БІРЕУДЕН ЕКЕУ КӨП (Сықақ)

«Общественная позиция»

(проект «DAT» №44 (315) от 17 декабря 2015 г.

 

Уақыт уыты

 

Бұлай екенін балабақ­ша­дағы бармақтайлар да біледі. Олардың қайсысына бол­сын, екі алақаныңның бірін­дегі бір кәмпитті, екіншісіндегі екі кәмпитті көрсетіп: «Қайсысы көп?» деші, ол жып-жылы жы­мыңдап, екінші алақаныңды не көзімен, не иегімен нұсқап: «Анау көп» деп күліп жіберсін.

Алайда осы оп-оңай «жұм­бақтың» шешімін табу кейде қиын да болады. Мысалы, иә, мысалсыз сөйлесең – мысың құриды, сондықтан мысал етіп Маусымбектің сондай қиын­дық­қа неге тап болғанын айтып берейін.

Ол – республика парламен­тіне біздің ауданнан сайланған депутат. Біз сайладық па, бас­қалар сайлады ма, әлде өзі сай­ланып алды ма – ол жағын мен жақсы білмеймін, ал менің жақсы білетінім – өзімнің дауыс беруге бармағаным. Соңғы жиырма жылдың алғашқы он жылында анау сайлау мен мынау сайлау дегендердің бірде-бірінде дауыс беруге қатыспап едік, әйелімді қоса айтып отырмын, онымыз әлгі… «әдеттің озы­ғы бар, тозығы бар» деп жазылып жүргендей, озық әдет болып шықты: сайлау учас­тө­гі­нің қайда, не сайлау екенін, қа­шан өтетінін бір-бірімізден тіпті сұрамайтын да болдық – ауыз ерікті, құлақ бос, жүйке тыныш, рахат-ақ!

Шіркін-ай, қазақтан сөз қал­ған ба: «сынықтан басқаның бәрі жұғады» деді-ау! Біздің әдетіміз оң-солымыздағы, ал­ды-артымыздағы көршілеріміз­дің көбіне жұғып, олар да сайлауда дауыс беріп әлектен­бей­тін болды.

Қазекемнің тағы бір сөзі бар ғой, «әркім көргенін істейді, білгенін айтады» деген. Тамызбай деген ежелден етікші көрші шалымыз биылғы сайлаудан бұ­рын ба, кейін бе – бір күні есі­гінің алдында: «Әй, бүкіл аудан дауыс бермесе де, сайлануға ти­істілер сайланады! Так што бері кел, насыбай атайық!» – деп қарқ-қарқ күлі-і-іп отыр.

Жә, ол езуін еркіне жіберіп отыра берсін, мен Маусым­бе­гімді маңайлайын. Маусекең осыдан екі апта бұрын жора-жолдастарымен, иә, өзіндей де­путаттармен бірге әлгі ке­зек­ті кәникүл дегендеріне шы­ғып, аудан орталығында, ауда­нымыздың әкімі – балдызы Той­ханның үйінде тапжылмай он күн жатып, тойға бергісіз думан жасады. Қайтсін, шаршап келді ғой. Депутаттардың жұ­мысы біздің әкелеріміздің екі өгіз жеккен ағаш соқамен жер жыртқандарындай секілді. Газет оқитындар айтады. Халық­тың еңбектеген сәбиінен ең­кең­деген кәрісіне дейін бәрінің кешегі, бүгінгі, ертеңгі хал-жағ­дайын қалай жақсарту керек­тігін ойлап, иә, егер шын болса, күніне он шақты қаулы қа­былдайтын көрінеді, иә, қаулы қабылдаулары қапысыз деседі жұрт. Әрбір қаулыны әуелі ор­ыс тілінде жазып, сонсоң мем­лекеттік тіліміз – қазақ тіліне аударып, әрине, қателесіп кетпес үшін, содан кейін ғана ор­таға қойып, әйда, қызу тал­қылайды екен. Ол дегенің, шы­рағым, қайдан жеңіл болсын – ағаш соқа өртеніп-ақ кетер!

Қай қаулыны болсын, оны да бәрін білетіндерден естіп жүр­міз, қызу талқыламау мүм­кін емес екен. Өр-ылдидан жи­налған, біріне бірі ұқсамайтын ері бар, әйелі бар, оқу өтіп кет­кендері мен оқу жетпей қал­ған­дары бар, академиктері мен әл­­жуаздары бар дегендей, көп­­тен кім шықпайды, оның үс­тіне өздерінің ұзын саны екі жүз бен үш жүздің арасы болса, кез­ келген мәселені сөз қылған­да­рында бірден тіл табысу қай­да?!.

