«Общественная позиция»
(проект «DAT» №35 (306) от 15 октября 2015 г.
Хандар тойдың дүрмегі
Біз «ДАТ» газетінің 1 қазандағы санында Жамбыл облыстық мәдениет басқармасы бастығы Дүйсен Бықыбаевтың әйгілі әнші, Жамбыл облыстық филармониясының директоры Сәуле Жанпейісованы қалай заңсыз жұмыстан шығарып жібергендігі жөнінде «СӘУЛЕ КІМ, Бықыбаев кім?» деп жазып едік. Сол Бықыбаев бастаған былықшылдар Сәуле-әншіні осы 7–9 қазан күндері облыс орталығында Қазақ хандығының 550 жылдық құрметіне арналған ұлан-асыр тойдың бірде-бір концерттік бағдарламасына кіргізбей қойғанына қанымыз қайнаған еді.
Дегенмен, жүрегіміздің бір түкпірінде облыстағы әкімдер болып, мәдениет басшылары болып, келеңсіз тірліктері үшін қамырдан қыл суырғандай етіп кешірім сұрар, олқылықтың орнын толтырар деген үмітпен ұлы тойды көру үшін жолға шықтық. Сәуле қарындасымызға хабарласып, қандай да бір оң өзгеріс, жағымды жаңалық бар-жоқтығын сұрадық. Сондағы Сәуленің айтқаны:
«Маған той басталардан екі-үш күн бұрын мәдениет басқармасынан хатшы қыз хабарласқан. «Сәуле апай, сізге тойға шақыру хатын жіберейік деп едік, электронды поштаңызды айтыңызшы!» –деді. «Ол қандай шақыру – мені әнші ретінде мерекелік бағдарламаға қатысуға шақыру ма, жоқ әлде қонақ, көрермен ретінде шақыру ма?» – дедім. Жауап «Қонақ, көрермен ретінде» болған соң, «Жарайды, қоя сал онда», – деумен тындым. Мәдениет басқармасы мен Халық шығармашылығының орталығына хабарласып, «той болса келіп қалды, мен болсам той бағдарламасының еш жерінде жоқпын, бұл қалай?» десем, екі жағы да: «Апай, тойды ұйымдастырушы – «Ел продакшн» орталығы мен Ринат Гайсин. Біз тек қаржысын төлеушіміз», – дейді. Сосын басқарма басшысының орынбасары Жинақбаева ханымға қоңырау шалдым, бар ойымды айттым, бастығыңызға жеткізіңіз дедім. Үндемей тыңдады.
Содан 8‑і күні сәскеде Бибігүл Төлегенова апам қоңырау шалды: «Мен «Жамбыл» қонақ үйіндемін, келіп кетпейсің бе?». «Қазір барам, апатай». Барсам, ол кісінің нөмірінде Намазалы Омашев, Несіпбек Айтұлы және Жүрсін Ерман ағаларым отыр екен. Бибігүл апай бір жұмыстарымен шығып кетіпті. Бәрі де «ДАТ»-тағы мақаланы оқыпты: «Не болып жатыр?» – деп қауқылдасып, жағдайымды сұрады. «Не болғаны түгел жазылған ғой», – дедім. «Ойпырмай, сұмдық екен!» деп жағаларын ұстады. Жүрсін ағам: «Саған ән салуға олар бермей отырған мүмкіндікті мен берейін, ертең түске таяу кел, қазылар алқасы айтыстың қорытындысын шығаруға кеткенде, 20–30 минут үзіліс болады, сол кезде айтасың», – дегені. Ой, төбем көкке екі-ақ елі жетпей қалды-ау! Сіздер де «Баласағұнға» келіңіздер, айтыс көресіздер, менің әнімді тыңдайсыздар», – деді сөз соңында Сәуле.
Мына жаңалыққа біз де қуанып қалдық. Бардық. Айтыс қызып жатыр екен. Аяқталар кезі жақындағанда, әнші қыздың рухын көтеріп қояйық деп, Сәулеге хабарластық. Телефоны қосылды. Тұтқадан Сәуленің: «Сен өзің кімсің? Маған сені кім жіберді? Бар, айтып бар анау жіберген адамыңа – мен сахнаға шығамын, болды!» – деген даусы естіліп жатыр. «Сәулетай, не әңгіме өзі?» деп сұрадық.
«Ой, құрысын! Бықыбаев бұнда да бықсытып жатыр. Мені осында көріп еді, ән айтатынымды біліп алыпты да, Жүрсін ағаға «Сәуле шықпайды!» депті.
«Жүрсекең не дейді?».
«Не десін, аналардан аса алмай отыр»…
«Сәулетай, берілме, қалай да сахнаға шығатын бол!» – Аузымызға түскені сол болды.
