«Общественная позиция»
(проект «DAT» №14 (285) от 09 апреля 2015 г.
Темірқазық
Қолыма бір қызғылықты статистика түсті. «Nation Master» деп аталатын статистикалық порталдың әлем елдері экономикасына байланысты рейтингтік ақпары екен.
Аударып-төңкеріп қарап отырмын: салыстырмалы сандардың қызығы көп. Сол қызықты қаза-қаза қарасаң, әлемнің дамыған 30 еліне қосылуға «ыстық ықыласы» бар біздің еліміз озған отыздың маңы түгілі, шаңын көретін күйде емес екен: таза табыстарының деңгейі барынша жоғары 162 елдің рейтингі ретінде Қазақстан 94-ші орында тұр – жуан ортадан төмен. Мәселен, 2014 жылдың дерегіне сәйкес, бізден сығып алынатын салықты есептемегенде, орташа жалақы айына 614,24 доллар болған. Сонда салығыңды сыдырып тастап, орташа қазақтың қолына тиетін орташа таза жалақыны өзіңіз есептеп көріңіз – шамасы 500 доллардан асар-аспас.
Бұл да сіздің қалтаға түсетін таза табыс емес. Себебі, егер сіздің кеңестік кезден қалған ескі пәтеріңіз орта есеппен 85 шаршы метр болса, оған төленетін коммуналдық төлемді ($107,55) алып тастайсыз. (Бұл шығыннның шамасы бойынша біз осы рейтингте 75-орынға ілігіппіз). Сонда қалтаңызда қалары – 400 доллардың домалақ долбары болады.
Бірақ бұл да сіздің еркіңіздегі есептің ақшасы болмайды. Бұл сомадан шамамен 25 долларды интернет пен байланыс ақысына аударасыз. Айтпақшы, бұл көрсеткіш бойынша, біз тіпті төмен сырғып, 116- орында тұрмыз.
Енді не қалды? Ә-ә, сым арқылы тарайтын тележәшік үшін төлейтін соманы, орташа қазақтың мойынын ырғайдай қылған кредитті «дебиттей» келгенде, қалтаңда $300 қалар-қалмасын қисаптап қойыңыз. (Қазақтың кез келген есігін қағып көріңіз – несиені несібе дейтін адам таппайсыз: оның ай сайынғы қайтарымы кемінде 30–40 мың теңгеден кем болатын қазаққа ескерткіш қоюға болады).
Енді сол үш жүзді тәлтіреңдеп тұрған теңгеге теңеп көріңіз – 55 мыңның төңірегі шығады. Ал осы ақшаны отбасында бес жаны бар тағы сол орта қазаққа бөліңіз – 11 мыңнан айналады. Осы «мыңғырған» 11 мыңды бір айдың 30 күніне шағып, тағы шотқа салыңыз – «шыртылдаған» 366 теңге шығады. Бұл – сіздің бір күндік ішер-жеріңіз. Ал киер-жүрерді қайтесіз – ол басқа проблема!
Міне, ең-ең деген 50 елдің есігінен ендік, енді озған отыздың ортасына кіреміз деп жүргендегі жағдайымыз – осы. Озған отыз елдің орташа отбасы айына 1500 еуроны «талғажу» етерін еске алсақ, біздің 300 долларымыз диуананың өлмес күні екенін мойындауға тура келеді. Тіпті сол отыз елде жұмыссызға «пособие» деп төленетін ақы біздің орта қазақтың айлық ақшасынан анағұрлым артық.
Ал біздің Ақордада отырған айқайшылар «жан басына шаққандағы «ВВП»-мыз 13 мың доллар болды» деп, кеуде қаққанда, көкірек пен жұдырықтың ортасынан от ұшады-ау! Біз сол отызға жету үшін, алдыңғы орында тұрған швейцарлық табатын таза табыстың (айына $6,301) тым құрығанда жартысына жетуіміз керек қой. Халыққа қажеті – қағаздағы «ВВП» емес, қалтадағы ақша. Сонда санада бар, санда жоқ 600 доллармен айға азу білегеніміз – есек мініп, жорғамен жарысқан жарыместің жінігі боп шықпай ма?!
Е-е, сіз «Nation Master» дегенің не дуадақ, бұл деректер дәнекүс деуіңіз мүмкін-ау, ә? Мен де сөйткем: осылар оттай береді екен деп. Енді ше, отыз елге ентелеп бара жатқан Қазақстанды қор қылмай, елеулі елу елдің ішіне ендіріп қойса нетті?
Сөйтіп, интернетті иттей тіміскілеп шықсам, «Nation Master» дегеніңіз дәлелді дәйектерді «ООН»-нан, «ВТО»-дан, «ЮНЕСКО»-дан, тіпті «ЦРУ»-дың деректерінен алады екен. Ол аз десеңіз, Дүниежүзілік банкі, Әлемдік даму институты, Бүкіләлемдік денсаулық сақтау ұйымы қаттайтын құжаттар қорын қопарады. Осыншама беделді түпнұсқаға сілтеме жасайтын портал ойыншық па? Басқасын қайдам, сөзінің буы будақ-будақ бұрқырайтын Бурханов (Камал депутат ше?) мүшесі болған мәжілістің әупірімдеген әлеуметтік комитеті бұның қолына су құя алмайтыны анық, енді.
…Содан қойшы, әйтеуір, Аягөздегі Аман ағама шылдыр-шылдыр телефон шалғым келді: «Аға, сондағы біздікі не қыртыл?» – деп. Бірақ ол ойымнан дереу айныдым: елу жыл еңіреп жүріп жеткен пенсиясы 60 мыңнан асар-аспас ағамның қанын онысыз да быт-шыт боп жүрген басына шаптырмайын дедім.
Ермұрат БАПИ