Дос КӨШІМ: КИРИЛЛ ҚАРПІНЕН ҚҰТЫЛУ – отарсызданудың алғашқы қадамы

ДАТ!

 

Пре­зи­дент Нұр­сұл­тан Назар­ба­ев қазақ тілі әлі­п­биінің латын гра­фи­ка­сын­дағы жаңа нұсқа­сын Жар­лы­қ­пен бекіт­ті. Негізі­нен қоғам­да бұл шешім­нің сая­си мәнін қол­да­у­шы­лар басым. Бірақ латын қар­пінің ұсы­ны­лып оты­рған гра­фи­ка­сы­на – жеке­ле­ген дыбыст­ар­ды апо­стро­ф­пен бел­гілеу нұсқа­сы­на қар­сы­лық біл­діру­шілер де аз емес.

Қалай болған­да да, сең қозғал­ды: бұл – руха­ни жаңғы­ру­дың бір қол­мен ұстап, көз­бен көру­ге бола­тын нақты шара­сы екені дау­сыз. Осы орай­да біз Латы­нға көшу жөнін­де­гі қоғам­дық комис­си­я­ның мүше­сі, тіл­ші-ғалым, қоғам қай­рат­кері Дос КӨШІМ мыр­за­ны «ДАТ» айда­ры­ның төріне шыға­рып, әңгі­ме­ге тар­тқан едік.

 

 

– Дос мыр­за, сіз қазақ әлі­п­биін кирилл қар­пі­нен латы­нға көші­ру жөнін­де­гі қоғам­дық комис­си­я­ның бір мүше­сі бол­ды­ңыз: ең алды­мен мына­ны айты­ңыз­шы – өзіңіз осы әлі­п­биді латын­дан­ды­ру сая­са­тын қол­дай­сыз ба?

– Қол­дай­мын! Мен үшін орыс-қазақ әлі­п­биін латын гра­фи­ка­сы­на көші­ру – отар­сыздан­ды­ру­дың алға­шқы қада­мы. Жиыр­ма жыл­дан соң менің ұрпақта­рым мың­даған дан­амен келіп жатқан орыс тіл­де­гі газет-жур­нал­дар­ды, сол газет-жур­нал­дар­дағы орыс идео­ло­ги­я­сын оқи алмай­тын бола­ды… Соңғы уақыт­та өзінің тілі мен діні бір­ге укра­и­на ұлты­на қан­ды соғыс жүр­гізіп оты­рған орыс әле­мі­нен алшақтау – оры­станған қазақ әле­мін сақтап қалу­дың бір жолы екенін түсін­гені­міз жөн. Неғұр­лым ерте­рек түсін­сек – соғұр­лым тиім­ді іс-шара­ларға барамыз.

 

– Қол­да­саңыз – оның басты себеп­тері қандай?

– Бірін­ші­ден, 1940 жылы қазақ халқы­мен ақыл­дас­пай, қоғам­ның талқы­сы­на сал­май, тіл­шілер­дің пікірін аны­қта­май-ақ, біз­дер­ді кирил­ли­ца­ға көшіріп жібер­ді. Күш­теп таң­ды. Сол күн­нен бастап қазақ әлі­п­биі емес, орыс-қазақ әлі­п­биі дүни­е­ге кел­ді. Біз­дер­ге оры­стың әлі­п­би жүй­есін толы­ғы­нан бер­ді де, оған қаза­қтың төл дыбыст­а­рын енгізді. Қысқа­сы, бұл қазақ әлі­п­биі емес, орыс-қазақ әлі­п­биі болып шықты. Біз бұрын-соң­ды көр­ме­ген таң­ба­лар­ды ғана емес, біздің дыбыст­ау аппа­ра­ты­мы­зда жоқ ондаған фоне­ма­лар­ды да қабыл­да­дық. Амал­сыз қабылдадық!

Әрине, бұл рефор­ма­ның мақ­са­ты айқын бола­тын – бір­ша­ма уақыт­тан соң Кеңес жүй­есіне кіретін бар­лық елдер өз кезеңі­мен орыс тіліне көшіп, Кеңес Одағын­да бір ғана мем­ле­кет­тік тіл болуы қажет бола­тын. Әлі­п­биді өзгер­ту – сол сая­сат­тың алға­шқы қада­мы еді. (1955 жылы орыс мек­теп­терін­де қазақ тілін оқы­ту тоқта­тыл­ды, 1973 жылы бар­лық ғылы­ми атақтар­ды қорға­уға арналған дис­сер­та­ци­я­лар тек орыс тілін­де жазыл­сын деген қау­лы шықты. Қысқа­сы, «тіл­дік сая­сат» кезең-кезең­мен жүріп жатты).

