«Общественная позиция»
(проект «DAT» №34 (305) от 08 октября 2015 г.
Пайым патшалығы
«Ертеңін ойламағанның – тірлігі зая, елін ойламағанның – ерлігі зая…». Бұл – біздің емес, атам қазақтың ғасырлар сүзгісінен өткен қасиетті сөзі. Содан болар, ел басына күн туғанда, әр ерлігін зая етпейтін, «егеулі найза қолға алатын», «еңку-еңку жер шалатын» бір оғланның туарына бек сенген халықпыз…
Өткен тарихтың сартап беттерін ақтарсаңыз болды, қысылтаяң уақытта халқын ақылымен, батырлығымен, көрегендігімен қорғаған, я бірауыз сөзімен ұлтының намысын жаныған көсемдеріміздің өнегелі ісі көз алдыңызда кестелене береді. Сол әдемі кестенің алтын жібін иірген уақыт тек біздің ғана емес, күллі әлемге белгілі ұлт көсемдерінің атқарған ісін таразылап жатады… Бүгінге дейін сол өлшем таразысы бізге нені ұқтырды? Алдымен осы сұраққа жауап беріп алайық.
Өз ұлтын ту еткендер ғана
КӨСЕМ БОЛА АЛАДЫ
Тарих – безбен. Ол әр көшбасшының ұлтына еткен еңбегінің салмағын екшеп бере алады. Таразының бір басына ұлт көсемін, бір басына ұлтын қойып безбендеп, өлшеп көру қажет секілді. Екі жақтың салмағы тең түскенде ғана тұлғаның атауы ұлттың брендіне айналады. Мәселен, Мұстафа Кемал Ата Түрік түріктің атасына қалай айналды? Ата тегі үнділік (кейбір деректерде қытайлық) бола тұра, малай ұлтының көшін бастаған Махатхир бин Мохамад ше? Қарулы отарлаушы елмен бейбіт жолмен қарсыласудың теориясы мен тактикасын белгілеген Махатма Ганди де тек өз ұлтының жоғын жоқтап, мұңын мұңдады емес пе?..
1618–1648 жылдардағы отыз жылдық ойраннан кейін 300-дей ұсақ князьдіктерге бөлініп кеткен Германияны Герман империясы еткен (1870-1871 жылдардан соң) Бисмарк болатын. Оны қойыңызшы, Бисмарктан кейінгі ұлы герман саясаткері атанған Конрад Аденауэр мен «неміс эконо-микасы кереметінің» авторы атағына ие болған Людвиг Эрхардтың әр ісін әлем тамсанып айтып жүрген жоқ па?
Мысалы, бүгінде даму қарқыны жөнінен Екінші дүниежүзілік соғыста жеңімпаз болған Ресей мен жеңілген Германияның қайсысының көші ілгері? Әрине, Людвиг Эрхардты туғызған неміс ұлтының… Саяси тұтқын ретінде 27 жыл алты ай алты күнін абақтыда өткерген Нельсон Манделаның саяси қайраткерлігі Оңтүстік Африка Республикасына деген көзқарасты түпкілікті өзгертіп берген жоқ па? Бұл тізімді өз биігін бағындырған Валенса, Тэтчер, Дэн Сяопин, Ли Куан Ю, Рейган, Рузвельт, Уинстон Леонард Спенсер-Черчилль секілді тұлғалармен толықтыра беруге болады. Осы аталған тұлғалардың бәрі де өз ұлтын сүйгені, өз ұлтының арбасын өрге сүйрегені, өз халқының «табанына кірген шөңге маңдайыма қадалсын» деген түсінікпен өмір сүргені анық. Сол ерлігіне сүйсінген ел өз оғланының дәрежесін асқақтатып, әлемдік деңгейдегі бірегей тұлғаға айналдырып жіберді.
ҰЛТШЫЛДЫҚ
ұлтты құтқарады
Енді ақырын ойысып, өзімізге келсек… Өйткені әлемдік тәжірибеге қарап, діндардың да (Аятолла Хаменей, Мартин Лютер), жалаңаяқ кедейдің де (Махатма Ганди) елдің болашақ жолын көрсететін бағдаршамға айнала алатынын білеміз. Оларға тамсана қарап, «бізде де осындай көсемдер болғанда ғой» деп армандаймыз. Асылында, ондай тұлғалар Алаш баласында аз ба еді? Кешегі Сабалақ деген атпен Төле бидің түйесін баққан Абылай ханның Алаш баласын бір тудың астына біріктіргені, одан ертерек ХVI ғасырдың 20-жылдарында сан руға бөлініп бара жатқан қазақты сақтап қалған Хақназар ханнның ерлігі, арғы тарихты ақтармай-ақ, кешегі алашордашылардың шекарамызды белгілеп беруі, дербес автономия алып, тәуелсіздікке ұмтылуы – бәрі-бәрі ел көсемдерінің ынта-жігері арқылы жасалмады ма? Бірақ біз сол бір Әлихан мен Ахметтердің ерлігін жете түсіне алмай жүрген сияқтымыз. Оған себеп – «ұлтшылдық» деген сөзге тітіркене қарауымыз секілді.