Айтыс бітті. Айтқандай, үзіліс жарияланды. Бірақ… Күткен әншіміз шықпады, шымылдық жабылды. Өкіметтің заңы түгілі, адами әдепті белден басатын Бықыбаевтың тағы басым түскені белгілі болды. Сәлден соң шетке таяу жердегі біздің алдымыздан Сәуле алабұртқан күйі сыртқа қарай асығыс шығып кетті. Не боларын күтіп біз қалдық…
Сәлден уақытта «Тойға деген тартуымен алдарыңызға Сәуле Жанпейісова шығады!» – деген дауыс естілді, шымылдық түрілді. Оқиғаның қалай болғанын кейін әншінің өз аузынан естідік:
«Менің ойымда түк жоқ, сахна сыртында дайындық жасап жаттым. Менің ән айтуға шыққалы жатқанымды біреулер Бықыбаевқа жеткізсе керек, ол барыпты да, Жүрсекеңе бұйрық беріпті. Өзінен сұрасам, шынымен де солай екен. Енді не істедім? Ән саламын деп келіп, темір торға түскен тотыдай боп аласұрып мен тұрмын.
Бір уақытта қасыма Түктібаев деген «дәу» келді. «Сәуле, неғыласың, ертең жеке концертіңді бересің, сонда айтасың ғой…» – дейді былқ етпей. «Ей, басымды ауыртпай, кетші былай! – дедім. – Таразда, мына тойда, мына сахнада мен айтпағанда, кім айтады?!». Кетті жайына… Сахнаға өз бетіммен шығып алғым да келді. Бірақ, бұным ерсі болар деп, өзімді-өзім ұстадым. Содан фойеде жүрген облыс әкімінің экономика жөніндегі орынбасары, әрі …идеология жағының кураторы Ерқанат Мәнжуовқа: «Мыналар маған ән айтқызатын емес!» – дедім. Сүйенішім – халқым ғой: естіген жұрт шу ете қалды: «Кім? Неге?». Оларға түсіндіріп жатуға уақытым қайда: орындарынан тұрып, бетімнен сүйген апаларымның жылдам-жылдам қолын алдым да, сыртқа шықсам, орынбасар кетіп бара жатыр екен. «Ерқанат Нұрбабаұлы, тоқтаңызшы!». Даусым қатты шықты, жалт қарады. «Айтыңыз мыналарға, мені сахнаға ән салуға да шығаратын емес! Керек еткен креслоларын алды ғой, енді халықтың сахнасында нелері бар? Осынша жұмыстың бәрін істетіп алып, енді мен сіздерге керек болмай қалдым ба? Мен сахнаға шығамын!» – дедім. Сырттағы жұрттың бәрі бізге қарап қалған. «Айқайламаңыз, айқайламаңыз!» – деген Ерекем алды-артына қарамай жөнеп берді.
Бұдан да қайран болмаған соң, тіке ВИП-залда отырған жюридің үстіне кіріп бардым: «Бұдан асқан озбырлықты мен көрмедім. Қызметін алсын, ән салғызбағаны несі?» – дедім ашуға булығып. Несіпбек ағай: «Не болды, кім айтқызбайтын саған?!» – деп жатыр. Жауап айту қайда, қорлық пен ызадан көзімнен жас ыршып-ыршып кетті. Тағы да әлім Жүрсін ағама жетті: «Айтыңызшы, өзім келген жоқпын, сіз мені шақырдыңыз ғой…» – деймін. Жүрсекең қолын жайды: «Мыналар ғой шығартпай отырған…». Осы кезде қазылар алқасының төрағасы Асанәлі ағам Әшімов Бықыбаевқа қарап гүр ете қалды: «Бұл не масқара? Ұят емес пе елден?!». Бықыбаев: «Өзінен ғой, өзінен ғой», – деп, бір нәрсе айтқан болады. «Сөз керек емес, сахнаны ашып беріңіз маған!». Орынбасарым жүгіріп келді: «Көрерменге не деп айтайын?» – деп. «Сахнада – Сәуле Жанпейісова!» де – сол жетеді». Сөйтіп барып, жайнаңдап шыға келдім ғой…».
Жоқ, Сәуле Жанпейісова жайнап шыға келген жоқ, оның қаны қайнап шыққанын, тек өзін-өзі зорға ұстап тұрғаны залдың ортасындағы бізге де от шашқан көзінен байқалып-ақ қалды. Шамырқанған, шамданған Сәуле бықыбаевтарда кеткен есесін әннен алды, барынша ашына, тамағын аямай ән шырқады.
