Әттеген-ай!
Баян Сұлудың басы дауға тағы қалды. Танымал журналист-сазгер Жарылқасын Дәулет сонау ХІІІ–ХІV ғасырдан бері жырланып келген төл туындымызға тұсау салмақшы. «Асыл арна» телеарнасына берген сұхбатында ол: «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу деген кімдер? Қозыны Қодар өлтіріп тастаған соң, Баян да өзіне қол жұмсап өлді де, бір молаға кірді. Өзін-өзі өлтіріп, жаназасы шықпай, бір молаға жатқан адамды кімге үлгі қылып отырмыз… Біз өскелең ұрпақты суицидке өз қолымызбен итермелеп жатқан жоқпыз ба? Біреу өліп, соның артынан екіншісі өзін өлтірсе, ерлік пе?» – деген еді.
Оның сөзіне сене қалсақ, ғашықтық жырымыз жастардың тәрбиесіне кері әсер етеді екен. Сонда бұған дейінгі жүздеген жылдар бойы осы жырды жаттап өскен бұрынғы жастар тәрбие атаулыдан құр қалған екен-ау?! Жарылқасын ашқан бұл «жаңалықты» бұрынғы қазақ қалай білмей келген?
Ал сәл-пәл өткен-кеткен тарихқа үңілсек, «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу» лиро-эпостық жыры тек қазақ халқының ғана емес, тұрмыс-тіршілігі, салт-дәстүрі ұқсас түркі халықтарының арасына да кеңінен танымал болса керек. Тіпті татар халқы осыдан 55 жыл бұрын (1960 ж.) осы жырдың 750 жылдық мерейтойын төрткүл дүниеге паш етіп, оны татардың туындысы деп, әлемге жар салғаны бар.
Сондағысы татар халқында бұл жырдың бас-аяғы 550 жолдан тұратын жалғыз варианты бар болса, бізде оның бірнеше нұсқасы бар. Сонда ғашықтық жырды басқа ұлттар ұлықтап, өз туындысына теліп жатқанда, сазгердің оны «суицид» деп» сарқылып сөйлегені – қай түйсігінен туған тұжырым болмақ? Қазіргі жастар арасында белең алған суицидке Қозы Көрпеш пен Баян Сұлу емес, бүгінгі өмірдің тауқыметі, әлеуметтік кемістіктер кінәлі екенін шоу-думанға арнап ән жазатын адамның білмей қалғаны өкінішті-ақ.
Осы орайда Abai.kz интернет-порталында жарияланған мына пікірге ден қойған артық болмас: «Әй, Жарылқасын-ай, бәлелі жерге бармақ тығып нең бар еді?! Тәп-тәуір әндеріңмен танылып келе жатқан сазгер едің, енді мына «ярлык» сенің соңыңнан қалмайтын болды. Қозы мен Баянның жыры шыққан ХІІІ ғасырда сен сойылын соғып отырған салаф пен уаһабтың иісі болмаған қазақ даласында. Бұл – жырдың шыққан уақыты. Ал ол бейбақтар одан бұрын қай мезгілде өмір сүрді: 100 жыл бұрын ба, әлде одан да көп пе – оны біздің ауызша тарих дөп басып айта алмайды.
Сол шежіре-тарихтың пайымы бойынша, ХІІ-ХІІІ ғасырларда Қозы мен Баян өмір сүрген Арқаның шығыс қиырына ислам толық келіп жетпеген: ол заманғы халықтың дені Тәңірге табынған кез болды. Ендеше сенің «…өзін-өзі өлтіріп, жаназасы шықпай, бір молаға жатқан адамды кімге үлгі қылып отырмыз?» деген сұрағың – даладағы далбаса дауылдың сиқы боп шығады. Бір жәйттің қисынын қиюластырмас бұрын, оған тиянақ болатын деректі дәйектеп алу керек еді… Қозы мен Баян дін мен діндардың емес, мыңдаған жылдық қазақы діңнің тақырыбы. Көрінген жерге исламды тықпалай беріп, адамзат алдында мұсылманды мансұқ қылу – діндардың қатарын көбейтетін кәсіп болмайды…».
Шамасы, бұл да Жарылқасынға дауа болар пікір емес шығар. Бірақ бұл «қазақы діңнің тақырыбы» деген ойға оғаш пікір айту қиын шығар…
Жансая ЕСТАЙ,
«D»