Екінші мәселе, біздің көсемдер арасындағы ұстанымдардың аражігін ажырату керек. Мәселен, қысылтаяң кезеңде елін аман сақтап қалу үшін Әлихан Бөкейхан, Тұрар Рысқұлов, Мұстафа Шоқай – үшеуі үш саяси бағытты таңдады. Ақиқатына келсек, үшеуінің де жолы дұрыс. Тұрардың идеясы қылышынан қан тамған кеңестік кезеңнің өзінде қазақты қорғап қалды. Әлиханның идеясы бүгінгі Тәуелсіздік туының желбіреуіне септігін тигізді. Мұстафа Шоқайдың идеясы болашақтағы түркілердің интеграциясына бастама болары хақ. Екшеп көрсек, бұл үш бағыт та тек ұлтты сақтап қалудың, жеке ел, мемлекет болудың қамы екенін байқайсыз.
Десе де, іште бір өкініш бар. Ол өкінішті мынадай бір мысал арқылы түсіндіріп көрелік…
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Германияны аяққа тік тұрғызған президент Аденауэр мен экономист Эрхард өз арасындағы идеялық қайшылықты ұлттық мемлекетті сақтап қалу жолында жоя білген еді. Ұлттық мүдде жолында оларға жас айырмашылығы да (Аденауэр өзінің министрінен 21 жас үлкен болды), діни көзқарасы да (Аденауэр – католик, ал Эрхард – протестант), флегматигі мен холериктігі де (Аденауэр – флегматик және аз сөйлейтін, ал Эрхард – холерик және көпсөзді болатын) бөгет бола алмады. Екеуі бір жағадан бас шығарып, бірі саясатты, екіншісі экономиканы абсолюттендіру жолында жұмыс жасай берді. Бірі, яғни Аденауэр – авторитарлыққа, ал Эрхард демократизмге бүйрек бұрса да, мемлекеттік мүдде олардың идеясын бір арнаға тоғыстырды. Егер де дәл осы мысал секілді Әлихан, Мұстафа, Тұрарлардың басы біріккенде, не болар еді?.. Біз, бәлкім, қазір Жапония секілді елге айналып, Орталық Азияда үстемдік етіп тұрар ма едік?
Қош! Тарихқа сүйенейік, өмірден алайық: әйтеуір ел басына күн туғанда ұлтын сақтар бір Махамбеттің табылары, елдің мерейін үстем етер бір ұлдың туары аксиомаға айналып кетіпті. Мұның себебін біздің ұлттың мемлекеттік санасының қалыптасқанынан іздеу керек секілді. Сол мемлекеттік сана әрдайым да Әлихан Бөкейханның: «Тірі болсам, хан баласында қазақтың хақысы бар еді, қазаққа қызмет қылмай қоймаймын» деген сөзімен ай-шықталып тұрса, арман не? Десе де, бүгінгіндей алмағайып заманда хан баласынан қазақтың хақысын сұрайтын көсем ұлдар керек-ақ…
Ал олар қалай, қашан туады?
Қанат БІРЛІКҰЛЫ
Comments
Ұлтты көтеретін өзінен шыққан ұлы тұлғалары, көсемдері екені даусыз шындық. Ұлтты өшіретін де өзінен шыққан кертартпа, дарынсыз ұлдары болады. Қаншама қанішер десек те, Сталин 20 жылдың ішінде күйреген империяны қуатты мемлекетке айналдыра алды. Себебі – өзінің қарақан басының қамы мен жеке байлығын емес, елін, отанын ойлады! Ал біз 25 жылда алға емес, артқа кеттік?! Себебі бізде ұлт көсемі жоқ. Жоқ болатын себебі – айналып соққан толқындай қайталанып келіп отырған, сүттің бетіне шығар қаймағын қырып кету процестері. Жоқ болатын себебі – биліктің ұшар басына лайықсыз адам барса, елдің ерен ұлдарын өсірмейді, жеткізбей желкесін үзіп отырады. Әйтпесе халық өз қаһармандарын тумай тұра алмас еді ғой…
Қазіргі қазақтың ішінен көшбасшы іздеу қиын. Осы қалай деп дәмететін адамдарымыздың біреулері жемқор, біреулері ваххабист, біреулері өз ұлтының тілін түсінбейді: болашаққа боқ асатып жүргендер.
Осы мақаланы 367 адам оқып, 20 пікір жазылған екен. Бірақ сол пікірлердің бірде-бірінде Назарбаев туралы, оның көсемдігі хақысында бір ауыз сөз жоқ. Ол нені білдіреді? Ол – Назарбаевтың ұлт көсемі деңгейіне жете алмағандығын білдіреді. Яғни, қазақшалап айтқанда, Назарбаев – Мақпал Жүнісова мен Роза Рымбаеваның тұсында ел басқару мүмкіндігін пайдалана білген саяси функционер ғана деген сөз.
Abai.kz