– Маған кейбір жанашырларым интернетте «түкірдім сендерге» де-дағы, кетіп қалсайшы» деп ақыл-кеңес береді, – деп жалғады сөзін Сәуле. – Мен елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі: «Сәуле, сенің шәкірттерің көп, бірақ олардың бірде-біреуі әлі сенің дәрежеңе жете алған жоқ. Сен қазақтың маңдайына біткен жұлдызсың», – деп баға берген әншімін. «Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері» екенімді айтпағанда. Мен елбасы сүйетін, елім сүйетін әншімін. Неге мен Тараздағы 2–3 жемқорға жақпай қалдым екен деп, 5 жылда емес, 500 жылда ғана бір болатын ұлы тойда көпшіліктің алдында ән салмаймын? Өнердің исі мұрнына бармайтындардың мені басынғанына неге көне салуым керек? Бойында ешкім тартып ала алмайтын тума таланты бар өнер адамдары – біз басымызды асқақ ұстамасақ, басқалардың күні не болғаны?! Қайда біздің «патшадан да паңдармыз» дейтініміз? Әкім-қаралар креслосынан айрылып қалудан қорықсын – біз неден қорқамыз? Биыл менің өнерде жүргеніме 30 жыл – мен болсам филармонияның жұмысын жолға қоямын деп жүріп, тойдың орнына дауға қалдым. Мен қалай үндемей отырамын? Елдің алдына шығып, осы мерзімдегі еңбегіме есеп беремін. Бюрократтармен жағаласып жүріп, «Ән-дауа» атты концерттік бағдарлама дайындап жатырмын. Және оны, әрине, өзімнің туған жерім, көне Тараздың төріндегі екінші үйімдей болған «Баласағұн» сарайындағы 26 қазан күнгі концертпен бастаймын.
– Бұл күн – дүйсенбі ғой, басқа күнге қоюға болмап па?
– Одан да қызығы бар. Менің өтінішіме рұқсат берген хатында бұрынғы Бықыбаев бастығым «мәдениет сарайын жалдағаныңыз үшін 300 мың теңге төлейсіз, ол бағаға келіспеген жағдайда сотқа жүгінуге хақыңыз бар» деп жазып жіберіпті. Неге бұлардың менімен соттасуға құмар болып қалғандарын?!
– Ойпырмай, бұл да болса мұқатып қалудың бір түрі шығар.
– Мен сөйтіп сахнаның маңында қаным басыма шауып жүрсем, облыстық «Нұр Отан» жетекшісінің орынбасары Масат Берік ағай мені бейне бір тәртіп бұзған маскүнем тәрізді қапсыра құшақтап алып: «Қоя ғой, Сәулетай, қоя қой!» деп жүр. Сол кісіге ертең барып жолықпақшымын: «Ағатай, басшыларға тоқтау айтып, бықыбаевтардың көкірегін басудың орнына мені жұбатып жүргеніңіз қалай? Жоқ әлде сіз де олардың көзін щұқымайтын қарғалардың бірісіз бе? Өнер адамын қорғамағанда, «Нұр Отан» кімді қорғайды, жемқорларды ма?» демекшімін. Елбасы басқаратын партияның мүшесі ретінде Бықыбаевтың бұл қылығына саяси баға беруін талап етемін. Бықыбаев мені сахнаға шығармай қоятындай, бұл жер оның жеке меншігі ме?
Мен Жамбыл облысында Жексембин әкім болып тұрған кезінде «Таразға музыка колледжін ашу керек» деп ұсыныс айтқан едім. Себебі ол кезде мен Атырауда істеп жүргенмін. Жарыстарға барғанда, Атыраудың студенттері бәйгенің алдын бермей жүрді, ал менің Таразымның жас өнерпаздары бармайды, барса – аз барады. Ол – білімнің жетіспегендігінен. Сол колледж ақыры ашылмай қалды. Дәлірегі – өнер-мәдениет колледжі болып ашылды, бірақ өмірге келуінен кетуі тез болды, сол бойы қайтып тірілмеді.
Мен осы музыка колледжі жайлы не үшін айтып отырмын? Менің осы сөздерімді жазыңызшы. Себебі ән халықты тәрбиелейді, оның рухын көтереді. Ән мен өлең – нағыз идеология, шынайы патриотизм ғой. Атырау облысында 24 музыка мектебі бар, Жамбыл облысында қанша екенін қайдам, Таразда екі ғана жеке меншік мектеп бар…».
Әнші өте дұрыс мәселе көтеріп отыр деп ойлаймыз. Кешегі тойда Айгүл Қосанова екі ән айтты. Бірақ сол Айгүлдің ұстазы атақты Сәуле Жанпейісова екенін сол бықыбаевтар біле ме екен?..
Өмірзақ АҚЖІГІТ,
«ДАТ»-тың
тапсырмасымен
жазылды