Өз басым Кеңес өкі­меті жасаған «тіл­дік жос­пар­лау» мен «тіл­дік сая­сат­ты» жақ­сы түсі­не­мін – бір мем­ле­кет­тің бір ғана тілі болуы шарт. (Өкініш­ке қарай, Қаза­қстан ғана қос тіл­ді мем­ле­кет болып, әлі күн­ге дей­ін орыс тілі­нен құты­ла алмай отыр). Осы жымысқы сая­сат­ты жақ­сы түсін­ген Әзір­бай­жан, Өзбек­стан, Түрк­мен­стан тәу­ел­сіздік­тің алға­шқы жыл­да­рын­да-ақ әлі­п­би­лерін өзгер­тіп үлгір­ді. Екін­ші­ден, кирил­ли­ца­ға кір­ген­нен соң-ақ, біздің тіл жүй­е­міз­де, оның ішін­де тіл­дік қоры­мы­зда үлкен про­бле­ма­лар пай­да бол­ды. Басқа тіл­дер­ден сөз қабыл­дау сала­мыз толық жойылды…

 

– Ал комис­сия жұмысы бары­сын­да сіз және комис­си­яға қоғам өкіл­дері­нен кір­ген аза­мат­тар­дың ұста­ны­мы қан­дай болды?

– Комис­сия мүше­лерінің дені фоне­тик ғалым­дар­дан құрал­ды. Оның ішіне Айдос Сарым, Бор­ба­сов және мені енгізіп­ті. Алға­шқы оты­ры­ста: «Комис­си­я­ның (жұмыс­шы тобы­ның) шешім қабыл­дау жөнін­де­гі ере­же­сі болуы керек», деген пікір біл­дір­дім. «Өздерінің нұсқа­сын ұсы­нып оты­рған ғалым аза­мат­тар­мен бір пікір­ге, бір әлі­п­би­ге келу өте қиын бола­ды, сон­ды­қтан шешім қабыл­да­удың жолын аны­қтап, ере­же­мізді бекітіп алай­ық. Мынау дыбысқа мына­дай таң­ба қажет деген пікір­де комис­сия мүше­лерінің қан­дай жол­мен шешуі керек екенін аны­қтап алу керек. Көп­шілік дауыс беру арқы­лы ма, әлде бір пікір­ге жығы­лу жолы ма, оны да ере­же­ге енгі­зу қажет. Мүм­кін, жоға­ры жақта, пре­зи­дент­тің құлағы­на сыбыр­лау мүм­кін­ді­гі бар адам­дар «мынау дұрыс» десе, оған біз­дер­дің шеші­мі­міз арқы­лы ғана қар­сы тұра ала­мыз» дегенім бар.

Өкініш­ке қарай, қаза­қ­шы­лы­ғы­мыз ба, әлде «бәрін жоғарғы жақ шешеді» деген сынғы­шты­ғы­мыз ба, менің айтқан сөз­дерім жер­де қалған сияқты… Комис­си­яда екі ұста­ным бол­ды деп есеп­тей­мын. Бірін­шісі – бір дыбысты бір таң­ба­мен бел­гілеу, екін­шісі, мүм­кін­ді­гін­ше пер­не­тақта­дағы (ком­пью­тер­дің кла­ви­а­ту­ра­сы) латын әрпінің шең­бері­нен шық­па­уға тырысу.

 

– Иә, енді бел­гілі болған­дай, пре­зи­дент Назар­ба­ев өз жар­лы­ғы­мен ұсы­ны­лған латын гра­фи­ка­сын бекіт­ті. Бірақ қоғам­да екі ұдай пікір «өртеніп тұр»: бірі апо­строф­ты жөн десе, екін­шілері – үзіл­ді-кесіл­ді қар­сы. Осы текетіре­стің алтын қазы­ғы қан­дай болуы мүмкін?