Бірақ осы жолғы жаңа төр­ағалары мәмілесудің жолын тез тауыпты. Ол Алматыда бес жыл, Мәскеуде төрт жыл, Вашингтонда үш жыл, Египетте төрт жыл, Қытайда жеті жыл оқып, өйткені қытайдың жазуы тым қиын деседі, көріп жүрміз ғой, сынадан сарай салғандай, обшым, ол оқуға әдеттеніп ал­ған ғой. Сол төрағалары таққа отырғаннан төрт күннен кейін: «Құрметті мырзалар мен ханымдар, тойыст, депутаттар! Барлығымыз мектепте оқыдық, класс жетекшімізді сыйлай бі­ліп, оған бағынып, тәртіпті болып өстік. Ызнашит, мен – сен­дердің класс жетекшілеріңмін, сендер – менің класс оқушыла­р­ымсыңдар. Олай болса, сендер мені сыйлай біліңдер, тәр­тіп сақтаңдар! Мен сөз бергенде – сөйлеңдер, мен сөз бермегенде – сөйлемеңдер! Мен проблеманы қостап қол көтер­генде – сендер де көтеріңдер, ал мен көтермегенде – сендер де көтермеңдер. Дұрыс па?» – деп, көзәйнегінің үстінен қара­ған кезде залдағылар бірау­ыздан: «Дұрыс! Дұрыс!» депті. Мектеп көргендік, оқушы бол­ғандық қой! Оның үстіне жұ­мыс­тары жеңілдеді – ойланып омалмайтын болды. Күніне он шақты емес, отыз шақты қаулы қабылдай салуға да болады!

Әрине, Маусымбек мұнда он күн бойы бүк түсіп алып жатпады. Бір мезет көшеге шығып, таза ауамен дем алып та жүрді. Көшеге шыққан сайын, иә, сайлауда өзіне дауыс бергендердің кейбіреулерімен ойда жоқта кездесіп қалатын болды. Олар­дың бірі аудан орталығындағы аурухананың жабылып қалға­нын айтса, бірі жалғыз моншаны жөндеу басталғалы екі жыл болғанын, биыл да бітер түрі жоғын айтты. Енді бірі аудан орталығынан жеті шақырым жердегі ауылы ауызсусыз отыр­ғалы бес ай болғанын, ал келесісі ауданның бұрынғы әкі­м­інің атасы атындағы жеті­жыл­дық мектептің шатырын жел жұлып әкеткелі жарты жыл бол­ғанын, одан кейінгі бірі Астанада, Алматыда шығатын пәлен­бай бет газеттерге бастықтар­дың биыл да еріксіз жаздырып, онсыз да уақтылы ала алмайтын зейнетақыларын жырым­дағандарына күйінеді. Көпшілігі ауылдарды жұмыссыздық жайлап, қымбатшылық қыспаққа алғанын түйіле айтып, бәрі де: «Ай, Маусымбек! Парламентке депутат болып тіркелгеніңдегі кеште салтанатты жиналыста саған осының бәрін оңдауды аманат етіп айтып едік қой, есің­де ме?» дегендерінде, Мау­секең: «Есімде, көке, есім­де!», «Есімде, ата, есімде!», «Ұқтым, апатай, ұқтым! – деп, бәріне: Мен бұл мәселені ал­дағы мәжі­лісіміздің күнтәрті­біне қойып кеткенмін, көп ке­шікпей тал­қы­лаймыз, бәрін реттейміз!» – деп, құшақ-құшақ уәде үлестіріп құтылды…

Кәникүлдері бітіп, депутаттар парламент ғима­ра­тына қайтадан жиналды. Мә­селе талқылау, қаулы қабылдау қайтадан қызды.

Құрметті депутаттардың құ­рамы туралы алғашқы ресми ақпарат ашық мәлімдегендей, халық сенген өкілдердің сексен пайызы – қаланың кадрлары. Мі­не, газеттердің жазуынша, со­лардың қырық пайызы шет­елдердің курорттарына қалжы­рап жетіп, ес жиып, ойнап-күліп емделіпті. Әрине, күш-қуаты ар­тып, жұмысқа құштарлығы кү­шейіп келіпті. Ал өзімізде қалған жартысының бірінші жар­тысы республика курорттарында аунап-қунап, екінші жартысы ауылдағы әке-шешеле­ріне, туыс-тумаларына бас көр­сетіп қайтқан…

Шұрқырап табысқан депутат мырзалар мен ханымдар­дың мәжіліс әредіктеріндегі әң­гімелері әрқилы болады екен, мысалы, бірде: АҚШ президенті Обаманың бір жиында сағыз шайнағанынан басталып, Астанада масаны құртудың ғылыми тәсілі табылғанымен аяқталса, бірде Африкада 84 жастағы шалдың 25 жастағы қызға үйленгенінен басталып, Қытай­да аюдың «панда» деп аталатын түрін үйде өсіру қолға ал­ынғанымен аяқталыпты. Біл­ген­ге дауа жоқ қой, депутаттарымыз бірде Австралия деген елде қойдың көптігі соншама, халқының жан басына шаққан­да біржарым мыңнан айналатынын айтса, енді бір жолы дүние жүзі мұхиттарындағы ең үлкен киттің ұзындығы пәлен метр, салмағы түген тонна деп таласып қалып, цифры аз біреуі цифры көп біреуінің жағасына жармасыпты. Әнеки, шындық үшін жан пида – сол!

