи ағаға бардым, жазғанымды газетке шығаратын болды!» – деп, қалтафоны арқылы анасын қуантар сөз айтқаны естіліп тұрды.
Міне, бір жарияланымда жаңсақтыққа жол берілген жай осы еді. Бірақ Дулатқа берген уәдемді дер кезінде орындаудың сәті болмады: алдымен Атырау жақтан жер дауына қатысты сәуір толқуы туды; артынша ол қозғалыс мамырға ұласты; соңынан Жеркомға қатысты жағдайлар газет бетін бермей кетті; кейіннен Ақтөбе атысынан айқай шықты – әйтеуір әбігерден арыла алмағаным рас еді.
Бұл екі аралықта: «Аға, анам күтіп жүр, қашан шығады?» – деп, Дулат та төрт-бес рет телефон қоңыраулатты. Бәлкім, бейкүнә баланың сұрауын созбалақтатып жүре берер ме едім – Дулаттың жазбасына ұқсаған бірнеше хат редакцияға бірінен соң бірі келіп түсті. Бәрінің айтысы мен жазысы – «Меңдіғалиевке қатысымыз жоқ, жарияланым жаңсақ жазылған».
Соңында ҚР Қаржы министрлігінің Алматы облыстық департаментінен тағы бір хат келді: «Жарияланымда көрсетілген жағдаяттар тексерілді, Роман Меңдіғалиевке қатысты заңсыздық деректері дәйексіз екені дәлелденді» деген мазмұнда. Енді Дулаттың өтінішін жерге тастау жөнсіз еді.
Бірақ кеден брокері болған Дулат қаншалықты адал десек те, финполдың «сүттен – ақ, судан – таза» бола қалғаны қалай деген күдік күлбілте ойды түрткілеуін қоймаған-ды. «Апыр-ау, «қасқырдың» аузы қаннан таза жүретін күн болады екен-ау!» деген таңданыстың туғаны таңдай қақтырған еді.
Агенттік төрағасының атына арналып жазылған «жаңсақтықты» ой елегінен өткізгенде, менің түйгенім – финполдың өз ішінде Роман Меңдіғалиевке қатысты копроматты көпірту арқылы оны орнынан тайдыруға тас-түйін буынған бір топ пайда болған сияқты. Содан ол топ қарсыласын қалпақтай ұшырар ұрғыш іздеп, бұрындары болған-болмаған, терекке тиер-тимес деректерді төраға блогына төпеген. Ал ол деректердің діттеген жеріне дөп тиюі – кездейсоқ қисаптың есебі: төраға тісін қайрап жүрсе – Романды тексермей ірейді, басқадай болса – бір зәресін аламыз.
Оның үстіне елде «кадр бизнесі» деген бәлекеттің белең алғаны тағы бар: Меңдіғалиевтің орынбасарлық орыны әлдекімнің сауда-саттық нысанасына айналуы да бек мүмкін. Шалып шалқасынан түсірмесек, қағып қалпақтай құлатамыз деген делқұлы долбардың діттеуі екі есеп – бір қисаптың қалпына келіп тұр. Әлбетте, Меңдіғалиев мырза тап-таза деуге дәт тапшы: атыс-шабыстың ортасына айналған финполда жүрген адам балағына шаң жұқтырмауы мүмкін бе? Бірақ редакцияға келген хаттардың бірде-бірі ол «шаңды» қолымызға «іліктірмеді».
Агенттік төрағасы атына жолданған жазбада көрсетілген деректердің дені рас, дені дәнекүс болуы әбден мүмкін. Оның анық-қанығын Қожамжаров мырзаның мекемесі айтпаса, редакцияның «көзге шұқып көрсету» мүмкіндігі кемшін. Себебі агенттіктің атына жолданған біздің сұрауымыз күні бүгінге дейін жауапсыз.
Сондықтан доғал дауға қалған Дулаттан да, оның адалдығын аңсаған анасынан да, қапсысыз қиянатқа қалдық деген хат иелерінен де әзірге кешірім сұрауға тура келіп тұр. Реті солай болған соң, Романнан да…
Ермұрат БАПИ
Бұл екі арада
ҚАРЖЫПОЛ
қытымырлық
КӨРСЕТУДЕ
Қазақстан Журналистер одағының төрағасы Сейітқазы Матаевтың адвокаттарының айтуынша, тергеушілер олар ұсынған құжаттар мен дәлелдерді іске қосудан бас тартқан. Осыған байланысты адвокаттар бас прокуратураға шағым түсірген.
Алматыда өткен баспасөз мәслихатында Сейітқазы Матаевтың адвокаттары тергеу сотқа дейінгі тексеруді қайта бастаудан және қосымша сот-экономикалық экспертиза жүргізуден де бас тартқанын мәлімдеді. Адвокат Андрей Петровтың айтуынша, тергеуге дәлел ретінде бухгалтерлік және салық құжаттарын ұсынған. Бірақ тергеу бес жылдық құжаттарды үш айдың ішінде қайта жинау мүмкін еместігін, екі жылдық құжаттарды қайта жинау үшін сегіз ай уақыт керектігін айтқан.
Биыл 22 ақпанда «мемлекет қаржысын жымқырған» және «салықтан жалтарған» деген күдікпен ұсталған Сейітқазы Матаев 24 ақпаннан бері үйқамақта отыр. 28 наурызда оның ұлы, ҚазТАГ ақпарат агенттігі бас директоры Әсет Матаев та үйқамаққа алынған. Әкелі-балалы Матаевтар өздеріне тағылған айыптарды жоққа шығарып, «келген зиян» туралы айыптау толыққанды аудиторлық тексеру жүргізілместен тағылғанын айтады.
ҚазТАГ агенттігінің ақпараты бойынша, арасында ВВС, «Неміс толқыны», «РБК», «Россия-24», France Press және өзгелері бар шетелдік бірқатар бұқаралық ақпарат құралдары Сейітқазы Матаевтың ісі бойынша өтетін сотқа қатысуға ниет білдірген.
Azattyq.org