– Пре­зи­дент те, Жақ­сы­бе­ков пен Тәжин де тіл­ші ғалым­дар емес. Менің­ше, олар дау-дамай­ға бар­май, халы­қтың талқы­ла­у­ы­на сүй­ене оты­рып, бір нұсқа­сын алға­ны­мыз дұрыс деген шешім­ді шыға­руға ғана құқы­лы. Оны­сын қол­дай­мын. Әрине, екін­ші нұсқа­ны («қазан нұсқа­сы») қол­да­у­шы­лар анағұр­лым көп бол­ды. Бірақ бұл нұсқа­ның да тала­сты жер­лері, дұры­сы­рақ айт­сақ, әлі де талқы­ға сала­тын әріп­тері мен дыбыст­а­ры бар. Сон­ды­қтан әкім­шілік тарап тек осы нұсқа­ны талқы­ға салу­ды заң­да­сты­ру­мен шек­тел­се, дұрыс болар еді. Қалға­ны – фоне­тик ғалым­дар­дың, тіл­шілер­дің мін­деті деп біле­мін. Егер пре­зи­дент «осы нұсқа сол күй­ін­де қабыл­дан­ды» десе, келе­шек­ке тағы бір жар­ты­лай шешім­ді қал­ды­ра­ды деп ойлаймын.

Әрине, мен сая­си-қоғам­дық өмір­де жүр­ген адам­мын, бірақ бірін­ші маман­ды­ғым – қазақ тілі мен әде­би­етінің сала­сы екенін және ондаған жыл бойы «Түр­ко­ло­ги­яға кіріс­пе» пәні­нен лек­ция оқы­дым, сон­ды­қтан бұл мәсе­ле­ге мен сая­сат­кер тұрғы­сы­нан ғана емес, тіл мама­ны ретін­де де баға бере ала­тын шығар­мын. Менің­ше, әңгі­ме апо­строф­та (хара­кат­тар) ғана емес, алды­мен біз жаңарған әлі­п­биі­міз­де қан­ша дыбыс болуы керек деген­ді аны­қтап алған жоқ сияқты­мыз. Құра­лай Күде­ри­на­ның нұсқа­сын­да 31 әріп, пар­ла­мент­ке ұсы­ны­лған алға­шқы жоба­да 33 әріп, ал «қазан нұсқа­сын­да» 32 әріп, Ә. Жүні­с­бе­ко­втің нұсқа­сын­да 28 әріп… Осы мәсе­лені шеш­кен­нен соң ғана дыбыст­ар­дың таң­ба­сын аны­қта­уға көш­кен жөн болады.

 

– Пре­зи­дент­тің жар­лы­ғы асы­ғыс қабыл­дан­ды деген қоғам­дағы пікір­лер­ге нен­дей ой қоса­сыз? Жал­пы, бұл асы­ғы­сты­қтың сая­си аста­рын­да недей жәйт­тер болуы мүмкін?

– Асы­ғы­стық бар. Оны көріп отыр­мыз. Мүм­кін, бұл – қоғам­ды шула­та бер­мей, тезірек бір шешім­ге келу керек деген мақ­сат­пен жасалған асы­ғы­стық бол­са, түсі­ну­ге бола­ды (қол­да­уға емес, тек түсі­ну­ге ғана). Ал бел­гілі бір топ­тың нұсқа­сын алып өту­ге бағыт­талған асы­ғы­стық бол­са, бұл – барып тұрған ақы­мақтық! Біз қазақ елінің ғасыр­лар бойы қол­да­на­тын руха­ни мәсе­лені талқы­ла­уда асы­ғы­стық жаса­уға тиіс емес­піз. Қазір­гі ең дұрыс жол – соңғы нұсқа­ны тіл­ші-ғалым­дар­дың тал­да­уы­на беру.

Көп­те­ген демо­кра­ти­я­лық елдер­де әрбір заң­ның иесі (авто­ры) бар. «Джек­сон заңы», «Мон­ро заңы» деп жата­ды. Ертең осы латын гра­фи­ка­сы­на негіз­дел­ген жаңа қазақ әлі­п­биі кім­нің нұсқа­сы­на жасал­ды деген­де, «Пре­зи­дент Назар­ба­ев­тың нұсқа­сы» десек, әлем­ге күл­кі бола­мыз. Бұл рефор­ма­ның соңғы нүк­тесін тіл­ші-ғалым­дар қоюы тиіс.

 

– Дос мыр­за, ел ара­сын­да қаріп­ті осы латын­дан­ды­руға қаты­сты тағы да түр­лі-түр­лі алып-қашпа пікір­лер бар: мәсе­лен, қазақ тілінің қол­да­ну аясын, оның тіл­дік қол­да­ну кате­го­ри­я­сын, нор­ма­ла­рын рет­теп алмай­ын­ша, бұл әуре­шілік­ті баста­май тұра тұру керек еді дей­тін­дер бар. Бұл орай­да сіз не айтар едіңіз?

