«Общественная позиция»
(проект «DAT» № 45 (269) от 11 декабря 2014 г.
Қарарда қоғам зары бар
ӘДІЛЕТСІЗ ЕЛДІ
берекесіздік пен қылмыс
ЖАЙЛАЙДЫ
Бұрнағы күні Алматыда Алтынбек Сәрсенбайұлы атындағы қордың ұйымдастыруымен «Әділеттілік және мемлекет жауапкершілігі» деген тақырыпта қоғамдық тыңдау өткен еді. Оған елге белгілі бірқатар қоғам белсенділері – Төлеген Жүкеев, Серікболсын Әбділдин, Ғаббас Қабышұлы, Рысбек Сәрсенбайұлы, Евгений Жовтис, Әміржан Қосанов, Сергей Дуванов, Айдос Сарым және басқа да танымал азаматтар қатысып, тақырып аясында егжей-тегжейлі сөз сөйледі. Біз төменде сол қоғамдық тыңдауда қабылданған қарарды жариялап отырмыз. Бұл қарар тыңдауға қатысушы заңгерлерлер, құқық қорғаушылар, саясаттанушылар, БАҚ және зиялы қауым, жұртшылық өкілдері бірауыздан мақұлдады.
Қазақстан азаматтарының конституциялық құқының қаншалықты қорғалатынын, әр деңгейдегі соттардың әділеттілікті қалай орнықтыратындығын біз бәріміз де жақсы білеміз. Бүгінгі қоғамдық тыңдау барысында талқыланған мысалдар сот жүйесінің әбден былыққа батқандығын ашық көрсетті. Ата заңымызда «Сот билігі Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылатыны және азаматтар мен ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауды, республика Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық актілерінің, халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуді мақсат етіп қоятыны» анық жазылған.
Бұл талап көп жағдайда орындалып жатқан жоқ. Әсіресе азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау жөнінде. Жоғарғы билік тарапынан болатын саяси тапсырыстарды қалайда орындау қажеттілігі сот жүйесінің жазылмаған заңына айналды. Судьялар сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіздігінен айырылды, Конституция мен заңға бағынудың орнына бір адамның төңірегіндегілерден түсетін тапсырмаларға жіпсіз байланып қалды.
Мемлекет және қоғам қайраткері Алтынбек Сәрсенбайұлына және оның қасындағы серіктері – Бауыржан Байбосын мен Василий Журавлевқа жауыздықпен жасалған қастандықты саяси террорлық әрекет ретінде бағалаймыз. Қазіргі және бұрынғы қоғамдық тыңдауларда, бұл іске қатысты өткен сот процестерінің бәрінде бұл тұжырымның шүбәсіз дұрыстығы айқын көрінді. Дәлелдердің жеткіліктілігіне, заңдық негіздердің сәйкестігіне қарамастан, құқық қорғау органдары Қазақстан Қылмыстық істер кодексінің 233-бабының 4-бөлігі бойынша іс жүргізуден бас тартты, жәбірленуші жақтың талабын қабылдамады. Мемлекет және қоғам қайраткерінің (Алтынбек Сәрсенбайұлы – дәл сондай тұлға) саяси қызметін тоқтату, не осындай қызметі үшін кек алу мақсатында, қоғамдық қауіпсіздікті бұзу, халықты үрейлендіру мақсатында адам өміріне қастандық жасалғанын жұртшылық көріп отыр.
ҚР сенатының бұрынғы аппарат жетекшісі Е. Өтембаевты алдымен қылмыс жасауға тапсырыс беруші ретінде айыптады. Кейіннен жаңадан ашылған жағдайларға байланысты оны қылмысқа итермелеуші ретінде қайта соттады. Қоғам бұған да үлкен күмәнмен қарады. Енді жеті жылы қысқартылған жазадан оны мерзімінен бұрын шартты түрде босату мәселесінің қаралуы өте ауыр қылмыстың астарын аша түсті. Барынша бүркемеленген, біржақты жүргізілген істің шикіліктері шығып жатыр. Мұның бәрі саяси тапсырыспен жасалған террорлық әрекет екендігінің айғағы.
2006 жылғы 11 ақпандағы қасіретті оқиғаға қатысты Талдықорғанда, Қаскелеңде өткен сот процестерінде, Жоғарғы сотта істі қараған судьялар сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз болды, Конституция мен заңға ғана бағынды деп айту қиын.
2006 жылғы Шаңырақтағы оқиғаға, 2011 жылғы Жаңаөзен мен Шетпедегі қырғынға қатысты соттардың жоғарғы биліктің ықпалымен өткендігі баршаға аян. Мемлекеттік басқарудағы жөнсіздіктерге байланысты туындаған кез-келген наразылықтарды, қарсылықтарды, азаматтардың келіспеушілігін аяусыз басып-жаныштау саясатын ұстанған елде әділеттілік болмайды. Құқықтық мемлекетпіз деп жариялау жеткіліксіз. Президенттен бастап қарапайым адамдарға дейін заң алдында бірдей жауаптылықта болуы тиіс. Қағаз жүзінде қалдырмай, оны іске асыру – мемлекет басшысының төл міндеті. Онсыз президентті азаматтардың конституциялық құқықтарының кепілі санау қисынсыз.