Біздің депутаттар ауылдан Астанаға дейін – жалпы халық­аралық мәселелерді сөз етіп дағдыланған ғой: мәжілісте де, оның әредігінде де сол дәстүр­лерінен жаңылмай жүр. Дұрыс. Халықаралық үлкен мәселе­лер­­ді қызу айтыспайынша, рес­публика, облыс деңгейін­дегі кіші мәселелерге мән беру ың­ғайсыз. Оны Маусымбек те, басқа депутаттар да «беске» біледі. Білген соң мәжілістерінің күнтәртіптерінде кіші мәселе­лердің болуын керек етпейді. Мысалы, төрағаның хабарлауынша, осы айда өткізілер мә­жі­ліс күнтәртібінде қырық мәселе тұр. Маусымбек солармен танысты да, әдетінше, ойлануға кірісті: «Біздің аудан орталы­ғын­дағы аурухананың жабылып қалғанын қырық бірінші мәселе етіп күнтәртібіне ұсынайын… ұсынайын ба, әлде… маған сай­лаушыларым тапсырған аманат қой… бірақ… әлде төр­аға ренжіп жүре ме… жаңа адам… келіспей… да, «келісіп пішкен тон келте болмайды» деген… иә, қоя тұрайын, сайлаушыларым да шыдай тұрар».

Басқа депутаттар Маусымбектен кем бе екен?!. Олар да алды-артын ойлай алады. Өйт­песе, депутат болғаны неткені! Мәселен, Мырышхан ауылы­ның ауызсуға зарығып отыр­ғанына жеті ай болғанын айта дабыл қағуға міндетті екенін білді де… «жоқ, ауызсуды қала­дан тасып ішіп отырған ауыл жалғыз біздікі емес, олай болса, ол мәселені әуелі басқалар көтерсін, мен қосыла салам ғой» деп іштей шешім шығарып алды.

Ал Тегісқұл ше? Ол ауы­лын­дағы мектептің құлағалы тұр­ғанын естіді. Е, неге құламасын, өзі бірінші сыныптап бастап оқып бітірген мектебі. Одан бері бір емес, екі мектеп құ­лайтын уақыт болды. Барып көруге Тегісқұлда мұрша жоқ, депутаттық жұмыс онсыз да қауырт. Яғни, мектепті күрделі жөндеуден өткізу мәселесін қашан өзі келесі каникулдарында барып, асықпай көріп қайтқанынша қозғау дұрыс болмайды.

Анауғали бұлардың екеуі­нен де арырақ ойлады. Өзін сай­лаған поселкеде электр жүй­есі құрып кеткелі екі жыл. Себебі белгісіз. Соны маңызды мәселе етіп мықтап көтеруге Анауғали міндетті болғалы бір жыл, бірақ көтермей жүр. Се­бебі белгілі. Дүние жүзінде бар мемлекеттердің бәрі экономи­калық дағдарысқа ұшырап жат­қанда, бір поселкенің жоғын жоқтау ұят емес пе? Әрине, ұят! Есі бар парламент қиын­шылықты кезеңде мұндай ұс­ақ-түйекпен шұғылданбауға тиіс.

Ал әлгі… жә, осы үшеуі жетер. Бір парламетке мүше бола тұра, бірыңғай болуды білмесе, несі депутат, солай емес пе?! Президенттің, премьер-мин­истр­дің, министрлердің айтуынша, біздің мәңгі ел әлемдегі шылқа бай он елдің ортасынан не биыл, не келесі жылы ойып тұрып орын алады. Ендеше пә­лен ауылда ауызсу мен монша жоқ, жарық пен жылу жоқ, аурухана мен телефон жоқ, оның есесіне жұмыссыздық бар, ай­лық жалақы тым аз, зейнет­ақы­мызды уақытында бермейді де­гендей көди-сөдиді көбейт­пеу керек, біздің мәңгі елді тыпыршып тосып отырған анау он елден ұят болады!

Иә, көди-сөдиді, мәселен, де­путат емес Маусымбек айтса, е, мейлі, ал депутат Маусымбек айтса, ол енді жа­рас­пайды-ақ!

Яғни, бізде Маусымбек ек­еу. Сайлаушыларына уәде үл­ес­тіріп кеткен Маусымбек бар да, парламенттің залында «әд­еп сақтап» жүрген Маусымбек бар. Ол ғана ма, Мырышхан да, Анауғали да, басқалар да екі-екіден. Олай болса, біреуден екеу көп емей немене?!

Ғаббас ҚАБЫШҰЛЫ