– Келіс­пей­мін. Жаңа әлі­п­би­ге көш­кен­нен кей­ін ғана тіл­дік жүй­ені рет­теу баста­ла­ды. Бұл кем деген­де 6–7 жылға созы­луы мүм­кін. Рефор­ма жүр­гізіл­мей жатып, нені рет­тей­міз? Осы­ған дей­ін қаза­қтың тіл ғылы­мы тек қана орыс әлі­п­биінің жүй­есіне қазақ дыбыст­а­рын рет­те­умен айналысқан.

Тағы да қай­та­лай­мын: мен үшін кирил­ли­ца­дан құты­лу – отар­сыздан­ды­ру­дың алға­шқы қада­мы. Әрине, тіл­дік рефор­ма – көп уақыт­ты қажет ететін, аса ауыр жұмыстар­дың бірі, кей­бір аза­мат­тар «бит­ке өкпе­леп, тоны­ң­ды отқа жақ­па» деген де пікір айта­ды. Менің­ше, бит­ке өкпе­леп, тоны­мы­зды да отқа тастай­тын уақыт болған сияқты.

 

– «Қаза­қстан­ның бола­шағы – қазақ тілін­де» жоба­сы бой­ын­ша мем­ле­кет­тік тіл­дің қол­да­ны­лу шең­бері тары­лған сол­түсті­гі­нен бастап, батыс-шығы­сын ара­лап кел­геніңіз­ден хабар­дар­мыз. Осы іс-шара­ның аясын­да қан­дай да бір нәти­же шығып жатыр ма, жоқ әлде бұл бос сен­деліс бол­ды ма?

– «Бос сен­деліс» деген сөзіңіз­ге қараған­да, бұл сұрағы­ңы­зда сыни көзқа­рас басым сияқты. Сон­ды­қтан «келіп, кез­де­су­ге қаты­сып, содан соң баға берің­дер» деген­мен шек­тел­мей, кеңірек түсін­діру­ге тыры­сай­ын. Жоба­ның жүр­гізіліп келе жатқа­ны­на бес жыл бол­ды. Алға­шқы­да бұл жоба­ны «Ұлт тағ­ды­ры» қозға­лы­сы өз қара­жа­ты­на жүр­гізді. Кей­ін­нен, орыс тіл­ді аза­мат­тарға қазақ тілін наси­хат­тау бағы­ты­на Қаза­қстан халқы ассам­бле­я­сы қол­дау көр­сет­ті. Соңғы төрт жыл бойы бұл бағыт­тағы жұмысы­мы­зға ҚР Мәде­ни­ет және спорт мини­стр­лі­гінің Тіл­дер­ді дамы­ту және қоғам­дық-сая­си ұйым­дар­мен жұмыс коми­теті қол­дау көр­сетіп отыр. Мақ­сат біреу-ақ – оры­стіл­ді аза­мат­тарға мем­ле­кет­тік тіл­дің бүгін­гі жағ­дайы мен келе­шек­те­гі даму дең­гей­ін түсін­ді­ре оты­рып, «ертең дала­да қал­маң­дар» деген­ді айту. Шынын­да да, оры­стіл­ді орта бүгін­гі қостіл­ділік жағ­дай өмір бойы сақта­ла­ды деп ойлай­тын сияқты.

Бірақ был­тыр бірін­ші сыны­пқа бара­тын бал­ды­рған­дар­дың 89 пай­ы­зы қазақ мек­теп­теріне бар­са, биыл 90 пай­ы­зы қазақ тілін­де білім алуға шешім қабыл­даған. Тіл­дік аху­ал түбірі­мен өзгеріп бара жатыр. Өкініш­ке қарай, оры­стіл­ді аза­мат­тар бұл өзгері­стен мүл­дем мақрұм… Тәу­ел­сіздік­ке дей­ін 65 пай­ыз мек­теп оқу­шы­ла­ры оры­стіл­ді мек­теп­тер­де білім алса, қазір оқу­шы­лар­дың 70 пай­ы­здан аста­мы қазақ мек­теп­терін­де оқи­ды. Жақын ара­да «Қаз­тест» жүй­есі өмір­ге енеді, т.т. Біздің мін­деті­міз осы өзгерістер­ді оры­стіл­ді аза­мат­тарға жет­кі­зу. Екін­ші­ден, қазақ тілін үйре­ну­ге бөгет болып тұрған, көп­те­ген жыл­дар бойы қалып­тасқан кей­бір ұғым­дар­ды қай­та­дан түсін­діру­ге тура келеді. Біре­улер «қазақ тілін үйре­ну қиын десе», енді бір топ­тар «орыс мек­теп­терін­де­гі білім сапа­сы қазақ мек­теп­теріне қараған­да жоға­ры» деген ақы­мақ иде­я­дан шыға алмай отыр.