Тәуелсіз, еркін ақпарат құралдарын, оппозициялық ұйымдарды, қозғалыстар мен бірлестіктерді, қайраткерлерді, қоғам белсенділерін қудалау құралына айналған соттарды саяси тапсырысты орындаушылар қатарына қосуға тура келеді. Саяси қарсыластарына қарсы бұзақыларды да пайдаланатын елде қолдағы, бағынышты әрі тәуелді заң саласы қызметкерлерін жұмсау әлдеқайда өркениетті көрінер. Бірақ оның үнемі көрініс табуы, үйреншікті әдетке айналуы өте қауіпті. Ең алдымен мемлекеттің өзіне қатерлі. Билік пен байлық үшін бір-бірімен қырықпышақтасатындар құқық қорғаушыларды қолшоқпар жасайды. Жоғары шенділер арасындағы шайқастар онсыз да халықтың сенімінен айырылған сот жүйесін, прокуратураны, ұлттық қауіпсіздік, жемқорлықпен, қылмыспен күрес мекемелерін талқандап тынады.
Біздер, қоғамдық талқылауға қатысушылар, жоғарыдағы мысалға келтірілген істерде, сондай-ақ «Адам бол», «Жұлдыздар отбасы – Аңыз адам» журналдарына, «Трибуна» газетіне қатысты шығарылған сот шешімдерінде жаппай заңсыздықтардың орын алғандығын, әділетсіздікке жол берілгендігін атап айтамыз. Мұндайға ешқашан да төзуге болмайды! Азаматтардың заңға, заң орындарына, мемлекеттік билікке деген сеніміне орасан нұқсан келтірген теріс құбылысқа бүгін тосқауыл қойылмаса, ертең кеш болады. Қателіктерді түзетуді, саяси астары бар себептермен адам өмірі қиылған қылмыстардың – Заманбек Нұрқаділовке, Алтынбек Сәрсенбайұлы мен Бауыржан Байбосынға, Василий Журавлевқа жасалған қастандықтың ақиқатын ашуды талап етеміз! Бұл істерді әуел бастан бұрмалаған, жауып тастаған, қылмыс жасаушылар қатарындағы күдіктілерді, мәселен, Р.Әлиев пен Ә.Мұсаевты және басқаларды қорғаштаған тергеушілер, прокуратура қызметкерлері мен судьялар қылмыстық жазаға тартылуы тиіс! Олардың көпшілігі әлі де жоғары лауазымды қызметтерді атқаруда. Мұндай масқаралыққа неліктен жол берілгендігін президент халыққа түсіндірсін! Басты тапсырыс берушілер мен орындаушылардың жазасын тартар сәт туарына сенеміз.
Саяси тұтқындарға байланысты халықаралық ұйымдардың өтінішін ескеріп, оларды босату қажеттігін еске саламыз! Тәуелсіз журналистер мен ақпарат құралдарын сот арқылы қудалаудың соңы мемлекеттің ақпараттық қауіпсіздігіне орасан нұқсан келтіретіндігін, оның сөз бостандығын шектеу, демократиялық мүдделерден бас тарту болып шығатындығын қаперге саламыз.
Әділетсіздік орныққан мемлекетті берекесіздік, қылмыс жайлайды. Ереуілдер мен толқулар үдейді. Әділеттің ту тігетін жері – сот. Сайқымазаққа айналған қазақстандық сот жүйесін өркениетті елдердің үрдісімен ғана түзетуге болады. Оның жолы – сот билігін дербес ету, шын мәніндегі тәуелсіздігін орнықтыру. Бар билікті өз қолына алған бір адамның қызметке тағайындауына тәуелді судьялардан әділеттілікті күту – аспандағы айға қол созғанмен тең.
Біз судьяларды жалпыхалықтық сайлаудан өткізуді қалаймыз! Еліміздің бүгіні мен болашағы, әділетті қоғам үшін осындай қадам жасауға міндеттіміз!
Алматы қаласы,
2014 жылғы 9 желтоқсан
Бұл екі арада
Нақты қылмыскер түбінде
ЖАЗАДАН ҚҰТЫЛМАЙДЫ
Астананың апелляциялық сот коллегиясы ҚР сенат аппаратының экс-жетекшісі Ержан Өтембаевты мезгілінен бұрын шартты түрде еркіндікке шығару туралы бірінші сатыдағы сот қаулысын өзгеріссіз қалдырды, деп хабарлады ҚазТАГ тілшісі.
Сонымен бірге апелляциялық сот коллегиясының судьясы Алма Есімова «зардап шегушілердің жеке шағымы қанағаттандырылмасын» деген шешім шығарды. «Зардап шегуші тараптың шағымында көрсетілген уәждері бірінші сатыдағы соттың зерттеп және бағалауынан өтті. Зардап шегушілердің ұстанымы Өтембаевты шартты түрде мезгілінен бұрын босатудан бас тартуға сөзсіз негіз бола алмайды», – деді ол.
Ал сотқа зардап шегушілер тарапынан қатысқан Рысбек Сәрсенбайұлы: «Өтембаевтың түрмеден босатылуына біздің ізгі ниетіміз қарсы емес, оның үстіне ол бұл қанды қылмыстың нақты фигуранты болмағанын біз Талдықорғандағы сотта мәлім еткенбіз, – дейді. – Ал Алтыкен мен оның серіктерін атуға тапсырыс берген қанішерді біз түбінде бәрібір табамыз!».
«D»