Бұл мәсе­ле­лер де нақты деректер­мен түсін­діруді талап ете­ді. Ең қызы­ғы, әлі күн­ге дей­ін оры­стіл­ді аза­мат­тар түгіл, біздің жоғарғы лау­а­зым­ды қыз­мет­кер­лер, мини­стр­лер, депу­тат­тар «орыс тілі – ұлта­ра­лық қаты­нас тілі» деген, 1997 жылы заң­нан алы­нып тасталған тұжы­рым­ды қай­та­ла­са, енді біре­улер ешқан­дай заң­дық негізі жоқ «орыс тілі – ресми тіл» деген тұжы­рым­ды құран сөзін­дей қабыл­дай­ды. Бұл мәсе­ле де түсін­діруді қажет ете­ді. Әрине, жиналған адам­дар­дың ішін­де «Лад», «Каз­ак­тар ұйы­мы­ның», оры­стіл­ді қоғам­дық бір­ле­стік­тер­дің өкіл­дері бола­ды. Олар­ды оры­стіл­ді қауым­ның алдын­да дәлел­ді пікір­лер­мен, салиқа­лы сөз­дер­мен тізе бүк­ті­ру – бұл да үлкен жеңіс. Сол арқы­лы біз­дер оры­стіл­ді аза­мат­тар­дың қазақ тіліне деген көзқа­рас­та­рын өзгер­те­міз. Осы жұмысты мені­мен бір­ле­се атқа­рып жүр­ген Расул Жұма­лы, Айдос Сарым, Әбдіра­шит Бәкір сияқты аза­мат­тарға және облы­стар­да біз­бен бір­ге жұмыс атқарған Ақыл­бек Шаях­мет­ке, Арман Қаниға, Рахат Алтай­ға, т.б. үлкен алғы­сым­ды айтамын.

 

– Жал­пы алған­да, тәу­ел­сіздік­тің ширек ғасы­рын­да қазақ тілінің тағ­ды­рын әлдеқа­шан шешіп тастай­тын мүм­кін­дік­тер бол­ды ғой: кібір­тік­тің басты себебі неде, біз кім­ге және неге жал­тақтап жүрміз?

– Әрине, бол­ды. Біз­бен қатар Кеңес өкі­меті­нен шыққан басқа елдер бұл мәсе­лені баяғы­да-ақ жауып тастаған. Мем­ле­кет­тік тіл­дің бүгін­гі жағ­дай­ы­на өз тілін­де сөй­ле­у­ге, жазуға қорқа­тын қаза­қтар­ды қос­паған­да, оры­стіл­ді мем­ле­кет­тік қыз­мет­кер­лер мен оры­станған қазақ аза­мат­та­ры ғана кінәлі. Ал заң­дық тұрғы­дан кел­сек, 1989 жылы, Кеңес өкі­меті кезін­де қабыл­данған, әлі бір сөзі де өзгер­ме­ген (басқа елдер осы уақыт­тың ішін­де Тіл тура­лы заң­да­рын 3 мәр­те­бе жаңарт­ты.… ) «Тіл­дер тура­лы заң» ғана кінәлі.

 

– Мәсе­лен, Ресей­де пут­ин­дік «Орыс әле­мі» («Рус­ский мир») иде­я­сы, егер оның сая­си және агрес­си­я­лық мән-мақ­са­тын ата­маған жағ­дай­да орыс халқын бірік­ті­ру ұра­нын көте­ру­де. Ал салы­стыр­ма­лы тұрғы­да айтар бол­сақ, біздің «Мәң­гілік ел» иде­я­сы мен «Руха­ни жаңғы­ру» бағ­дар­ла­ма­сы сон­ша­лы­қты мем­ле­кет­тік және қоғам­дық пәр­мен­ге ие бола алды ма?

– Жоқ! Әрине, «руха­ни жаңғы­ру­ды» бәрі­міз де пай­да­ла­нып жатыр­мыз, бірақ ұлт­тық дең­гей­де «орыс әле­мі» дең­гей­іне көтеріл­ген жоқ. Оның себебі біреу-ақ. Бұл – біздің қоғам­дағы екі­жүзділік ауруы. «Жаңғы­ру­ды» айтып жатқан мем­ле­кет­тік қыз­мет­кер­дің бала­сы оры­стіл­ді мек­теп­те білім алса, мен үшін бұл – екі­жүзділік. Қазақ тілінің мем­ле­кет­тік ста­тус алға­ны­на 28 жыл болған­да, өзінің мем­ле­кет­тік тілін­де сөй­лей алма­са, бұл да – екі­жүзділік. Жаңғы­ру билік­тен бастал­са, дұрыс болар еді…

 

– Егер тағы да сол латын­дан­ды­ру сая­са­ты­на қай­та­дан айна­лып келер бол­сақ, бұл науқан­нан оры­стіл­ділер­дің тыс қалға­нын қалай баға­лай­сыз? Бұл сол баяғы «Орыс әле­мін» үркітіп алмаудың ғана ама­лы ма?

– Өз басым осы сұраққа түсін­бей­мін. Әліп­пе – тек ұлтқа қаты­сты сөз, ұлтқа қаты­сты тер­мин. «Мем­ле­кет­тік әліп­пе» деген бол­май­ды. Сон­ды­қтан әлі­п­би­лік рефор­ма­ның тек қазақ ұлты­на қаты­сы бар. (Айта кету керек, әлі­п­биі жоқ халық – халық күй­ін­де қала­ды да, әлі­п­биі бар халық – ұлтқа айна­ла­ды). Сон­ды­қтан қазақ әлі­п­биінің «Орыс әле­міне», орыс әлі­п­биіне ешқан­дай қаты­сы жоқ. Бұл – оры­стіл­ділер­мен қош айты­су реформасы.

 

– Қоғам­да қазақ тіліне деген қажет­тілік бол­ма­са, оны ешкім де үйрен­бей­ді, үйрен­гені – қол­дан­бай­ды, қол­данға­ны – қажет­тілік бол­маған­нан кей­ін тастап кете­ді. Латын әлі­п­биін енгі­зу мәсе­лесі де осы­ның кебін құшпай ма?

– Бұл екі түр­лі мәсе­ле. Сіздің айтқа­ны­ңы­зға 100 пай­ыз қосы­ла­мын. Қажет­тілік бол­ма­са, ешкім де ол тіл­ді үйрен­бей­ді. Сөй­леу тілін үйре­ну, қазақ тілін қаты­нас құра­лы­на айнал­ды­ру – бұл оры­стіл­ді қауым­ның алдын­дағы мін­дет. Бірақ жет­піс пай­ы­здан асқан қазақ әле­мі жаңа әлі­п­би­ге көшеді және қала­са да, қала­ма­са да үйре­неді. Соңғы деректер бой­ын­ша, 30 мыңға жуық басқа ұлт өкіл­дері қазақ мек­теп­терін­де оқи­ды екен. Ертең олар­дың 3 000 000 бола­ты­ны­на күмән жоқ.

 

– Қазақ тілінің бола­шағы жөнін­де бағ­дар жасаған кез­де мем­ле­кет­тік билік қазақ ұлты­на қарай­лас сая­сат жүр­гізіп отыр деп, ауыз тол­ты­рып айта алар ма едіңіз?

– Тіл­дік рефор­ма­ның қажет­тілі­гі жөнін­де­гі әңгі­ме кирил­ли­ца­ға көш­кен­нен бастап айты­лып келеді. Латын гра­фи­ка­сы­на негіз­дел­ген жаңа әлі­п­би­ге көшу қажет­ті­гін 1991 жылы ака­де­мик Әбдуәлі Қай­да­ров көтер­ген. Сон­ды­қтан бұл бағ­дар­ды мем­ле­кет­тік билік жасап отыр деп айту – үлкен қателік. Бар­лық мәсе­лені тек пре­зи­дент­ке таңа беру – жағым­паз­ды­қтың белгісі.

– Ұлтқа қыз­мет ету жолын­дағы еңбе­гіңіз жан­сын. Сұх­ба­ты­ңы­зға рахмет!

Бақыт­гүл

МӘКІМБАЙ,

«D»